Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 lipca 2022 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XXVII Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 13 lipca 2022r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa M. S., B. S., Z. S. i W. S.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy - Śródmieścia w Warszawie

z dnia 24 kwietnia 2018 r., sygn. akt VI C 2178/17

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie pierwszym w ten sposób, że zasądza od (...) S.A z siedzibą w W. na rzecz M. S., B. S., Z. S. i W. S. kwotę 68 295,65 zł (sześćdziesiąt osiem tysięcy dwieście dziewięćdziesiąt pięć złotych 65/100) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 5 października 2017 roku do dnia zapłaty oraz w punkcie drugim w ten sposób, że zasądza od (...) S.A z siedzibą w W. na rzecz M. S., B. S., Z. S. i W. S. kwotę 6 464 zł (sześć tysięcy czterysta sześćdziesiąt cztery złote) tytułem kosztów procesu;

2.  zasądza od (...) S.A z siedzibą w W. na rzecz M. S., B. S., Z. S. i W. S. kwotę 3 700 zł (trzy tysiące siedemset złotych) tytułem kosztów instancji odwoławczej.

Sygn. akt XXVII Ca 1617/18

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 5 października 2017 roku (data nadania, k. 156) powodowie M. S., B. S., Z. S. i W. S., reprezentowani przez profesjonalnego pełnomocnika, wnieśli o zasądzenie solidarnie na ich rzecz od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. kwoty 68.295,65 złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kosztów sądowych, w tym kosztów zastępstwa procesowego w normach przepisanych.

W odpowiedzi na pozew z dnia 29 listopada 2017 r. (data nadania, k. 403) pozwany (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W., wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powodów solidarnie na rzecz pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 24 kwietnia 2018 roku Sąd Rejonowy dla Warszawy - Śródmieścia w Warszawie oddalił powództwo oraz orzekł o kosztach procesu.

Apelację od ww. wyroku wywiodła strona powodowa, zaskarżając wyrok w całości. Strona powodowa postawiła następujące zarzuty:

1.  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. 22 ¹ k.c., art. 58 § 1,2 i 3 k.c., art. 353 ¹ k.c., art. 385 ¹ k.c., art. 366 k.c., art. 69 ust. 1 i 2 pkt 2 i 5 ustawy prawo bankowe,

2.  naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art. 217 § 1 i2 k.p.c., art. 227 k.p.c., art. 278 § 1 k.p.c. art. 231 k.p.c., art. 233 § 1 k.p.c. art. 380 k.p.c.

Wobec powyższych zarzutów strona skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie zgodnie z żądaniem pozwu oraz zasądzenie kosztów postępowania odwoławczego.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o oddalenie apelacji oraz orzeczenie o kosztach postępowania odwoławczego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja skutkowała zmianą zaskarżonego orzeczenia.

Na wstępie należy wskazać, że zgodnie z art. 387 § 2 ¹ k.p.c. jeżeli sąd drugiej instancji nie przeprowadził postępowania dowodowego ani nie zmienił ustaleń faktycznych sądu pierwszej instancji, a w apelacji nie zgłoszono zarzutów dotyczących tych ustaleń, uzasadnienie wyroku może zawierać jedynie wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa. Wprawdzie apelacja zawiera zarzut błędu w ustaleniach faktycznych, niemniej zarzut ten należało uznać za bezzasadny. Z tych względów Sąd Okręgowy odstąpił od przytaczania treści uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia.

Odnosząc się do zarzutów apelacji strony powodowej wskazać należy, że Sąd Okręgowy w pełni akceptuje ustalenia faktyczne Sądu I instancji, natomiast na aprobatę w części nie zasługiwała ocena prawda dokonana przez Sąd Rejonowy.

Przy prawidłowo ustalonym stanie faktycznym Sąd I instancji dokonał błędnej kontroli postanowień umownych: tj. § 1 ust. 3A, § 7 ust. 4 i § 10 ust. 5 umowy, pod kątem ich abuzywności.

W okolicznościach niniejszej sprawy sporem objęta była kwestia, czy z uwagi na zawarte w umowie zapisy z § 1 ust. 3A, § 7 ust. 4 oraz § 10 ust. 5 umowa jest dotknięta sankcją nieważności bezwzględnej lub nieważności bezwzględnej klauzul indeksacyjnych oraz czy wskazane zapisy noszą znamiona abuzywności, a tym samym, czy wiążą one strony sporu, jak podnosiła strona pozwana, czy też powinny zostać wyeliminowane z umowy, jak tego domagała się stron powodowa.

Należy podkreślić, że przepis art. 69 ust. 2pkt 4a Prawa bankowego wskazuje na minimalne wymagania w postaci wskazania sposobu i terminu kursu wymiany waluty, nie narzuca jednak treści takiego postanowienia umownego. Jeżeli więc postanowienie umowne w tym przedmiocie zostało sformułowane niejasno, w sposób nietransparentny, wyłączający obiektywną weryfikację, to należy rozważyć kontrolę jego prawidłowości w kontekście art. 385 ¹ k.c.

Sąd Okręgowy za trafne uznał zarzuty zmierzające do wykazania naruszenia art. 385 ¹ k.c. co do wprowadzenia i treści mechanizmu indeksacji zastosowanego w umowie kredytu. Te zarzuty apelacji Sąd Okręgowy podzielił.

W ocenie Sądu Okręgowego za błędne należało uznać stanowisko, że w okolicznościach niniejszej sprawy nie można mówić o spełnieniu wszystkich kumulatywnych przesłanek abuzywności, chociażby z uwagi na to, że postanowienia umowy były przez strony uzgodnione indywidualnie, strona powodowa miała faktyczny i rzeczywisty wpływ na treść zawartej umowy, a następnie także aneksów do niej, a od 2013 r. wprost zdecydowała się na formę spłacania kredytu w walucie waloryzacji, na które argumenty powoływał się Sąd I instancji w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia.

Zdaniem Sądu Okręgowego zakwestionowane postanowienia umowne spełniały przesłanki wynikające z przepisów art. 385 ¹ k.c. – art. 385 ³ k.c.

W ocenie Sądu Okręgowego nie może zostać uznany za wadliwy sam mechanizm waloryzacji, jeżeli został indywidualnie uzgodniony co do waluty waloryzacji. Niewątpliwie jednak nie zostały uzgodnione indywidualnie klauzule przeliczeniowe. Są to klauzule wprost zaczerpnięte z wzorca umownego stosowanego przez bank standardowo w tego rodzaju umowach, a stosownie do art. 385 ¹§ 4 k.c. ciężar dowodu w tym zakresie spoczywał na stronie pozwanej, która nie udowodniła, że strona powodowa miała rzeczywisty wpływ na ich kształt.

Podkreślenia wymaga, że zgodnie z najnowszym orzecznictwem zasadniczo klauzule waloryzacyjne zamieszczane w umowach kredytu nie mają charakteru świadczenia ubocznego bowiem określają one główne świadczenie kredytobiorcy wyrażone w art. 69 ust. 1 Prawa bankowego (vide: m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 kwietnia 2021 r. I CSK 737/20). Konstatacja ta nie uniemożliwia oceny omawianej klauzuli pod kątem jej abuzywności. Postanowienia zawierające świadczenia główne podlegają bowiem badaniu pod kątem uznania za niedozwolone postanowienia umowne, o ile zostały sformułowane w sposób niejednoznaczny (art. 385 ¹ § 1 k.c.). Nadto postanowienie może zostać uznane za abuzywne, jeśli jest ono sprzeczne z dobrymi obyczajami, jak również w sposób rażący narusza interesy konsumentów (art. 358 (1) k.c.). Wskazane przesłanki muszą wystąpić łącznie.

Przepisy art. 385 ¹ k.c. i dalsze stanowią implementację przepisów Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 roku w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich. Sąd Okręgowy nie może pozostać obojętny na wykładnię przepisów unijnych dokonywaną przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, jako organ do tego upoważniony. W konsekwencji należało przyjąć, że również klauzule przeliczeniowe stanowiące część mechanizmu waloryzacji (indeksacji) określają główne świadczenia stron. Określają bowiem wysokość kwoty kredytu, którą obowiązek mają zwrócić kredytobiorcy, jak i wysokość poszczególnych rat kapitałowo – odsetkowych, które muszą uiszczać.

Przedmiotowe postanowienia umowne jednak nie zostało sporządzone w sposób jednoznaczny w rozumieniu art. 385 ¹§ 1 k.c., co wyłączałoby kontrolę indywidualną abuzywności. Jednoznaczność należy rozumieć jako posłużenie się językiem prostym, zrozumiałym pozwalającym konsumentowi ocenić rozmiar swojego zobowiązania. W ocenie Sądu Okręgowego nie można przedmiotowych klauzul przeliczeniowych ocenić w ten sposób przede wszystkim z uwagi na brak w ich treści obiektywnych kryteriów ustalania kursu po jakim następuje zarówno przeliczenia kwoty kredytu udzielonego w walucie krajowej na walutę waloryzacji, jak i przeliczenia poszczególnych rat.

Konsument nie jest w stanie przewidzieć skutków ekonomicznych swojej decyzji, nie może też dokonać weryfikacji w oparciu o obiektywne kryteria, czy umowa kredytu jest wykonywana w sposób właściwy przez bank. Tego rodzaju postanowienia umowne obecnie są powszechnie uznawane za sprzeczne z dobrymi obyczajami i naruszające interes konsumenta (vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 4 grudnia 2019 roku, sygn. akt I ACa 442/18, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2019 roku, sygn. akt II CSK 483/18, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 2019 roku, sygn. akt V CSK 347/18). Należy w tym miejscu podkreślić, że ustawodawca nie uzależnił możliwości uznania klauzuli umownej za niedozwoloną w zależności od sposobu jej wykonywania przez kontrahenta (vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 8 stycznia 2020 roku, sygn. akt VI ACa 817/18).

Odnosząc się do skutków stwierdzenia abuzywności przedmiotowych klauzul w wyroku z dnia 3 października 2019 roku (C-260/18) Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej na tle podobnie sformułowanych postanowień umownych wyraźnie stwierdził, że możliwość substytucji luki powstałej po eliminacji klauzuli przeliczeniowej jest możliwa tylko wówczas jeżeli: eliminacja klauzuli prowadzi do upadku całej umowy, jej upadek zagraża interesom konsumenta z uwzględnieniem okoliczności istniejących w chwili sporu. Możliwe jest wówczas zastąpienie klauzuli umownej szczegółową normą ustawową, chyba, że konsument obstaje przy upadku (nieważności) całej umowy. Trybunał zakwestionował możliwość wypełnienie luki powstałej po eliminacji postanowienia umownego wyłącznie na podstawie przepisu prawa krajowego o charakterze ogólnym odwołujących się do ustalonych zwyczajów lub zasad słuszności (czyli takiego jak art. 56 k.c. czy art. 65 § 1 k.c.).

Niewątpliwie podstawowym skutkiem eliminacji niedozwolonych klauzul umownych powinno być dalsze obowiązywanie i wykonywanie umowy, tak jak gdyby postanowień abuzywnych nigdy nie zawierała. Wynika to wprost z art. 385 ^{( 1)} § 2 k.c. W orzecznictwie unijnym wskazuje się, że priorytet ma dalsze obowiązywanie umowy, o ile takie dalsze obowiązywanie umowy jest prawnie możliwe zgodnie z krajowym porządkiem prawnym. O tym czy umowa może być utrzymana decyduje podejście obiektywne, co oznacza, że nie jest dopuszczalne uznanie sytuacji jednej ze stron (również konsumenta) jako rozstrzygającej o upadku lub dalszym obowiązywaniu umowy (vide: wyrok TSUE z dnia 14 marca 2019 roku w sprawie C – 118/17 Z. D. przeciwko (...)., wyrok TSUE z dnia 3 października 2019 roku w sprawie C-260/18 w sprawie K. D. i J. D. przeciwko (...)).

W ocenie Sądu Okręgowego na ocenę prawną w tej sytuacji musi rzutować to, czy postanowienia te są postanowieniami określającymi główne świadczenia stron. Nie ma przy tym znaczenia wola stron w tym sensie, że bez danych postanowień umownych sama umowa w ogóle nie zostałaby zawarta. To kryterium jest bowiem właściwe dla kwestii stosowania art. 58 k.c. (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 2013 roku, sygn. akt I CSK 408/12). W polskim porządku prawnym oprócz kredytu w walucie krajowej oraz walucie obcej, funkcjonuje kredyt indeksowany (wyrażany w walucie krajowej, wypłata następuje w walucie krajowej, ale po kursie kupna obowiązującym w dacie uruchomienia kredytu, spłacany w walucie krajowej, ale po kursie waluty obowiązującym na datę spłaty poszczególnych rat) oraz kredyt denominowany (kredyt wyrażony w walucie obcej, ale wypłata następuje w walucie krajowej z przeliczeniem wedle kursu z dnia uruchomienia wypłaty, zaś spłata następuje również w walucie krajowej). Dwa ostatnie typy kredytów należą z reguły do kategorii kredytów w walucie krajowej (choć decyduje o tym ostatecznie treść konkretnej umowy kredytu). Ich cechą charakterystyczną jest mechanizm waloryzacyjny, którego zaniknięcie prowadzi do zaniknięcia ryzyka kursowego, które jest immamentnie związane z tymi umowami. W konsekwencji taka umowa pozbawiona mechanizmu waloryzacyjnego całkowicie zmienia swój charakter ( vide: wyrok TSUE z dnia 3 października 2019 roku, C – 260/18 K. D. i J. D. przeciwko (...)). W nowym kształcie – kredytu w walucie krajowej oprocentowanego według stawki powiązanej z walutą wyeliminowanej indeksacji staje się umową o odmiennym sensie (vide: wyrok SN z dnia 11 grudnia 2018 roku, sygn. akt V CSK 382/18). Wreszcie należy podnieść, że skoro mechanizm waloryzacyjny określa główne świadczenie stron, oznacza to, że do wszystkich elementów głównych świadczeń stron powinien zostać osiągnięty konsens, bez którego nie można mówić o dalszym istnieniu kontraktu.

Eliminacja kwestionowanych postanowień umownych nie jest możliwa bez stwierdzenia upadku całej umowy. W tej sytuacji, kiedy Strona powodowa żądała ochrony przewidzianej w art. 385 ¹ § 1 k.c. jednocześnie świadomie godząc się na stwierdzenie upadku całej umowy, Sąd Okręgowy uwzględnił roszczenie powodów.

Brak związania konsumenta niedozwolonym postanowieniem umownym oznacza, że nie obowiązuje ono od samego początku, chyba, że konsument w wyniku swobodnej i świadomej decyzji przywróci mu skuteczność. W braku takiego sanowania, świadczenie spełnione na podstawie niedozwolonego postanowienia umownego jest świadczeniem nienależnym w rozumieniu art. 410 § 2 k.c . (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2019 roku, sygn. akt III CSK 159/17). Świadczenie spełnione przez kredytobiorcę jest świadczeniem nienależnym, chociażby on sam był dłużnikiem banku z tytułu wypłaconego mu kapitału. Należy podnieść, że spełnienie świadczenia nienależnego jest źródłem roszczenia zwrotnego i nie ma potrzeby ustalania w jakim zakresie wzbogaciło świadczeniobiorcę (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 2016 roku, sygn. akt I CSK 798/15 i cytowane tam orzecznictwo). Spełnienie świadczenia na podstawie umowy, która nie obowiązuje nie oznacza, że kredytobiorca dokonywał w ten sposób spłaty roszczenia, jakie przysługuje drugiej stronie umowy w wyniku stwierdzenia jej upadku. Świadczenie nienależne nie może w ten sposób stać się należnym, ale z innej podstawy. W ten sposób otwiera się jedynie możliwość dokonania potrącenia (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 roku, V CSK 382/18). W ocenie Sądu Okręgowego nie ma przy tym znaczenia, że świadczenia te są z reguły jednorodzajowe tzn., że każda ze stron świadczy określoną sumę pieniężną w złotych polskich.

Strona powodowa mogła domagać się jedynie części kwoty, którą świadczyła nienależnie na podstawie umowy, której upadek został stwierdzony wskutek eliminacji abuzywnych klauzul przeliczeniowych. Stąd też została zasądzona kwota wskazana w pozwie.

Mając na uwadze wszystkie powyższe okoliczności Sąd Okręgowy dokonał zmiany zaskarżonego wyroku na podstawie art. 386 § 1 k.p.c.

O odsetkach za opóźnienie orzeczono na podstawie art. 455 k.c. w zw. z art. 481 § 1 k.c.

Natomiast o kosztach procesu w instancji odwoławczej orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. oraz rozporządzenia w sprawie wynagrodzenia zawodowego pełnomocnika, obowiązującego w dacie wniesienia apelacji.