Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 29 maja 2014 roku

  Sąd Okręgowy w Lublinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Sądu Okręgowego Andrzej Mikołajewski – spr.

Sędziowie: Sędzia Sądu Okręgowego Iwona Tchórzewska

Sędzia Sądu Okręgowego Elżbieta Żak

Protokolant Katarzyna Szumiło

po rozpoznaniu w dniu 15 maja 2014 roku w Lublinie

na rozprawie

sprawy z wniosku B. B.

z udziałem R. G. (1), S. G. (1), K. R., S. S., S. G. (2), G. G., J. M., Gminy S., A. H., J. K., T. G. i J. T.

o stwierdzenie nabycia spadku

na skutek apelacji wnioskodawczyni od postanowienia Sądu Rejonowego w Łukowie z dnia 27 listopada 2013 roku, sygn. akt I Ns 467/12

postanawia uchylić zaskarżone postanowienie w całości i przekazać sprawę Sądowi Rejonowemu w Łukowie do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.

Sygn. akt II Ca 170/14

UZASADNIENIE

Wnioskodawczyni B. B. wniosła o stwierdzenie nabycia spadku po M. S., synu J. i H., zmarłym w dniu 8 listopada 2011 roku w Ł., ostatnio stale zamieszkałym w K., na rzecz spadkobierców ustawowych: B. B., K. R., S. S., R. G. (1), S. G. (1), S. G. (2), J. K., G. G., Z. G., J. M. i A. H..

*

Postanowieniem z dnia 27 listopada 2013 roku Sąd Rejonowy w Łukowie:

1. stwierdził, że spadek po M. S., synu J. i H., zmarłym w dniu 8 listopada 2011 roku w Ł. i ostatnio stale zamieszkałym w K., na podstawie ustawy nabyła Gmina S. w całości;

2. zasądził od uczestnika Gminy S. na rzecz wnioskodawczyni B. B. kwotę 788 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

M. S., syn J. i H. z domu D., zmarł w dniu 8 listopada 2011 roku w Ł. i ostatnio stale zamieszkiwał w K., gmina S.. Był kawalerem, zmarł bezdzietnie, nie posiadał rodzeństwa. Matka spadkodawcy H. S. z domu D. zmarła w dniu 21 sierpnia 2006 roku, natomiast ojciec spadkodawcy J. S. (1) zmarł w dniu 17 sierpnia 2010 roku. Dziadkowie spadkodawcy ojczyści: J. S. (1) zmarł w dniu 3 października 1951 roku, zaś J. S. (2) zmarła w dniu 15 stycznia 1969 roku. Dziadkowie macierzyści: W. D. (1) zmarła w 1995 roku, zaś W. D. (2) zmarł w dniu 20 grudnia 2003 roku.

Po dokonaniu ogłoszeń w prasie ogólnopolskiej i lokalnej oraz w budynkach Sądu Rejonowego w Łukowie i Urzędu Gminy S. nie zgłosił się nikt ze spadkobierców ustawowych, nikt też nie złożył testamentu spadkodawcy.

Wnioskodawczyni B. B. oraz uczestnicy postępowania: K. R., S. S., R. G. (1), S. G. (1), S. G. (2), J. K., G. G., T. G., J. M., A. H., J. T., to rodzeństwo ojca spadkodawcy J. S. (1), ich dzieci oraz wnuki, jak również dzieci zmarłej siostry matki spadkodawcy.

Oceniając ustalony stan faktyczny Sąd Rejonowy wskazał, że powołanie do spadku może wynikać z ustawy, bądź z testamentu (art. 926 § 1 k.c.). Zgodnie z art. 926 § 2 k.c. dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał w testamencie spadkobiercy albo żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą.

Spadkodawca nie sporządził testamentu. Zmarły M. S. był bezdzietnym kawalerem, nie miał rodzeństwa, a rodzice i dziadkowie zmarli przed nim.

W dacie jego śmierci obowiązujący art. 934 § 1 i § 2 k.c. przewidywał, że w braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy; dziedziczą oni spadek w częściach równych. Jeżeli któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału spadku między zstępnych spadkodawcy. Z kolei przepis art. 934 § 3 k.c. stanowi, że w braku zstępnych dziadka, który nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych.

Sąd Rejonowy przyznał, że w niniejszej sprawie dokonał błędnej wykładni art. 934 § 2 k.c., nie uwzględniającej brzmienia tego przepisu obowiązującego od dnia 28 czerwca 2009 roku, a nadanego ustawą z dnia 2 kwietnia 2009 roku o zmianie ustawy – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2009 roku, Nr 79, poz. 662). Przepis ten obecnie stanowi, że jeżeli któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, czyli jedna czwarta całości spadku, przypada jego zstępnym (tj. rodzeństwu rodziców spadkodawcy i ich zstępnym), a podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału spadku między zstępnych spadkodawcy.

W dacie otwarcia spadku po M. S. żyło rodzeństwo ojca spadkodawcy J. S. (1): B. B., K. R., S. S., dzieci zmarłej siostry J. G.: R. G. (1), Z. G., S. G. (1), S. G. (2) oraz zstępni siostrzenicy E. H.: A. H. i J. M. oraz zstępni siostry matki spadkodawcy R. G. (2): G. G. i J. K.. Te osoby powinny zostać wskazane jako spadkobiercy ustawowi po zmarłym M. S..

Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania Sąd Rejonowy uzasadnił przepisem art. 520 § 2 k.p.c.

*

Apelację od tego postanowienia wniosła wnioskodawczyni B. B., zaskarżając postanowienie Sądu Rejonowego w Łukowie w całości.

Skarżąca zarzuciła zaskarżonemu postanowieniu obrazę prawa materialnego i procesowego, mające zasadniczy wpływ na treść zaskarżonego rozstrzygnięcia, w szczególności naruszenie:

a) art. 934 k.c. w brzmieniu obowiązującym w chwili śmierci spadkodawcy poprzez błędna wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, poprzez pominięcie tego, iż dziadkowie i ich zstępni należą do czwartego kręgu spadkobierców ustawowych,

b) art. 3 § 2 k.p.c. wskutek niezbadania przez Sąd pierwszej instancji rzeczywistej treści stosunków faktycznych i prawnych sprawy, podczas gdy obowiązkiem Sądu było dopuszczenie wnioskowanych przez wnioskodawczynię dowodów, mających na celu ustalenie okoliczności nabycia przez wnioskodawczynię i uczestników spadku z ustawy, co jako stanowiące istotę sprawy powinno być przeprowadzone ze szczególną wnikliwością, dla uzyskania dostatecznej podstawy do rozstrzygnięcia zgodnego z prawdą obiektywną,

c) art. 328 § 2 k.p.c. poprzez niewskazanie podstawy faktycznej i prawnej rozstrzygnięcia, to jest poprzez nieustalenie dowodów, na których Sąd pierwszej instancji się oparł, a w szczególności przyczyn, dla których dowodom przedstawionym przez wnioskodawczynię odmówił wiarygodności i mocy dowodowej.

Wnioskodawczyni wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia przez stwierdzenie, iż na podstawie ustawy spadek po M. S., synu J. i H., zmarłym w dniu 8 listopada 2011 roku w Ł., ostatnio zamieszkałym stale w K., w całości nabyli wnioskodawczyni i uczestnicy za wyjątkiem Gminy S., w udziałach wynikających z przepisów prawa, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Nadto, wnioskodawczyni wniosła o zasądzenie na jej rzecz zwrotu kosztów postępowania za obie instancje według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawczyni jest zasadna.

W ocenie Sądu Okręgowego Sąd Rejonowy nie rozpoznał istoty sprawy w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., gdyż zaniechał zbadania, kto ze zstępnych dziadków spadkodawcy dziedziczy po nim spadek na podstawie ustawy i w jakich udziałach, a co było wynikiem – jak należy mniemać – błędnego zastosowania zamiast art. 934 k.c. w obecnym brzmieniu przepisów art. 932 k.c. – art. 935 k.c. w brzmieniu obowiązującym przed dniem 28 czerwca 2009 roku.

W następstwie tego błędu Sąd Rejonowy zaniechał odebrania od zstępnych rodzeństwa rodziców spadkodawcy zapewnienia, o którym mowa w art. 671 k.p.c., a zapewnienie takie co do zasady jest kluczowym dowodem w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku, o ile może zostać odebrane, zwłaszcza w tej części, w której krąg pokrewieństwa nie wynika wprost z aktów stanu cywilnego (a zatem co do tego, czy były inne osoby należące do kręgu spadkobierców ustawowych, czy spadkodawca sporządził testament, czy ktoś ze spadkobierców zrzekł się dziedziczenia bądź odrzucił spadek).

Dodatkowo Sąd Rejonowy całkowicie zbędnie wezwał do udziału w sprawie Gminę S., która w stanie prawnym obowiązującym w chwili śmierci spadkodawcy dziedziczyłaby spadek dopiero wtedy, gdyby nie było spadkobierców bliższej kategorii, w tym zstępnych dziadków spadkodawcy (art. 935 k.c.). Nadto Sąd Rejonowy naraził wnioskodawczynię na poniesienie kosztów sądowych związanych z ogłoszeniami o toczącym się postępowaniu, które zostały zarządzone pomimo tego, że możliwe było odebranie zapewnienia i nie zachodziły pozostałe przesłanki przewidziane w art. 672 k.p.c.

Uchybienie przepisom prawa materialnego, którego konsekwencją były również opisane wyżej uchybienia przepisom prawa procesowego, a ostatecznie błędnie rozstrzygnięcie o tym, kto dziedziczy spadek po spadkodawcy z ustawy, należy uznać za rażące, jeżeli weźmie się pod uwagę, że dotyczą one przepisów o podstawowym znaczeniu dla prawa spadkowego i o jednoznacznej treści, a wnioskodawczyni wskazywała Sądowi pierwszej instancji w dwóch pismach, we wniosku i w piśmie wniesionym w odpowiedzi na wezwanie do uiszczenia zaliczki, jakie przepisy prawa materialnego powinny mieć w sprawie zastosowanie i podnosiła nieprawidłowość podejmowanych decyzji procesowych, co nie spotkało się z adekwatną refleksją Sądu pierwszej instancji.

Rozpoznając sprawę ponownie Sąd Rejonowy odbierze zapewnienie od któregokolwiek ze spadkobierców ustawowych spadkodawcy (w razie potrzeby – od więcej niż jednego), a także wyjaśni, czy faktycznie dziadkowie ojczyści spadkodawcy są wstępnymi wszystkich osób będących rodzeństwem ojca spadkodawcy. Wątpliwość budzi bowiem to, że w akcie zgonu ojca spadkodawcy J. S. (1) wskazano, że jego matką była J. (brak nazwiska panieńskiego) – k. 6, podobny zapis znajduje się w akcie zgonu J. G. (k. 10), podczas gdy w aktach stanu cywilnego pozostałego rodzeństwa ojca spadkodawcy (B. B., K. R., S. S.) jako matkę wskazano J. Z. (k. 8, 9, 11).

Okoliczność ta ma istotne znaczenie, bowiem od niej będzie zależeć wielkość udziałów zstępnych dziadków ojczystych spadkodawcy, a mianowicie to, czy udział spadkowy, który przypadałby babce ojczystej spadkodawcy, przypada wszystkim osobom z rodzeństwa ojca spadkodawcy.

Sąd Rejonowy nie naruszył natomiast wskazanych w apelacji przepisów art. 3 § 2 k.p.c. i art. 328 § 2 k.p.c., gdyż źródłem wadliwego rozstrzygnięcia było błędne zastosowanie przepisów prawa materialnego, a nie wadliwe ustalenia faktyczne czy przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów. Sąd Rejonowy nie kwestionował wiarygodności przedstawionych dowodów.

W zależności od wyniku postępowania Sąd Rejonowy na podstawie art. 520 k.p.c. rozstrzygnie o kosztach postępowania, w tym o kosztach instancji odwoławczej.

Z tych względów na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji postanowienia.