Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 17 lipca 2014 r.

Sąd Okręgowy w Świdnicy, II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Piotr Rajczakowski

Sędziowie: SO Aleksandra Żurawska

SO Alicja Chrzan

Protokolant: Agnieszka Ingram

po rozpoznaniu w dniu 10 lipca 2014r. w Świdnicy

na rozprawie

sprawy z wniosku R. P.

przy udziale (...) SA Oddział w W.

o ustanowienie służebności przesyłu

na skutek apelacji uczestnika postępowania

od postanowienia wstępnego Sądu Rejonowego w Kłodzku

z dnia 20 marca 2014 r., sygn. akt I Ns 1682/13

p o s t a n a w i a:

uchylić zaskarżone postanowienie.

Sygn. akt II Ca 442/14

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem wstępnym z dnia 20 marca 2014 r. Sąd Rejonowy uznał za usprawiedliwione w zasadzie roszczenie wnioskodawcy R. P. o ustanowienie służebności przesyłu obciążającą jego nieruchomość objętą księgą wieczystą (...), za jednorazowym wynagrodzeniem.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

Wnioskodawca jest właścicielem nieruchomości, położonej w W., objętej księgą wieczystą (...), na której posadowione są cztery słupy napowietrznej linii energetycznej niskiego napięcia, zasilane ze stacji (...). Właścicielem i użytkownikiem urządzeń energetycznych jest uczestnik postępowania. Sieć niskiego napięcia ze słupami, stacją transformatorową i dowiązaniem linii w W. została przekazana do eksploatacji w dniu 5.10.1992r. przez poprzednika prawnego uczestnika Zakład (...). Z dniem 20 lipca 1993r. nastąpiło przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego Zakład (...) w spółkę prawa handlowego Zakład (...) S.A., która wstąpiła we wszystkie prawa i obowiązki przekształconego przedsiębiorstwa państwowego. W dniu 30 kwietnia 2004r. doszło do połączenia Zakładu (...) S.A. z Zakładem (...) S.A., który następnie zmienił nazwę na (...) S.A. (do 30 grudnia 2008r.), (...) S.A. (do 31 sierpnia 2011r.) i (...) S.A., i jako spółka przejmująca, wstąpił we wszystkie prawa i obowiązki (...) S.A.

Rozważając tak ustalony stan faktyczny, Sąd Rejonowy stanął na stanowisku, że roszczenie wnioskodawcy o ustanowienie służebności przesyłu za wynagrodzeniem za zasadne.

W ocenie Sądu, zarzut uczestnika co do nabycia służebności przesyłu przez zasiedzenie nie podlegał uwzględnieniu. Sąd wskazał, że co do zasady, przed ustawowym uregulowaniem służebności przesyłu (art. 305 ¹ i nast. k.c), dopuszczalne było nabycie w drodze zasiedzenia służebności, odpowiadającej treści służebności przesyłu na rzecz przedsiębiorstwa. Przesłankami nabycia służebności gruntowej są: posiadanie nieruchomości w granicach służebności, upływ terminu zasiedzenia oraz istnienie trwałego i widocznego urządzenia. Zgodnie natomiast z art. 292 kc, do nabycia służebności gruntowej w drodze zasiedzenia stosuje się odpowiednio przepisy o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie. Przesłanki nabycia przez zasiedzenie własności nieruchomości zostały określone w art. 172 k.c. Łącznym warunkiem jest upływ oznaczonego przez ustawę (w art. 172 k.c.) terminu nieprzerwanego posiadania samoistnego, a długość tego terminu zależy od dobrej lub złej wiary w chwili nabycia posiadania. Posiadacz nieruchomości nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomości nieprzerwanie od lat dwudziestu jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze (art, 172 § 1 k.c). Po upływie lat trzydziestu posiadacz nieruchomości nabywa jej własność choćby uzyskał posiadanie w złej wierze (art. 172 § 2 k.c). Zdaniem Sądu, choć zakład energetyczny ma tytuł prawny do korzystania z linii energetycznej, która jest urządzeniem, wchodzącym w skład przedsiębiorstwa, to nie oznacza, że może on korzystać bez tytułu prawnego z nieruchomości, po której linia przebiega. Charakter władztwa przedsiębiorstwa energetycznego nad nieruchomością w takim wypadku może wprawdzie budzić wątpliwości, lecz nie jest to posiadanie samoistne ze względu na brak elementu "animus" dla tego rodzaju władztwa. Przy ocenie posiadania, prowadzącego do zasiedzenia służebności gruntowej, chodzi o faktyczne korzystanie z gruntu w takim zakresie i w taki sposób, w jaki czyniłaby to osoba, której przysługuje służebność. Władanie w zakresie służebności gruntowej kwalifikuje się zaś, jako posiadanie zależne (art. 336 k.c). Przy tym musi być ono wykonywane "dla siebie". Sąd Rejonowy wskazał, że zgodnie ze stanowiskiem uczestnika, jego poprzednik prawny - przedsiębiorstwo państwowe Zakład (...) otrzymał w posiadanie poniemiecką infrastrukturę energetyczną, na mocy dekretu z dnia 8 marca 194ór. o majątkach opuszczonych i poniemieckich (Dz. U. 1946.13.87), który stanowił podstawę przejścia majątku opuszczonego na własność Skarbu Państwa. Jednakże o biegu terminu zasiedzenia służebności, zdaniem Sądu, można mówić dopiero od dnia 5.10.1992r., tj. od daty odbioru końcowego i przekazania do eksploatacji sieci niskiego napięcia wraz z infrastrukturą techniczną, przebiegającą przez nieruchomość wnioskodawcy, bowiem nawet, jeśli poprzednik prawny uczestnika otrzymał w posiadanie poniemiecką infrastrukturę techniczną, to aktualne jej położenie i eksploatacja o treści odpowiadającej służebności przesyłu odbywa się dopiero od 5.10.1992r. Po przekształceniu przedsiębiorstwa państwowego w spółkę akcyjną ( Zakład (...) S.A.), na podstawie art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 5 lutego 1993r. o przekształceniach własnościowych niektórych przedsiębiorstw państwowych o szczególnym znaczeniu dla gospodarki państwowej powstała spółka wstąpiła we wszystkie prawa i obowiązki przekształconego przedsiębiorstwa państwowego. Wykonując zależne posiadanie przedmiotowej nieruchomości, w zakresie służebności, uczestnik (i jego poprzednicy), zdaniem Sądu, działali w złej wierze, gdyż mieli świadomość, że nie przysługuje im żadne prawo do tej nieruchomości, w tym, w zakresie nieodpłatnej służebności gruntowej, czy przesyłu. Nie podzielił przy tym Sąd zapatrywania, że nabycie przez wnioskodawcę własności nieruchomości, zabudowanej widocznymi urządzeniami przesyłowymi, było „dorozumianym" wyrażeniem oświadczenia woli o ustanowieniu bezpłatnej służebności przesyłu na rzecz uczestnika. Dla ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości, niezbędne jest bowiem oświadczenie właściciela, który prawo ustanawia, złożone w formie aktu notarialnego, co wyklucza istnienie dobrej wiary uczestnika w okolicznościach niniejszej sprawy (analogicznie do nabycia nieruchomości na podstawie nieformalnej umowy sprzedaży). Sąd Rejonowy, przywołując orzecznictwo Sądu Najwyższego, wskazał, że przedsiębiorstwo energetyczne, które nie legitymuje się uprawnieniem do ingerowania w sferę cudzej własności nieruchomości dla bieżącego utrzymania urządzeń przesyłowych, korzysta z tej nieruchomości w złej wierze. Legitymacja do korzystania z cudzej nieruchomości w granicach, jakie przysługują posiadaczowi służebności, może wynikać również z umowy cywilnoprawnej. Jednak wówczas rzeczą posiadacza służebności jest wykazanie tej okoliczności, zwłaszcza to, że uprawnienie ma trwały charakter. Dobra wiara w chwili stawiania urządzeń nie oznacza powstania po stronie przedsiębiorstwa energetycznego prawa do korzystania z nieruchomości skutecznego wobec każdoczesnego jej właściciela, odpowiadającego treści służebności przesyłowej. Zaniechanie rozwiązania tych kwestii, czy to w drodze administracyjnej, czy to w drodze czynności prawnej, w związku ze zmianami własnościowymi, ustanawiającej odpowiednio ukształtowaną służebność jako ograniczone prawo rzeczowe (co do możliwości nabycia przed (ustawowym uregulowaniem służebności przesyłu art. 305 ¹ - 305 ⁴ k.c. w drodze zasiedzenia służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu na rzecz przedsiębiorstwa) oznacza brak tytułu prawnego do dalszego ingerowania w sferę cudzej własności. Dobrą wiarę wyłącza bowiem ujawnienie takich okoliczności, które u przeciętnego człowieka powinny wzbudzić poważne wątpliwości, że nie przysługuje mu prawo do korzystania z rzeczy w dotychczasowym zakresie. Reasumując, w ocenie Sądu Rejonowego, skoro uczestnikowi nie można przypisać dobrej wiary, to nabycie służebności w drodze zasiedzenia nie nastąpiło, z uwagi na brak upływu czasu niezbędnego do zasiedzenia, tj. 30 lat, liczonych od dnia rozpoczęcia eksploatacji sieci niskiego napięcia wraz z urządzeniami przesyłowymi, przebiegającymi przez nieruchomość wnioskodawcy (5.10.1992r.) nawet przy zaliczeniu okresu posiadania poprzednika prawnego uczestnika- przedsiębiorstwa państwowego, sprzed 20 lipca 1993r., kiedy to nastąpiło przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego w spółkę prawa handlowego. Na podstawie dołączonego przez wnioskodawcę protokołu z dnia 5.10.1992r. Sąd przyjął, że data rozpoczęcia eksploatacji linii, wynikająca z tego protokołu, oznacza chwilę wejścia w posiadanie służebności. Uczestnik zdaniem Sądu, nie wykazał, że wcześniej rozpoczął korzystanie z gruntu wnioskodawcy w sposób, odpowiadający służebności przesyłu (art. 6 kc).

W apelacji od powyższego postanowienia, uczestnik postępowania (...) S.A. w K., Oddział w W., zarzucił mu:

1.  naruszenie prawa materialnego tj. art. 292 kc, art. 172 kc, art. 305 ¹ kc oraz art. 305 ² § 2 kc, poprzez uznanie, że zarzut zasiedzenia służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu nie zasługuje na uwzględnienie, ponieważ bieg terminu służebności przesyłu rozpoczął się od dnia 5 października 1992 r.;

2.  naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 233 § 2 kpc, poprzez przyjęcie, że uczestnik postępowania i jego poprzednicy prawni działali w złej wierze, a 30-letni okres niezbędny do zasiedzenia należy liczyć od dnia 5 października 1993 roku.

Mając na uwadze powyższe zarzuty, uczestnik wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania, ewentualnie o zmianę zaskarżonego postanowienia i oddalenie wniosku.

Sąd Okręgowy zważył:

Apelacja podlegała uwzględnieniu. Jak wynika z uzasadnienia zaskarżonego postanowienia wstępnego, Sąd uznając za usprawiedliwione co do zasady roszczenie wnioskodawcy o ustanowienie służebności przesyłu, uznał jednocześnie, iż brak jest przesłanek dla stwierdzenia zasiedzenia tejże służebności przez uczestnika bądź jego poprzedników prawnych. W ocenie Sądu Rejonowego posiadacz służebności był w złej wierze, zaś skoro tak, to licząc 30-letni termin zasiedzenia od dnia 5 października 1992r, nie nastąpił jeszcze upływ tegoż terminu. Ponadto zdaniem Sądu I instancji uczestnik postępowania w żaden sposób nie wykazał, by wcześniej, tj. przed 5 października 1992r rozpoczął on korzystanie z gruntu wnioskodawcy w sposób odpowiadający służebności przesyłu / art. 6 kc /. Zdaniem Sądu Okręgowego przeprowadzone postępowanie dowodowe w niniejszej sprawie nie daje jednak podstaw do wyprowadzenia takich wniosków. Z jednej bowiem strony Sąd Rejonowy przeprowadził dowody z dokumentów dołączonych do odpowiedzi na wniosek, tj. wydruku ewidencji środków trwałych świadczącego o tym, iż linia(...)została wybudowana w 1945r oraz z odpowiednich zarządzeń świadczących o przejęciu niemieckich zakładów energetycznych przez polski zakład energetyczny w dniu 25 sierpnia 1945r, a także o przekształcaniu się kolejnych przedsiębiorstw w nowe firmy i przejmowaniu majątku poprzedników, pomimo jednak przeprowadzenia tychże dowodów Sąd ustalając stan faktyczny w ogóle okoliczności te pomija, przyjmując początek biegu terminu zasiedzenia na dzień 5 października 1992r, kiedy to został przeprowadzony kapitalny remont sieci energetycznej. Ponadto zupełnie nieuzasadnionym i przedwczesnym wydaje się konkluzja Sądu, iż nawet jeśli już wcześniej poprzednicy prawni uczestnika otrzymali w posiadanie poniemiecką infrastrukturę energetyczną, to aktualne jej położenie i eksploatacja o treści odpowiadającej służebności przesyłu odbywa się dopiero od zakończenia remontu, tj. od dnia 5 października 1992r. Wniosek taki jest nieuprawniony w sytuacji, gdy z przeprowadzonego postępowania dowodowego w żaden sposób nie można stwierdzić, jaki był przebieg i stan linii energetycznej przed jej remontem oraz na czym remont ten polegał, czy ją jedynie zmodernizowano zachowując jej przebieg i wielkość w stanie dotychczasowym czy też dokonano również zmian przedmiotowych poprzez np. jej powiększenie o określone elementy oraz inny sposób jej poprowadzenia. Mając na uwadze postępowanie dowodowe przeprowadzone dotychczas, również przedwczesnym wydaje się być przyjęcie, że po stronie uczestnika czy też jego poprzedników prawnych w chwili objęcia w posiadanie infrastruktury energetycznej, istniała zła wiara. Należy bowiem pamiętać, że zgodnie z art. 7 kc w niniejszej sprawie obowiązuje domniemanie dobrej wiary, które na podstawie art. 234 kpc ma dla sądu moc wiążącą, chyba, że zostanie ono obalone. Zgodnie z art. 6 kc obalenie takiego domniemania obciąża tego, kto sprzeciwia się stwierdzeniu zasiedzenia, czyli wnioskodawcę. Wnioskodawca zaś na tę okoliczność nie przedłożył żadnego wniosku dowodowego i tym samym w żaden sposób domniemania tego nie obalił. Ze stanu faktycznego przedstawionego przez Sąd Rejonowy nie można również ustalić kto był właścicielem przedmiotowej nieruchomości przed wnioskodawcą, a ma to istotne znaczenie dla ustalenia czy co do zasady mógł w ogóle biec termin zasiedzenia oraz od kiedy można go zacząć liczyć. W tej sytuacji Sąd Okręgowy uznał, iż braki zaistniałe w przedmiotowym postępowaniu nie pozwalają na stwierdzenie czy rzeczywiście roszczenie wnioskodawcy o ustanowienie służebności przesyłu jest usprawiedliwione co do zasady czy też nie, z uwagi na możliwość wcześniejszego zasiedzenia służebności przesyłu przez uczestnika bądź jego poprzednika prawnego. Skutkowało to oczywiście koniecznością uchylenia zaskarżonego postanowienia wstępnego- art. 386 § 4 kpc w zw. z art. 13 § 2 kpc. Rozpoznając sprawę w dalszym ciągu / gdyż z oczywistych względów wydanie ponownego postępowania wstępnego nie jest obligatoryjne /, Sąd Rejonowy przede wszystkim ustali czy rzeczywiście istnieją przesłanki do stwierdzenia faktu zasiedzenia służebności przesyłu. W tym celu należy ustalić z czego składała się i jak przebiegała linia energetyczna (...)przed jej kapitalnym remontem oraz jak zmieniła się ona po pracach w 1992r, kto na przestrzeni całego okresu posiadania służebności przez uczestnika i jego poprzedników prawnych był właścicielem działki nr (...)w W.. Ponadto Sąd I instancji, przed ewentualnym wydaniem ponownego postanowienia wstępnego, zakreśli pełnomocnikom wnioskodawcy i uczestnika postępowania termin do złożenia wszelkich wniosków dowodowych odnoszących się do kwestii zasiedzenia, gdyż zgodnie z obowiązującymi przepisami o uprawnieniach do nabycia prawa w drodze zasiedzenia decydują udowodnione przez zainteresowanych uczestników postępowania przesłanki materialnoprawne, Sąd zaś z urzędu obowiązany jest ustalić kto nabył prawo przez zasiedzenie i z jaką nastąpiło to datą. W tym miejscu należy również stwierdzić, iż Sąd Okręgowy nie podziela zapatrywania wnioskodawcy, powołującego się z kolei na opinię wyrażoną w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 4.07.2012r, jakoby kwestia ustalenia w innym postępowaniu faktu ewentualnego nabycia służebności przesyłu przez zasiedzenie przez Skarb Państwa była niemożliwa, z uwagi na konieczność wytoczenia osobnego postępowania o stwierdzenie zasiedzenia służebności. Takie stanowisko jest nieprzekonywujące, zwłaszcza, że w bardzo wielu do tej pory rozpoznawanych postępowaniach, w których stwierdzenie zasiedzenia było jedynie przesłanką do orzekania w innym przedmiocie, często stwierdzano fakt zasiedzenia na rzecz osoby trzeciej /najczęściej poprzednika prawnego uczestnika postępowania/ nie widząc przy tym konieczności wnoszenia osobnej sprawy o zasiedzenie /. W ocenie Sądu Okręgowego każdy następca prawny podmiotu, który nabył prawo „z tytułu zasiedzenia” może powołać się na tego rodzaju nabycie, nawet przy okazji rozpoznawania innej sprawy.

Reasumując ze względów opisanych już wyżej apelacja uczestnika postępowania jako uzasadniona musiała podlegać uwzględnieniu.