Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 lipca 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 9 lipca 2014 r. w Szczecinie

sprawy E. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o prawo do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych

na skutek apelacji ubezpieczonego

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 18 września 2013 r. sygn. akt VII U 13/13

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Szczecinie VII Wydziałowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych.

SSO del. Beata Górska SSA Jolanta Hawryszko SSA Zofia Rybicka – Szkibiel

Sygn. III AUa 1160/13

UZASADNIENIE

Decyzją z 26 listopada 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. odmówił E. S. prawa do emerytury w wieku obniżonym, ponieważ ubezpieczony nie udowodnił 25-letniego okresu składkowego i nieskładkowego, nie udokumentował na 1.01.1999 r. co najmniej 15-letniego stażu pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze oraz nie rozwiązał stosunku pracy z każdym pracodawcą, na rzecz którego praca była wykonywana bezpośrednio przed dniem ustalania prawa do emerytury. Do stażu pracy nie zaliczono okresu 15.05.1989/ 7.02.1990, ponieważ w tym czasie E. S. nie był zgłoszony do ubezpieczenia społecznego.

W odwołaniu od decyzji E. S. podniósł, że organ rentowy powinien do ogólnego stażu pracy uwzględnić okres zatrudnienia w (...).05.1989/ 20.01.1991. Celem udowodnienia tej okoliczności skarżący przedłożył potwierdzenie ubezpieczenia pracowników i innych ubezpieczonych sporządzone 3.12.2008 r. obejmujące okres 2.05/ 30.11.1989. Wniósł również o doliczenie okresu pracy w gospodarstwie rolnym (...) 24.08.1986/ 25.09.1987 r.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie. Wskazał, że doliczył do ogólnego stażu pracy okres 2.05/ 30.11.1989 w wymiarze 7 miesięcy. Mimo tego doliczenia E. S. w dalszym ciągu nie legitymuje się wymaganym ustawą stażem pracy, ponieważ uwodnił 24 lata, 9 miesięcy i 25 dni.

Wyrokiem z 18 września 2013 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie E. S..

Sąd pierwszej instancji ustalił, że E. S. (ur. (...)) 23.07.2012 r. złożył wniosek o emeryturę. W dacie wydania zaskarżonej decyzji pozostawał w stosunku pracy. Na dzień 1.01.1999 r. udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący łącznie 24 lata, 9 miesięcy i 26 dni; w tym udowodnił 8 lat, 7 miesięcy i 8 dni pracy w szczególnych warunkach. E. S. nie jest członkiem Otwartego Funduszu Emerytalnego. Brak jest dowodów na to, by z tytułu pracy świadczonej od 24.08.1986 r. do 25.09.1987 r. w gospodarstwie rolnym (...) za ubezpieczonego odprowadzane były składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe.

Sąd okręgowy rozstrzygnął sprawę na podstawie art. 32, art. 46 ust. 1 i art. 184 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a także § 4-8a rozporządzenia Rady Ministrów z 7.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Uznał, że brak było podstaw, aby prowadzić postępowanie dowodowe w celu ustalenia charakteru pracy w gospodarstwie rolnym (...) wykonywanej przez ubezpieczonego w okresie 24.08.1986/ 25.09.1987, ponieważ doliczenie tego okresu do ogólnego stażu pracy na podstawie art. 10 ustawy emerytalnej byłoby możliwe, jeśli za E. S. odprowadzone zostałyby składki na ubezpieczenie. Tymczasem brak dokumentów, z których wynikałby fakt odprowadzania składek. Ponadto brak było możliwości wykazywania przez E. S. okresu pracy 18.08.1968/ 16.08.1970, ponieważ ten okres nie został wskazany przez ubezpieczonego we wniosku o prawo do emerytury złożonym w organie rentowym, w związku z czym Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie mógł się wypowiedzieć, co do możliwości jego zaliczenia do ogólnego stażu pracy. Ubezpieczony może wystąpić do organu rentowego z ponownym wnioskiem, w tym o uwzględnienie również ww. okresu. Rozpatrywanie tej kwestii z pominięciem przeprowadzenia postępowania przed organem rentowym jest niedopuszczalne. Sąd okręgowy ocenił, że E. S. nie spełnił głównej przesłanki do przyznania emerytury w obniżonym wieku, gdyż nie udowodnił co najmniej 25-letniego okresu składkowego i nieskładkowego, stąd badanie, czy ubezpieczony legitymuje się 15-letnim okresem pracy w szczególnych warunkach było zbędne. Ponadto na dzień wydania zaskarżonej decyzji ubezpieczony nie spełniał również warunku określonego w art. 184 ust. 2 ustawy emerytalnej (w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2012 r.), bo pozostawał w tej dacie w stosunku pracy.

Apelację od wyroku wywiódł E. S. zarzucając błędne ustalenia i pominięcie dowodów z zeznań świadków; wniósł o zmianę wyroku i przyznanie prawa do emerytury.

Sąd Apelacyjny rozważył apelację i uznał, że jest uzasadniona.

Sąd okręgowy nie dokonał w sprawie istotnych ustaleń, a tym samym nie rozpoznał istoty sprawy i przedwcześnie oddalił odwołanie, co wynikało z błędnej oceny, że ubezpieczony, na okoliczność posiadania co najmniej 25-lat stażu ubezpieczenia, nie mógł zgłaszać dowodów w postępowaniu sądowym, ponieważ dowody te nie były przedmiotem rozpoznania w postępowaniu administracyjnym. Należy zauważyć, że w postępowaniu sądowym, również w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, strona zwykle realizuje swoje prawa podmiotowe, w związku z czym ma nie tylko prawo, ale obowiązek wskazywać okoliczności uzasadniające jej roszczenie i stosowne dowody na ich poparcie. Skoro więc organ rentowy wyliczył staż ubezpieczenia w taki sposób, że E. S. brakowało kilku miesięcy do nabycia prawa do świadczenia, ubezpieczony, by zrealizować swoje prawo, mógł, a nawet musiał przedstawiać dowody na okoliczność odmienną. Ubezpieczony przedstawił dowody na okoliczność pracy w gospodarstwie rolnym dziadka i sąd pierwszej instancji miał obowiązek je ocenić. E. S. wniósł o przesłuchanie w charakterze świadka S. G. oraz S. T.. Pominięcie tych wniosków było błędem procesowym i to z dalej idącymi konsekwencjami, bo spowodowało nieuzasadnione odstąpienie od weryfikacji kolejnej przesłanki przyznania prawa do emerytury w wieku obniżonym, tj. 15 lat pracy w warunkach szczególnych. Także tę okoliczność ubezpieczony chciał wykazać dowodem z zeznań świadków.

Sąd apelacyjny podkreśla, że brak jest podstaw proceduralnych, aby z uwagi na przedwczesność dowodów oddalać powództwo i kierować stronę na etap postępowania przed organem rentowym. Takiej podstawy prawnej nie przywołał też sąd I instancji, chociaż zaniechał prowadzenia postępowania dowodowego. Poprzestał jedynie na arbitralnym stwierdzeniu, że przeprowadzenie postępowania sądowego z pominięciem postępowania przed organem rentowym jest niedopuszczalne. W kontekście opisanego zaniechania sądu, należy podkreślić, że inaczej sytuację prawną ubezpieczonego można by było oceniać tylko wtedy, gdyby wystąpił z żądaniem realizacji innego prawa podmiotowego, o którym nie orzekał organ rentowy; wtedy zastosowanie znalazłby art. 477 ¹⁰ § 2 k.p.c. Przepis ten nie może być jednak stosowany, gdy strona zgłasza dowody na poparcie dotychczasowego roszczenia. W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, z uwagi na stan faktyczny, kwalifikowanego podejścia proceduralnego wymagają jedynie sprawy o prawa uzależnione od stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji, wtedy gdy strona przedstawia dowody związane ze stanem zdrowia, które wcześniej nie były znane organowi rentowemu, gdyż powstały po dniu złożenia odwołania od tej decyzji. W takiej sytuacji ma zastosowanie art. 477 ¹⁴ § 4 k.p.c., a sąd uchyla decyzję i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania organowi rentowemu. Należy też przypomnieć, że sąd I instancji, zgodnie z art. 467 § 4 k.p.c. jeżeli w wyniku wstępnego badania sprawy sąd ujawni braki w materiale, a jego uzupełnienie w postępowaniu sądowym byłoby połączone ze znacznymi trudnościami, może zwrócić organowi rentowemu akta sprawy w celu uzupełnienia materiału sprawy. Sąd okręgowy nie zastosował tej procedury.

Sąd apelacyjny, w nawiązaniu do argumentacji sądu okręgowego zwraca też uwagę, że brak rozwiązania stosunku pracy, co do zasady nie stanowił przeszkody do przyznania prawa do emerytury w wieku obniżonym; wobec zmiany prawa, od 1 stycznia 2013 r. stan zatrudnienia nie jest już przeszkodą do ubiegania się o to świadczenie. Zgodnie z art. 316 § 1 k.p.c. podstawą rozstrzygnięcia o roszczeniu jest stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy, przy czym przez stan rzeczy należy rozumieć zarówno istniejące okoliczności faktyczne, jak i stan prawny. Niewątpliwie w chwili wydawania wyroku przez sąd okręgowy skarżący nie musiał już spełniać przesłanki rozwiązania stosunku pracy, nie było zatem podstaw do oddalenia odwołania z tego względu (podobnie Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z 7.11.2013 r., sygn. III AUa 1802/12, dostępnym na stronie http://orzeczenia.ms.gov.pl). Sąd apelacyjny przy tym wskazuje, że zgodnie z art. 100 ust. 1 ustawy emerytalnej, prawo do świadczeń określonych w ustawie powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa, zas zmiana prawa materialnego w trakcie postępowania nie będzie okolicznością obojętną.

Przy po ponownym rozpoznaniu sprawy rzeczą sądu pierwszej instancji będzie przeprowadzenie postępowania dowodowego, co do wszystkich przesłanek prawa materialnego i wyjaśnienie, czy ubezpieczony spełnia warunki do nabycia prawa do emerytury w wieku obniżonym, z tytułu pracy w szczególnych warunkach, na postawie art. 32 i art. 184 ustawy emerytalnej. W tym celu sąd okręgowy przeprowadzi postępowanie dowodowe mając na względzie wnioski dowodowe stron, ewentualnie w razie konieczności dopuści dowody z urzędu; dowody oceni, na ich podstawie dokona ustaleń i ostatecznie subsumcji prawnej.

Mając na uwadze przedstawione stanowisko prawne, z którego wynika, że postępowanie dowodowe w sprawie w całości wymaga ponowienia, sąd apelacyjny uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji (art. 386 § 4 k.p.c.).