Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 września 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:SSA Romana Górecka (spr.)

Sędziowie:SA Ewa Kaniok

SO (del.) Jacek Sadomski

Protokolant:sekr. sąd. Monika Likos

po rozpoznaniu w dniu 11 września 2012 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa J. O.

przeciwko Skarbowi Państwa - D.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 19 lipca 2011 r., sygn. akt XXIV C 1162/10

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 1 (pierwszym) w części w ten sposób, że zasądza od Skarbu Państwa – D.na rzecz J. O. kwotę 3000 (trzy tysiące) złotych;

2.  oddala apelację w pozostałym zakresie;

3.  nie obciąża J. O. kosztami procesu.

Sygn akt I ACa 126/12

UZASADNIENIE

Wyrokiem z 19 lipca 2011 r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił powództwo J. O. przeciwko Skarbowi Państwa - D. o zapłatę kwoty 700.000 zł, nie obciążył powoda kosztami procesu.

Powód żądanie pozwu wywodził ze szkód psychofizycznych, których doznał w następstwie nieprzestrzegania norm europejskich, podczas pobytu, od października 2006 r. w aresztach śledczych i zakładach karnych. Podniósł, że powierzchnia cel, w których przebywał była mniejsza niż 3 m ² na jednego osadzonego. Przeludnienie ograniczało w znacznym stopniu, a niekiedy wręcz uniemożliwiało mu wykonywanie podstawowych funkcji życiowych. Powód wskazał na brak intymności, ograniczenia w przestrzeganiu higieny i korzystaniu z sanitariatów, niemożność swobodnego poruszania się.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa, powołał się na brak bezprawności działania, zgłosił zarzut przedawnienia roszczeń za okres przed dniem 8 lipca 2007 r.

Powyższy wyrok zapadł po dokonaniu przez Sąd Okręgowy następujących ustaleń i rozważań:

Od 13 października 2006 r. do 10 października 2009 r. powód był osadzony w: Zakładzie Karnym w B., Areszcie Śledczym w L., Zakładzie Karnym w Z., Areszcie Śledczym w K., Zakładzie Karnym w B., Areszcie Śledczym w K., Areszcie Śledczym w K., Areszcie Śledczym w K., Areszcie Śledczym w K., Zakładzie Karnym w P.. 10 października 2009 r. powód został zwolniony.

Od 16 grudnia 2009 r. do 30 czerwca 2010 r. przebywał w Zakładzie Karnym w B., a od 30 czerwca 2010 r. do chwili obecnej przebywa w Areszcie Śledczym w L..

Od 13 października 2006 r. do 26 czerwca 2009 r. powód przebywał w celach, w których powierzchnia przypadająca na jedną osobę wynosiła mniej niż 3 m ². Przy czym każdorazowo umieszczenie w celi o mniejszej powierzchni następowało na podstawie zezwoleń wynikających z zarządzeń dyrektorów zakładów karnych (aresztów śledczych). O przeludnieniu w zakładach karnych i aresztach śledczych, w których przebywał powód, byli zawiadamiani, w trybie art. 248 § 1 k.k.w. odpowiedni sędziowie penitencjarni.

Od 27 czerwca 2009 r. do 10 października 2009 r. (opuszczenie zakładu karnego), a następnie od 16 grudnia 2009 r. do chwili obecnej powód jest osadzony w celach, w których powierzchnia przypadająca na jedną osobę wynosi nie mniej niż 3 m ².

Podczas pobytów w jednostkach penitencjarnych od 2006 r. do chwili wniesienia pozwu powód nie składał skarg na złe warunki bytowe i sanitarne w celach, nie występował o rozmowy z sędzią penitencjarnym w przedmiocie warunków bytowych i sanitarnych, nie wnosił o zmiany cel w związku z panującym w nich przeludnieniem.

Sąd Okręgowy, powołując art. 442 ¹ § 1 k.c. uwzględnił zarzut przedawnienia roszczenia za okres przed 6 lipca 2007 r., albowiem pozew został wniesiony 6 lipca 2010 r.

Oceny roszczenia w pozostałej części Sąd Okręgowy dokonał w oparciu o art. 24 k.c. w związku z art. 448 k.c. Powołał poglądy orzecznictwa zgodnie z którymi odbywanie kary pozbawienia wolności w przeludnionych celach, z nieoddzieloną toaletą i węzłem sanitarnym, przy braku zapewnienia wszystkim osadzonym osobnego miejsca do spania, może stanowić przejaw poniżającego traktowania, prowadzącego do naruszenia godności i prawa do intymności osób pozbawionych wolności.

Zdaniem Sądu Okręgowego pozwany wykazał istnienie okoliczności wyłączających bezprawność działania. Podniósł, że do 6 grudnia 2009 r. obowiązywał art. 248 § 1 k.k.w., który przy spełnieniu określonych w nim warunków, pozwalał na odstępstwo od zasady, że należy zapewnić powierzchnię mieszkalną w celi mieszkalnej co najmniej 3 m ² na osobę. W ocenie Sądu Okręgowego, pozwany wykazał, że dopuszczając się naruszenia dóbr osobistych powoda przez osadzenie go w przeludnionych celach, działał w ramach porządku prawnego, co wyłącza odpowiedzialność na podstawie art. 24 k.c. Uznał dalej, iż powód nie udowodnił, aby sposób zabudowy kącika sanitarnego był niewystarczający w stopniu dającym podstawy do uznania, że naruszało to jego prawo do intymności.

Sąd nie obciążył powoda kosztami procesu w oparciu o art. 102 k.p.c.

Powód zaskarżył wyrok w całości. Wniósł o jego zmianę i uwzględnienie powództwa w całości.

W uzasadnieniu apelacji podniósł, że przebywał w przeludnionych celach, zdarzały się takie sytuacje, że spał na podłodze, były kolejki do kącika sanitarnego, otrzymywał za mało mydła, proszku do prania, brakowało ciepłej wody. Podniósł, że nie znał przepisów dotyczących przedawnienia roszczenia.

Pozwany wnosił o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest częściowo zasadna.

Sąd Apelacyjny podziela ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego i przyjmuje je jako własne.

Zarzuty apelacji w części, w jakiej powód kwestionuje ocenę dowodów nie są zasadne. Sprowadzają się one w istocie do polemiki z niewadliwymi ustaleniami Sądu I instancji, powód w apelacji prezentuje stanu faktyczny przyjęty przez siebie, na podstawie własnej oceny dowodów. Ocena dowodów należy zaś do sądu a nie stron.

Trafnie wskazał Sąd Okręgowy, że powoda obciążał ciężar wykazania wszystkich faktów uzasadniających żądanie. Nie budzi wątpliwości, iż powód przebywał w okresach wskazanych przez Sąd I instancji przebywał w przeludnionych celach. Pozostałych zarzutów powód nie udowodnił, pomimo stosownego pouczenia o konieczności zgłoszenia dowodów. Nie są w tym zakresie wystarczające zeznania powoda, ponieważ pozwany wykazał okoliczności przeciwne.

Prawidłowo Sąd Okręgowy uznał za zasadny zarzut częściowego przedawnienia roszczenia.

Powód mógł dochodzić stosownych roszczeń we właściwym czasie, zarówno podczas pobytów w zakładach karnych, jak i przebywając na wolności, brak wiedzy prawniczej, na który powołuje się w apelacji nie stanowi podstawy do uznania, iż podniesienie tego zarzutu stanowi nadużycie prawa.

W pozostałej części apelacja jest zasadna.

Przy czym, podkreślić należy, że skuteczne podniesienie zarzutu przedawnienia powoduje, że ocenie podlega jedynie okres od 7 lipca 2007 r.

Przebywanie w celi o powierzchni mniejszej niż minimum wyznaczone ustawowo może stanowić wystarczającą przesłankę stwierdzenia naruszenia dóbr osobistych osadzonego ( uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 18 października 2011 r., III CZP 25/11, Biul. SN 2011/10/6).

Z orzecznictwa Sądu Najwyższego i Trybunału Konstytucyjnego wynika, iż do czasu pozostawania w porządku prawnym art. 248 k.k.w. pozwany mógł wykazywać, że ograniczenie powierzchni celi, dopuszczalne na podstawie tego przepisu, wywołane było szczególnie uzasadnionym wypadkiem, w znaczeniu konkretnym i nadzwyczajnym, na ściśle określony i niezbyt długi okres.

Zmiana art. 110 k.k.w. wprowadzona od dnia 6 grudnia 2009 r., konkretyzuje wymagania dotyczące decyzji dyrektora jednostki penitencjarnej, dopuszczającej czasowe ograniczenie powierzchni w celi mieszkalnej oraz tryb odwoławczy.

Ugruntowany w orzecznictwie Sądu Najwyższego jest pogląd, iż oceny roszczenia zgłoszonego przez powoda należy dokonywać na podstawie wszystkich okoliczności sprawy. Ocenie podlegają warunki odbywania kary pozbawienia wolności, indywidualne cechy osadzonego (wiek, stan zdrowia) oraz czas trwania nieodpowiedniego traktowania.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego w okolicznościach sprawy - umieszczenie powoda w celi o powierzchni przypadającej na jedną osobę mniejszej niż 3 m ² przez ponad 2 lata i 8 miesięcy stanowi wystarczająca przesłankę dla stwierdzenia naruszenia jego godności osobistej. Zważyć przy tym należy, iż nie wykazał pozwany, aby powód miał np. możliwość pobytu poza celą, co mogłoby rekompensować panującą w niej ciasnotę.

Dlatego też, zasadnym jest zasądzenie na rzecz powoda na podstawie art. 448 k.c. zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę wynikająca z naruszenia dóbr osobistych, jednakże nie w wysokości żądanej pozwem. Oceny roszczenia należy dokonać stosując kryteria obiektywne, a nie subiektywne odczucia powoda.

Ustalając odpowiednią sumę Sąd Apelacyjny miał na względnie następujące okoliczności:

Jedynym skutkiem naruszenia godności osobistej powoda jest krzywda w postaci negatywnych odczuć, a z odbywaniem kary pozbawienia wolności łączą się pewne niedogodności, takie jak: niższy od oczekiwanego standard urządzeń i pomieszczeń.

Stwierdzić należy, że przebywanie w zagęszczonej celi nie było wynikiem szykanowania powoda, a wynikało z warunków panujących w zakładach karnych i aresztach. Zachowania pozwanego nie cechowała zła wola, chęć dokuczenia powodowi. Od 27 czerwca 2009 r. powierzchnia cel, w których przebywa powód jest zgodna z normami.

Nie można przy tym pominąć, że wiele osób nie odbywających kary pozbawienia wolności również ma trudne warunki lokalowe.

Przyjmuje się, że wysokość stosownego zadośćuczynienia ustalać należy przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności sprawy, w tym rodzaju naruszonego dobra, intensywności naruszenia, pobudek działania sprawcy naruszenia, rozmiaru doznanej krzywdy. Zadośćuczynienie powinno być przy tym utrzymane w rozsądnych granicach, z uwzględnieniem panujących w społeczeństwie warunków materialnych i nie powinno prowadzić do nieuzasadnionego wzbogacenia pokrzywdzonego.

Reasumując, powód, popełniając przestępstwo winien był liczyć się z tym, że może ponieść odpowiedzialność karną, włącznie z karą pozbawienia wolności. Krzywda powoda podlegająca rekompensacie sprowadza się do jego negatywnych odczuć spowodowanych przeludnieniem. W ocenie Sądu Apelacyjnego, uwzględniając wszystkie okoliczności rozpoznawanej sprawy, adekwatna będzie kwota 3000 zł. Gwarantuje ona powodowi satysfakcję i odpowiada wyżej przedstawionym kryteriom.

Dlatego też Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 k.p.c. i art. 385 k.p.c. orzekł jak w sentencji wyroku.

Orzeczenie o kosztach procesu zapadło na podstawie art. 102 k.p.c. Sąd Apelacyjny uwzględnił sytuację majątkową powoda oraz fakt, iż co do zasady powództwo zostało uwzględnione.