Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 11 lipca 2013 roku w sprawie z powództwa A. S. przeciwko I. T., Z. W., H. S., E. K., P. S. (1), E. G., E. S., S. S. i Idzie W. o zapłatę Sąd Rejonowy dla Łodzi-Widzewa w Łodzi w punkcie 1. zasądził od I. T., Z. W., H. S., E. K., P. S. (1), E. S., S. S. i I. W. solidarnie na rzecz A. S. kwotę 12.257,16 zł z ustawowymi odsetkami w stosunku do: a) I. T., Z. W. i H. S. od dnia 20 września 2011 roku do dnia zapłaty, b) E. K. od dnia 5 października 2011 roku do dnia zapłaty, c) P. S. (1) od dnia 22 września 2011 roku do dnia zapłaty, d) E. S. od dnia 3 stycznia 2013 roku do dnia zapłaty, e) S. S. i I. W. od dnia 4 stycznia 2013 roku do dnia zapłaty, w punkcie 2. oddalił powództwo w pozostałym zakresie, w punkcie 3. oddalił powództwo w stosunku do E. G., w punkcie 4. zasądził od I. T., Z. W., H. S., E. K., P. S. (1), E. S., S. S. i I. W. solidarnie na rzecz powódki kwotę 2.617 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, w punkcie 5. przejął na rachunek Skarbu Państwa pozostałą część opłaty sądowej, której powódka nie miała obowiązku uiścić, a w punkcie 6. nie obciążył powódki obowiązkiem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego na rzecz pozwanej E. G..

Powyższe rozstrzygnięcie zapadło w następującym stanie faktycznym: na mocy decyzji przydziałowej z 1974 r. przydzielono mężowi powódki lokal mieszkalny nr (...) znajdujący się w budynku posadowionym na nieruchomości położonej w Ł., przy ulicy (...). Po śmierci męża w 1996 r. powódka zawarła w dniu 12 listopada 1996 r. z Gminą M. Ł. reprezentowaną przez Zakład Gospodarki Mieszkaniowej W.-Zbiorcza umowę najmu przedmiotowego lokalu na czas nieoznaczony.

Na mocy postanowienia Sądu Rejonowego w Łodzi z dnia 16 marca 1961 r. wskazana nieruchomość została przejęta w drodze zasiedzenia na własność Skarbu Państwa. Na podstawie decyzji komunalizacyjnej z dnia 29 kwietnia 1994 r. Wojewoda (...) stwierdził, że przedmiotowa nieruchomość została przejęta nieodpłatnie przez Gminę Ł.. W wyniku skargi o wznowienie postępowania w sprawie o zasiedzenie Sąd Okręgowy w Łodzi na mocy wyroku z dnia 13 kwietnia 2004 r. zmienił postanowienie Sądu Rejonowego w Łodzi z dnia 16 marca 1961 r. w ten sposób, że stwierdził, iż z dniem 1 stycznia 1956 r. Skarb Państwa nabył własność udziału do 1/4 części przedmiotowej nieruchomości. Następcy prawni osób, które przed dniem 1 stycznia 1956 r. były współwłaścicielami 3/4 części nieruchomości podjęli działania zmierzające do uchylenia decyzji komunalizacyjnej oraz ujawnienia swoich praw w księdze wieczystej. Ostatecznie decyzją z dnia 25 maja 2010 r. Wojewoda (...) stwierdził nieodpłatne nabycie z mocy prawa z dniem 27 maja 1990 r. przez Gminę M. Ł. własności udziału wynoszącego 1/4 części we współwłasności niewyodrębnionych lokali wraz z odpowiadającym tej części udziałem wynoszącym (...) w nieruchomości wspólnej znajdujących się w budynku wielomieszkaniowym przy ulicy (...).

Obecnie Gmina M. Ł. w 1/4 części, P. S. (2) w 1/8 części, I. T. w 1/12 części, Z. W. w 1/12 części, H. S. w 1/4 części, E. K. w 1/12 części oraz P. S. (1) w 1/8 części są właścicielami zabudowanej budynkiem mieszkalnym nieruchomości położonej w Ł., przy ulicy (...). Pozwani zostali wpisani jako współwłaściciele w księdze wieczystej w dniu 26 sierpnia 2011 r. Pozwani są następcami prawnymi pierwotnych (...).

Zarząd nieruchomością położoną w Ł., przy ulicy (...) sprawowany był do dnia 1 stycznia 2007 r. przez działający w imieniu Gminy Ł. Zakład Gospodarki Mieszkaniowej W.-Zbiorcza. W dniu 1 stycznia 2007 r. została zawarta pomiędzy Gminą, a pozostałymi współwłaścicielami umowa o administrowanie częścią współwłasną. W dniu 25 czerwca 2008 r. Wspólnota Mieszkaniowa ulica (...) podjęła uchwałę numer (...) w sprawie zmiany administratora nieruchomości mocą, której odwołano dotychczasowego administratora nieruchomości Zakład Gospodarki Mieszkaniowej W.-Zbiorcza w Ł. oraz zlecono administrowanie nieruchomością Wspólnoty Firmie (...) z siedzibą w Ł.. W głosowaniu brali udział jedynie pozwani. Pismem z dnia 27 maja 2008 r. pozwani wnieśli o rozwiązanie z dniem 30 czerwca 2008 r. z jednomiesięcznym okresem wypowiedzenia umowy dotyczącej administrowania przez ZGM W.-Zbiorcza wskazaną nieruchomością. W dniu 2 czerwca 2008 r. pozwani jako właściciele nieruchomości zawarli z firmą (...) z siedzibą w Ł. reprezentowaną przez E. G. umowę o zarządzanie przedmiotową nieruchomością, wskazując, że nieruchomość stanowi ich współwłasność w 750/1000 częściach, zaś Gminy w 250/1000 częściach. W § 3 umowy strony ustaliły, że do kompetencji zarządcy należy między innymi zawieranie umów najmu po konsultacjach z „właścicielami” i za ich zgodą. Firma zaczęła administrować nieruchomością od 1 lipca 2008 r.

Pismem z dnia 21 grudnia 2005 r. przedstawiono powódce aneks do umowy najmu zgodnie, z którym miało dojść do zmiany strony umowy – wynajmującego - przez zamianę Gminy Ł. na właściciela lub współwłaścicieli w imieniu, których działa Miasto Ł. – Zakład Gospodarki Mieszkaniowej W.-Zbiorcza na podstawie przepisów o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia. Powódka próbowała uzyskać informacje na temat aktualnego stanu prawnego nieruchomości. Zwracała się z zapytaniem do ZGM.

Pismem z dnia 6 lutego 2009 r. firma (...) wypowiedziała powódce umowę najmu w imieniu właścicieli, których nie wymieniono z imienia i nazwiska.

Prawomocnym wyrokiem z dnia 21 lipca 2009 r. w sprawie o sygn. akt VIII C 229/09 Sąd Rejonowy dla Łodzi-Widzewa w Łodzi ustalił, że oświadczenie z dnia 2 lutego 2009 r., złożone powódce A. S. w dniu 6 lutego 2009 r., o wypowiedzeniu umowy najmu lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w Ł. przy ulicy (...) było bezskuteczne oraz orzekł o kosztach postępowania.

Pismem z dnia 30 września 2009 r. pozwani wypowiedzieli powódce z 3-miesięcznym okresem wypowiedzenia dotychczasową stawkę czynszu za wskazany lokal ze skutkiem na 31 grudnia 2009 r. Od stycznia 2010 r. nowa stawka miała wynosić 10 zł/m2.

Prawomocnym wyrokiem z dnia 30 czerwca 2010 r. w sprawie o sygn. akt VIII C 1348/10 Sąd Rejonowy dla Łodzi-Widzewa w Łodzi ustalił, iż stroną wynajmującą przedmiotowy lokal jest Gmina M. Ł. Zakład Gospodarki Mieszkaniowej W.-Zbiorcza w Ł. (pkt 1 wyroku), a także iż oświadczenie z dnia 30 września 2009 r. złożone A. S. w dniu 12 października 2009 r. o wypowiedzeniu stawki czynszu za tenże lokal, było bezskuteczne (pkt 2 wyroku) oraz orzekł o kosztach postępowania (pkt 3 wyroku).

W okresie od lipca 2008 r. do września 2010 r. powódka dokonała wpłat na konto pozwanych z tytułu czynszu na łączną kwotę 12.257,16 zł. Po wydaniu wyroków z dnia 21 lipca 2009 r. i 30 czerwca 2010 r. powódka zaprzestała płacić opłaty do C.. Pieniądze wpłaca do depozytu sądowego.

Gmina nie zwracała się do A. S. o zapłatę czynszu jak również nie rości sobie do niej jakiegokolwiek prawa do zapłaty czynszu. W księgach nie istnieją jakiekolwiek zobowiązania finansowe powódki związane z użytkowaniem wskazanego lokalu. Gmina nie zwracała się do zarządcy nieruchomości o przekazanie czynszu dochodzonego pozwem zapłaconego przez powódkę.

Dla wspólnoty mieszkaniowej zostało założone specjalnie konto. Wydrukowano książeczki mieszkaniowe i przekazano je lokatorom. Na konto to powódka wpłacała opłaty. Z tego konta zarządca płaci wszystkie rachunki, w tym wynagrodzenie za zarząd. Obecnie jest to 500 zł miesięcznie. Z konta są finansowanego remonty lokali. Kwota wpłacona przez powódkę była przeznaczona na remonty m.in. lokali opuszczonych przez lokatorów.

W tym stanie rzeczy Sąd I instancji uwzględnił powództwo w przeważającej części. Sąd I instancji dokonał analizy zgłoszonego roszczenia w świetle przepisów art. 405 i nast. k.c. i uznał, że w niniejszej sprawie miało miejsce bezpodstawne wzbogacenie po stronie pozwanych, którzy wiedzieli o braku podstawy prawnej przysporzenia. W ocenie Sądu nawet jeżeli uznać, iż nie było bezpodstawnego wzbogacenia na podstawie art. 405 § 1 k.c. bowiem istniała podstawa prawna pobierania czynszu najmu, to powództwo jest zasadne bowiem można przyjąć, iż powódce przysługuje roszczenie na podstawie art. 410 § 2 k.c. Sąd Rejonowy podkreślił, że Gmina M. Ł. reprezentowana przez Zakład Gospodarki Mieszkaniowej W.-Zbiorcza zawarła z powódką umowę najmu wskazanego lokalu, a umowa ta nie została wypowiedziana. Między powódką, a pozwanymi nigdy nie doszło do powstania stosunku zobowiązaniowego w postaci umowy najmu wskazanego lokalu mieszkalnego. Pozwani zostali wpisani do księgi wieczystej jako współwłaściciele dopiero w dniu 26 sierpnia 2011 r., zatem w okresie objętym pozwem nie mieli statusu wynajmującego. Tym samym nie posiadali żadnej podstawy prawnej do pobierania od powódki czynszu najmu. Pozwani nie są podmiotami, które kiedykolwiek wstąpiły w miejsce Gminy M. Ł. po stronie wynajmującej przedmiotowy lokal. Pozwani od początku, kiedy pobierali czynsz powinni liczyć się z obowiązkiem jego zwrotu powódce, bowiem wiedzieli o braku łączącej strony umowy, jak również powódka w dochodzonym okresie wytaczała przeciwko pozwanym powództwa, które miały na celu wykazanie, że pozwani nie mają żadnego tytułu do przedmiotowego lokalu. Prawomocne wyroki wydane w sprawach VIII C 229/09 oraz VIII C 1348/10 potwierdziły, że pozwani nie są stroną wynajmującą lokal numer (...) oraz nie są jego właścicielami.

O odsetkach Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 k.c. i zasądził je w wysokości ustawowej od dnia następującego pod dniu otrzymania przez poszczególnych pozwanych odpisu pozwu.

Od powyższego orzeczenia apelację wywiedli pozwani, skarżąc je w zakresie nieoddalającym powództwa, tj. w zakresie punktów 1, 2, 5 i 6 zarzucając naruszenie:

- art. 405 k.c. poprzez błędną wykładnię i w konsekwencji brak uwzględnienia braku zubożenia po stronie powódki,

- art. 411 pkt 1 k.c. poprzez niezastosowanie i w konsekwencji pominięcie kwestii wiedzy powódki o braku zobowiązania wobec pozwanych i braku zastrzeżenia zwrotu spełnionego świadczenia,

- art. 411 pkt 2 k.c. poprzez brak uwzględnienia, że spełnienie świadczenia czyni zadość zasadzie współżycia społecznego, że za korzystanie z cudzej nieruchomości należy się wynagrodzenie,

- art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważania zebranego w sprawie materiału dowodowego, a w szczególności pominięcie oświadczeń Gminy M. Ł. Zakład Gospodarki Mieszkaniowej W.-Zbiorcza w Ł. z karty 123 oraz 144 akt sprawy, a także treści dokumentów z akt księgi wieczystej nr (...) w szczególności decyzji Wojewody (...) z dnia 25 maja 2010 r. i 16 sierpnia 2010 r. i w konsekwencji przyjęcie, że pozwani są bezpodstawnie wzbogaceni, a nadto, niewłaściwe oddalenie wniosku o załączenie akt dotyczących złożenia do depozytu sądowego świadczenia powódki z tytułu czynszu.

- art. 98 k.p.c. oraz art. 102 k.p.c. poprzez nieobciążanie kosztami zastępstwa procesowego powódki w zakresie oddalonego powództwa przeciwko E. G., a także

W konkluzji do tak sformułowanych zarzutów apelujący wnieśli o zmianę wskazanego wyroku w zaskarżonym zakresie i oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powódki na rzecz pozwanych, z wyjątkiem E. G., solidarnie kosztów zastępstwa procesowego oraz na rzecz E. G. osobno, a także zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, od powódki na rzecz pozwanych solidarnie, jak również o uchylenie postanowienia w przedmiocie odmowy załączenia w/w akt i zażądanie oraz załączenie tych akt na okoliczność, że Gmina M. Ł. Zakład Gospodarki Mieszkaniowej W.-Zbiorcza w Ł. nie żąda od powódki czynszu za zajmowanie przedmiotowego lokalu przy ul. (...), uznając że czynsz ten został rozliczony.

W odpowiedzi powódka wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie od pozwanych kosztów postępowania wraz z kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Na terminie rozprawy apelacyjnej w dniu 26 marca 2014 r. pełnomocnicy stron podtrzymali swe stanowiska w sprawie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanych jest w znacznej części zasadna i skutkuje zmianą zaskarżonego orzeczenia.

Sąd odwoławczy podziela ustalenia faktyczne Sądu I instancji i przyjmuje je za własne. Sąd Rejonowy dokonał bowiem właściwej oceny zebranego materiału dowodowego z poszanowaniem zasad wskazanych w art. 233 § 1 k.p.c. Ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd I instancji stanowiły również podstawę do orzekania w postępowaniu apelacyjnym. Efektem kontroli instancyjnej jest jednak zmiana wynikająca z odmiennej oceny prawnej zdarzeń faktycznych, które zostały jednak precyzyjnie opisane, a stan faktyczny rzetelnie opisany w pisemnych motywach zaskarżonego orzeczenia.

Wbrew twierdzeniom apelujących, konstruując stan faktyczny niniejszej sprawy Sąd I instancji uwzględnił zarówno oświadczenie Gminy Ł., wedle którego Gmina nie ma zamiaru żądać od powódki zapłaty czynszu za okres objęty roszczeniem w niniejszym procesie, jak i decyzje Wojewody (...) z dnia 25 maja 2010 r. i 16 sierpnia 2010 r. odnoszące się do zmiany decyzji komunalizacyjnej, mocą której Gmina nabyła prawo własności nieruchomości przy ul. (...) w Ł.. Powyższe okoliczności są elementem stanu faktycznego prawidłowo opisanego w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia. Nie mają także racji apelujący wytykając Sądowi I instancji niezasadną w ich ocenie odmowę załączenia akt postępowania dotyczącego złożenia do depozytu sądowego świadczeń powódki z tytułu czynszu. Po pierwsze, przedmiotem dowodu nie mogą być całe akta sprawy, lecz jedynie konkretne dokumenty w nich umieszczone. Po wtóre przeprowadzenie tego dowodu było niecelowe także z tego względu, że w rozpoznawanej sprawie przedmiotem sporu są świadczenia czynszowe należne za okres od lipca 2008 r. do września 2010 r., natomiast złożenie do depozytu sądowego dotyczy należności za dalszy okres.

Z tych względów nie sposób podzielić zarzutu apelujących odnośnie naruszenia art. 233 § 1 k.p.c.

Sąd odwoławczy przychyla się jednak do stanowiska apelujących, wedle którego obecnie istniejący stan, tj. taki, w którym powódka dokonała zapłaty czynszu z tytułu korzystania z lokalu znajdującego się we współwłasności pozwanych i Gminy na rzecz Wspólnoty (...) ul. (...), czyni zadość zasadom współżycia społecznego. Na podstawie art. 411 pkt 2 k.c. wyklucza to dokonanie na rzecz powódki zwrotu zapłaconego już czynszu. W rozpoznawanej sprawie nie ulega wątpliwości, że stronami umowy najmu, będącej podstawą zajmowania przez powódkę wskazanego lokalu, są powódka i Gmina Ł., a nie pozwani. Między powódką a pozwanymi nie doszło do powstania stosunku obligacyjnego, a zatem pozwani nie byli uprawnieni do żądania i pobierania od powódki należności czynszowych. Nie należy jednak zapominać, że powódka faktycznie zamieszkiwała w przedmiotowym lokalu, a zatem korzystała z nienależącej do niej rzeczy. Słusznym jest zatem pobieranie przez współwłaścicieli tej rzeczy wynagrodzenia z tytułu korzystania z niej. Powódka dokonywała wpłaty czynszu na rachunek Wspólnoty (...) będąc w przekonaniu, że wobec postawy Gminy – odmawiającej przyjęcia czynszu – istnieje taki obowiązek. Tym samym choć zwrot należności czynszowych na rzecz powódki nie jest pozbawiony formalnych podstaw prawnych, to jednak w ocenie Sądu odwoławczego stan taki nie odpowiadałby poczuciu sprawiedliwości i słuszności. Odmowa udzielenia ochrony prawnej zasadnym z punktu widzenia przepisów art. 405 i nast. k.c. roszczeniom powódki jest usprawiedliwiona przede wszystkim w świetle oświadczenia Gminy, wedle którego Gmina jako wynajmujący nie rości sobie pretensji do pobierania czynszu za okres objęty powództwem w niniejszym postępowaniu i nie ma zamiaru dochodzić tych roszczeń. Wprawdzie oświadczenie to nie zostało złożone powódce – lecz wobec Sądu I instancji – i z tego względu nie może być odczytane jako zwolnienie z długu. Niemniej jednak nie wolno pominąć faktu, że z uwagi na upływ czasu od daty wymagalności przedmiotowych należności czynszowych zobowiązania te podlegają przedawnieniu. Oznacza to, że nawet gdyby Gmina wystąpiła z powództwem o zapłatę czynszu to i tak jeśli powódka podniosłaby zarzut przedawnienia, powództwo to byłoby nieskuteczne. Gmina zaś mogłaby wymagać zapłaty czynszu jedynie na zasadzie dobrowolności. W tym kontekście rację trzeba przyznać apelującym, że wskutek zapłaty czynszu na rzecz Wspólnoty (...) nie doszło w istocie do zubożenia powódki, choć jedynie w potocznym, pozajurydycznym, znaczeniu tego słowa. Spełnienie świadczenia, do czego wprawdzie osoba tego dokonująca jest zobowiązana, ale wobec innego podmiotu – jest świadczeniem nienależnym w rozumieniu art. 410 § 2 k.c. Wskutek zapłaty czynszu na rachunek Wspólnoty (...) ul. (...), a więc w rzeczywistości na rzecz pozwanych, nie doszło do wygaśnięcia zobowiązania powódki wobec Gminy z tytułu najmu. Jak wskazano powyżej zobowiązanie to przekształciło się w zobowiązanie naturalne. W obecnym stanie rzeczy uwzględnienie roszczenia powódki o zwrot zapłaconego czynszu doprowadziłoby w istocie do sytuacji, w której powódka korzystałaby z lokalu należącego do innych osób bez uiszczenia stosownego wynagrodzenia. Z opisanych powyżej względów żądanie powódki zwrotu zapłaconego czynu za okres od lipca 2008 r. do września 2010 r. w kwocie 12.257,16 zł podlega oddaleniu, a to na podstawie art. 411 pkt 2 k.c.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżone orzeczenie i oddalił powództwo w całości.

Z uwagi na zmianę rozstrzygnięcia co do głównego przedmiotu procesu, odpowiedniej modyfikacji podlegać musi także rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego o kosztach postępowania pierwszoinstancyjnego. Powódka przegrała proces, zatem powinna stosownie do art. 98 § 1 i 3 k.p.c. ponieść koszty jego prowadzenia. Jednakże w ocenie Sądu odwoławczego w sprawie zachodzą szczególne okoliczności pozwalające na odstąpienie od podstawowej zasady rozstrzygania o kosztach procesu – odpowiedzialności za wynik, na rzecz zasady słuszności, o której mowa w art. 102 k.p.c. Sąd Okręgowy wziął pod uwagę sytuację materialną powódki, jak również niejasną sytuację prawną nieruchomości skutkującą uzasadnionymi wątpliwościami odnośnie strony stosunku najmu wiążącego powódkę. Uwzględnieniu podlegają także opisane wyżej przyczyny, dla których powództwo w niniejszej sprawie podlegało oddaleniu.

Apelacja w pozostałej części podlegała oddaleniu, a to na podstawie art. 385 k.p.c. Rozpatrywanym środkiem zaskarżenia objęte było bowiem również rozstrzygniecie Sądu I instancji w przedmiocie orzeczenia o kosztach procesu w związku z oddaleniem powództwa skierowanego przeciwko pozwanej E. G. z uwagi na brak po jej stronie legitymacji procesowej biernej. W uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia Sąd I instancji przekonująco wyjaśnił motywy, jakimi kierował się odstępując na podstawie art. 102 k.p.c. od obciążenia powódki kosztami należnymi E. G.. W tym zakresie z przedstawionych wyżej względów Sąd odwoławczy nie znalazł podstaw do zmiany wskazanego orzeczenia i zaaprobował stanowisko Sądu I instancji, podzielając argumentację zawartą w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 102 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. i odstąpił od obciążania powódki kosztami tegoż postępowania, kierując się tymi samymi względami jak przy rozstrzygnięciu o kosztach postępowania pierwszoinstancyjnego.