Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 9 sierpnia 2013 r. w sprawie z powództwa Z. Ś. przeciwko A. M., M. M. o zapłatę Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi w punkcie 1. oddalił powództwo, a w punkcie 2. przyznał i nakazał wypłacić ze Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi na rzecz radcy prawnego E. Z. kwotę 2.952 zł tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu.

Wskazane rozstrzygniecie zapadło następującym stanie faktycznym: H. K. przysługiwało spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w Ł. przy ulicy (...). W dniu 2 lipca 1992 r. H. K. zrezygnowała z członkostwa w Spółdzielni Mieszkaniowej zaś wierzytelność z tytułu wkładu mieszkaniowego związanego ze spółdzielczym lokatorskim prawem do lokalu przelała na córkę D. M.. W dniu 9 lipca 1992 r. D. M. uzyskała przydział ww. lokalu na zasadzie spółdzielczego lokatorskiego prawa. H. K. zmarła w dniu 15 lutego 2001 r. Spadek po niej nabył powód Z. Ś., D. M. i J. J. po 1/3 części spadku każde z nich. W dniu 23 kwietnia 2004 r. D. M. zmarła, zaś prawo do lokalu zostało przydzielone A. M.. Spadek po D. M. nabyli mąż A. M. oraz syn M. M. w ½ części spadku każdy z nich. W lokalu nadal zamieszkiwał powód wraz z A. M. i M. M.. Wyrokiem z dnia 2 stycznia 2008 r. Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi nakazał powodowi opróżnienie przedmiotowego lokalu, jednocześnie ustalając, iż powodowi przysługuje uprawnienie do lokalu socjalnego. Eksmisja została wykonana 30 marca 2009 r. Pozwany wynajął dla powoda lokal mieszkalny przy ulicy (...). Komornik prowadząc eksmisję powoda zabrał rzeczy pozostawione w pokoju powoda i przewiózł je do tego mieszkania. Powód nie zajął tego mieszania.

H. K. przed przelaniem wierzytelności z tytułu wkładu mieszkaniowego informowała o tym zamiarze powoda, on jednak miał mieszkać w lokalu dożywotnio, a jeśli nie, to D. M. winna mu zapewnić inne mieszkanie. Powód o fakcie, iż D. M. stała się członkiem Spółdzielni dowiedział się około 2 miesiące po nabyciu prawa przez siostrę. Powód nie otrzymał żadnych rzeczy należących do H. K.. Powód pracuje, a jego dochody wynoszą 700 zł miesięcznie Leczy się na gruźlicę zaś koszty leczenia wynoszą 300-400 zł miesięcznie. Obecnie jest bezdomny. Pozwany w dniu 16 października 2004 r. nabył wskazany odrębny lokal mieszkalny.

Sąd Rejonowy uznał, że powód jako syn spadkodawczyni H. K. należał do kręgu podmiotów uprawnionych do żądania uzupełnienia zachowku, a roszczenie powoda obejmowało uzupełnienie zachowku od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku. Zgodnie z art. 1007 k.c. w zw. z art. 8 ustawy z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy- Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2011.85.458) roszczenie powoda uległo jednak przedawniemiu się z upływem 15 lutego 2004 r. Jednocześnie Sąd I instancji nie znalazł podstaw do zastosowania art. 5 k.c., wyjaśniając, że strona powodowa nie wykazała, aby opóźnienie w zgłoszeniu roszczenia o uzupełnienie zachowku zostało spowodowane szczególnymi okolicznościami, które uniemożliwiały lub utrudniały dochodzenie roszczenia. Ponadto opóźnienie w dochodzeniu roszczenia jest wyraźnie nadmierne, bowiem powód wystąpił z roszczeniem w dniu 18 stycznia 2013 r., a zatem niemal 9 lat po upływie terminu przedawnienia.

Apelację od powyższego orzeczenia wniósł powód, skarżąc je w całości i zarzucając:

-naruszenie art. 5 k.c. poprzez jego niezastosowanie, podczas gdy stan faktyczny rozpatrywanej sprawy dowodzi temu, że podniesiony przez stronę pozwaną zarzut przedawnienia stanowi nadużycie prawa podmiotowego i pozostaje w wyraźnej sprzeczności z treścią przepisu art. 5 k.c., w sytuacji gdy z powództwa jednego z pozwanych w niniejszej sprawie, tj. A. M., została orzeczona wobec powoda eksmisja z mieszkania uzyskanego w drodze darowizny wkładu mieszkaniowego poczynionej przez matkę powoda na rzecz jego siostry D. M., której to pozwani pozostają spadkobiercami, powód pozostaje osobą nieporadną życiowo, schorowaną, a w przeszłości został błędnie poinformowany przez pełnomocnika o przysługujących mu prawach,

- naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. przyjęcie, że opóźnienie w zgłoszeniu roszczenia o zachowek nie zostało spowodowane szczególnymi okolicznościami, które uniemożliwiły lub utrudniały dochodzenie roszczenia, w sytuacji gdy powód pozostaje osobą nieporadną życiowo, schorowaną i okresowo niezdolną do prawidłowego postrzegania i oceny rzeczywistości,

- nierozpoznanie przez Sąd I instancji istoty sprawy poprzez brak dokonania oceny zgłoszenia przez pozwanych zarzutu przedawnienia roszczenia powoda poprzez pominięcie istotnego w sprawie wyroku z dnia 2 stycznia 2008 r. uwzględniającego powództwo pozwanego A. M. o eksmisję powoda z przedmiotowego mieszkania,

- naruszenie art. 132 § 1 k.p.c. poprzez niedokonanie przez Sąd zwrotu odpowiedzi na pozew pomimo uchybienia w przedmiocie doręczenia odpowiedzi na pozew, tj. złożenie przez zawodowego pełnomocnika pisma procesowego wraz z odpisem do Sądu w miejsce dokonania prawidłowego doręczenia bezpośrednio pełnomocnikowi strony przeciwnej.

W konkluzji do tak sformułowanych zarzutów apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości, ewentualnie o uchylenie tegoż orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji, a nadto, o zasądzenie kosztów za II instancję, nieopłaconej pomocy prawnej z urzędu udzielonej skarżącemu według stawki określonej w obowiązujących przepisach powiększonej o podatek VAT. Jednocześnie pełnomocnik powoda oświadczył, że koszty z tytułu zastępstwa prawnego za II instancję nie zostały opłacone ani w całości, ani w części.

W odpowiedzi pozwani wnieśli o oddalenie apelacji i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanych zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych za obie instancje.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

apelacja nie jest zasadna i podlega oddaleniu

Zaskarżone orzeczenie należało uznać za prawidłowe, stanowiące wynik właściwej oceny zebranego materiału dowodowego. Sąd odwoławczy w pełni podziela ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji i przyjmuje je za własne.

W pierwszej kolejności należy odnieść się do przypisywanych Sądowi I instancji uchybień procesowych w postaci naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., gdyż z istoty rzeczy wnioski w tym zakresie determinują kierunek dalszych rozważań. W tym względzie zauważenia wymaga, że zarzut ten został nieprawidłowo skonstruowany przez apelującego. Formułując zarzut naruszenia tego przepisu skarżący bowiem w istocie nie zakwestionował ustaleń faktycznych Sądu Rejonowego oraz oceny dowodów dokonanej przez Sąd, a próbował podważyć ocenę Sądu I instancji, wedle której okoliczności niniejszej sprawy nie pozwalają na zastosowanie art. 5 k.c. jako środka obrony przeciwko zgłoszonemu przez pozwanych zarzutowi przedawnienia roszczenia o zachowek. Kwestia ta zaś dotyczy rozważań prawnych Sądu I instancji i zastosowania przepisów prawa materialnego. Wbrew twierdzeniom apelującego Sąd I instancji, konstruując stan faktyczny sprawy, w sposób należyty uwzględnił okoliczności dotyczące stanu majątkowego i stanu zdrowia powoda oraz braku miejsca zamieszkania. Z tych względów nie sposób podzielić zarzutu powoda odnośnie naruszenia art. 233 § 1 k.p.c.

Nieskuteczny jest również zarzut naruszenia art. 132 § 1 k.p.c. umotywowany niezwróceniem pisma procesowego złożonego przez zawodowego pełnomocnika pozwanych z dnia 11 lipca 2013 r. zatytułowanego: „Odpowiedź na pozew”. Wedle tego przepisu w toku sprawy pełnomocnicy zawodowi stron doręczają sobie nawzajem bezpośrednio odpisy pism procesowych z załącznikami. Do pisma procesowego wniesionego do sądu dołącza się dowód doręczenia drugiej stronie odpisu albo dowód jego wysłania przesyłką poleconą, zaś pisma, do których nie dołączono dowodu doręczenia albo dowodu wysłania przesyłką poleconą, podlegają zwrotowi bez wzywania do usunięcia tego braku. Powyższa zasada dotyczy również odpowiedzi na pozew. W świetle powyższej reguły działanie pełnomocnika pozwanych polegające na przesłaniu do Sądu odpowiedzi na pozew wraz z odpisem dla pełnomocnika strony przeciwnej, zamiast doręczenia tegoż odpisu bezpośrednio ustanowionemu z urzędu pełnomocnikowi powoda i załączenia do pisma przesłanego do Sądu dowód wysłania go listem poleconym pełnomocnikowi powoda – należałoby ocenić jako nieprawidłowe. Niemniej jednak zauważenia wymaga, że w dacie nadania odpowiedzi na pozew pozwani i ich pełnomocnik nie dysponowali wiedzą o ustanowieniu na rzecz powoda pełnomocnika z urzędu. Zatem pełnomocnik pozwanych w sposób poprawny przesłał odpowiedź na pozew do Sądu wraz z odpisem dla strony przeciwnej, a nie bezpośrednio pełnomocnikowi powoda. Nadto, należy podkreślić, że nawet w przypadku stwierdzenia uchybienia powyższemu przepisowi apelujący w żaden sposób nie wykazał, iż usterka ta miała jakikolwiek wpływ na wynik sprawy. Odpis odpowiedzi na pozew został bowiem wręczony pełnomocnikowi powoda na terminie rozprawy w dniu 26 lipca 2013 r., a zatem miał on możliwość się zapoznać się z jego treścią. Pozwala to na przyjęcie w dostatecznie pewny sposób, że ewentualne naruszenie wskazanego przepisu i tak pozostawałoby bez znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszego sporu.

Nie ma także racji apelujący zgłaszając zarzut naruszenia art. 5 k.c. Zgodnie z tym przepisem nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Jak stwierdził Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 28 października 2004 r., sygn. akt I ACa 628/04, opubl. LEX nr 193666, przepis ten wskazuje klauzule jako normy społeczne ogólne, odnoszące się do wszystkich możliwych przypadków, gdy powoływanie się na prawo podmiotowe nie stanowi jego wykonywania, lecz jego nadużywanie, które nie jest społecznie aprobowane i jako takie nie korzysta z ochrony. Ma on zastosowanie, gdy w innej drodze nie można zabezpieczyć interesu osoby zagrożonej wykonywaniem prawa podmiotowego drugiej osoby. Klauzule generalne z art. 5 k.c. należy traktować jako normy społeczne, niezawierające ściśle sprecyzowanych elementów wskazujących, co należy rozumieć przez zasady współżycia społecznego, czy też społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa pozwalające na korektę oceny prawnej przypadków wyjątkowych. Podkreślenia też wymaga, że zasady współżycia społecznego w rozumieniu art. 5 k.c. są pojęciem pozostającym w nierozłącznym związku z całokształtem okoliczności danej sprawy i w takim całościowym ujęciu wyznaczają podstawy, granice i kierunki jej rozstrzygnięcia w wyjątkowych sytuacjach, które przepis ten ma na względzie. Dlatego do zastosowania tego przepisu konieczna jest ocena całokształtu szczególnych okoliczności danego rozpatrywanego wypadku w ścisłym powiązaniu nadużycia prawa z konkretnym stanem faktycznym. W rozpoznawanej sprawie Sąd I instancji uznał, że powód w żaden sposób nie usprawiedliwił opóźnienia w zgłoszeniu roszczenia o zachowek, a nadto, opóźnienie to jest znaczące. Sąd odwoławczy w pełni podziela tę ocenę. Nie sposób zgodzić się również ze stanowiskiem apelującego, wedle którego na ocenę zarzutu przedawnienia w świetle art. 5 k.c. wpływ mieć powinien wyrok Sądu Rejonowego dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi z dnia 2 stycznia 2008 r., mocą którego Sąd nakazał powodowi opróżnienie przedmiotowego lokalu jednocześnie ustalając, iż powodowi przysługuje uprawnienie do lokalu socjalnego. Po pierwsze, należy zaznaczyć, że od tego orzeczenia do czasu złożenia pozwu o zachowek w niniejszym postępowaniu upłynęło 5 lat. Po wtóre zaś, wykonanie wskazanego orzeczenia nastąpiło po ponad roku od jego uprawomocnienia, a strona pozwana wyraziła gotowość do zapewnienia powodowi lokalu mieszkalnego i poczyniła w tym kierunku pewne działania, wynajmując dla powoda mieszkanie. Tym samym podniesiona przez apelującego okoliczność w postaci wskazanego wyroku i będącej jego skutkiem eksmisji powoda nie może odnieść skutku w postaci odmiennej oceny możliwości zastosowania art. 5 k.c. wobec podniesionego przez pozwanych zarzutu przedawnienia roszczenia o zachowek.

Konkludując, w ocenie Sądu odwoławczego Sąd Rejonowy trafnie uznał, że choć powodowi przysługuje roszczenie o zachowek po zmarłej H. K., to jest ono przedawnione i z tego względu powództwo podlega oddaleniu. Trafnie również Sąd I instancji stwierdził, że podniesienie przez dłużnika zarzutu przedawnienia nie stanowiło nadużycia prawa.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację.

Zważywszy na wynik kontroli instancyjnej, o kosztach postępowania odwoławczego Sąd Okręgowy rozstrzygnął na podstawie art. 98 § 1 i 3 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. i zasądził od powoda na rzecz pozwanych kwoty po 600 zł tytułem wynagrodzenia pełnomocnika pozwanych, obliczonego na podstawie § 6 pkt 5 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 490). Jednocześnie wniosek pełnomocnika pozwanych o zasadzenie kosztów postępowania pierwszoinstancyjnego nie podlegał uwzględnieniu. Wprawdzie strona pozwana złożyła stosowny wniosek w terminie wynikającym z art. 109 § 1 k.p.c., Sąd Rejonowy zaś nie rozstrzygnął o kosztach tego postępowania w zaskarżonym orzeczeniu. Jednakże wobec braku ze strony pozwanej wniosku o uzupełnienie wyroku i w dalszej konsekwencji niepoddaniu kontroli instancyjnej sformułowany w odpowiedzi na apelację wniosek o zasądzenie również kosztów postępowania pierwszoinstancyjnego nie podlegał uwzględnieniu.

Zważywszy, że w toku postępowania drugoinstancyjnego powód korzystał z przyznanej z urzędu pomocy prawnej radcy prawnego E. Z. Sąd Okręgowy na podstawie art. 22 ³ ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (j.t. Dz.U. z 2010 r., nr 10, poz. 65 ze zm.) przyznał i nakazał wypłacić na rzecz ustanowionego z urzędu pełnomocnika ze Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi kwotę 1.476 zł obejmującą podatek VAT w wysokości 23% - § 2 i § 6 pkt 5 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 1 powołanego wyżej rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r.