Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 marca 2014 r.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu

Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 19 marca 2014 r. we Wrocławiu

na rozprawie

sprawy z wniosku W. L.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o emeryturę

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

od wyroku Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Opolu

z dnia 6 sierpnia 2013 r. sygn. akt V U 1513/13

I.  oddala apelację,

II.  zasądza od strony pozwanej na rzecz wnioskodawcy kwotę 120 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Opolu wyrokiem z dnia 6 sierpnia 2013 r. zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. z dnia 5 kwietnia 2013 r., w ten sposób, że przyznał wnioskodawcy W. L. prawo do emerytury od dnia 1 marca 2013 r. oraz zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. na rzecz wnioskodawcy kwotę 60 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Rozstrzygnięcie to Sąd Okręgowy oparł o następująco ustalony stan faktyczny: wnioskodawca, urodzony dnia (...), posiada na dzień 1 stycznia 1999 r. udowodniony okres składkowy i nieskładkowy wynoszący 26 lat, 1 miesiąc i 6 dni. Staż pracy wnioskodawcy w warunkach szczególnych wynosi łącznie 18 lat, 11 miesięcy i 28 dni. Organ rentowy w prawomocnej decyzji odmownej z dnia 18 stycznia 2013 r. wskazał, że wnioskodawca udowodnił jedynie 3 lata, 6 miesięcy i 8 dni takiej pracy w okresie od 1 maja 1995 r. do 31 grudnia 1998 r. i nie uwzględnił do stażu pracy w warunkach szczególnych okresów pracy wnioskodawcy:

-

od dnia 22.07.1982 r. do 27.07.1983 r. w Przedsiębiorstwie (...) w W., ponieważ w świadectwie pracy w warunkach szczególnych zakład wykazał błędne stanowiska pracy oraz nie podał w jakich okresach wnioskodawca był zatrudniony na danym stanowisku,

-

od 10.09.1971r. do 15.10.1972r w Przedsiębiorstwie Budownictwa (...)w B. z uwagi na brak świadectwa pracy w warunkach szczególnych,

-

od 2.05.1977 r. do 20.09.1977 r. w Zakładzie (...) przy (...) w S. i od 1.10.1977 r. do 2.05.1978 r. w (...) w L. z uwagi na brak informacji czy wnioskodawca nie był członkiem tych spółdzielni.

W rozpoznaniu wniosku z 19 marca 2013 r. zaskarżoną decyzją z 5.04.2013 r. organ rentowy odmówił prawa do emerytury, gdyż do wniosku nie zostały dołączone nowe dowody ani nie zostały ujawnione nowe okoliczności istniejące przed wydaniem decyzji, które mają wpływ na prawo do przyznania świadczenia.

Sąd Okręgowy ustalił na podstawie akt osobowych wnioskodawcy, zeznań świadków M. J. i C. S., że W. L. w okresie od dnia 3.05.1978 r. do 21.07.1982 r. i od 29.07.1983 r. do 2.11.1994 r. był zatrudniony w Wojewódzkim Przedsiębiorstwie (...) w B. na stanowisku maszynisty spycharki i stale w pełnym wymiarze czasu pracy pracował jako operator ciężkich maszyn budowlanych, to jest spycharek gąsienicowych o ciężarze 8 i 10 ton, typu S. i D..

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie wnioskodawcy zasługiwało na uwzględnienie.

W uzasadnieniu swojego stanowiska Sąd Okręgowy wskazał, że w toczącym się postępowaniu wnioskodawca przedstawił obecnie nowe dowody w postaci zeznań świadków M. J. i C. S., a Sąd ponadto przeprowadził dowód z akt osobowych z okresu zatrudnienia wnioskodawcy w Wojewódzkim Przedsiębiorstwie (...) w B.. Zdaniem Sądu Okręgowego, możliwa jest w tej sytuacji ponowna ocena wcześniejszej emerytury na podstawie art. 114 ust. z 17.12.1998 r. emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. z 2009 roku, nr 153, poz. 1227 ze zm.). Przepis ten nie zamyka bowiem możliwości powoływania nowych dowodów lub okoliczności wyłącznie na etapie postępowania przed organem rentowym. Sąd I instancji wskazał, że zgodnie z treścią art. 184 ust. 1 i 2 ustawy, ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 r. emerytura przysługuje po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32 , jeżeli w dniu wejścia w życie w/w ustawy (1 stycznia 1999 roku) osiągnęli okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27, wynoszący 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn. Emerytura ta przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo - co uczynił wnioskodawca - złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa oraz rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem.

Wiek emerytalny, rodzaj prac, uprawnień do wcześniejszej emerytury ustala się stosownie do dyspozycji art. 32 ust. 4 na podstawie przepisów dotychczasowych - rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43, ze zm.). Zgodnie z § 2 ust. 1 i 4 powołanego wyżej rozporządzenia, wnioskodawcę uprawniałoby do emerytury wykonywanie stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy, prac wymienionych w wykazie A - stanowiącym załącznik do w/w rozporządzenia w okresie co najmniej 15 lat jeżeli osiągnął wiek emerytalny 60 lat oraz ma wymagany okres zatrudnienia 25 lat. W wykazie A, w dziale V, poz. 3 wymieniono prace maszynistów ciężkich maszyn budowlanych lub drogowych.

Fakt, że wnioskodawca w warunkach szczególnych pracował również od dnia 3.05.1978 r. do 21 lipca 1982 r. i od 29 lipca 1983 r. do 2.11.1994 r. w Wojewódzkim Przedsiębiorstwie (...) w B. na stanowisku operatora spycharki, zdaniem Sądu znajduje potwierdzenie w zebranych w sprawie dokumentach, a w szczególności kolejnych angażach, zgromadzonych w aktach osobowych wnioskodawcy, które korespondują w pełni z zeznaniami świadków, którzy zeznali, że wnioskodawca w stale i w pełnym wymiarze czasu pracy był zatrudniony w wymienionym przedsiębiorstwie jako operator spycharek (...) i D. o ciężarze ok. 10 ton.

W okresie od 22.07.1982 r. do 28.07.1983 r. wnioskodawca korzystał z urlopu bezpłatnego, gdyż był delegowany do pracy na budowie eksportowej – jednakże co do tego okresu brak dowodów pozwalających na jednoznaczne ustalenie jaki był wówczas charakter pracy wnioskodawcy, co nie pozwala uwzględnić go jako stażu w warunkach szczególnych.

Sąd przyznał wnioskodawcy prawo do wcześniejszej emerytury poczynając od 1.03.2013 r., tj. od 1 dnia miesiąca w którym W. L. złożył wniosek o świadczenie.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł pozwany organ rentowy, który zaskarżając wyrok w całości zarzucił mu naruszenie prawa materialnego: art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i błąd w ustaleniach faktycznych przez przyjęcie, że w spornym okresie wnioskodawca stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę operatora i maszynisty ciężkiego sprzętu budowlanego a także naruszenie art. 114 ustawy o emeryturach i rentach z FUS przez przyjęcie, że wnioskodawca przedłożył w sprawie nowe dowody mające wpływ na prawo do emerytury. Wskazując na powyższe zarzuty organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i o oddalenie odwołania w całości ewentualnie uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji.

W uzasadnieniu apelacji organ rentowy wywodził, że wnioskodawca nie zaskarżył decyzji z dnia 18 stycznia 2013 r. a do kolejnego wniosku nie dołączył nowych dowodów.

Nadto z akt osobowych wnioskodawcy wynika, że rozpoczynając pracę w Wojewódzkim Przedsiębiorstwie (...) w B. posiadał uprawnienia klasy III na obsługę spychaczy a dopiero w 1979 r. skierowany został na kurs celem nabycia uprawnień klasy II. Sąd nie wyjaśnił kwestii uprawnień i rodzaju sprzętu na jakim wnioskodawca pracował w roku 1978 a na jakim po ukończeniu kursu, to jest półtora roku później. Ponadto z akt osobowych wynika, że od dnia 25 stycznia 1982 r., w związku z brakiem frontu robót wnioskodawca przekazany został do dyspozycji bazy obsługowo-naprawczej a kolejny angaż na operatora sprzętu pojawia się dopiero w 1983 r. Sąd nie wyjaśnił także kwestii urlopu bezpłatnego W. L. w 1990 r. udzielonego na 30 miesięcy celem podjęcia pracy w Libii, ani urlopu bezpłatnego od 1 marca do 15 kwietnia 1994 r. z uwagi na brak pracy i zapotrzebowania na roboty budowlane. Dodatkowo, wnioskodawca pracował jako malarz od 3 stycznia do 31 marca 1994 r. – co także wynika z akt osobowych.

Pełnomocnik wnioskodawcy wnosił o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów procesu w pełni podzielając stanowisko sądu I instancji. Wskazał ponadto, że bez znaczenia dla sprawy pozostaje wyłączenie okresu od 3 stycznia do 15 kwietnia 1994 r. z okresu pracy w warunkach szczególnych, bowiem nie wpłynie to na uprawnienie wnioskodawcy.

Sąd Apelacyjny zważył:

Apelacja organu rentowego nie jest zasadna.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, dokonane przez Sąd Okręgowy ustalenia faktyczne i ich ocena prawna w niniejszej sprawie, zasługują na akceptację, z tym wyjątkiem, że istotnie okres od 3 stycznia do 15 kwietnia 1994 r. z powodów wskazanych przez apelującego winien być wyłączony z okresu pracy w warunkach szczególnych. Nie ma to jednak wpływu na spełnienie przez wnioskodawcę posiadania co najmniej 15-letniego okresu takiej pracy. W aktach osobowych W. L. znajduje się wprawdzie zgoda na udzielenie urlopu bezpłatnego na okres 30 miesięcy do pracy w Iraku, datowana na 6 listopada 1990 r., jednakże wymienione akta osobowe zachowały się w całości i nie wynika z nich, aby ostatecznie wnioskodawca ze zgody tej skorzystał. Co więcej, z pisma dyrektora zakładu z 10 lipca 1989 r. wynika, że zgoda taka będzie udzielona z chwilą zakwalifikowania się na wyjazd, co jednak nie nastąpiło. Ponadto końcowe świadectwo pracy z 2 listopada 1994 r. wymienia wyłącznie okres od 22 lipca 1982 r. do 28 lipca 1983 r. jako okres urlopu bezpłatnego udzielonego na pracę za granicą. Kompletne akta osobowe zawierają ponadto dokumentację, która zarzuty organu rentowego nakazuje ocenić jako niezasadne. Do końca 1993 r. wszelka zachowana dokumentacja (np. opinie z 23 czerwca 1981 r., 12 lutego 1982 r., 6 listopada 1990 r. i 11 lipca 1989 r., zaświadczenia lekarskie, angaże, inne dokumenty wewnętrzne) wskazuje na pracę wnioskodawcy w charakterze operatora spycharki (spychacza). Bezspornie jest to ciężki sprzęt budowlany bez względu na jego typ i klasę uprawnień operatora.

Wprawdzie w dniu 26 stycznia 1982 r. przekazano wnioskodawcę do dyspozycji kierownika bazy obsługowo-naprawczej do prac remontowych, ale już 26 maja 1982 r. wnioskodawca otrzymał kolejny angaż na operatora spycharki (k. 76 a.o.). Wszystkie te okoliczności wskazują, że ostatecznie wnioskodawca legitymuje się wymaganym okresem pracy w warunkach szczególnych, czego nie zmienia wyłączenie z tej kwalifikacji okresu od 3 stycznia do 15 kwietnia 1994 r. a nawet od 26 stycznia do 26 maja 1982 r.

W. L. domagał się przyznania emerytury będąc urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. Nie osiągnął zatem wieku emerytalnego przewidzianego w art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r., o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) i nie spełnił warunków do uzyskania emerytury na warunkach określonych w art. 46 ust. 1 ustawy do dnia 31 grudnia 2008 r. Uprawnienie swoje wywodzi wnioskodawca z art. 184 ust. 1 ustawy. Przepis ten uprawnia do emerytury ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40 ustawy, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy – to jest 1 stycznia 1999 r. spełnili łącznie następujące warunki:

1)  osiągnęli okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 65 lat dla mężczyzn;

2)  mają okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 – zatem wynoszący co najmniej 25 lat dla mężczyzn.

Emerytura przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do OFE albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w OFE za pośrednictwem ZUS na dochody budżetu państwa oraz rozwiązania stosunku pracy – w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem (w stanie prawnym obowiązującym do 31 grudnia 2012 r.).

Pojęcie przepisy dotychczasowe odnosi się do art. 32 cytowanej ustawy, zgodnie, z którym ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., będącym pracownikami zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub szczególnych charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 pkt 1. Zgodnie z § 4 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. z 1983 r. Nr 8, poz. 43 z późn. zm.) pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

1)  osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn,

2)  ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Sporne w sprawie pozostawało jedynie, czy wnioskodawca legitymuje się wymaganym okresem pracy w szczególnych warunkach, to jest, czy przez wymagany ustawą okres, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, wykonywał prace wymienione w Wykazie A stanowiącym załącznik do cytowanego rozporządzenia. W rozumieniu powyższych przepisów, zdaniem Sądu Apelacyjnego, należy w pełni podzielić stanowisko Sądu Okręgowego, iż wnioskodawca spełnił przesłanki uprawniające go do nabycia prawa do wnioskowanego świadczenia. W szczególności uznać należy, iż wnioskodawca posiada wymagany prawem okresu pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze.

Sąd Apelacyjny uznał także zasadność argumentacji sądu I instancji co do możliwości merytorycznego rozstrzygnięcia w przedmiocie prawa do świadczenia.

Specyfika instytucji wzruszalności prawomocnych decyzji rentowych - a także wzgląd na socjalne przeznaczenie emerytur uzasadnia przyznanie stronom stosunkowo szerokich uprawnień zarówno w celu kwestionowania błędnie ukształtowanego prawa do świadczenia, jak i ponownego ubiegania się o poprzednio nieprzyznane prawo (tak K. Antonów, M. Bartnicki, B. Suchacki, komentarz do art. 114 Ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Komentarz, Warszawa 2009).

Wynikające z art. 114 ust. 1 ustawy FUS ograniczenie stabilności decyzji rentowych wiąże się z tym, że prawo do świadczeń powstaje ex lege, co wynika z treści art. 100 ust. 1 ustawy FUS stanowiącego, że prawo do świadczeń określonych w tej ustawie powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa. Decyzje organu rentowego nie mają więc charakteru konstytutywnego, lecz deklaratoryjny, a prawo do świadczenia powstaje i istnieje niezależnie od decyzji organu rentowego. Tylko jego realizacja w postaci wypłaty świadczenia wymaga potwierdzenia decyzją. W rozpoznawanej sprawie organ rentowy nie rozstrzygnął zaskarżona decyzją w przedmiocie odmowy ponownego ustalenia prawa do świadczenia (art. 114 ust. 1 ustawy), ale rozstrzygnął wniosek merytorycznie, odmawiając prawa do emerytury, co czyni uzasadnionymi wywody Sądu Okręgowego, zwłaszcza, że już w odwołaniu, kiedy to organ rentowy może skorzystać z możliwości zmiany lub uchylenia zaskarżonej decyzji ( art. 477 ⁹ § 2 kpc) wnioskodawca oprócz wniosków o dopuszczenie dowodów z zeznań świadków i akt osobowych przedłożył angaże i zaświadczenie z 1981r. stwierdzające na jakich typach maszyn budowlanych pracował.

Z tych względów Sad Apelacyjny uznał, że Wyrok Sądu Okręgowego był trafny a apelacja organu rentowego podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 kpc.

R.S.