Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 czerwca 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Dorota Gierczak

Sędziowie: SA Ewelina Jokiel

SA Marek Machnij (spr.)

Protokolant: stażysta Agnieszka Kisicka

po rozpoznaniu w dniu 18 czerwca 2014 r. w Gdańsku

na rozprawie

sprawy z powództwa M. K.

przeciwko (...) Bank (...) Spółce Akcyjnej w G.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku

z dnia 3 grudnia 2013 r. sygn. akt XV C 660/12

1) prostuje omyłkę pisarską w pisowni nazwy pozwanego w rubrum zaskarżonego wyroku przez wpisanie w oznaczeniu tej strony prawidłowego słowa Spółce zamiast błędnego słowa Spółki,

2) oddala apelację,

3) zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 5.400 (pięć tysięcy czterysta) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Na oryginale właściwe podpisy.

Sygn. akt: I ACa 209/14

UZASADNIENIE

Powód M. K. wniósł o zasądzenie od pozwanego (...) Bank (...) Spółki Akcyjnej w G. kwoty 331.960,68 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 22 kwietnia 2011 r. tytułem odszkodowania, twierdząc, że pozwany wyrządził mu szkodę wskutek wypełnienia posiadanego przez niego weksla in blanco już po przedawnieniu wierzytelności z tytułu umowy leasingu, którą ten weksel zabezpieczał, a następnie puścił wypełniony weksel w obieg przez indos, w wyniku czego powód utracił możliwość podnoszenia wobec posiadacza weksla zarzutów ze stosunku osobistego łączących go z remitentem i w rezultacie po przegraniu procesu z tym posiadaczem musiał zaspokoić wierzytelność z tego weksla, doznając szkody objętej dochodzonym żądaniem.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa, zaprzeczając, aby ponosił odpowiedzialność za wobec powoda oraz zarzucając, że nie udowodnił on poniesienia szkody objętej dochodzonym żądaniem. Twierdził także, iż żądanie powoda jest przedawnione na podstawie art. 442 ¹ § 1 k.c. Pozwany podniósł, że przedmiotem zwrotnego przelewu wierzytelności na mocy ugody zawartej w dniu 24 stycznia 2008 r. z poprzednim wierzycielem powoda (leasingodawcą, tj. (...) S.A.) mogła być nawet wierzytelność przedawniona, natomiast do dokonania indosu weksla na rzecz leasingodawcy był on zobowiązany na podstawie powyższej ugody, co uczynił z klauzulą bez obliga, wyłączając tym samym swoją odpowiedzialność za przyjęcie i zapłatę weksla, a tym samym wbrew powodowi nie puścił spornego weksla w obieg. Ponadto pozwany zaprzeczył, aby to on dokonał wypełnienia tego weksla niezgodnie z porozumieniem wekslowym.

Sąd Okręgowy w Gdańsku wyrokiem z dnia 3 grudnia 2013 r. oddalił powództwo i zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 7.217 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

W pisemnym uzasadnieniu powyższego wyroku Sąd Okręgowy ustalił, że w dniu 29 grudnia [Sąd ten omyłkowo napisał: „czerwca”] 1999 r. powód – w ramach prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej pod nazwą (...) zawarł z Centrum (...) S.A. (dalej nazywanej w skrócie jako (...) S.A.”) umowę leasingu operacyjnego nr (...), której przedmiotem były bliżej określone urządzenia czyszczące. Umowa została zawarta na okres do dnia 31 stycznia 2003 r. w zamian za zapłatę przez powoda określonych w harmonogramie opłat leasingowych. Termin zapłaty ostatniej raty został oznaczony na dzień 10 stycznia 2003 r. Jako zabezpieczenie wykonania zobowiązań wynikających z umowy powód wystawił i wręczył (...) S.A. weksel własny kaucyjny in blanco z klauzulą bez protestu. W § 9 umowy leasingu strony zamieściły deklarację wekslową, na podstawie której (...) S.A. został upoważniony do wypełnienia weksla w przypadku niewywiązania się przez powoda z warunków umowy leasingu ,,na sumę zobowiązań wraz z należnymi odsetkami za opóźnienie w wysokości podwójnych odsetek ustawowych na dzień płatności weksla”.

W dniu 25 czerwca 2001 r. (...) S.A. oraz pozwany Bank (...) S.A. (obecnie noszący nazwę (...) BANK (...) S.A.) zawarły umowę przelewu wierzytelności leasingowych numer (...), na podstawie której (...) S.A. przeniósł na Bank (...) wierzytelność w kwocie 173.110,40 zł przysługującą mu wobec powoda z tytułu umowy leasingu operacyjnego nr (...), obejmującą dwadzieścia rat leasingowych, poczynając od oznaczonej w harmonogramie płatności stanowiącym załącznik do umowy leasingu raty nr 17 z terminem płatności przypadającym na dzień 10 czerwca 2001 r. do raty oznaczonej nr 36 (ostatniej) z terminem płatności w dniu 10 stycznia 2003 r. Do umowy przelewu załączona została m. in. umowa leasingu operacyjnego oraz weksel własny wystawiony przez powoda, indosowany przez (...) S.A. na pozwany bank. (...) S.A. doręczył powodowi zawiadomienie o powyższym przelewie.

W dniu 12 listopada 2001 r. (...) S.A. wypowiedział powodowi umowę leasingową i w dniu 3 grudnia 2001 r. wezwał go do zapłaty kwoty 10.718,13 zł. W dniu 3 lutego 2003 r. (...) S.A. wezwał powoda do zapłaty kwoty 163.258,79 zł jako rozliczenia umowy leasingu. Do wezwania załączone zostało rozliczenie, z którego wynika jednak, że tylko jedna opłata leasingowa nie została przez powoda uregulowana.

Z kolei pozwany pismem z dnia 17 października 2001 r., a następnie z dnia 24 października 2001 r. i 7 grudnia 2001 r., zawiadomił powoda o zawarciu z (...) S.A. umowy przelewu wierzytelności leasingowych oraz stanowczo wyłączał uprawnienia (...) S.A do jakichkolwiek świadczeń, żądając wpłacania rat leasingowych na swój rachunek i informując o posiadaniu wystawionego przez powoda weksla in blanco indosowanego przez (...) S.A. na Bank (...) S.A., z zagrożeniem dochodzenia należności przeciwko powodowi z posiadanego weksla.

Roszczenie pozwanego powoda z tytułu umowy leasingu przedawniło się w dniu 10 stycznia 2006 r. W listopadzie 2006 r. weksel in blanco , stanowiący zabezpieczenie roszczeń z tej umowy, został wypełniony przez poprzednika prawnego pozwanego na kwotę 238 031,85 zł, płatną w dniu 8 listopada 2006 r. Pozwany nie zawiadomił jednak powoda o wypełnieniu weksla i nie wezwał go do zapłaty sumy wekslowej.

Następnie w dniu 25 stycznia 2008 r. między pozwanym a (...) S.A. została zawarta ugoda pozasądowa, na mocy której pozwany przelał zwrotnie na (...) S.A. m. in. wierzytelność wobec powoda. Zgodnie z § 5 pkt 11 tej ugody pozwany zobowiązał się do przekazania niezwłocznie po zawarciu ugody weksli wystawionych przez leasingobiorców tytułem zabezpieczenia spłaty wierzytelności objętych zwrotnym przelewem, opatrzonych indosem na rzecz (...) S.A. z datą zawarcia ugody i klauzulą „bez obliga”. Na podstawie tej ugody pozwany dokonał w dniu 25 stycznia 2008 r. indosu wystawionego przez powoda weksla na rzecz (...) S.A.

Umową z dnia 20 marca 2008 r. (...) S.A. przeniósł na rzecz (...) spółkę jawną wszelkie prawa przysługujące jej z tytułu weksli wskazanych w zestawieniu, stanowiących załącznik do tej umowy, w tym z weksla własnego wystawionego przez powoda. Nabywca wystąpił przeciwko powodowi o zapłatę, uzyskując nakaz zapłaty, na mocy którego nakazano powodowi, aby w ciągu dwóch tygodni od doręczenia nakazu zapłacił na rzecz (...) spółki jawnej kwotę 238.031,85 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 9 listopada 2006 r. Powód złożył zarzuty od tego nakazu, podnosząc m. in. zarzut przedawnienia roszczenia ze stosunku podstawowego. Sąd Okręgowy Warszawa – Praga w Warszawie wyrokiem z dnia 5 maja 2010 r. sygn. akt X GC 115/09 utrzymał powyższy nakaz w mocy w części dotyczącej zapłaty kwoty 238.031,85 zł, a ponadto zasądził od powoda na rzecz AK – (...) spółki jawnej odsetki ustawowe od tej kwoty od dnia 15 września 2008 r. do dnia zapłaty i kwotę 19.118 zł tytułem kosztów procesu. Powód cofnął złożoną przez siebie apelację od powyższego wyroku.

W dniu 6 grudnia 2010 r. powód uiścił na rzecz A. K. (1) kwotę 331.960,68 zł na którą składa się kwota 238.031,85 zł z tytułu należności głównej, odsetki w wysokości 67.959,72 zł, liczone od dnia 15 września 2008 r. do dnia 6 grudnia 2010 r., kwota 19.118 zł tytułem zasądzonych kosztów procesu oraz kwota 6851,11 zł uiszczona tytułem kosztów zastępstwa procesowego przed sądem drugiej instancji.

Sąd Okręgowy ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie dokumentów w postaci umowy leasingu operacyjnego nr (...) wraz z załącznikami, umowy przelewu wierzytelności leasingowych, zawiadomień, ugody pozasądowej, weksla, wyciągu z systemu komputerowego (...), pisma Banku (...), wypowiedzenia umowy leasingu. Dokumenty te nie były kwestionowane przez strony postępowania. Stan faktyczny ustalony na podstawie tych dokumentów był bezsporny między stronami, z wyjątkiem okoliczności dotyczących wypełnienia weksla. Sąd Okręgowy dokonał ustaleń również na podstawie dokumentów znajdujących się w aktach w/w sprawy X GC 115/09.

Ponadto Sąd Okręgowy oparł się także na zeznaniach świadków D. B. (1), A. C. i U. K., którym dał wiarę co do wypełnienia weksla przez poprzednika prawnego pozwanego. Poza tym Sąd ten dał wiarę zeznaniom powoda w całości, w szczególności odnośnie do zapłaty kwoty zasądzonej wyrokiem Sądu Okręgowego Warszawa – Praga w Warszawie, dodając, że okoliczność ta została potwierdzona również złożonym wraz z pozwem pokwitowaniem. Natomiast zeznania świadka P. S. oraz przesłuchanego w charakterze strony pozwanej P. U. nie wniosły nic do sprawy.

Na podstawie powyższych ustaleń Sąd Okręgowy uznał, że powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie. Powód domagał się zasądzenia od pozwanego kwoty 331.961 zł tytułem naprawienia szkody, poniesionej wskutek wypełnienia przez pozwanego weksla niezgodnie z deklaracją wekslową, a następnie przeniesienia weksla w drodze indosu na nowego nabywcę. Powód twierdził, że pozwany, wypełniając weksel niezgodnie z deklaracją (po terminie przedawnienia należności) i indosując go na (...) S.A., pozbawił go – w świetle prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie – możliwości podjęcia obrony przed ostatnim posiadaczem weksla w drodze skorzystania z zarzutów osobistych, w tym zarzutu przedawnienia roszczenia ze stosunku podstawowego. Jako podstawę swojego roszczenia wskazywał zarówno art. 471 k.c., jak i art. 415 k.c.

W pierwszej kolejności Sąd Okręgowy uznał za nieuzasadniony podniesiony przez pozwanego zarzut przedawnienia dochodzonego przez powoda roszczenia. W wypadku przyjęcia deliktowej podstawy odpowiedzialności pozwanego roszczenie powoda prze-dawniałoby się zgodnie z art. 442 ¹ k.c. W takiej sytuacji początek biegu trzyletniego terminy przedawnienia liczony jest od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie odpowiedzialnej. W niniejszej sprawie termin ten rozpoczął swój bieg od daty uiszczenia przez powoda należności wynikających z wyroku Sądu Okręgowego, tj. od dnia 6 grudnia 2010 r., ponieważ wtedy doznał on szkody w swoim majątku. Dochodzone roszczenie przedawniłoby się więc w dniu 7 grudnia 2013 r. Natomiast w przypadku przyjęcia odpowiedzialności opartej na art. 471 k.c. termin przedawnienia roszczenia wynosi dziesięć lat, a zatem również w oparciu o tę podstawę prawną roszczenie powoda nie uległoby przedawnieniu.

Sąd Okręgowy uznał następnie, że wbrew pozwanemu powód wykazał, że poniósł szkodę związaną z koniecznością uiszczenia na rzecz (...) spółki jawnej kwoty zasądzonej wyrokiem z dnia 5 maja 2010 r. Okoliczność tą wykazał on zarówno przedłożonym pokwitowaniem, jak i okazanym na rozprawie w dniu 19 listopada 2013 r. dowodem wpłaty przez A. K. kwoty 330.000 zł na swój rachunek bankowy po jej otrzymaniu od powoda. Z dowodów tych wynika, że powyższa kwota została uiszczona tytułem zadłużenia wynikającego z wyroku sądu w sprawie X GC 115/09. Zostało to potwierdzone również zeznaniami powoda.

Wysokość szkody powinna obejmować kwotę 238.031,85 zł jako należność główną, odsetki w wysokości 67.959,72 zł oraz kwotę 19.118 zł tytułem zasądzonych w wyroku kosztów procesu. Nieuzasadnione jest jednak objęcie roszczeniem kwoty 6851,11 zł uiszczonej na rzecz A. K. kwoty tytułem kosztów zastępstwa procesowego przed sądem drugiej instancji. Kwota ta nie znajduje podstawy w treści orzeczenia, a obowiązek jej zapłaty nie wynika z żadnego innego dokumentu.

Sąd Okręgowy uznał ponadto, że powód wykazał, że weksel został wypełniony przez pozwanego po terminie przedawnienia roszczenia ze stosunku podstawowego. W sprawie bezsporne było, że roszczenie ze stosunku podstawowego, zabezpieczone wekslem in blanco , przedawniło się w dniu 10 stycznia 2006 r. W okresie od dnia 25 czerwca 2001 r. do dnia 28 stycznia 2008 r. weksel był w posiadaniu pozwanego. Z wyciągu z systemu komputerowego (...), obejmującego księgowania należności przysługujące pozwanemu od powoda za okres, w którym należności te przysługiwały pozwanemu, tj. od nabycia od (...) S.A. wierzytelności wobec powoda do ich zwrotnego przelewu, wynika, iż w dniu 6 grudnia 2006 r. zaksięgowana została wierzytelność w kwocie 125.423,84 zł, która razem z należnością główną, tj. kwotą 112.608,01 zł, wynikającą z umowy leasingu, odpowiada kwocie, na którą został wypełniony weksel. Fakt wypełnienia weksla przez pozwanego został potwierdzony również zeznaniami świadków D. B., A. C. i U. K..

Na fakt wypełnienia weksla po terminie przedawnienia roszczenia wskazuje również suma wekslowa widniejąca na wekslu. Powód wskazał bowiem, że weksel zgodnie z deklaracją wekslową powinien być uzupełniony na kwotę należności głównej w wysokości 112.608,01 zł powiększoną o podwójne odsetki ustawowe, które przy uwzględnieniu zmiennej stopy odsetek ustawowych od dnia opóźnienia w zapłacie każdej z rat leasingowych z marginalnym błędem dają kwotę 125.423,84 zł. Dokonane wyliczenie uprawdopodabnia w stopniu graniczącym z pewnością, że weksel został wypełniony w dniu 8 listopada 2006 r.

Sąd Okręgowy uznał jednak, że powód nie udowodnił związku przyczynowego między działaniem pozwanego, tj. wypełnieniem przez niego weksla po terminie przedawnienia roszczenia ze stosunku podstawowego a przeniesieniem weksla w drodze indosu przez (...) S.A. na (...) spółkę jawną. Sam fakt wypełnienia weksla po terminie przedawnienia roszczenia ze stosunku podstawowego nie spowodował szkody po stronie powoda. Gdyby pozwany dochodził należności z wypełnionego przez siebie weksla, powód miałby możliwość powołania się w toku postępowania na zarzuty o charakterze osobistym, w tym na przedawnienie roszczenia ze stosunku podstawowego.

Również sam fakt przeniesienia przez pozwanego weksla na (...) S.A. nie był działaniem bezprawnym. W dacie cesji zwrotnej i w dacie dokonania indosu weksla powód nadal posiadał zobowiązania z tytułu niespłaconych rat leasingowych. Na podstawie ugody z dnia 25 stycznia 2008 r. pozwany przeniósł zwrotnie na rzecz (...) S.A. przysługującą mu niezaspokojoną wierzytelność z umowy leasingu w stosunku do powoda wraz z wszystkimi związanymi z nią prawami i zabezpieczeniami, w tym zabezpieczeniem w postaci weksla. Na mocy § 5 ust. 11 tej ugody pozwany był zobowiązany wydać spółce (...) wystawiony przez powoda weksel. Był też zobowiązany do naniesienia na nim indosu. Pozwany nie dokonał zbycia weksla w celach zarobkowych, a jedynie wypełnił zobowiązanie wynikające z zawartej ugody. Indos został przy tym dokonany na spółkę, która była wierzycielem powoda ze stosunku podstawowego wynikającego z umowy leasingu. Nabywca weksla powinien więc posiadać wiedzę na temat aktualnych zobowiązań powoda, w tym o przedawnieniu jego roszczenia ze stosunku podstawowego.

Pozwany nie odpowiada natomiast za dokonanie przez (...) S.A. dalszego indosu weksla na osobę trzecią bez upewnienia się co do jego wypełnienia zgodnie z deklaracją wekslową. Zgodnie z treścią art. 361 k.c. zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialności tylko za normalne działania i zaniechania, z którego szkoda wynika. Dopiero dokonanie dalszego indosu weksla na osobę trzecią przez (...) S.A. bez upewnienia się co do jego wypełnienia zgodnie z deklaracją wekslowa pozbawiło powoda możliwości podnoszenia tego zarzutu, a tym samym naraziło go na szkodę. Czynności ta znajdowała się poza wpływem pozwanego.

W konsekwencji Sąd Okręgowy uznał, że roszczenie powoda nie zasługuje na uwzględnienie zarówno na podstawie art. 415 k.c., jak i art. 417 k.c. Nie wykazał on bowiem związku przyczynowego między działaniem pozwanego a szkodą. Nie wykazał również, aby przeniesienia weksla na (...) S.A. było czynnością bezprawną.

Powyższy wyrok został zaskarżony w całości apelacją przez powoda w oparciu o zarzuty:

1) naruszenia prawa materialnego:

a) art. 361 § 1 k.c. przez jego błędną wykładnię, polegającą na przyjęciu, że nie zachodzi adekwatny związek przyczynowy między szkodą poniesioną przez powoda a zachowaniem pozwanego,

b) art. 11 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe (Dz. U. Nr 37, poz. 282 z późn. zm., dalej powoływanej jako „pr. weksl.”) przez jego niezastosowanie, a w konsekwencji błędne i przyjęcie, że normalnym następstwem wypełnienia weksla nie jest wprowadzenie go do obiegu, czyli możliwość dalszego indosowania weksla przez kolejnych indosantów bez ograniczenia,

c) art. 11 pr. weksl. przez jego błędną wykładnię wskutek pominięcia, że do jednej z pięciu głównych funkcji weksla należy funkcja obiegowa, polegająca na możliwości nieograniczonego przenoszenia praw wekslowych z jednej osoby na inną za pomocą indosu, a w konsekwencji błędne uznanie, że dalsze indosowanie weksla przez indosatariuszy pozwanego nie pozostaje w adekwatnym związku przyczynowym między szkodą a działaniem pozwanego w postaci wypełnienia weksla in blanco oraz puszczeniem go w obieg oraz że między działaniem pozwanego, polegającym na wypełnieniu weksla po terminie przedawnienia roszczenia ze stosunku podstawowego a indosowaniem weksla przez (...) S.A. na (...) A. K. sp. j. nie zachodzi adekwatny związek przyczynowy,

d) art. 10 w zw. z art. 1 pr. weksl. przez ich błędną wykładnię, polegająca na przyjęciu, że samo wypełnienie weksla po terminie przedawnienia roszczenia ze stosunku podstawowego nie spowodowało szkody u powoda, pomimo że zakres zobowiązania wekslowego powoda ocenia się właśnie według treści wystawionego u podpisanego przez niego weksla, który został wypełniony przez pozwanego, a gdyby pozwany nie indosował weksla na (...) S.A., który miał prawo indosować go dalej i z tego prawa skorzystał, powód nie zostałby pozbawiony możliwości podniesienia zarzutów ze stosunku podstawowego, tj. zarzutu wypełnienia weksla na sumę zawyżoną według stanu jego zobowiązania na dzień wypełnienia weksla in blanco i zarzutu przedawnienia roszczenia ze stosunku podstawowego,

e) art. 10 pr. weksl. przez jego błędną wykładnię prowadzącą do bezzasadnego przyjęcia, że indosowanie weksla zupełnego oraz weksla niezupełnego nie ma żadnego znaczenia dla możliwości skorzystania przez dłużnika wekslowego z zarzutu prze-dawnienia oraz że samo wypełnienie weksla przez pozwanego, a następnie przeniesienie go na (...) S.A. w drodze indosu nie wyrządziło powodowi szkody,

2) naruszenia art. 232 k.p.c. przez przyjęcie, umowa z dnia 25 stycznia 2008 r., zawarta między pozwanym a (...) S.A., miała charakter nieodpłatny.

Na tych podstawach powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez zasądzenie od pozwanego na jego rzecz kwoty 325.109,57 zł z odsetkami ustawowymi o d dnia 22 kwietnia 2011 r. i zasądzenie od pozwanego na jego rzecz kosztów procesu za obie instancje według norm przepisanych.

Pozwany wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie od powoda na jego rzecz kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Apelacyjny – po samodzielnym zapoznaniu się zgodnie z art. 382 k.p.c. z całością zebranego w sprawie materiału dowodowego – doszedł do przekonania, że może aprobować i przyjąć za własne ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd pierwszej instancji. Ustalenia te są zgodne z treścią powyższego materiału dowodowego, a jego ocena nie budzi zastrzeżeń i odpowiada treści art. 233 § 1 k.p.c. Zwrócić jedynie trzeba uwagę, że Sąd pierwszej instancji nieprawidłowo wskazywał, że Bank (...) S.A. był poprzednikiem prawnym pozwanego, ponieważ w rzeczywistości chodziło o tę samą osobę prawną, która jedynie zmieniła swoją nazwę.

Pokreślić można, że powód w gruncie rzeczy nie kwestionuje w apelacji tych ustaleń, ponieważ jego jedyny zarzut apelacyjny, odnoszący się do prawidłowości podstawy faktycznej zaskarżonego wyroku, dotyczył naruszenia art. 232 k.p.c. przez błędne przyjęcie, że umowa (tj. ugoda) z dnia 25 stycznia 2008 r., zawarta między pozwanym a (...) S.A., miała charakter nieodpłatny. Zauważyć należy, że Sąd pierwszej instancji wcale nie wyraził takiego poglądu, lecz stwierdził, że powyższa umowa nie została zawarta przez pozwanego w celach zarobkowych, co ma zupełnie inny sens. Przede wszystkim jednak okoliczność ta nie ma istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia, w związku z czym nie ma potrzeby szerszego analizowania różnicy między czynnością nieodpłatną a czynnością (działalnością) o charakterze niezarobkowym.

Podobnie nie ma znaczenia okoliczność podniesiona przez pozwanego w odpowiedzi na apelację, której dotyczył zgłoszony przez tą stronę wniosek dowodowy. Z jednej strony wziąć trzeba pod uwagę, że treść umowy z dnia 20 marca 2008 r., zawartej między (...) S.A. a (...) spółką jawną, nie ma wpływu na ocenę, czy pozwany ponosi odpowiedzialność wobec powoda za wskazaną przez niego szkodę, polegającą na konieczności zaspokojenia wierzytelności wekslowej dochodzonej przez w/w spółkę jawną. Z drugiej strony dowód ten niewątpliwie był znany stronie pozwanej już przed wydaniem zaskarżonego wyroku. Wskazać zwłaszcza można, że umowa ta znajduje się w aktach sprawy X GC 115/09 Sądu Okręgowego Warszawa – Praga w Warszawie (k. 67 – 68). Możliwe było więc zgłoszenie tego dowodu na wcześniejszym etapie postępowania. W związku z tym dowód ten podlegał oddaleniu zarówno jako nieistotny dla wyjaśnienia spornych okoliczności (art. 217 § 2 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym do dnia 2 maja 2012 r., które z uwagi na datę wniesienia pozwu ma zastosowanie w tej sprawie), jak i spóźniony w rozumieniu art. 381 k.p.c.

W konsekwencji za punkt wyjścia dla oceny pozostałych zarzutów apelacyjnych przyjąć należy, trafne ustalenie przez Sąd pierwszej instancji, że sporny weksel wystawiony przez powoda in blanco i wręczony (...) S.A. w związku z zawarciem między nimi umowy leasingowej z dnia 25 grudnia 1999 r. jako zabezpieczenie jej wykonania przez powoda, a następnie przeniesiony przez (...) S.A. w drodze indosu na rzecz pozwanego, został uzupełniony przez pozwanego w listopadzie 2006 r. już po przedawnieniu roszczeń wobec powoda z tytułu w/w umowy leasingowej, a datę płatności weksla ustalono na dzień 8 listopada 2006 r. Istotne znaczenie ma ponadto okoliczność, że pozwany wypełniony już przez siebie weksel przeniósł następnie przez indos na rzecz (...) S.A. w wykonaniu ugody zawartej między nimi w dniu 25 stycznia 2008 r., a z kolei (...) S.A. w dniu 20 marca 2008 r. również w drodze indosu przeniósł tenże weksel na rzecz (...) spółkę jawną, która jako wierzyciel wekslowy uzyskała wyrok zasądzający od powoda objętą tym wekslem należność, która została następnie zapłacona przez niego tej spółce i stanowi szkodę, której naprawienia domaga się on w tej sprawie od pozwanego.

Odnosząc się do tych okoliczności, w pierwszej kolejności stwierdzić należy, że podstawę oceny roszczenia powoda stanowić powinny jedynie przepisy o odpowiedzialności kontraktowej, w szczególności art. 471 k.c. Nie ma natomiast podstaw do przyjęcia, że ewentualne bezprawne zachowanie pozwanego mogło stanowić czyn niedozwolony, uzasadniający zastosowanie art. 415 k.c. do oceny żądania powoda. Wziąć bowiem trzeba pod uwagę, że między powodem a jego kolejnymi wierzycielami istniał stosunek prawny, a podstawy obowiązku odszkodowawczego pozwanego powód upatruje w naruszeniu treści tego stosunku, a mianowicie w uzupełnieniu weksla przez pozwanego niezgodnie z deklaracją wekslową z uwagi na dokonanie tej czynności już po przedawnieniu roszczenia ze stosunku podstawowego, w związku z którym został wystawiony ten weksel i wręczony remitentowi w osobie (...) S.A. Stosunkiem tym była umowa leasingowa z dnia 25 grudnia 1999 r. Oceny bezprawności zachowania pozwanego dokonywać zatem należy pod kątem zgodności tego zachowania z treścią stosunku prawnego istniejącego w chwili wypełnienia weksla między powodem a pozwanym jako posiadaczem weksla in blanco w chwili jego uzupełnienia. W takiej sytuacji nie ma podstaw do przyjęcia, że w sprawie chodzić może o czyn niedozwolony pozwanego, czyli o jego zachowanie niemające związku z treścią stosunku prawnego łączącego go już z powodem w chwili uzupełnienia weksla. W tej sytuacji powtórzyć można ponadto za Sądem Okręgowym, że wbrew pozwanemu oczywiście nie doszło do przedawnienia roszczenia powoda, bowiem zastosowanie ma termin dziesięcioletni, który jeszcze nie upłynął do chwili wniesienia pozwu.

W świetle stanowiących podstawę rozstrzygnięcia ustaleń faktycznych kluczowe znaczenie w sprawie ma kwestia istnienia związku przyczynowego między wypełnieniem przez pozwanego weksla a wyrządzeniem powodowi szkody, ponieważ pozostałe istotne dla rozstrzygnięcia kwestie (wypełnienie weksla przez pozwanego po przedawnieniu roszczenia ze stosunku podstawowego i poniesienie szkody przez powoda wskutek dokonania zapłaty sumy wekslowej na rzecz A. K. (1) działającego w imieniu spółki jawnej (...)) zostały już trafnie ustalone przez Sąd Okręgowy na korzyść skarżącego.

Odnośnie do powyższego związku przyczynowego decydujące znaczenie ma pominięcie przez Sąd pierwszej instancji istotnego wniosku wynikającego z dokonanych w sprawie niewadliwych ustaleń faktycznych. Chodzi o to, że pozwany, uzupełniając weksel in blanco wystawiony przez powoda, określił datę jego płatności na dzień 8 listopada 2006 r. Z art. 101 pkt 3 pr. weksl. wynika, że oznaczenie terminu weksla co do zasady jest obligatoryjnym elementem weksla, bez którego dokument nie może być uważany za weksel. Wprawdzie w art. 102 zd. 2 pr. weksl. rygoryzm tego wymogu jest nieco złagodzony, ale przepis ten nie ma znaczenia w sprawie, skoro termin płatności weksla – oczywiście po jego uzupełnieniu przez pozwanego – został ściśle oznaczony konkretną datą kalendarzową. Biorąc ponadto pod uwagę charakter weksla własnego, wskazać następnie należy, że nie mają do niego zastosowania przepisy o przyjęciu weksla, ponieważ wystawca weksla własnego w przeciwieństwie do trasata nie może odmówić przyjęcia weksla, a jego odpowiedzialność zgodnie z art. 104 zd. 1 pr. weksl. jest taka sama jak akceptanta weksla trasowanego, czyli trasata, który przyjął weksel.

Z przepisów prawa wekslowego, zawartych w Dziale V Tytułu I powołanej wyżej powołanej ustawy Prawo wekslowe zatytułowanego (...), które mają na mocy art. 103 pr. weksl. zastosowanie do weksla własnego, wynika, że suma wekslowa powinna zostać zapłacona zgodnie z oznaczonym w wekslu terminem płatności. Z uwagi na oznaczenie w spornym wekslu daty płatności konkretną datą kalendarzową (por. art. 33 pr. weksl.) nie mają znaczenia w sprawie przepisy art. 34 – 37 pr. weksl., które regulują płatność weksli, których płatność następuje za okazaniem, w pewien czas po okazaniu lub w pewien czas po dacie. Nie ulega wątpliwości, że w konkretnym wypadku weksel, tzn. określona w nim suma wekslowa, powinna zostać zapłacona przez powoda w dniu 8 listopada 2006 r. Dodać można, że powód powinien zostać zawiadomiony przez pozwanego o uzupełnieniu weksla, w szczególności o kwocie, na jaką weksel został wypełniony i o dacie jej płatności określonej w wekslu, jednak pozwany tego bezspornie nie uczynił. Zaniechanie to nie miało jednak żadnego wpływu na oznaczenie daty płatności weksla. W orzecznictwie przyjmuje się, że zaniechanie wezwania dłużnika wekslowego po wypełnieniu weksla do jego zapłaty (wykupu) może mieć wpływ jedynie na ustalenie początkowej daty opóźnienia dłużnika wekslowego, od której mogą zostać od niego zasądzone odsetki od sumy wekslowej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 2004 r. sygn. akt I CK 224/04, LEX nr 277075).

Do weksla własnego, pomimo braku obowiązku przedstawiania go wystawcy do przyjęcia, mają zastosowanie przepisy o zapłacie weksla. Biorąc pod uwagę, że w spornym wekslu termin płatności został oznaczony przez pozwanego na konkretną datę (tj. 8 listopada 2006 r.), wystarczy wskazać, że zgodnie z art. 38 pr. weksl. posiadacz wekslu, płatnego w oznaczonym dniu, powinien przedstawić go do zapłaty bądź w pierwszym dniu, w którym można domagać się zapłaty, bądź w jednym z dwóch następnych dni powszednich. W świetle tego przepisu – abstrahując od wspomnianych wyżej skutków zaniechania tego obowiązku – weksel płatny w oznaczonym dniu niewątpliwie powinien zostać przedstawiony do zapłaty w tymże dniu lub w jednym z dwóch następnych dni powszednich. Zauważyć należy, że od tegoż terminu płatności zgodnie z art. 70 zd. 1 pr. weksl. rozpoczyna się bieg trzyletniego terminu przedawnienia roszczenia wekslowego, który ma zastosowanie także do wystawcy weksla własnego, odpowiadającego tak samo jak akceptant weksla trasowanego. Nie ma więc podstaw do uznania, że posiadacz weksla może przedstawić weksel do zapłaty w dowolnie wybranym przez siebie terminie niezgodnym z terminem płatności określonym na podstawie art. 33 pr. weksl. i art. 38 pr. weksl.

Skutki odmowy zapłaty weksla zostały natomiast uregulowane w art. 44 pr. weksl. (mającego po myśli art. 103 pr. weksl. zastosowanie również do weksli własnych), zgodnie z którym odmowa zapłaty powinna być stwierdzona aktem publicznym, zwanym protestem. Z art. 46 pr. weksl. wynika jednocześnie, że wystawca może zwolnić posiadacza weksla od dokonania powyższego protestu z powodu niezapłacenia weksla przedstawionego do zapłaty. Sytuacja taka miała miejsce w tej sprawie, ponieważ w zawartej w § 9 umowy leasingowej z dnia 29 grudnia 1999 r. (k. 13) – co nie jest kwestionowane przez strony – deklaracji wekslowej powód, jako wystawca weksla własnego, wyraził zgodę na wpisanie w wekslu klauzuli „bez protestu” i taka klauzula została wpisana przez pozwanego w treści weksla (por. kopię weksla k. 34). Posiadacz tego weksla nie miał więc obowiązku składania protestu z powodu niezapłacenia weksla przez powoda, co nie oznacza, że posiadacz ten w ogóle nie musiał przedstawienia powodowi weksla do zapłaty zgodnie art. 38 pr. weksl.

W związku z tym wskazać trzeba następnie na skutki upływu terminu płatności weksla dla możliwości jego przenoszenia przez indos. Zostało to uregulowane w art. 20 pr. weksl., zgodnie z którym indos po terminie płatności ma te same skutki, co indos przed tym terminem, jednak indos po proteście z powodu niezapłacenia lub po upływie terminu, ustanowionego dla protestu, ma tylko skutki zwykłego przelewu, przy czym aż do dowodu przeciwnego indos bez daty uważa się za dokonany przed upływem terminu, ustanowionego dla protestu.

W nawiązaniu do tego przepisu wskazać należy, że po oznaczonym w wekslu terminie płatności zostały dokonane dwa spośród trzech znajdujących się na nim indosów, a mianowicie indos w dniu 25 stycznia 2008 r. dokonany przez pozwanego na rzecz (...) S.A. oraz indos dokonany przez (...) S.A. na rzecz (...) spółkę jawną. Ten ostatni indos został wprawdzie dokonany bez daty, ale z zebranego materiału dowodowego niewątpliwie wynika, że nastąpił on po terminie płatności weksla. Przemawia za tym przede wszystkim sama treść weksla, ponieważ powyższy indos nastąpił po oznaczonym datą 24 stycznia 2008 r. indosie, który został dokonany przez pozwanego na rzecz (...) S.A. Niezależnie od tego okoliczność ta była bezsporna między stronami. Uznać więc można, że w sprawie istnieje dowód przeciwny potwierdzający, że także ten indos został dokonany po terminie płatności spornego weksla.

Z art. 20 pr. weksl. wynika, że dopiero dokonanie indosu po proteście lub po upływie terminu do ustanowionego do jego dokonania zmienia się charakter indosu, ponieważ ma on w takiej sytuacji tylko skutki zwykłego przelewu. Jest to tzw. indos poterminowy mający skutki zwykłego przelewu. W doktrynie i orzecznictwie wskazuje się, że także po terminie płatności i po proteście dopuszczalne jest przenoszenie weksla przez indos, natomiast inne są jego skutki, ponieważ nie daje on posiadaczowi weksla legitymacji formalnej zgodnie z art. 16 i art. 17 pr. weksl., lecz rodzi skutki zwykłego przelewu, do którego zastosowanie ma art. 513 k.c.

Należy jeszcze wskazać, że na potrzeby art. 20 pr. weksl. na równi z dokonaniem protestu lub z upływem terminu, w jakim powinien on być dokonany, traktuje się sytuację, w której posiadacz weksla został zwolniony z obowiązku dokonania protestu w wyniku zamieszczenia na wekslu klauzuli „bez protestu”, „bez kosztów” lub innej równoznacznej klauzuli (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 30 października 2008 r. sygn. akt IV CSK 249.08, LEX nr 590269, z dnia 15 maja 2008 r. sygn. akt I CSK 488/07, OSNC – ZD 2009, z. 1, poz. 11 i z dnia 11 maja 2012 r. sygn. akt II CSK 507/11, LEX nr 1238085). Twierdzi się, że zwolnienie z obowiązku dokonania protestu z powodu niezapłacenia weksla odnosi się tylko do tej czynności i nie uzasadnia odmiennego traktowania posiadacza, który nie dokonał protestu, pomimo że miał taki obowiązek, od posiadacza, który w ogóle go nie dokonał, ponieważ został z tego zwolniony.

W okolicznościach rozstrzyganej sprawy oznacza to, że w związku z oznaczeniem terminu płatności weksla na dzień 8 listopada 2006 r. i bezspornym bezskutecznym upływem terminu jego płatności, ponieważ weksel niewątpliwie nie został wykupiony przez powoda ani w tym terminie, ani w jednym z następujących po nim dwóch dni powszednich, zastosowanie miał art. 20 zd. 2 pr. weksl. Zatem zarówno indos dokonany w dniu 24 stycznia 2008 r. przez pozwanego na rzecz (...) S.A., jak i późniejszy indos dokonany przez (...) S.A. na rzecz (...) spółkę jawną, miały skutki jedynie zwykłego przelewu, wobec czego powód, jako dłużnik wekslowy w sprawie X GC 115/09 Sądu Okręgowego Warszawa – Praga w Warszawie, wbrew odmiennemu poglądowi tamtego Sądu, był uprawniony do podnoszenia przeciwko w/w spółce jawnej, jako posiadaczowi weksla, na podstawie art. 513 k.c. wszelkich zarzutów ze stosunku osobistego łączącego go z remitentem, w tym zarzutu przedawnienia roszczenia z powyższego stosunku (tzw. stosunku podstawowego) i wypełnienia weksla po przedawnieniu tego roszczenia.

W związku z tym stwierdzić można, że powód słusznie akcentował w apelacji zagadnienia związane z funkcją obiegową weksla, ale nie wziął pod uwagę treści art. 20 pr. weksl. W doktrynie wskazuje się, że przepis ten wprowadza tzw. okres obiegu weksla, czyli czas, w jakim może być dokonywany obrót wekslem w drodze indosowania, a więc przenoszenia praw z weksla ze skutkami przewidzianymi w art. 16 i art. 17 pr. weksl. (por. M. Koziński, System prawa prywatnego. Prawo papierów wartościowych tom 18, wydanie 2, nota 208, str. 253). W konsekwencji chybione są zarzuty naruszenia art. 11 pr. weksl. przez pominięcie funkcji obiegowej weksla i nieuwzględnienie tego, że normalnym następstwem wypełnienia weksla ­in blanco jest możliwość jego wprowadzenia w obrót w drodze indosu oraz jego dalszego indosowania przez kolejnych indosantów bez ograniczenia. W rozstrzyganej sprawie okres obiegu spornego weksla zakończył się bowiem z chwilą upływu terminu, w jakim mógłby zostać złożony protest z powodu jego niezapłacenia przez powoda jako wystawcę weksla własnego. Po tym terminie dokonywane indosy, w tym indos ze strony (...) S.A. na rzecz (...) spółkę jawną, były tzw. indosami poterminowymi, które miały skutki jedynie zwykłego przelewu. Wobec tego powód w rzeczywistości nie został pozbawiony przez pozwanego możliwości podnoszenia przeciwko ostatniemu posiadaczowi wszelkich zarzutów ze stosunku prawnego łączącego go z poprzednimi posiadaczami weksla.

Zauważyć należy, że powód trafnie podnosił takie zarzuty w sprawie X GC 115/09, ale nie zostały one uwzględnione przez Sąd Okręgowy rozstrzygający tamtą sprawę w pierwszej instancji. Powód złożył wprawdzie apelację od tamtego wyroku, ale następnie cofnął ją, wskutek czego nie została ona merytorycznie rozpoznana przez sąd odwoławczy. Dodać można, że w złożonej wtedy apelacji powód nie podnosił zarzutu naruszenia art. 20 pr. weksl., ale uchybienie to mogłoby zostać naprawione przez Sąd Apelacyjny nawet bez jego zarzutu, ponieważ chodziło o naruszenie prawa materialnego, które sąd drugiej instancji bierze pod uwagę z urzędu. W związku z tym pozwany zasadnie podnosił w tej sprawie, że powód błędnie zrezygnował z zaskarżenia niekorzystnego dla niego wyroku, na podstawie którego zapłacił następnie kwotę, którą wskazuje obecnie jako swoją szkodę.

W tej sytuacji bezpodstawne są także zarzuty naruszenia art. 361 k.c. i art. 10 pr. weksl. Skoro bowiem powód mógł podnosić przeciwko ostatniemu posiadaczowi na podstawie art. 513 k.c. wszelkie zarzuty wynikające ze stosunku podstawowego, to dla wyrządzenia mu przedmiotowej szkody nie ma żadnego znaczenia ani fakt wypełnienia weksla przez pozwanego po terminie przedawnienia roszczenia ze stosunku podstawowego, który był zabezpieczony przez ten weksel, ani jego indosowanie na rzecz (...) S.A. w wykonaniu ugody z dnia 25 stycznia 2008 r. W każdej z tych sytuacji, tj. zarówno w stosunku do samego pozwanego, jak i do osób, które nabyły weksel na podstawie indosów o charakterze poterminowym, powód mógł bowiem bez ograniczeń i skutecznie powoływać się na zarzut wypełnienia weksla po upływie terminu przedawnienia roszczenia ze stosunku podstawowego. Przyczyną szkody objętej dochodzonym w sprawie żądaniem nie było więc wypełnienie weksla przez pozwanego po terminie przedawnienia zobowiązania ze stosunku podstawowego, a następnie przeniesienie go na dalsze podmioty przez indos, lecz to, że w sprawie wytoczonej powodowi przez ostatniego posiadacza weksla niezasadnie nie zostały uwzględnione podniesione przez niego zarzuty ze stosunku osobistego z uwagi na błędne uznanie, że w sprawie miały zastosowanie przepisy art. 16 i art. 17 pr. weksl. zamiast art. 513 k.c. w zw. z art. 20 pr. weksl. Okoliczności te nie mogą jednak obciążać pozwanego, który nie miał żadnego wpływu na to, że w tamtej sprawie nie zostały uwzględnione słusznie podniesione przez powoda zarzuty ze stosunku osobistego z poprzednimi posiadaczami weksla.

W konsekwencji uznać należy, że wprawdzie z odmiennych niż wskazał Sąd pierwszej instancji przyczyn ostatecznie Sąd ten trafnie stwierdził, że nie zachodził adekwatny związek przyczynowy między zachowaniem pozwanego w postaci wypełnienia weksla po terminie przedawnienia roszczeń wynikających z umowy leasingowej z dnia 29 grudnia 1999 r. i przeniesienia tego weksla przez indos na rzecz (...) S.A. a zapłaceniem przez powoda sumy wekslowej na rzecz ostatniego posiadacza weksla. Pomimo częściowo błędnego uzasadnienia zaskarżony wyrok odpowiada zatem prawu. Źródłem szkody powoda nie było bowiem pozbawienie go możliwości podnoszenia wobec ostatniego posiadacza weksla zarzutów ze stosunku podstawowego z przyczyn wynikających z powyższego zachowania pozwanego, lecz błędne nieuwzględnienie tych zarzutów. Chybiony jest więc podstawowy argument powoda mający uzasadniać odpowiedzialność odszkodowawczą pozwanego, związany z tym, że rzekomo został on pozbawiony przez pozwanego możliwości podnoszenia zarzutów ze stosunku podstawowego przeciwko spółce jawnej (...) jako ostatniemu posiadaczowi weksla. W świetle art. 20 zd. 2 pr. weksl. i art. 513 k.c. takie twierdzenie było w niniejszej sprawie nieuzasadnione.

Dodać należy na koniec, że powód wskazał wprawdzie w apelacji, że skarży wyrok Sądu Okręgowego w całości, ale zarówno przy określaniu wartości przedmiotu zaskarżenia, jak i uzasadnieniu apelacji podał, że kwestionuje wyłącznie oddalenie powództwa co do kwoty 325.110 zł. Wobec tego należało przyjąć, że tylko taki jest zakres zaskarżenia, wyznaczający granice rozpoznania sprawy przez Sąd Apelacyjny.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny oddalił apelację na mocy art. 385 k.p.c. jako pozbawioną usprawiedliwionych podstaw. O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono zgodnie z art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z art. 109 k.p.c., art. 98 § 1 i 3 k.p.c. oraz art. 99 k.p.c. odpowiednio do wyniku sprawy w tej instancji. Ponadto na mocy art. 350 § 1 i 3 k.p.c. sprostowano omyłkę pisarską w odmianie słowa Spółka w nazwie pozwanego w rubrum sentencji zaskarżonego wyroku.