Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 stycznia 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Lucyna Guderska

Sędziowie:SSA Ewa Naze (spr.)

SSA Maria Padarewska - Hajn

Protokolant: stażysta Przemysław Trębacz

po rozpoznaniu w dniu 15 stycznia 2013 r. w Łodzi

sprawy M. M. i A. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddziałowi w Ł.

o odpowiedzialność z tytułu składek,

na skutek apelacji M. M. i A. M.

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi

z dnia 25 sierpnia 2011 r., sygn. akt: VIII U 78/11;

1.  oddala apelację;

2.  zasądza solidarnie od M. M. i A. M. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddziału w Ł. kwotę 1800 zł (jeden tysiąc osiemset złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za drugą instancję.

Sygn. akt III AUa 534/12

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 13 października 2010 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych
I Oddział w Ł. stwierdził, że A. M. oraz M. M. jako spadkobierczynie po zmarłym w dniu 19 marca 2009 roku R. M. odpowiadają za jego zobowiązania powstałe z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne i Fundusz Pracy tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku. Organ rentowy ustalił łączną kwotę zadłużenia R. M. za okres od lutego 1999 roku do maja 2000 roku na kwotę 28.391,76 złotych, na która składają się: zadłużenie z tytułu składek w łącznej wysokości 9.528,56 złotych, odsetki liczone na dzień 19 marca 2009 roku
w wysokości 18.828,00 złotych oraz koszty upomnień w wysokości 35,20 złotych. Odpowiedzialność A. M. oraz M. M. za zobowiązania spadkowe została ograniczona do kwoty 60.650,00 złotych, która to kwota została wskazana przez wnioskodawczynie Naczelnikowi Urzędu Skarbowego pismem z dnia 2 czerwca 2010 roku w toku prowadzonego postępowania podatkowego.

Od powyższej decyzji wnioskodawczynie złożyły odwołanie do Sądu Okręgowego w Łodzi wnosząc o jej zmianę i nie zobowiązywanie ich do spłaty wskazanego wyżej zadłużenia. Podkreśliły, że ze względu na trudną sytuację materialna nie są w stanie uregulować kwoty żądanej przez organ rentowy. Ubezpieczone wskazały nadto, że składając pismo w Urzędzie Skarbowym wskazujące wartość, między innymi, wkładu mieszkaniowego podały tę wartość jedynie szacunkowo wobec faktu, że jako żona i córka zmarłego były zwolnione od obowiązku opłacenia podatku, a nadto wkład ten związany był z lokatorskim, a nie własnościowym prawem do lokalu. Zdaniem wnioskodawczyń wskazana kwota 60.000,00 złotych jako wkład mieszkaniowy nie może być brana pod uwagę, ponieważ nie jest to kwota, o która wzbogaciły się po śmierci R. M.. Na koniec wskazały, że zmuszone były przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza, bo inaczej straciłyby prawo do jedynego lokalu mieszkalnego, jaki posiadają.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. wniósł o oddalenie obu odwołań.

Wyrokiem z dnia 25 sierpnia 2011 roku Sąd Okręgowy w Łodzi oddalił odwołania wnioskodawczyń.

Sąd Okręgowy ustalił, że R. M. prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą i z tego tytułu podlegał obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu, ale w okresie od lutego 1999 roku do maja 2000 roku nie opłacił składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, a w dniu 19 marca 2009 roku zmarł.

Postanowieniem z dnia 9 grudnia 2009 roku Sąd Rejonowy dla Łodzi Widzewa w Łodzi stwierdził, że spadek po zmarłym na mocy ustawy nabyły żona M. M. oraz córka A. M. po ½ części każda z nich obie z dobrodziejstwem inwentarza.

Dalej Sąd Okręgowy ustalił, że nie został sporządzony spis inwentarza określającego stan czynny spadku po zmarłym R. M..

W tej sytuacji zaskarżoną decyzją z dnia 13 października 2010 roku organ rentowy obciążył wnioskodawczynie obowiązkiem zapłaty zaległych składek za zobowiązania męża ograniczając ich odpowiedzialność do kwoty 60.650,00 złotych jako wartości stanu czynnego spadku, w skład którego wchodzi wkład mieszkaniowy związany z lokatorskim prawem do lokalu mieszkalnego o wartości 60.000,00 złotych oraz dwa samochody osobowe o łącznej wartości 650,00 złotych.

Wysokość wkładu mieszkaniowego związanego z prawem do lokalu przysługującego M. M. stanowi wartość rynkowa mieszkania pomniejszoną
o nominalne umorzenie kredytu w kwocie 206,95 złotych.

Kolejną decyzją z dnia 3 stycznia 2011 roku organ rentowy zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że ustalił łączną kwotę zadłużenia R. M. za wskazane w decyzji okresy na łączną kwotę 23.029,34 złotych.

W tak ustalonym stanie faktycznym sprawy Sąd pierwszej instancji, powołując się na treść art. 97 § 1 i 98 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Ordynacja podatkowa (tekst jednolity: Dz. U z 2005 roku Nr 8, poz. 60 ze zmianami) w związku
z art. 32 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity: dz. U. z 2009 roku Nr 205, poz. 1585, ze zmianami), uznał odwołania za bezzasadne. Skoro w sprawie mają zastosowanie przepisy Ordynacji podatkowej dotyczące odpowiedzialności osób trzecich, to wnioskodawczynie przyjmując spadek po zmarłym R. M. przejęły jednocześnie długi spadkodawcy, w tym związane z odpowiedzialnością za nieopłacone składki. W ocenie Sądu Okręgowego na ograniczenie odpowiedzialności związanej z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza wnioskodawczynie mogą się powoływać dopiero w toku postępowania egzekucyjnego.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy w Łodzi, działając na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., oddalił odwołania wnioskodawczyń.

Powyższe rozstrzygnięcie zaskarżyły wnioskodawczynie w drodze apelacji
w całości zarzucając mu:

-

naruszenie prawa materialnego, a w szczególności art. 5 k.c. poprzez przyjęcie, że odpowiedzialność strony skarżącej za zobowiązanie podatkowe po zmarłym R. M. z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne i Fundusz Pracy jest zgodna z zasadami współżycia społecznego, a działanie organu rentowego nie jest nadużyciem prawa podmiotowego,

-

naruszenie przepisów postępowania, a mianowicie art. 177 § 1 pkt 3 k.p.c. poprzez przyjęcie, że w niniejszym stanie faktycznym nie zachodzi okoliczność warunkująca zawieszeniem postępowania w sytuacji, gdy konieczność prowadzenia niniejszego postępowania zależy od uprzedniej decyzji organu administracyjnego.

Wskazując na powyższe apelantki wniosły o uchylenie zaskarżonego wyroku
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania organowi rentowemu, w celu umorzenia zobowiązania podatkowego odwołujących się z tytułu nieopłaconych przez zmarłego R. M. składek na ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie zdrowotne i Fundusz Pracy.

Nadto wniosły o zasadzenie na ich rzecz zwrotu kosztów postępowania według norm przepisanych.

W uzasadnieniu wskazały, że wbrew twierdzeniom Sądu Okręgowego, ustalenie, czy istnieje spadek pozwalający na spłatę zadłużenia z tytułu składek, jest istotne dla niniejszej sprawy. Ciężka sytuacja materialna strony skarżącej powoduje, że nałożenie na nią obowiązku odpowiedzialności za zaległe składki jest niezgodne
z zasadami współżycia społecznego. W ocenie wnioskodawczyń Sąd Okręgowy niesłusznie zaliczył do stanu czynnego spadku wkład mieszkaniowy wyceniony na kwotę 60.000,00 złotych, gdyż wkład ten jest dobrem, którego odwołujące nie mają możliwości spieniężyć, albowiem jest związany z lokatorskim prawem do lokalu,
w którym wnioskodawczynie zamieszkują. Nadto skarżące podniosły, że Sąd pierwszej instancji nie wyjaśnił, czy do organu rentowego wpłynął wniosek
o umorzenie należności składkowych, co ma istotne znaczenie dla rozpatrywanej sprawy. Pozytywne rozpatrzenie wniosku przez ZUS winno bowiem skutkować umorzeniem niniejszego postępowania z uwagi na jego bezprzedmiotowość. Konkludując, postępowanie w sprawie winno zostać zawieszone do czasu wydania przez organ rentowy decyzji w przedmiocie umorzenia należności składkowych objętych zaskarżona decyzją.

Sąd Apelacyjny w Łodzi zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawczyń nie odnosi skutku, gdyż rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji jest prawidłowe.

Sąd Apelacyjny podziela ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy
i ich ocenę przyjmując za własne do rozpoznania sprawy na etapie postępowania apelacyjnego.

Nie zasługuje na aprobatę zarzut apelacji podnoszący naruszenie prawa materialnego, a mianowicie przepisu art. 5 k.c. polegający na przyjęciu odpowiedzialności strony skarżącej za zobowiązanie z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie zdrowotne i Fundusz Pracy za zmarłego R. M. pomimo, że sprzeciwiają się temu zasady współżycia społecznego, gdyż wnioskodawczynie znajdują się w trudnej sytuacji materialnej, a nabytego spadku nie mają możliwości spieniężyć.

W zakresie odpowiedzialności spadkobierców dłużnika za zobowiązania składkowe stosuje się przepisy kodeksu cywilnego o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadkowe (art. 98 Ordynacji podatkowej w związku z art. 1015 § 1 – 2 k.c. i art. 1034 § 1 k.c.). Podkreślić należy, że spadkobiercy zmarłego dłużnika mają możliwość, w skrajnym przypadku, odrzucenia spadku,
i wówczas nie odpowiadają oni za długi spadkodawcy bądź też mogą przyjąć spadek
z dobrodziejstwem inwentarza, przez co ograniczą swoją odpowiedzialność za zobowiązania zmarłego do stanu czynnego spadku. Przepisy księgi czwartej kodeksu cywilnego dają zatem możliwość zabezpieczenia interesów spadkobierców, w sytuacji, gdy w skład spadku wchodzą pasywa. Odnosząc się natomiast do opisanego wyżej zarzutu wnioskodawczyń wskazać należy, że w judykaturze utrwalone jest stanowisko, zgodnie z którym przepisy prawa ubezpieczeń społecznych mają charakter przepisów prawa publicznego, a zatem dla złagodzenia rygorów prawa ubezpieczeń społecznych nie stosuje się art. 5 k.c. (por.: wyrok SN z dnia 16 czerwca 2011 roku, III UK 214/10, opubl. LEX nr 1095955, wyrok SA w Katowicach z dnia 20 maja 2010 roku, III AUa 3616/09, opubl. LEX nr 785483). Tym samym Sąd pierwszej instancji prawidłowo nie oceniał sytuacji odwołujących się przez pryzmat klauzul generalnych z przepisu art. 5 k.c.

Niemniej jednak w okolicznościach niniejszej sprawy apelantki przyjęły spadek po zmarłym R. M. z dobrodziejstwem inwentarza, na podstawie art. 1031 § 2 k.c., a zatem ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku. Tak też przyjął organ rentowy
w zaskarżonej decyzji, w treści której wyraźnie ograniczył odpowiedzialność odwołujących się za konkretnie wskazane zobowiązania składkowe zmarłego R. M. do ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku. W ocenie Sądu Apelacyjnego wskazana wyżej decyzja jest prawidłowa, a jej wydanie nie jest warunkowane dysponowaniem przez ZUS protokołem spisu inwentarza. Na tym etapie wystarczające jest ogólne wskazanie, że odpowiedzialność spadkobierców ogranicza się do stanu czynnego spadku i wskazanie skonkretyzowanej wielkości zobowiązania z tytułu składek na ubezpieczenie zmarłego. Sąd Apelacyjny podziela stanowisko Sądu pierwszej instancji, który podnosi, że wnioskodawczynie mogą powoływać się na ograniczenie ich odpowiedzialności w toku postępowania egzekucyjnego. Powyższą argumentacje wzmacnia fakt, że zgodnie z art. 100 § 1 i 2a Ordynacji podatkowej w związku z art. 32 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, wydając decyzję organy rentowe określają zakres odpowiedzialności poszczególnych spadkobierców oraz prawidłową wysokość zobowiązania podatkowego. Zaskarżona decyzja niewątpliwie spełnia te wymogi, gdyż wskazuje na ograniczenie odpowiedzialności wnioskodawczyń (do stanu czynnego spadku), jak również konkretną wysokość zobowiązania spadkodawcy, które nie było kwestionowane w toku postępowania przez odwołujące.

Odnosząc się do drugiego zarzutu apelacji podnieść należy, że o ile przeniesienie na spadkobierców odpowiedzialności za zaległe składki obciążające spadkodawcę następuje na podstawie wymienionych przepisów art. 98 i 100 Ordynacji podatkowej w związku z art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, to umorzenie tych należności może nastąpić dopiero po uprawomocnieniu się decyzji
o przeniesieniu odpowiedzialności na spadkobierców. Przedmiotowa decyzja organu rentowego uprawomocni się zaś dopiero po zakończeniu niniejszego postępowania. Wtedy też wnioskodawczynie będą mogły wystąpić do ZUS z wnioskiem
o umorzenie, który to wniosek organ rentowy oceni w świetle przepisu art. 28 ustawy systemowej.

Mając na uwadze powyższe należy uznać, że zaskarżony wyrok odpowiada prawu.

W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny w Łodzi, na podstawie art. 385 k.p.c., oddalił apelację jako bezzasadną.

O kosztach postępowania Sąd orzekł, na podstawie art. 98 § 1 k.p.c., zgodnie
z zasadą odpowiedzialności za wynik postępowania ustalając je w wysokości określonej przepisem § 6 pkt 5 i § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu, zasądzając solidarnie od wnioskodawczyń na rzecz organu rentowego kwotę 1.800,00 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za drugą instancję. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, któremu dał już wyraz w postanowieniu z dnia 6 lutego 2012 roku, po stronie wnioskodawczyń zachodzi współuczestnictwo materialne, które skutkuje solidarnym zasądzeniem wyżej wymienionych kosztów. Przedmiotem niniejszego postępowania było ustalenie, czy istnieje odpowiedzialność po stronie A. M. i M. M. za zaległe składki na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne i Fundusz Pracy obciążające zmarłego R. M., a tak określony przedmiot sporu oznacza, że pomiędzy wnioskodawczyniami zachodzi współuczestnictwo materialne, bowiem pomiędzy obowiązkami odwołujących zachodzi związek o charakterze materialnym, jako że oparte są na tej samej podstawie faktycznej i prawnej. Podstawą faktyczną jest to samo zdarzenie, a mianowicie nabycie spadku po zmarłym R. M., zaś podstawą prawną jest ten sam przepis art. 97 § 1 Ordynacji podatkowej przewidującej przejęcie przez spadkobierców obowiązków składkowych zmarłego spadkodawcy. Co więcej art. 98 Ordynacji przewiduje, że do odpowiedzialności spadkobierców stosuje się przepisy kodeksu cywilnego o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadkowe. Zgodnie zaś z art. 1034 k.c. w przypadku dwóch lub większej liczby spadkobierców, ich odpowiedzialność za długi spadkowe do chwili działu spadku jest solidarna, a tam gdzie występują dłużnicy solidarni, zazwyczaj zachodzi współuczestnictwo materialne. Po dokonaniu działu spadku spadkobiercy ponoszą już odpowiedzialność za długi spadkowe w stosunku do wielkości udziałów, jednakże nadal są połączeni swoistą więzią – spłata bowiem przez jednego z nich zwalnia pozostałych. Widać więc wyraźnie, że mamy do czynienia z wewnętrzną łącznością zobowiązań, istnieniem materialnej więzi pomiędzy współuczestnikami, co jest charakterystyczne dla tego współuczestnictwa, o którym stanowi przepis art. 72 § 1 pkt 1 k.p.c.