Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 września 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 13 września 2012 r. w Lublinie

sprawy A. P. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w R.

o zwrot nadpłaty

na skutek apelacji pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału
w R.

od wyroku Sądu Okręgowego w Radomiu

z dnia 26 kwietnia 2012 r. sygn. akt VI U 1486/11

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu
w R. do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygniecie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt III AUa 668/12

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. decyzją z dnia 20 stycznia 2010 roku, (...) nr (...) umorzył postępowanie w odniesieniu do należności na ubezpieczenia społeczne za okres od 1 września 1999 roku do 15 listopada 1999 roku w kwocie 634,58 zł.

Drugą decyzją z tej samej daty, nr (...) Nr (...) organ rentowy umorzył opłacone odsetki za zwłokę za okres od 1 stycznia 1999 roku do 30 października 1999 roku w kwocie 4.615,90 zł i zaliczył nadpłatę w kwocie 4.615,90 zł na poczet zaległych składek.

W odwołaniu złożonym od obu wymienionych wyżej decyzji A. P. (1) domagała się ich zmiany i ustalenia, że nie ma zaległości, a nadpłata podlega zwrotowi.

Organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie.

Postępowanie w sprawie odwołania od decyzji z dnia 20 stycznia 2010 roku, nr (...) Nr (...) zostało umorzone postanowieniem Sądu Okręgowego w Radomiu z dnia 15 kwietnia 2010 roku wobec cofnięcia odwołania przez pełnomocnika wnioskodawczyni.

Wyrokiem z dnia 26 kwietnia 2012 roku Sąd Okręgowy w Radomiu zmienił decyzję z dnia 20 stycznia 2010 roku (...) nr (...) w ten sposób, że ustalił, iż A. P. (1) ma nadpłatę w opłacaniu składek na ubezpieczenia społeczne w kwocie 4.615,90 zł oraz zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w R. na rzecz A. P. (1) kwotę 562,50 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy ustalił, że A. P. (1) złożyła w dniu 30 września 2009 roku wniosek o umorzenie należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej i jednocześnie przebywaniem na urlopie wychowawczym, rozpoznany zaskarżoną decyzją z dnia 20 stycznia 2010 roku (...) Nr (...). Decyzja ta została uchylona
decyzją Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w R. z dnia dniu 26 sierpnia 2011 roku, a w związku z powyższym Sąd Okręgowy w Radomiu na podstawie art. 355§1 kpc, postanowieniem z dnia 26 września 2011 roku umorzył postępowanie w sprawie.

Rozpoznając zażalenie wnioskodawczyni na przedmiotowe postanowienie, Sąd Apelacyjny w Lublinie postanowieniem z dnia 8 listopada 2011 roku w sprawie III AUz 179/11 uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w Radomiu do ponownego rozpoznania.

Sąd pierwszej instancji wskazał, że wnioskodawczyni od kilku lat prowadzi działalność gospodarczą jako przedstawiciel firmy kosmetycznej (...). Równolegle pozostawała w stosunku pracy. W okresie od dnia 1 stycznia 1999 roku do dnia 30 października 1999 roku oraz od 6 maja 2003 roku do dnia 31 grudnia 2004 roku ubezpieczona przebywała na urlopie wychowawczym.

W ocenie Sądu pierwszej instancji, przedmiotem sporu było ustalenie, czy wnioskodawczyni A. P. (1) posiada nadpłatę w opłacaniu składek na ubezpieczenia społeczne.

Sąd podniósł, że zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt. 5 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137 poz. 887 ze zm.), obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Polski są osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność gospodarczą.

Przepis art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 24 kwietnia 2009 roku o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawy - Prawo bankowe ( Dz. U. Nr 71 poz. 609) stanowi, iż na wniosek płatnika składek, który w okresie od dnia 1 stycznia 1999 roku do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy zgłaszał ubezpieczonego podlegającego obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu z tytułu, o którym mowa w art. 6 ust. 1 pkt. 5 i jednocześnie przebywającego na urlopie wychowawczym, Zakład Ubezpieczeń Społecznych umarza w całości lub w części należności z tytułu nieopłaconych składek na te ubezpieczenia należnych za tego ubezpieczonego w związku z prowadzeniem pozarolniczej działalności lub współpracy przy tej działalności za okres, w którym ubezpieczony przebywał na urlopie wychowawczym.

Na podstawie art. 4 ust. 2 tego przepisu, na wniosek płatnika składek, pobrane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych w okresie od dnia 1 stycznia 1999 roku do dnia wejścia niniejszej ustawy w życie, odsetki za zwłokę z tytułu nieopłaconych w terminie składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe, o których mowa w ust. 1, podlegają umorzeniu.

W myśl przepisu art. 4 ust. 3 w/w ustawy, jeżeli w wyniku umorzenia odsetek za zwłokę powstała nadpłata, zalicza się ją na poczet zaległych, bieżących lub przyszłych składek, a w razie ich braku - zwraca płatnikowi składek.

Sąd Okręgowy podniósł, że ustaleń odnośnie prawidłowości rozliczenia przez organ rentowy należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, w związku z prowadzeniem przez wnioskodawczynię działalności gospodarczej dokonał w oparciu o opinię biegłego z zakresu księgowości, H. M. (1). Biegły ten stwierdził, że na dzień wydania zaskarżonej decyzji nie występowały zaległości z tytułu nieopłaconych składek. Sąd Okręgowy uznając przedmiotową opinię za rzetelną, fachową, obiektywną i stanowiącą miarodajny dowód w sprawie stwierdził, że na dzień wydania zaskarżonej decyzji wnioskodawczyni nie miała zaległości w opłacaniu składek na ubezpieczenie społeczne, zaś kwota 4.615,90 zł stanowiła nadpłatę.

Z tych względów Sąd Okręgowy na mocy art. 477 ¹⁴ § 2 kpc zmienił zaskarżoną decyzję oraz w oparciu o przepis art. 98 kpc zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w R. na rzecz A. P. (1) kwotę 562,50 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Apelację od tego wyroku złożył Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R.. Zaskarżając wyrok w całości apelujący zarzucił mu:

1) naruszenie prawa materialnego, t.j. art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.) w zw. z art. 4 ust. 1, 2 i 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2009 roku o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawy prawo bankowe (Dz.U. Nr 71, poz. 609) poprzez przyjecie, że wnioskodawczyni ma nadpłatę w opłacaniu składek na ubezpieczenie społeczne w kwocie 4.615,90 zł,

2) naruszenie przepisów postępowania, t.j.:

- art. 233 § 1 kpc w zw. z art. 285 kpc poprzez brak wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego wskutek czego doszło do błędnych ustaleń faktycznych i niewyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności w sprawie, nieodniesienie się do wniosków zawartych w opinii biegłego A. P.-G.,

- art. 477 ¹³ kpc poprzez nieuwzględnienie faktu uchylenia zaskarżonej decyzji przez ZUS w trakcie trwającego postępowania sądowego,

- art. 328 § 2 kpc poprzez sporządzenie uzasadnienia wyroku nieodpowiadającego wymaganiom przepisu.

Wskazując na powyższe zarzuty apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania lub jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz zasądzenie na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu apelacji skarżący podniósł, iż Sąd Okręgowy dokonując ustaleń w sprawie oparł się na jednym stwierdzeniu biegłego sądowego H. M. nie analizując całej sprawy, w tym dokumentów rozliczeniowych i nie odniósł się do spostrzeżeń zawartych w opinii biegłej A. P.-G., co narusza art. 233 § 1 kpc w zw. z art. 285 kpc.

Nadto skarżący podniósł, że Sąd wyrokując w sprawie nie wziął pod uwagę, iż w trakcie postępowania sądowego ZUS uchylił zaskarżoną decyzję, decyzją z dnia 26 sierpnia 2011 roku. W efekcie Sąd Okręgowy rozpoznawał odwołanie od decyzji, która nie istnieje w obrocie prawnym, a przy tym nie rozważył kwestii wpływu decyzji z dnia 26 sierpnia 2011 roku na toczące się postępowanie zgodnie z sugestią zawartą w postanowieniu Sądu Apelacyjnego z dnia 8 listopada 2011 roku.

Według apelanta, zaskarżona decyzja musiała być uchylona albowiem nie była to decyzja prawidłowa, gdyż z uwagi na fakt przedawnienia składek na ubezpieczenia społeczne za rok 1999 postępowanie zostało umorzone. Skoro należność główna uległa przedawnieniu, to brak było podstaw do naliczania odsetek w wysokości 4.615,90 zł i odsetki te również zostały umorzone zgodnie z zasadą, iż należność uboczna dzieli byt należności głównej. Z tego też względu, zdaniem skarżącego nie można mówić o żadnej nadpłacie, jak błędnie określił to organ rentowy w zaskarżonej decyzji i powiela to biegły H. M.. Kwota 4.615,90 zł nie stanowi żadnej nadpłaty, a jedynie była to kwota opłaconych odsetek, która stała się nienależna po odpisaniu przedawnionych należności za okres od stycznia do listopada 1999 roku.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje;

Apelacja jest uzasadniona w sposób skutkujący uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu, albowiem Sąd ten nie rozpoznał istoty sprawy. Nierozpoznanie istoty sprawy ma miejsce wówczas, gdy rozstrzygnięcie sądu nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, gdy sąd zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów strony, bezpodstawnie przyjmując, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 2011 roku, I UK 15/11 – LEX nr 964457).

W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych zakres i przedmiot rozpoznania sądowego wyznacza przedmiot decyzji organu rentowego i żądanie zgłoszone w odwołaniu wniesionym do sądu (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 2011 roku, II UZ 1/11 LEX nr 844747).

W niniejszej sprawie nierozpoznania jej istoty, zdaniem Sądu Apelacyjnego, upatrywać należy w zaniechaniu przez Sąd pierwszej instancji dokładnej analizy treści zaskarżonej decyzji, jak też analizy roszczenia wnioskodawczyni zawartego w odwołaniu złożonym od decyzji z dnia 20 stycznia 2010 roku nr (...) Nr (...) i w efekcie braku zbadania przez ten Sąd, prawnych przesłanek warunkujących rozstrzygnięcie sprawy.

Jak wynika bowiem z treści odwołania złożonego przez A. P. (1), domagała się ona stwierdzenia braku zaległości z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne oraz zwrotu ustalonej w decyzji nadpłaty.

W tej sytuacji, zasadność przedmiotowego odwołania oceniać należało w kontekście istnienia przesłanek zwrotu nadpłaty określonych w art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2009 roku o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawy - Prawo bankowe ( Dz. U. Nr 71 poz. 609), który to przepis stanowi, że jeżeli w wyniku umorzenia odsetek za zwłokę powstała nadpłata, zalicza się ją na poczet zaległych, bieżących lub przyszłych składek, a w razie ich braku - zwraca płatnikowi składek.

Z treści cytowanego przepisu, która determinuje rodzaj ustaleń faktycznych koniecznych dla merytorycznego rozpoznania sprawy, wynika, że rozstrzygnięcie przedmiotowej sprawy wymagało ustalenia nie tylko braku zaległości wnioskodawczyni w opłacaniu składek na ubezpieczenia społeczne w dacie wydania zaskarżonej decyzji, do czego ograniczyło się postępowanie Sądu pierwszej instancji, ale także ustalenia, czy zaistniały wynikające z cytowanego przepisu warunki do zwrotu nadpłaty, z uwzględnieniem także treści ust. 4 art. 4 powołanej wyżej ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawy – Prawo bankowe.

Wskazane okoliczności, uszły uwadze Sądu pierwszej instancji, co w efekcie spowodowało nierozpoznanie istoty sprawy. Taki stan rzeczy powoduje konieczność uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.

Rozpoznając sprawę ponownie Sąd Okręgowy w pierwszej kolejności dokona szczegółowej analizy treści art. 4 ustawy z dnia 24 kwietnia 2009 roku o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawy - Prawo (Dz.U. z 2009 roku, Nr 71, poz. 609) w zakresie dotyczącym warunków koniecznych do dokonaniu zwrotu nadpłaty składek na ubezpieczenia społeczne, a w następnej kolejności dokona ustaleń koniecznych dla rozstrzygnięcia sprawy, wykorzystując także wyniki dotychczas przeprowadzonego postępowania dowodowego.

Wobec takiego rozstrzygnięcia, zdaniem Sądu odwoławczego, nie zachodziła potrzeba szczegółowego odnoszenia się do zarzutów apelacji.

Mając powyższe względy na uwadze i z mocy art. 386 § 4 kpc Sąd Apelacyjny orzekł jak w wyroku.