Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Kraków, 10 czerwca 2014r.

Sąd Okręgowy w Krakowie Wydz. IX Gospodarczy w składzie:

sędzia SO Dariusz Pawłyszcze

protokólant st. sekr. sąd. Aleksander Powroźnik

po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym w Krakowie 10 czerwca 2014r. sprawy z powództwa K. M. przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w K. i Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w K. o zapłatę 427.000,00 zł z ustawowymi odsetkami od 10 października 2012r.

I zasądza od Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w K. na rzecz powoda 387.000 (trzysta osiemdziesiąt siedem tysięcy) zł z ustawowymi odsetkami od 10 października 2012r. wraz z kosztami postępowania 28.000 (dwadzieścia osiem tysięcy) zł;

II w stosunku do Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w K. oddala żądanie zapłaty 387.000 zł z odsetkami i zasądza od powoda na rzecz pozwanej koszty postępowania 10.800 (dziesięć tysięcy osiemset) zł;

III umarza postępowanie w zakresie żądania zapłaty 40.000 zł z odsetkami.

UZASADNIENIE

Powodowy kupujący wniósł o zasądzenie solidarnie od pozwanych spółdzielni 427.000 zł z ustawowymi odsetkami od 10 października 2012r. tytułem zwrotu zapłaconej sprzedawcy (pozwanej Spółdzielni Mieszkaniowej (...)) ceny prawa użytkowania wieczystego działki nr (...), gdyż ze względu na nieprzeniesienie przez sprzedawcę prawa użytkowania wieczystego powodowy kupujący odstąpił od umowy, a pozwana Spółdzielnia Mieszkaniowa (...) odpowiada solidarnie za zwrot ceny jako spółdzielnia nowo powstała wskutek podziału spółdzielni będącej sprzedawcą.

W sprzeciwie [k.111] od nakazu zapłaty pozwany sprzedawca wniósł o oddalenie powództwa, ponieważ ugodą sądową drugi pozwany (nowo powstała Spółdzielnia Mieszkaniowa (...)) przejął od sprzedawcy prawo użytkowania wieczystego działki nr (...) wraz z ciężarami związanymi z tym prawem.

Pozwana nowo powstała spółdzielnia w sprzeciwie [k.117] wniosła o oddalenie powództwa, ponieważ:

1. ugodą sądową nowo powstała spółdzielnia nie przejęła od pozwanej spółdzielni dotychczasowej (sprzedawcy) obowiązku zwrotu ceny uiszczonej sprzedawcy przez powodowego kupującego,

2. kupujący był zobowiązany do zapłaty przy zawarciu warunkowej umowy sprzedaży prawa użytkowania wieczystego tylko zaliczki w wysokości 61.000 zł, a resztę ceny w wysokości 366.000 zł miał zapłacić po spełnieniu określonych w umowie warunków, które nie zostały spełnione, i kupujący płacąc 366.000 zł spełniał świadczenie nienależne wiedząc o nienależności świadczenia,

3. nie ma podstaw do solidarnej odpowiedzialności nowo powstałej spółdzielni ze sprzedawcą na podstawie art. 111 Pr.spółdz.

Na posiedzeniu 10 czerwca 2014r. kupujący cofnął pozew w zakresie sumy 40.000 zł [k.186 13m], gdyż na poczet ceny zapłacił tylko 387.000 zł i omyłkowo pozwał o zwrot pełnej ceny 427.000 zł.

Sąd ustalił, co następuje:

Aktem notarialnym z 18 października 2004r. [k.25] pozwana Spółdzielnia Mieszkaniowa (...) sprzedała powodowi prawo użytkowania wieczystego działki (...) pod warunkiem, że Gmina K. nie skorzysta z prawa pierwokupu. Wykonując umowę powód zapłacił pozwanemu zaliczkę 387.000 zł oraz poniósł koszty sporządzenia aktu.

Ze względu na zatajenie roszczeń spadkobierców byłych właścicieli działki (...) kupujący złożył oświadczenie o uchyleniu się od skutków umowy z 18 października 2004r. i pozwał sprzedawcę o zwrot 387.000 zł. Sąd uznał uchylenie się za nieskuteczne i wyrokiem z 16 stycznia 2005r. [k.32] oddalił powództwo, a sąd odwoławczy wyrokiem z 19 września 2006r. [k.39] oddalił apelację kupującego, który zawezwaniem do próby ugodowej wezwał sprzedawcę do przeniesienia prawa użytkowania wieczystego. Ugodą z 8 listopada 2007r. w sprawie I.Co.1867/07/K sprzedawca przeniósł na kupującego prawo użytkowania wieczystego, lecz sąd post. z 8 listopada 2007r. [k.54] uznał ugodę za niedopuszczalną ze względu na brak sporu między stronami i zawarcie ugody sądowej wyłącznie w celu uniknięcia opłaty notarialnej oraz ze względu na wątpliwości, czy Skarb Państwa wpisany w KW jako właściciel działki (...) rzeczywiście jest właścicielem.

W tym czasie grupa członków spółdzielni będącej sprzedawcą starała się już o podział spółdzielni i doprowadziła do podjęcia przez mieszkańców bloków przy ul. (...) w dniu 14 września 2007r. uchwały (przewidzianej w art. 108a § 1 Pr.spółdz.) żądającej zwołania walnego zgromadzenia w celu podjęcia uchwały o podziale, w tym o przyznanie spółdzielni powstałej w wyniku podziału prawa użytkowania wieczystego niezabudowanej działki (...). Zarząd sprzedawcy zwołał walne zgromadzenie, które na podstawie art. 108 Pr.spółdz. uchwałą z 18 lutego 2008r. [k.19 akt I.C.500/08] postanowiło podział spółdzielni i powstanie w wyniku podziału pozwanej Spółdzielni Mieszkaniowej (...). Obligatoryjną częścią uchwały o podziale był plan podziału majątku i zobowiązań sprzedawcy (art. 108 § 2 p.3 Pr.spółdz.). Plan ten [k.24 akt I.C.500/08] nie przyznawał SM (...) ani prawa użytkowania wieczystego działki (...), ani obowiązku rozliczenia się z powodem.

Założyciele SM (...) uznali, że uchwalony plan podziału narusza ich interesy i w dniu 31 marca 2008r. pozwali sprzedawcę o zmianę uchwały o podziale, w szczególności przez przyznanie SM (...) prawa użytkowania wieczystego działki (...) (art. 108a § 4 Pr.spółdz. przewiduje pozew o wydanie orzeczenia zastępującego uchwałę naruszającą interesy członków żądających podziału spółdzielni, lecz nie przewiduje możliwości zmiany uchwały walnego zgromadzenia przez sąd). Rozpoznający powództwo SO w Krakowie post. z 15 października 2008r. [k.302 akt I.C.500/08] zabezpieczył je przez ustanowienie zakazu zbywania przez sprzedawcę spornych praw użytkowania wieczystego, w tym działki (...).

Nie czekając na zakończenie procesu założyciele SM (...) wnieśli do sądu o wpis SM (...) do KRS w oparciu o uchwałę i plan podziału z 18 lutego 2008r., co sąd rejestrowy uwzględnił i w dniu 22 grudnia 2008r. wpisał SM (...) do KRS w oparciu o uchwałę walnego zgromadzenia sprzedawcy z 18 lutego 2008r. [wydruk z KRS k.183].

Nowo powstała SM (...) wstąpiła do sprawy I.C.500/08 w charakterze powoda (obok założycieli) i w dniu 8 czerwca 2010r. zawarła z pozwanym sprzedawcą ugodę sądową [k.67] zmieniająca uchwałę walnego z 18 lutego 2008r. w ten sposób, że m.in. prawo użytkowania wieczystego działki (...) zostało przyznane SM (...), a pasywa pozostały przy sprzedawcy "za wyjątkiem pasywów obciążających działkę (...)".

Pismem z 20 października 2010r. [k.62] powodowy kupujący ponownie wezwał pozwanego sprzedawcę do przeniesienia prawa użytkowania wieczystego i w braku odpowiedzi sprzedawcy oświadczeniem w formie aktu notarialnego z 1 grudnia 2010r. [k.63] odstąpił od warunkowej umowy sprzedaży z 18 października 2004r., a następnie pismem z 8 grudnia 2010r. [k.64] wezwał sprzedawcę do zwrotu zapłaconej sumy 387.000 zł. Sprzedawca odpowiedział [k.66], że obowiązek zwrotu ceny przeszedł na SM (...). Wówczas kupujący pismem z 1 marca 2011r. [k.71] wezwał do przeniesienia prawa użytkowania wieczystego działki (...) SM (...), która pismem z 28 kwietnia 2011r. [k.75] odmówiła wykonania umowy z 18 października 2004r. ze względu na przedawnienie. Oświadczeniem w formie aktu notarialnego z 24 września 2012r. [k.76] ponowił oświadczenie o odstąpieniu od umowy w stosunku do SM (...). i pismem z 27 września 2012r. [k.77] wezwał SM (...) do zapłaty 427.000 zł tytułem zwrotu ceny.

Powyższy stan faktyczny był niesporny (art. 229 i 230 K.p.c.) i został potwierdzony powołanymi wyżej dokumentami. Sporna była interpretacja ugody sądowej pozwanych z 8 czerwca 2010r. w zakresie, komu został przydzielony obowiązek zwrotu ceny zapłaconej w wykonaniu umowy z 18 października 2004r. Nieistotność treści ugody dla rozstrzygnięcia zostanie uzasadniona w wyjaśnieniu podstawy prawnej rozstrzygnięcia.

Sąd zważył, co następuje:

odpowiedzialność spółdzielni dotychczasowej

Pojęcie "podział spółdzielni" występujące w art. 108-112 Pr.spółdz. jest mylące. Powyższe przepisy w istocie regulują nie podział spółdzielni na dwie nowe spółdzielnie, lecz wydzielenie nowej spółdzielni z istniejącej spółdzielni, która nadal istnieje. W świetle art. 111 Pr.spółdz. spółdzielnia dotychczasowa zawsze odpowiada za zobowiązania powstałe przed podziałem. Za zobowiązania przydzielone jej w planie podziału odpowiada jako za własne zobowiązania, a za zobowiązania przydzielone nowej spółdzielni odpowiada solidarnie obok spółdzielni nowo powstałej. Dlatego dla odpowiedzialności pozwanego sprzedawcy treść uchwały o podziale była nieistotna.

Powodowy sprzedawca jako podstawę powstania obowiązku zwrotu ceny wskazał odstąpienie od umowy z 18 października 2004r., co miało miejsce po podziale spółdzielni. Jednakże obowiązek zwrotu ceny zastąpił obowiązek przeniesienia prawa użytkowania wieczystego, tj. obowiązek istniejący już przed podziałem. Obowiązek zwrotu świadczenia jest objęty hipotezą art. 111 Pr.spółdz., jeżeli świadczenie podlegające zwrotowi zostało spełnione przed podziałem. Powodowy kupujący zawarł umowę z pozwanym sprzedawcą. Zaliczkę na poczet ceny pobrała od kupującego spółdzielnia dotychczasowa, która wbrew woli drugiej strony umowy żadnymi czynnościami prawnymi nie może zwolnić się z obowiązku spełnienia świadczenia wzajemnego lub zwrotu zaliczki (art. 519 § 2 K.c.). Uchwała o podziale spółdzielni także jest czynnością prawną i może ona wbrew woli wierzyciela przenieść obowiązek wykonania umowy na spółdzielnię nowo powstałą tylko dlatego, że spółdzielnia dotychczasowa i tak odpowiada obok spółdzielni nowo powstałej na podstawie art. 111 Pr. spółdz.

Dlatego na podstawie art. 494 K.c. pozwany sprzedawca zobowiązany jest do zwrotu powodowemu kupującemu otrzymanej części ceny w wysokości 387.000 zł. Kupujący jako podstawę odstąpienia od umowy powołał odmowę przeniesienia prawa użytkowania wieczystego (art. 491 § 1 K.c.). Kupujący już wcześniej miał prawo odstąpienia od umowy, gdyż z chwilą przeniesienia prawa użytkowania wieczystego na pozwaną SM (...) ugodą z 8 czerwca 2010r. wykonanie umowy przez sprzedawcę stało się niemożliwe wskutek okoliczności, za które odpowiedzialność ponosi sprzedawca (art. 493 § 1 K.c.). Także w razie uznania, że sprzedawca nie ponosi odpowiedzialności za przejście prawa użytkowania wieczystego na spółdzielnię nowo powstałą, sprzedawca byłby zobowiązany do zwrotu ceny na podstawie art. 495 § 1 K.c. Powołana przez pozwaną nowo powstałą spółdzielnię świadomość kupującego spełniania świadczenia nienależnego nie zachodzi, gdyż zapłata ceny zanim stała się ona wymagalna nie oznacza spełnienia świadczenia nienależnego.

odpowiedzialność spółdzielni nowo powstałej

Na podstawie art. 111 Pr.spółdz. nowo powstała spółdzielnia odpowiada tylko za zobowiązania przydzielone jej uchwałą będącą podstawą powstania spółdzielni. Przepisy regulujące podział spółdzielni pozostawiają walnemu zgromadzeniu spółdzielni dotychczasowej podział majątku i zobowiązań nie nakładając obowiązku dbania o interesy wierzycieli. Prawo spółdzielcze nie wymaga, aby zobowiązania przydzielane powstającej spółdzielni były "związane" z przydzielanym jej majątkiem. Członkowie powstającej spółdzielni niezadowoleni z podziału mogą zrezygnować z podziału na warunkach uchwalonych przez walne i na podstawie art. 108a § 4 Pr.spółdz. wnieść do sądu o wydanie orzeczenia zastępującego uchwałę o podziale. Członkowie pozostający w spółdzielni dotychczasowej mogą z kolei na podstawie art. 42 Pr.spółdz. zaskarżyć uchwałę o podziale nadmiernie korzystną dla spółdzielni powstającej.

Uchwała o podziale (ew. zastępujące ją orzeczenie sądu) będąca podstawą zarejestrowania nowo powstałej spółdzielni od chwili wpisu spółdzielni do KRS wiąże erga omnes jako akt założycielski nowej osoby prawnej. Wierzyciele niezadowoleni z przekazania jakiegoś składnika majątkowego nowo powstałej spółdzielni mogą co najwyżej dochodzić zaspokojenia z niego skargą pauliańską. Wydaje się, że przewidziane w art. 108a § 4 orzeczenie sądu zastępujące uchwałę o podziale należy traktować jak orzeczenia zastępujące oświadczenia woli (art. 64 K.c.), które jak wszystkie oświadczenia woli podlegają skardze pauliańskiej. Niezależnie od rozstrzygnięcia tej kwestii i nieuwzględnienia interesów wierzycieli w procedurze podziału spółdzielni sąd nie dostrzegł podstaw do kwestionowania konstytucyjności art. 111 Pr.spółdz. Nowo powstała spółdzielnia odpowiada tylko za zobowiązania przydzielone jej w planie podziału niezależnie od przydzielonego jej majątku. Ponadto nie ma podstaw do wiązania obowiązku zwrotu ceny otrzymanej od kupującego z przydzieleniem prawa użytkowania wieczystego działki (...). Prawo będące przedmiotem umowy z 18 października 2004r. przysługiwało sprzedawcy przed jej zawarciem. Zaliczka pobrana od powoda nie posłużyła sprzedawcy do pozyskania prawa użytkowania wieczystego i uległa wymieszaniu z innymi środkami pieniężnymi sprzedawcy.

Jak wyżej wskazano od chwili wpisu nowo powstałej spółdzielni do KRS uchwała o podziale jest jej aktem założycielskim, który nie może zostać zmieniony bez zmiany postanowienia o wpisie. Założyciele powstającej spółdzielni niezadowoleni z uchwały o podziale na podstawie art. 108a § 4 Pr.spółdz. wnieśli o wydanie przez sąd orzeczenia zastępującego uchwałę o podziale (jak wynika z oznaczenia przedmiotu sporu w postanowieniu o udzieleniu zabezpieczenia [k.302 akt I.C.500/08] tak właśnie sąd potraktował żądanie "zmiany uchwały"), lecz następnie nie czekając na wynik procesu wnieśli o zarejestrowanie SM (...). Z chwilą zarejestrowania zmiana aktu założycielskiego stała się niemożliwa bez zmiany wpisu. W KRS jako akt założycielski pozwanej SM (...) nadal wpisana jest uchwała z 18 lutego 2008r. bez zmian przewidzianych ugodą z 8 czerwca 2010r.

Ugodą sądową z 8 czerwca 2010r. [k.67] pozwane spółdzielnie nie były w stanie zmienić aktu założycielskiego nowo powstałej spółdzielni. Z chwilą zarejestrowania nowo powstałej spółdzielni w oparciu o uchwałę z 18 lutego 2008r. proces o wydanie wyroku zastępującego tę uchwałę stał się bezprzedmiotowy, co nie musi oznaczać nieważności ugody. W ugodzie pozwane spółdzielnie zawarły określone oświadczenia woli, w tym wolę przeniesienia prawa użytkowania wieczystego działki (...), co powodowy kupujący może zaskarżyć skargą pauliańską. Ważność i skuteczność ugody w niniejszym procesie nie była istotna. Uchwała, w oparciu o którą powstała pozwana SM (...), pozostawiała obowiązek wykonania umowy z 18 października 2004r. (jak i samo prawo użytkowania wieczystego) przy spółdzielni dotychczasowej, tj. sprzedawcy, i dlatego powództwo wobec spółdzielni nowo powstałej podlegało oddaleniu. Ponadto ugodę zawarli pełnomocnicy upoważnieni przez zarządy spółdzielni. Tymczasem podjęcie przewidzianej w art. 108 Pr.spółdz. uchwały o podziale jest zastrzeżone do wyłącznej kompetencji walnego zgromadzenia. Dopuszczenie do modyfikowania uchwały o podziale przez zarząd pozbawiłoby członków spółdzielni możliwości zaskarżenia uchwały na podstawie art. 42 Pr.spółdz.

Plan podziału, o którym stanowi art. 111 Pr.spółdz., jest częścią uchwały będącej podstawą rejestracji spółdzielni, i późniejsze czynności prawne spółdzielni dotychczasowej i nowo powstałej nie mogą już zmienić zobowiązań przydzielonych nowej spółdzielni. Zatem jakiekolwiek późniejsze porozumienia pozwanych spółdzielni co do podziału zobowiązań, w tym zawarte w ugodzie sądowej z 8 czerwca 2010r., mogą mieć tylko skutki z art. 392 K.c. Dlatego interpretacja ugody jest istotna tylko w sporze między pozwanymi i nie jest istotna dla odpowiedzialności pozwanej nowo powstałej spółdzielni wobec powodowego kupującego.

Na podstawie art. 355 K.p.c. sąd umorzył postępowanie w zakresie wniesionego omyłkowo i cofniętego żądania zapłaty sumy 40.000 zł.

koszty

Stopień skomplikowania sprawy uzasadnia wynagrodzenie pełnomocnika w wysokości 1,5 stawki minimalnej, tj. 10.800 zł, i ta suma na podstawie art. 98 K.p.c. przysługuje nowo powstałej spółdzielni od powoda.

W stosunku do spółdzielni dotychczasowej powód wygrał w 90%. Na podstawie art. 100 K.p.c. po skompensowaniu z 10% należnymi pozwanemu powodowi przysługuje 90% z 10.800 zł (tak SN w wyroku z 21 lutego 2002r., I PKN 932/00, OSNP 2004/4/63, Lex 54295), tj. 8.640 zł, oraz opłata obliczona od sumy zasądzonej, tj. 19.350 zł, czyli 28.000 zł po zaokrągleniu.