Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Postanowieniem z 27 marca 2023 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy – Mokotowa w Warszawie, na podstawie art. 17 § 1 pkt 3 k.p.k. w zw. z art. 1 § 2 k.k., umorzył postępowanie w sprawie przeciwko P. S..

Zażalenie na powyższe postanowienie w całości, na niekorzyść oskarżonego, złożył prokurator. Zaskarżonemu postanowieniu zarzucił błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, mający wpływ na jego treść i rzutujący w konsekwencji na niewłaściwą ocenę i interpretację materiału dowodowego, co skutkowało uznaniem, że czyn oskarżonego nie został popełniony w warunkach czynu chuligańskiego w rozumieniu art. 57a § 1 k.k., a w konsekwencji uznaniu, iż przypisany czyn nie stanowi przestępstwa ze względu na znikomy stopień szkodliwości czynu, podczas gdy wnikliwa i rzetelna ocena dowodów zgromadzonych w przedmiotowej sprawie prowadzi do przeciwnego wniosku.

Prokurator na podstawie art. 427 § 1 k.p.k. i art. 437 § 1 k.p.k. wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu dla Warszawy – Mokotowa w Warszawie do ponownego rozpoznania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Wniesione zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie. Zgodnie z art. 17 § 1 pkt 3 k.p.k. nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, gdy społeczna szkodliwość czynu jest znikoma. Przez znikomy stopień społecznej szkodliwości czynu, jako przesłankę procesową przewidzianą w art. 17 § 1 pkt 3 k.p.k. należy rozumieć sytuację, gdy czyn w znaczeniu prawa karnego materialnego miał wprawdzie miejsce w rzeczywistości i wyczerpywał on znamiona typu czynu zabronionego określone w przepisach k.k. lub przepisach pozakodeksowych, ale jego stopień społecznej szkodliwości był znikomy i stąd też nie można było ocenić go jako czyn przestępny (art. 1 § 2 k.k.). Dokonanie oceny, czy zachowanie danej osoby było społecznie szkodliwe w stopniu znikomym wymaga oceny z punktu widzenia wszystkich determinantów określonych w art. 115 § 2 k.k. (tak D. Drajewicz (red.), Kodeks postępowania karnego. Tom I. Komentarz. Art. 1-424, Warszawa 2020).

Zgodnie z dyspozycją art. 115 § 2 k.k. przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu sąd bierze pod uwagę rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, jak również postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia. W nawiązaniu do nich powinien wykazać, dlaczego uznał, że przypisany oskarżonemu czyn charakteryzował się znikomym stopniem społecznej szkodliwości (tak wyr. SN z 28.6.2005 r., WA 14/05, OSNKW 2005, Nr 10, poz. 96, z glosą aprobującą S.M. Przyjemskiego, WPP 2006, Nr 1, s. 161; post. SN z 8.1.2008 r., V KK 416/07, OSNKW 2008, Nr 5, poz. 36).

W razie ustalenia, że stopień szkodliwości społecznej czynu jest znikomy, zawsze następuje umorzenie postępowania nawet, gdy omawiana przesłanka ustalona zostanie po rozpoczęciu przewodu sądowego (tak Grzegorczyk, Tylman, Polskie postępowanie, 2011, s. 200; Waltoś, Proces karny, 2008, s. 463; wyr. SN z 13.5.1977 r., IV KR 81/77, OSNKW 1977, Nr 7-8, poz. 88). Umorzenie postępowania karnego na rozprawie, przed otwarciem przewodu sądowego, czyli bez przeprowadzenia postępowania dowodowego, może nastąpić - analogicznie jak w wypadku warunkowego umorzenia takiego postępowania - wówczas, gdy okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości (tak post. SN z 9.10.2008 r., WZ 61/08, OSNKW 2009, Nr 1, poz. 6, s. 41; post. SN z 4.3.2005 r., WZ 6/05, OSNwSK 2005, poz. 498; J. Skorupka (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Wyd. 34, Warszawa 2023).

W ocenie Sądu Okręgowego zachowanie oskarżonego – co nie budzi żadnych wątpliwości – wyczerpało znamiona zarzucanych mu czynów, jednakże nie można uznać, że ich stopień społecznej szkodliwości jest większy niż znikomy.

Analiza przesłanek z art. 115 § 2 k.k., prawidłowo dokonana przez Sąd I instancji, nie wymaga uzupełnień Sąd Okręgowego. Należy wskazać, że o ile zachowanie oskarżonego w żadnym wypadku nie zasługuje na pochwałę, to jednakże biorąc pod uwagę okoliczności strony podmiotowej jak i przedmiotowej popełnionych przez niego czynów Sąd doszedł do przekonania, że cechy indywidualizujące czyny mu zarzucane, decydujące o ich społecznej szkodliwości, przemawiają za potraktowaniem ich jako znikomo społecznie szkodliwe. Przy tej ocenie Sąd wziął pod uwagę rodzaj i charakter naruszonych dóbr, rozmiar wyrządzonej szkody, okoliczności popełnienia tych czynów, w tym motywację oskarżonego.

Sąd Okręgowy stanął na stanowisku, że nie sposób jest przyjąć, by czyn oskarżonego miał charakter chuligański. Zgodnie z art. 115 § 21 k.k. jest to występek polegający na umyślnym zamachu na zdrowie, na wolność, na cześć lub nietykalność cielesną, na bezpieczeństwo powszechne, na działalność instytucji państwowych lub samorządu terytorialnego, na porządek publiczny, albo na umyślnym niszczeniu, uszkodzeniu lub czynieniu niezdatną do użytku cudzej rzeczy, jeżeli sprawca działa publicznie i bez powodu albo z oczywiście błahego powodu, okazując przez to rażące lekceważenie porządku prawnego. Definicja ta ma charakter pełny, więc warunkiem uznania danego czynu zabronionego za występek o charakterze chuligańskim jest łączne spełnienie wszystkich przesłanek, o jakich stanowi komentowany przepis, tj. umyślność zachowania realizującego znamiona występku, zamach na choćby jedno z dóbr wymienionych w przeje działanie publiczne, brak powodu lub oczywista błahość powodu i okazanie przez sprawcę rażącego lekceważenia porządku prawnego. Jednocześnie o takiej kwalifikacji czynu zabronionego nie mogą decydować żadne inne przesłanki, które nie zostały wymienione w art. 115 § 21 k.k. (tak wyr. SN z 7.5.1974 r., Rw 236/74, OSNKW 1974, Nr 9, poz. 176, z glosą W. Kubali, OSPiKA 1975, Nr 9, poz. 190).

Skarżący w treści zażalenia podniósł, że zachowanie oskarżonego nie pozwala na przyjęcie, iż działał z „uzasadnionego powodu”. Przesłanka działania sprawcy bez powodu albo z oczywiście błahego powodu jest trudna do oceny i jako taka może sprawiać wiele trudności w praktyce. Każda jednostka charakteryzuje się odmiennym postrzeganiem moralności i słuszności pewnych zachowań, na co wpływają jej przekonania, indywidualne cechy, jak również własne doświadczenia życiowe. Nie powinno ulegać wątpliwości, że ocena powyższej przesłanki musi mieć charakter obiektywny. Przepis art. 115 § 21 k.k. nie wymaga, wbrew twierdzeniom skarżącego, aby powód działania był „uzasadniony” – nie sposób rozstrzygnąć, według kogo miałby on taki być. Zdaniem Sądu Okręgowego przyjąć należy, że sprawca działa bez powodu wówczas, gdy w powszechnym odczuciu brak jest przyczyny, która uzasadniałaby podejmowaną aktywność. Z kolei z działaniem z oczywiście błahego powodu będziemy mieli do czynienia w sytuacji, gdy taka przyczyna zachodzi, lecz – w powszechnym odczuciu – jest mało znacząca.

Sąd I instancji dokonał starannej oceny niniejszej sprawy przez pryzmat wskazanego przepisu i uznał, że powyższe przesłanki zostałyby spełnienie, gdyby w świetle ocen społecznych agresywne zachowanie sprawcy wystąpiło bez powodu i nie można było go niczym wytłumaczyć (na przykład w wypadku atakowania przypadkowo spotkanego przechodnia lub bezmyślnego niszczenie cudzej rzeczy), albo gdyby powód tego zachowania byłby błahy, rażąco nieadekwatny do przyczyny która go wywołała (przykładowo w przypadku bicia człowieka za to, że zwrócił komuś uwagę na zbyt głośne zachowanie się w miejscu publicznym lub niszczenia urządzenia użyteczności publicznej, ze względu na złość do władzy z rzekome krzywdy (tak A. Marek [w:] Kodeks karny. Komentarz, wyd. V, Warszawa 2010, art. 115).

Zachowanie oskarżonego miało miejsce z określonego, wytłumaczalnego powodu, który obiektywnie nie może być uznany za błahy, co w swojej analizie dokładnie wskazał Sąd I instancji. Z uwagi na powyższe nie można przyjąć, że P. S. popełnił czyn zabroniony w warunkach czynu chuligańskiego.

Należy również nadmienić, że Sąd I instancji słusznie dokonał zmiany w zapisie kwalifikacji prawnej zarzucanego oskarżonemu czynu poprzez zastąpienie art. 190 § 1 k.k. przepisem art. 191 § 1 k.k., bowiem ta kwalifikacja wynikała bezpośrednio z opisu czynu.

Reasumując, postanowienie Sądu I instancji o umorzeniu przedmiotowego postępowania na podstawie art. 17 § 1 pkt 3 k.p.k. jest rozstrzygnięciem właściwym, uwzględniającym przede wszystkim zasadę ultima ratio stosowania prawa karnego.

Skarżący nie wykazał żadnych uchybień zaskarżonego postanowienia, wobec stwierdzenia których konieczna byłaby zmiana, bądź uchylenie przedmiotowego orzeczenia, wobec czego należało utrzymać zaskarżone postanowienie w mocy.