Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 kwietnia 2023 r.

Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Eliza Nowicka - Skowrońska

Protokolant: Marcel Ismail

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 30 marca 2023 roku

sprawy z powództwa M. K. (1) i M. K. (2)

przeciwko Bankowi (...) S.A. z siedzibą w W.

o zapłatę i ustalenie

I.  ustala, że umowa kredytu hipotecznego denominowanego nr (...) (...) z dnia 3 kwietnia 2007 roku zawarta miedzy M. K. (3) i M. K. (2) a Bankiem (...) S.A. z siedzibą w W. jest w całości nieważna;

II.  zasądza od Banku (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz M. K. (1) i M. K. (2) kwotę 246.317,12 zł (dwieście czterdzieści sześć tysięcy trzysta siedemnaście złotych i dwanaście groszy) i 23.399,79 CHF (dwadzieścia trzy tysiące trzysta dziewięćdziesiąt dziewięć franków szwajcarskich i siedemdziesiąt dziewięć centymów) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 29 stycznia 2022 roku do dnia zapłaty;

III.  oddala powództwo w pozostałej części;

IV.  zasądza od Banku (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz M. K. (1) i M. K. (2) kwotę 11.834 (jedenaście tysięcy osiemset trzydzieści cztery) złote tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 10.800 (dziesięć tysięcy osiemset) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Sygn. akt I C 1798/21

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 22 września 2021 roku (data stempla) powodowie M. K. (1) i M. K. (2), wnieśli o ustalenie, że umowa kredytu hipotecznego denominowanego nr (...) (...) z dnia 3 kwietnia 2007 roku zawarta miedzy nimi a Bankiem (...) S.A. z siedzibą w W. jest w całości nieważna oraz o zasądzenie solidarnie od pozwanego Banku (...) S.A. w W. na swoją rzecz kwoty 246.317,12 zł i 23.399,79 CHF wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 20 lipca 2021 do dnia zapłaty. Ponadto wnieśli o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego wraz z odsetkami, według norm (pozew k. 5 – 11).

Zapłaty w/w kwot domagali się tytułem zwrotu rat kapitałowo - odsetkowych zapłaconych pozwanemu przez powodów w związku z udzielonym im kredytem w okresie od dnia 3 kwietnia 2007r. do dnia 22 września 2021r.

Uzasadniając wniesione powództwo powodowie wskazali, że sporna umowa kredytu jest nieważna, gdyż zawiera w sobie postanowienia niedozwolone (abuzywne), Wskazano nadto, że klauzule denominacyjne (waloryzacyjne) kształtują prawa i obowiązki konsumenta (kredytobiorcy) w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. W ich ocenie cała umowa winna zostać uznana za nieważną, jako sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, tj. zasada uczciwości, lojalności i zasadą równości stron.

Pozwany Bank (...) S.A. w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powodów na swoją rzecz zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa według norm przepisanych ( odpowiedź na pozew, k. 46 – 56).

Pozwany zakwestionował roszczenie powodów zarówno co do zasady, jak i wysokości, zgłosił zarzut usiłowania nadużycia prawa podmiotowego przez powodów (art. 5 kc).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Powodowie w dniu 15 marca 2007 roku złożyli u pozwanego wniosek o udzielenie kredytu hipotecznego denominowanego do franka szwajcarskiego (dalej: CHF) w kwocie 368.950,57 zł na zakup lokalu mieszkalnego oraz jego wykończenie.

dowody: wniosek o udzielenie kredytu, k. 61 – 61v.

Pierwotnie zamierzali oni ubiegać się o kredyt złotówkowy lecz w banku zaproponowano im kredyt w CHF prezentując go jako tańszy, lepszy i bardzo bezpieczny. Jednocześnie uzyskali informację, że „nie stać ich na zaciągniecie kredytu w złotówkach, a jedynie we frankach”. Pracownik banku nie wyjaśnił im w jaki sposób ewentualny wzrost kursu waluty CHF wpłynie na ekonomiczny ciężar kredytu, tj. saldo kredytu oraz ratę kredytu, nie wyjaśniono także na czym dokładnie polega ryzyko kursowe. Powodowie otrzymali informację, że wypłata kredytu nastąpi w PLN, a raty będą spłacane z zastosowaniem kursu CHF, ale nie wytłumaczono im w jaki konkretnie sposób dojdzie do przeliczenia z CHF na PLN albo odwrotnie, nie mieli świadomości wpływu tego kursu na wartość ekonomiczną salda kredytu. Pracownik banku ogólnie podał powodom, że frank szwajcarski jest walutą bardzo stabilną i nie ma ryzyka znacznej zmiany kursu. Pomimo że raty miały być wyrażone w walucie CHF, Bank dokonywać miał przeliczeń na PLN, spłata miała dokonywać się w ten sposób, że strącano co miesiąc z rachunku powoda odpowiednio ustaloną kwotę. Powodowie nigdy nie wiedzieli, jaka to będzie konkretnie suma.

dowody: zeznania powódki, k. 95 – 96, zeznania powoda, k. 96 – 97.

W dniu 3 kwietnia 2007 roku pomiędzy Bankiem (...) S.A. z siedziba w W., a powodami zawarta została umowa kredytu hipotecznego nr (...) (...). Podpisując przedmiotową umowę powodowie występowali jako konsumenci. Umowa została zawarta za pomocą wzorców umownych stosowanych przez Bank udzielający kredytu. Nie podlegała żądnym negocjacjom.

Na mocy w/w umowy Bank udzielił Kredytobiorcom kredytu hipotecznego denominowanego na warunkach i zasadach w niej określonych (§ 1 ust. 1 Umowy). Integralną częścią umowy był (...) w zakresie udzielania kredytów hipotecznych (zwana dalej (...)) (§ 1 ust. 2 Umowy)

Kwota kredytu wynosiła 158.934,51 CHF, nie więcej niż równowartość 368.950,57 zł, z zastrzeżeniem ust. 18 (...) (§ 2 Umowy).

Uruchomienie kredytu nastąpiło w złotych, przy jednoczesnym przeliczeniu kwoty kredytu w CHF po kursie kupna dewiz obowiązujących w Banku w dniu uruchomienia kredytu (§ 18 ust. 1 (...)).

Okres kredytowania wynosił 360 miesięcy, zaś ostateczny termin spłaty kredytu został określony w harmonogramie spłaty stanowiącym załącznik nr 7 Umowy (§ 3 ust. 1 i 2 Umowy).

Kredyt miał być przeznaczony na sfinansowanie zakupu mieszkania oraz jego wykończenie (§ 5 Umowy), zaś lokal mieszkalny opisano szczegółowo w § 4 ust. 1 umowy.

Kredyt był oprocentowany według zmiennej stopy procentowej. Oprocentowanie kredytu ustalono jako sumę stopy bazowej i stałej marży Banku wynoszącej 1,5000 p.p. oprocentowanie kredytu w dniu zawarcia umowy wyniosło 3,90% w stosunku rocznym (§ 9 ust. 1 i 2 umowy).

Według § 10 ust. 1 i 2 Umowy kredyt miał być spłacany w PLN w 354 równych ratach miesięcznych, w terminach i kwotach określonych w harmonogramie spłat stanowiącym integralną część Umowy. Spłata kredytu denominowanego miała następować w złotych, w ratach określonych w walucie kredytu z Umowy kredytu według przeliczenia z dnia wpływu środków na rachunek kredytowy Kredytobiorcy, po ustalonym wg. Tabeli kursów kursie sprzedaży dewiz obowiązującym w Banku w momencie dokonania powyższej operacji (§ 18 ust. 4 (...)).

Prawne zabezpieczenie kredytu stanowił: weksel własny in blanco wystawiony przez kredytobiorcę, hipoteka kaucyjna do 200% kwoty kredytu, ustanowiona na lokalu będącym przedmiotem kredytowania, cesja na rzecz Banku praw z umowy ubezpieczenia od ognia i innych zdarzeń losowych nieruchomości obciążonej hipoteką, pełnomocnictwo do rachunku (...) i ubezpieczenie niskiego wkładu własnego (§ 12 ust. 1 umowy).

Do momentu ustanowienia ww. hipoteki zabezpieczeniem spłaty kredytu miało być ubezpieczenie kredytu w (...) S.A. na okres nie dłuższy niż 36 miesięcy kalendarzowych od dnia wypłaty kredytu, a także przelew wierzytelności, jaką kredytobiorca posiada wobec B. S.A. z tytułu wstępnej umowy kupna sprzedaży nr (...) z 27.02.2007r. (§ 124 ust. 3 umowy).

(...) w zakresie udzielania kredytów hipotecznych oraz wyciąg z Taryfy opłat i prowizji Banku (...) S.A. za czynności bankowe w obrocie krajowym i zagranicznym dla Klientów Indywidualnych stanowiły integralną część niniejszej Umowy (§ 1 ust. 2 umowy). Ponadto Kredytobiorcy oświadczyli, iż przed podpisaniem Umowy zostały im doręczone te dokumenty, zapoznali się z ich treścią i uznają ich charakter za wiążący (§ 1 ust. 3 umowy). Otrzymali również załącznik nr 2 stanowiący informację w zakresie ryzyka ponoszonego przez Kredytobiorcę w związku z zaciągnięciem i wykonywaniem umowy kredytu hipotecznego oprocentowanego zmienną stopą procentową i oświadczyli, że zapoznali się z jego treścią.

Definicje pojęć, którymi posługiwano się w (...) udzielania przez Bank (...) S.A. kredytów hipotecznych stanowiącego integralną część umowy zawarto w jego § 1. W szczególności pojęcie „Tabela kursów” została zdefiniowana w § 1 pkt. 27 (...) jako tabela kursów walut Banku (...) S.A. obowiązująca w momencie wykonywania operacji.

W § 18 ust. 1 (...) wskazano, że uruchomienie kredytu denominowanego następowało w złotych, przy jednoczesnym przeliczeniu na wybraną przez kredytobiorcę i określoną w Umowie walutę, po kursie kupna dewiz wg. Tabeli kursów z dnia uruchomienia kredytu.

Spłata kredytu denominowanego wraz z odsetkami miała następować w złotych, w ratach określonych w walucie kredytu z Umowy kredytu, wg przeliczenia z dnia wpływu środków na rachunek kredytowy Kredytobiorcy, po ustalonym wg Tabeli kursów kursie sprzedaży dewiz obowiązującym w Banku w momencie dokonania powyższej operacji (§ 18 ust. 4 (...)).

dowody: umowa – k. 13 – 15, (...) w zakresie udzielania kredytów hipotecznych – k. 15v. – 21v., załącznik nr 2 – k. 22.

Bank uruchomił kredyt zgodnie z ww. postanowieniami umownymi oraz harmonogramem, faktycznie wypłacono kredyt w czterech transzach: 169.475,29 zł (12.04.2007r.), 152.527,76 zł (29.05.2007r.), 16.947,52 zł (18.06.2007r.) i 21.393,44 zł (30.08.2007r.), łącznie 348.287,79 zł. Od dnia udzielenia kredytu do października 2020r. powodowie z tytułu umowy spłacili kwotę 246.317,12 zł oraz 23.399,79 CHF.

dowody: zaświadczenie wraz z tabelą spłat, k. 24 – 27.

Aneksem nr (...) z dnia 8 stycznia 2015 roku dokonano zmiany w Umowie polegającej na umożliwieniu powodom spłaty rat kapitałowo-odsetkowych bezpośrednio w walucie, do której denominowany jest kredyt.

dowody: aneks nr (...), k. 23 – 23v.

Powodowie pismem z dnia 7 lipca 2021 roku wezwali pozwanego do zapłaty i domagali się od Banku zwrotu wszelkich zapłaconych przez nich kwot tytułem wykonania umowy, w łącznej wysokości 246.317,12 zł i 23.399,79 CHF wraz z odsetkami za opóźnienie w terminie 7 dni od otrzymania pisma pod rygorem skierowania sprawy na drogę sądową. Pozwany odmówił spełnienia świadczenia na rzecz powodów.

dowody: pismo z dnia 7 lipca 2021 roku – wezwanie do zapłaty wraz z wydrukiem śledzenia przesyłki, k. 28, 29, odpowiedź na reklamację, k. 30

Powodowie są świadomi skutków stwierdzenia nieważności umowy i je akceptują.

dowody: zeznania powódki, k. 96, zeznania powoda, k. 97

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dokumentów prywatnych, wydruków złożonych przez strony do akt postępowania, wskazanych w treści uzasadnienia, których autentyczności oraz mocy dowodowej żadna ze stron nie podważała. W ocenie Sądu wyznaczają one zakres okoliczności bezspornych oraz spornych, które sprowadzały się przede wszystkim do zagadnień prawnych, a nie ustaleń faktycznych, w zakresie wykonywania przedmiotowej Umowy kredytowej.

Sąd pominął wniosek powodów o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu finansów i rachunkowości. Dowód ten okazał się nieprzydatny dla rozstrzygnięcia z przyczyn prawnych - wobec stwierdzenia nieważności umowy nie było potrzeby przeliczenia wysokości świadczeń według np. innych kursów czy stóp procentowych.

Sąd dał wiarę przesłuchanym w charakterze stron powodom w zakresie, w jakim korelowały one z treścią umowy, podpisanymi oświadczeniami oraz załącznikami do umowy, na podstawie których możliwym było ustalenie sposobu przedstawiania powodom oferty kredytu denominowanego, w tym udzielanych im przez pracownika Banku informacji w zakresie założeń kredytu oraz ryzyka walutowego.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w przeważającej części.

Podstawowym zarzutem stawianym przez powodów w toku niniejszego postępowania był zarzut nieważności umowy kredytu hipotecznego o nr (...) (...) z dnia 3 kwietnia 2007 roku zawartej pomiędzy Bankiem (...) S.A. z siedziba w W. a powodami, wynikający, m.in. z naruszenie przez bank przepisów określających charakter umowy kredytu, sprzeczności umowy kredytu z zasadami współżycia społecznego, abuzywności klauzul denominacyjnych zawartych we wskazanej umowie.

Z okoliczności nieważności zawartej przez strony umowy kredytu powodowie sformułowali dwa żądania, mianowicie żądanie o ustalenie nieważności umowy kredytu oraz o zapłatę.

W pierwszej kolejności Sąd ustalił, czy sporna umowa jest ważna. Bez uprzedniego przesądzenia tej kwestii nie można by się pochylić się nad oceną roszczeń powodów o zapłatę opartych na twierdzeniach o świadczeniach nienależnych, których podstawa prawna odpadła.

Jedną z przesłanek badanych przy rozważaniu celowości wykorzystania powództwa o ustalenie (art. 189 k.p.c.) jest znaczenie, jakie wyrok ustalający wywarłby na sytuację prawną zainteresowanego takim rozstrzygnięciem. O występowaniu interesu prawnego świadczy możliwość stanowczego zakończenia na tej drodze sporu lub zapobiegnięciu powstania takiego sporu w przyszłości, natomiast przeciwko jego istnieniu - możliwość uzyskania pełniejszej ochrony praw w drodze innego powództwa. Innymi słowy interes prawny zachodzi, jeżeli sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni stronie powodowej ochronę jej prawnie chronionych interesów. Postępowanie cywilne oparte jest bowiem na założeniu, że realizacja praw na drodze sądowej powinna być celowa i możliwie prosta, udzielana bez mnożenia postępowań. Założenie to realizuje wymaganie wykazania interesu prawnego w wypadku żądania ustalenia istnienia (nieistnienia) stosunku prawnego lub prawa i przyjęcie jako zasady, że możliwość uzyskania skuteczniejszej ochrony w drodze innego powództwa podważa interes prawny w żądaniu ustalenia lub nieistnienia prawa lub stosunku prawnego.

W świetle art. 189 k.p.c. zasadniczą przesłanką zasadności powództwa o ustalenie jest istnienie interesu prawnego w zgłoszeniu żądania ustalenia. Jak wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z 10 listopada 2017 r. w sprawie V CZ 70/17 żądanie ustalenia nieważności umowy stanowi usankcjonowany powszechna praktyką skrót myślowy – uproszczenie sformułowania dotyczącego nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z nieważności umowy.

Zawarta pomiędzy stronami umowa wygenerowała długoterminowy stosunek prawny, który nie został dotychczas wykonany w całości. Nawet ewentualne uwzględnienie roszczeń kredytobiorców o zapłatę (zwrot) należności spełnionych dotychczas na rzecz banku nie reguluje w sposób definitywny wzajemnych relacji stron. Wniosek przeciwny byłby zasadny tylko przy przyjęciu, że prawomocne orzeczenie sądu wiąże nie tylko w zakresie sentencji, ale również motywów rozstrzygnięcia. W tym względzie jednak nie ma zgody w orzecznictwie i doktrynie, na co stanowczo wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z 9 stycznia 2019 r. w sprawie I CZ 112/19 zapadłego w podobnej sprawie. Tymczasem stwierdzenie nieważności umowy przesądza nie tylko o możliwości domagania się zwrotu już spełnionych świadczeń (z uwzględnieniem wcześniejszego wywodu) ale też rozstrzyga w sposób ostateczny o braku obowiązku spełniania na rzecz banku świadczeń w przyszłości, a więc o zezwoleniu na zaprzestanie spłaty kolejnych rat kredytu. Ustalające orzeczenie sądu znosi więc wątpliwości stron i zapobiega dalszemu sporowi o roszczenia banku wynikające z umowy. Na tym zaś polega interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c.

Podzielić należy pogląd wyrażony przez Sąd Apelacyjny w Katowicach (wyrok z 8 marca 2018 r., sygn. I ACa 915/17, Legalis 1760241), który trafnie stwierdził, iż powodowie mają prawo do uzyskania odpowiedzi na pytanie, czy umowa kredytu ich wiąże, a jeśli tak to w jakim zakresie i na jakich warunkach powinni ją wykonywać. Najlepszą drogą prawną uzyskania odpowiedzi na te pytania, rozwiania istniejących wątpliwości, jest powództwo o ustalenie.

Reasumując, zdaniem Sądu powodowie mimo wystąpienia z powództwem o świadczenie (a zatem powództwem dalej idącym), posiadają interes prawny w wytoczeniu powództwa o ustalenie nieważności umowy.

Zasadniczą przyczyną, dla której Sąd uznał, że sporna umowa jest nieważna było zastosowanie przez pozwanego w umowie postanowień abuzywnych, niewiążących powodów jako konsumentów ex tunc, sporny stosunek prawny uniemożliwia wykonanie zobowiązania.

Odnośnie podnoszonych przez pełnomocnika powodów zarzutów dotyczących abuzywności wskazywanych przez niego klauzul denominacyjnych (§ 2 i §10 ust. 1 i 2 umowy oraz § 1 pkt. 27 i § 18 ust. 1 i 4 (...)), nie ulegało wątpliwości, że wskazane klauzule były abuzywne, a ich abuzywność przejawiała się po pierwsze w tym, że klauzule te nie odwoływały się do ustalanego w sposób obiektywny kursu franka szwajcarskiego, do obiektywnych wskaźników, na które żadna ze stron nie miała wpływu, lecz pozwalały w rzeczywistości wyłącznie Bankowi kształtować ten kurs w sposób dowolny, wedle swej woli w zakresie wysokości spreadu walutowego. Na mocy tych postanowień, pozwany mógł jednostronnie i arbitralnie, a przy tym w sposób wiążący, modyfikować wskaźnik, według którego obliczana była wysokość zobowiązania Kredytobiorcy, a tym samym mógł wpływać na wysokość świadczenia powodów. Przyznanie sobie przez pozwanego prawa do jednostronnego regulowania wysokości kwoty uruchamianego kredytu w złotych polskich oraz wysokości rat kredytu poprzez samodzielne wyznaczanie kursów kupna oraz sprzedaży franka szwajcarskiego - dowolnego kształtowania wysokości tzw. spreadu przy jednoczesnym pozbawieniu konsumenta jakiegokolwiek wpływu na te elementy, bez wątpienia narusza jego interesy i jest sprzeczne z dobrymi obyczajami.

Stwierdzenie bezskuteczności postanowień umowy dotyczących mechanizmu denominacji kwoty kredytu, prowadziło do uwzględnienia powództwa, to jest obu zgłoszonych roszczeń głównych. Podkreślić należało, że samo zawarcie umowy kredytu denominowanego nie oznacza, że postanowienia w niej zawarte kształtują w sposób wiążący stosunek prawny pomiędzy stronami. Jeśli występują w umowie klauzule naruszające interes konsumenta, to mogą zostać wyeliminowane z obrotu prawnego, jako niedozwolone. Natomiast świadczenie z nich wynikające można traktować, jako nienależne.

Przepis art. 385 ¹ § 1 k.c. stanowi, że postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, przy czym nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Z art. 385 ² k.c. wynika, że oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny.

Zgodnie z treścią art. 6 ust. 1 Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 25 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (dalej: Dyrektywa) na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków. Wykładni tej regulacji dokonał Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18. W aktualnym orzecznictwie Sądu Najwyższego, w szczególności w wyroku z 27 listopada 2019 r., w sprawie o sygnaturze II CSK 483/18, rozumowanie to zostało powtórzone. Orzeczenia te dotyczyły problematyki związanej z kredytami denominowanymi, z którym mamy do czynienia w niniejszej sprawie.

W rozważaniach na temat charakteru kwestionowanych przez powodów postanowień należy wyjść od tego, że już brzmienie § 2 umowy nie pozwalało na jednoznaczne i precyzyjne ustalenie w chwili jej podpisywania tego, ile kredytobiorca będzie musiał zwrócić bankowi z tytułu spłat udzielonego kredytu.

Przeprowadzone w niniejszej sprawie postępowanie dowodowe wykazało, że postanowienia zawarte w łączącej strony umowie kredytowej i (...), dotyczące waloryzacji kwoty kredytu do CHF, miały charakter zapisów niedozwolonych. Nie zostały one uzgodnione indywidualnie z powodami, a przy zawieraniu umowy kredytu posłużono się z całą pewnością wzorcem umownym. Powodowie nie mieli możliwości negocjowania z Bankiem warunków umowy, ani rzeczywistego wpływu na treść postanowień umownych. Wskazują na to okoliczności faktyczne towarzyszące jej zawarciu, w szczególności standardowe dla wszystkich umów kredytowych zapisy regulaminów. Mimo ciążącego na pozwanym banku obowiązku dowiedzenia tych okoliczności, żadnym dowodem nie wykazano (brak było nawet podejmowania w tym zakresie prób), że powodowie rzeczywiście brali udział w powstaniu umowy, negocjował jego warunki, mieli realny wpływ na formułowanie jej warunków – zgodnie z własnymi potrzebami, w sposób świadomy.

Nie pozostawiało wątpliwości Sądu, iż klauzule abuzywne, które znalazły się w treści przedmiotowej umowy, tworzyły prawa i obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszały ich interesy. Zasady ustalania kursu CHF przez pozwanego były dowolne, nie wynikały z żadnych ustalonych między stronami, jasno i wyraźnie, reguł. Powodowie zatem nie mogli dokonać wyliczenia należnych bankowi do spłaty kwot rat kredytowych, prowadziło to również do braku możliwości weryfikacji przez nich prawidłowości sum wnoszonych spłat rat kredytowych. Wiadomo jedynie, jakie czynniki powinny być brane pod uwagę przy ich ustalaniu. Zaniechano natomiast wskazania, jak wpływały one na stosowany przez Bank kurs walut, spread, ich wysokość oraz zasady, którymi się kierowano przy ich ustalaniu. Zarówno na podstawie treści umowy, aneksów, jak i zapisów Regulaminu nie sposób było stwierdzić, jakie przesłanki ustalania kursów zostały przyjęte przez Bank.

Bez znaczenia dla oceny umowy było wejście w życie ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw, która nie zawiera rozwiązań prowadzących do sanowania abuzywnych postanowień umowy.

Na jej mocy m.in. dodano w Prawie bankowym art. 69 ust. 2 pkt 4a, a także wprowadzono jego ust. 3, które bezpośrednio odnosiły się do tzw. kredytów denominowanych lub indeksowanych walutą obcą. Przewidziana możliwość dokonywania spłaty rat w walucie indeksacyjnej nie wyeliminowała niedozwolonych zapisów ze stosunku prawnego, takich skutków nie można było wywieść przy uwzględnieniu całokształtu przepisów ustawy. W myśl art. 4 ww. ustawy, do kredytów lub pożyczek pieniężnych zaciągniętych przez kredytobiorcę lub pożyczkobiorcę przed dniem wejścia jej w życie ma zastosowanie art. 69 ust. 2 pkt 4a oraz art. 75b ustawy Prawo bankowe, w stosunku do tych kredytów lub pożyczek pieniężnych, które nie zostały całkowicie spłacone - do tej części kredytu lub pożyczki, która pozostała do spłacenia. W tym zakresie bank dokonuje bezpłatnie stosownej zmiany umowy kredytowej lub umowy pożyczki.

Powołany przepis wskazuje jedynie na to, jaki nowelizacja miała odnieść skutek do umów zawartych wcześniej, nakazując wprowadzenie do nich konkretnych postanowień mogących pozwolić na wyeliminowanie z nich ewentualnych klauzul abuzywnych na przyszłość. Wprowadzona zmiana pozwalała na pozostawienie stronom wyboru, czy chcą zmiany zawartych umów indeksowanych, czy też denominowanych, z uwagi na dwustronny charakter umowy kredytowej. Nie podano też żadnych kryteriów, jakimi powinny kierować się banki przy określeniu kursu wymiany walut. Powodowało to brak możliwości podjęcia działań przez kredytobiorców, w przypadku, gdy bank nie wskazał sposobu określenia kursu. Nie prowadziło to, zatem do wyeliminowania zapisów niedozwolonych z umów, ponieważ to po stronie banku leżało przedstawienie kredytobiorcy propozycji zmiany i ustalenia kursu walut, a następnie dokonanie wspólnie zmiany umowy.

Nie budziło wątpliwości Sądu, że w umowie kredytu doszło do ukształtowania praw i obowiązków powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami (vide wyrok Sądu Najwyższego zawartą z dnia 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14). Argumentując za Sądem Najwyższym, należy podkreślić, że mechanizm ustalania przez bank kursów waluty, pozostawiający bankowi swobodę, jest w sposób oczywisty sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta. Klauzula, która nie zawiera jednoznacznej treści i przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną banku w kwestii bardzo istotnej dla konsumenta, dotyczącej kosztów kredytu, jest klauzulą niedozwoloną.

Mając na uwadze powyższe, Sąd nie miał wątpliwości, że również doszło do rażącego naruszenia interesów powodów. Nie zostali oni zapoznani z zasadami ustalania kursów walut stanowiących podstawę dokonywanych przez bank przeliczeń, nie wyjaśniono im w żaden sposób zasad określenia kursów walut, mających istotne znaczenia dla wykonania przez nich umowy, a więc stanowiących podstawę do obliczenia należnego im od Banku świadczenia przeliczonego na walutę obcą oraz przypadających od nich na rzecz kredytodawcy spłat. Nie podano jakichkolwiek obiektywnych czynników służących do jego ustalenia. Taka sytuacja stawiała kredytobiorców w nierównej sytuacji i rażąco naruszała zasadę ekwiwalentności świadczeń. Tym samym nie można było mówić o równorzędności stron, gdyż Bank praktycznie w sposób samodzielny ustalał kursy waluty, nie było przy tym żadnych umownych ograniczeń, po jego stronie nie występowało również praktycznie żadne ryzyko. Okoliczność, iż od woli przedsiębiorcy (Banku) zależały kwestie, wpływające na wysokość należnych od kredytobiorcy świadczeń, z cała pewnością prowadziły do rażącego naruszenia interesów konsumenta. Zasady waloryzacji jednostronnie określał Bank, nie wskazując kredytobiorcy na jakich zasadach będzie ustalana wysokość rat, jednocześnie dodatkowo uzyskując zarobek na różnicach kursowych między cenami zakupu i sprzedaży konkretnej waluty.

Powołane zapisy umowne narażały powodów także na nieuzasadnione i nieograniczone ryzyko kursowe.

W ocenie Sądu niedopuszczalnym jest, by Bank zawierając długoterminową umowę kredytową z osobami mającymi jedynie podstawową wiedzę na temat mechanizmu działania ryzyka, nie zapoznał ich z zagrożeniami wiążącymi się z kredytem, przeliczeniami kursów walut, konsekwencji ekonomicznych z tego wynikających. To po stronie Banku leżało dochowanie należytej staranności w tym zakresie, jako podmiotowi profesjonalnie zajmującemu się udzielaniem kredytów. Z poczynionych przez Sąd ustaleń nie wynika, aby pozwany obowiązkowi temu sprostał.

Nie budziło wątpliwości Sądu, że na gruncie uregulowań prawa krajowego i wspólnotowego nie ma możliwości, aby w sytuacji uznania pewnych postanowień umownych za niedozwolone na ich miejsce mogły wejść inne regulacje prawne. W szczególności taki wniosek można wyprowadzić z porównania art. 385 ¹ § 2 k.c. i 58 k.c. Ten drugi przewiduje wprost możliwość zastąpienia nieważnych postanowień innymi unormowaniami, analogicznej regulacji brak w przepisach art. 385 ¹ k.c. Zakaz zastępowania niedozwolonych postanowień innymi regulacjami prawa krajowego podkreślany jest w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości, na gruncie art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG. Przepis ten, bowiem stanowi, że nieuczciwe warunki nie wiążą konsumenta. Regulacja ta miała doprowadzić do zapewnienia właściwej równowagi pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem w ramach łączących te podmioty stosunków prawnych. Sądy krajowe mają obowiązek wyłącznie do zaniechania stosowania nieuczciwego warunku umownego, aby nie wywierał on obligatoryjnych skutków wobec konsumenta, przy czym nie są one uprawnione do zmiany jego treści. Umowa, po stwierdzeniu bezskuteczności danego postanowienia, powinna w zasadzie nadal obowiązywać, bez jakiejkolwiek zmiany, innej niż wynikająca z uchylenia nieuczciwych warunków, o ile takie dalsze obowiązywanie umowy jest prawnie możliwe zgodnie z zasadami prawa wewnętrznego (por. np. orzeczenie z 14 czerwca 2012 r., C 618/10). Wynikało stąd, zatem, iż sądy krajowe nie mogą ingerować w treść umowy, zamieniając jedne postanowienia innymi - tak aby nie były już one nieuczciwe.

Uznanie powołanych klauzul waloryzacyjnych za abuzywne (stosownie do art. 385 ¹ § 1 k.c.), powodowało, że były one bezskuteczne wobec powodów, nie wiążąc ich. Skutek ten następował od chwili zawarcia umowy. Brak jednocześnie było podstaw do przyjęcia, że w miejsce niedozwolonych klauzul weszły inne postanowienia czy regulacje ustawowe.

W przywoływanym wyroku z 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18, Trybunał Sprawiedliwości stwierdził, że powołany art. 6 ust. 1 drugi człon zdania dyrektywy 93/13 sam w sobie nie określa kryteriów dotyczących możliwości dalszego obowiązywania umowy bez nieuczciwych warunków, lecz pozostawia ich ustalenie - zgodnie z prawem Unii Europejskiej - krajowemu porządkowi prawnemu. W konsekwencji, uwzględniając kryteria przewidziane w prawie krajowym, w konkretnej sytuacji należy badać możliwość utrzymania w mocy umowy, której klauzule zostały uznane za niedozwolone. W związku z tym, jeżeli sąd krajowy uzna, że zgodnie z odpowiednimi przepisami obowiązującego prawa utrzymanie w mocy umowy bez zawartych w niej nieuczciwych postanowień nie jest możliwe, art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie stoi na przeszkodzie stwierdzeniu, że ta umowa nie może dalej obowiązywać bez takich warunków i wtedy sąd powinien orzec jej unieważnienie.

W wyroku tym TSUE podtrzymał wcześniej już prezentowane stanowisko co do braku możliwość uzupełnienia luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, które w niej się znajdowały, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że treść czynności prawnej jest uzupełniana przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie są zatem przepisami o charakterze dyspozytywnym lub przepisami mającymi zastosowanie, jeżeli strony umowy wyrażą na to zgodę. Powołano się zresztą na wcześniejsze orzeczenia, wyroki z dnia 30 kwietnia 2014 r. w sprawie Kasler i Kaslerne Rabai, C-26/13 (pkt 80-84) oraz z dnia 26 marca 2019 r. w sprawie Abanca Corporation Bancaria i Bankia, C-70/17 i C-179/17 (pkt 64) i stwierdzono, że art. 6 ust. 1 Dyrektywy nie stoi na przeszkodzie zastąpieniu nieuczciwego postanowienia umownego wspomnianym przepisem dyspozytywnym albo przepisem mającym zastosowanie w razie wyrażenia na to zgody przez strony, jednak możliwość ta jest ograniczona do przypadków, w których usunięcie nieuczciwego postanowienia umownego zobowiązywałoby sąd do unieważnienia umowy jako całości i to wbrew woli konsumenta, narażając go tym samym na szczególnie szkodliwe skutki.

Trybunał wywiódł ponadto, że sąd krajowy, na podstawie prawa krajowego zobowiązany jest wskazać moment, w którym należy dokonać oceny skutków stwierdzenia nieuczciwego charakteru postanowienia umownego, mając na uwadze, w braku wyraźnych wskazówek ustawowych, że interes konsumenta, jaki należy rozważyć, to interes istniejący w momencie rozstrzygania sprawy. Wola konsumenta, który uważa, że stwierdzenie nieważności całej umowy nie jest dla niego niekorzystne, przeważa nad wdrożeniem systemu ochrony, takiego jak zastąpienie nieuczciwego postanowienia i utrzymanie umowy w mocy. Tym samym Dyrektywa 93/13 sprzeciwia się, w przypadku braku wyraźnej woli samego konsumenta utrzymaniu w mocy nieuczciwych warunków umowy, które w chwili rozstrzygnięcia sporu ocenia się jako obiektywnie korzystne dla niego. Do sądu krajowego należy, na podstawie prawa krajowego i zgodnie z prawem Unii Europejskiej, dokonanie oceny w zakresie kwalifikacji nieuczciwego charakteru postanowienia umownego oraz przedmiotu umowy, w celu ustalenia, czy możliwe jest utrzymanie w mocy umowy pozbawionej nieuczciwych postanowień.

Na gruncie takiego stanowiska TSUE, Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 października 2019 r., IV CSK 308/18 wskazał, że w razie sporu o ważność umowy kredytu bankowego denominowanego (indeksowanego) do obcej waluty, w której treści znajduje się niedozwolona klauzula dotycząca sposobu tej indeksacji, rozpatrzeć należy kilka możliwości rozstrzygnięcia. Pierwsza, to stwierdzenie nieważności umowy, która bez klauzuli niedozwolonej nie może dalej funkcjonować w obrocie prawnym, zwłaszcza ze względu na brak (odpadnięcie) któregoś z koniecznych składników (essentialia negotii) umowy nazwanej kredytu bankowego. Druga to przyjęcie, że umowa jest ważna, ale w miejsce bezskutecznych postanowień waloryzacyjnych nie wchodzą żadne dodatkowe postanowienia. Trzecia, to przyjęcie, że umowa jest ważna i jej uzupełnienie przez sąd przez wprowadzenie w miejsce niedozwolonych klauzul innego mechanizmu waloryzacji.

Powołując się na wyrażoną w dotychczasowej części uzasadnienia argumentację, zastosowanie trzeciego rozwiązania Sąd Okręgowy uznał za niewłaściwe i pozbawione podstaw prawnych (zarówno w prawie krajowym, jak i wspólnotowym). W tym zakresie należało uwzględnić przede wszystkim wolę konsumenta, który winien zostać poinformowany o skutkach zastosowanych rozwiązań. TSUE w wyroku z dnia 21 lutego 2013 r. w sprawie C-472/11, Banif Plus Bank Zrt przeciwko Csabie Csipaiowi, Viktórii Csipai, wyjaśnił, że jeżeli sąd krajowy stwierdza w trakcie oceny dokonywanej z urzędu, że klauzula ma nieuczciwy charakter, ma co do zasady obowiązek poinformować o tym strony sporu, a przyznana konsumentowi możliwość wypowiedzenia się w tej kwestii odpowiada obowiązkowi ciążącemu na sądzie krajowym uwzględnienia w odpowiednim przypadku woli wyrażonej przez konsumenta, jeżeli mając świadomość o niewiążącym charakterze danego nieuczciwego warunku, wskaże on jednak, iż sprzeciwia się temu, aby warunek ten został wyłączony, udzielając w ten sposób wyraźnej i wolnej zgody na dany warunek.

Powodowie reprezentowani był przez profesjonalnego pełnomocnika, świadczącego im pomoc prawną, który w ich imieniu przedstawił argumentację wskazującą na nieważność umowy. Argumentacja kredytobiorcy zmierzała wprost do wyeliminowania niedozwolonych postanowień z umowy. W związku z tym nie było możliwości rozważania zastąpienia nieuczciwego warunku przepisami dyspozytywnymi obowiązującymi w kraju, gdyż byłoby to sprzeczne z ich wolą i nie było to jedyne rozwiązanie korzystne dla konsumenta.

W związku z tym należało rozważyć, czy możliwe było utrzymanie zobowiązania pomimo bezskuteczności klauzuli abuzywnej. W takiej sytuacji niedozwolone postanowienie nie wiąże konsumenta, jednak jest on związany umową w pozostałym zakresie. Wprawdzie eliminacja ze stosunku prawnego postanowień uznanych za abuzywne nie prowadzi automatycznie do zniweczenia całego stosunku prawnego, nawet gdyby z okoliczności sprawy wynikało, że bez tych postanowień umowa nie zostałaby zawarta (por. wyr. SN z 21.02.2013, I CSK 408/12), należy jednakże mieć na względzie fakt, że po wykluczeniu klauzul abuzywnych z treści umowy i regulaminu nie da się w inny sposób ustalić kwoty należnej do spłaty. W konsekwencji brak jest warunków do przeliczenia należności (por. wyr. SN z 14.07.2017, II CSK 803/17). Umowa zatem nie nadaje się do wykonania. Nie wiadomo bowiem, w jakiej wysokości powód zaciągnął swoje zobowiązanie.

Sąd uznał żądanie zapłaty za uzasadnione w całości, jedynie w zakresie odsetek za opóźnienie oddalił w części żądanie.

Jako podstawę prawną uwzględnienia powództwa w tej części należy wskazać art. 410 § 2 k.c. Przepis ten stanowi, że świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. W sprawie niniejszej spełniona została dyspozycja zawarta w art. 410 § 2 k.c.

Odsetki od zasądzonej kwoty Sąd zasądził na podstawie art. 481 k.c. w zw. z art. 359 k.c.

Przed wytoczeniem powództwa powodowie w wezwaniu do zapłaty z dnia 7 lipca 2021r. (doręczonym pozwanemu zgodnie z treścią odpowiedzi na reklamację w dniu 12 lipca 2021r. – k. 30, 29) wezwali pozwany bank do zwrotu w terminie 7 dni kwot 246.317,12 zł i 23.399,79 CHF stanowiącej sumę wpłaconych przez nich rat kapitałowo – odsetkowych powołując się na wadliwe postanowienia umowy kredytu (I akapit wezwania do zapłaty – k. 28). Następnie powodowie w pozwie domagali się zasądzenia odsetek od dnia wniesienia pozwu od kwot 246.317,12 zł i 23.399,79 CHF od dnia 20 lipca 2021r. do dnia zapłaty. Oświadczenie woli, przez którego złożenie wierzyciel wzywa dłużnika do zapłaty, ma charakter prawotwórczy, przekształca bowiem zobowiązanie bezterminowe w zobowiązanie terminowe.

Zgodnie z art. 455 k.c. owo wezwanie powoduje ten skutek, że rodzi po stronie dłużnika powinność niezwłocznego spełnienia świadczenia. Warunku tego nie spełniło wezwanie do zapłaty wystosowane w dniu 7 lipca 2021 roku do pozwanego.

Zdaniem Sądu w realiach niniejszej sprawy, wobec zgłoszenia żądania zwrotu dochodzonych kwot w pozwie – powołując się na nieważność umowy i konieczność zwrotu nienależnego świadczenia, spełnionego przez powodów na rzecz pozwanego Banku, pozwany pozostawał w zwłoce od dnia następnego po upływie terminu 30 dni od doręczenia odpisu pozwu (taki termin zakreślono na złożenie odpowiedzi na pozew – zarządzenie k. 39), tj. od dnia 29 stycznia 2022r. Taką też datę początkową naliczania odsetek Sąd uznał za prawidłową. Sąd uznał, że z datą doręczenia odpisu pozwu pozwany został zawiadomiony o ostatecznym stanowisku powodów.

W pozostałym zakresie co do żądania zapłaty odsetek powództwo podlegało oddaleniu, z uwagi na to że roszczenie powodów nie było wówczas jeszcze wymagalne. Wymagalność nastąpiła w dniu 28 stycznia 2022r.

O kosztach Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c.

Na zasądzoną kwotę złożyła się suma opłaty sądowej uiszczonej przez powodów (1.000 zł) oraz wynagrodzenia pełnomocnika ustalonego zgodnie z § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych (10.800 zł), powiększonego o opłatę skarbową od pełnomocnictwa (34 zł).

Biorąc te wszystkie względy pod uwagę, Sąd orzekł jak w sentencji wyroku.

Sędzia Eliza Nowicka-Skowrońska

ZARZĄDZENIE

(...)

Sędzia Eliza Nowicka-Skowrońska