Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 28 sierpnia 2014r.

Sąd Okręgowy w Słupsku, Wydział IV Cywilny Odwoławczy

w następującym składzie:

Przewodniczący: SSO Wanda Dumanowska (spr.),

Sędziowie SO: Jolanta Deniziuk, Mariusz Struski

po rozpoznaniu w dniu 28 sierpnia 2014r., w S.

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa J. S.

przeciwko Skarbowi Państwa – (...) T.

o zapłatę

na skutek zażalenia pozwanego

na rozstrzygnięcie o kosztach zawarte w punkcie 4 wyroku Sądu Rejonowego w Lęborku z dnia 27 czerwca 2014 roku, sygn. akt VIC 190/13

postanawia:

1-  zmienić zaskarżone postanowienie w ten sposób, że nie obciążać powoda kosztami postepowania należnymi pozwanemu;

2-  nie obciążać powoda kosztami postepowania zażaleniowego.

Sygn. akt IV Cz 536/14

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem, zawartym w punkcie 4 wyroku z dnia 27 czerwca 2014r. Sąd Rejonowy w Lęborku, wydanym w sprawie o zapłatę 13 757,50 zł, zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 1049,25 zł, umorzył postepowanie co do kwoty 1480,25 zł wobec jej uiszczenia w trakcie trwania niniejszego postepowania i oddalił powództwo w pozostałym zakresie oraz zniósł wzajemnie pomiędzy stronami koszty procesu. W uzasadnieniu Sąd wskazał jako podstawę prawna rozstrzygnięcia art. 100 kpc wskazując, iż powództwo było co do zasady uzasadnione a dopiero jego wywiedzenie pozwalało na ustalenie wartości szkody. Nadto Sąd wskazał, iż strony poniosły koszty w analogicznej wysokości.

Zażalenie na powyższe rozstrzygnięcie wywiódł pozwany, zarzucając naruszenie art. 100 kpc, poprzez jego niewłaściwe zastosowanie. W konkluzji pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia w punkcie 4 i zasądzenie na jego rzecz kwoty 1960 zł. W uzasadnieniu zażalenia pozwany wskazał, iż powództwo zostało uwzględnione jedynie w 18,3%.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Zażalenie jest zasadne.

W pierwszej kolejności wskazać należy, iż uzasadnienie zawartego w wyroku postanowienia rozstrzygającego o kosztach postępowania również winno spełniać podstawowy wymóg tj. być weryfikowalnym w drodze instancji. Tego wymogu nie spełnia uzasadnienie zaskarżonego postanowienia, zawartego w punkcie 4 sentencji wyroku z dnia 27 czerwca 2014r. Zaskarżonym postanowieniem Sąd Rejonowy zniósł wzajemnie koszty pomiędzy stronami ale uzasadnił to w sposób bardzo ogólnikowy.

Rozważanie co do zasadności zażalenia należy zacząć od wskazania, iż art. 98 kpc statuuje dwie podstawowe zasady rozstrzygania o kosztach procesu: zasadę odpowiedzialności za wynik procesu, zgodnie z którą strona przegrywająca zobowiązana jest zwrócić swojemu przeciwnikowi poniesione przez niego koszty procesu (vide: m.in. uchwała składu siedmiu sędziów SN - zasada prawna z dnia 23 czerwca 1951 r., C 67/51, OSN(C) 1951, nr 3, poz. 63; orzeczenie SN z dnia 21 lipca 1951 r., C 593/51, OSN(C) 1952, nr 2, poz. 49; orzeczenie SN z dnia 27 sierpnia 1962 r., II CZ 103/62, OSNC 1963, nr 7-8, poz. 171; postanowienie SN z dnia 10 września 1963 r., I CZ 97/63, OSNC 1964, nr 4, poz. 85) oraz zasadę kosztów niezbędnych i celowych.

Najogólniej rzecz biorąc przegrywającą jest strona, której roszczenie nie zostało uwzględnione (powód), albo której obrona była nieskuteczna (pozwany). W doktrynie i judykaturze przyjmuje się zgodnie, że chodzi tu nie tylko o przegranie w sensie merytorycznym, ale także formalnym, czyli o takie rozstrzygnięcia, które kończą postępowanie bez uwzględnienia pierwotnego żądania powoda. Dlatego też, według zasady z art. 98 § 1 k.p.c., powoda obciążają koszty m.in. w razie odrzucenia pozwu bądź umorzenia postępowania na skutek cofnięcia pozwu.

Co do zasady przyjmuje się również, że zaspokojenie przez stronę pozwaną roszczenia w toku procesu należy uznać za jednoznaczne z przegraniem sprawy przez tę stronę; w tym przypadku stronie pozwanej należą się koszty procesu tylko wtedy, gdy nie dała ona powodu do wytoczenia procesu (vide: orzeczenie SN z dnia 21 lipca 1951 r., C 593/51, OSN 1952, nr 2, poz. 49 oraz postanowienia SN: z dnia 20 sierpnia 1979 r., I CZ 92/79, Lex nr 8188 i z dnia 6 listopada 1984 r., IV CZ 196/84, Lex nr 8642). Przegrywającym sprawę jest powód, choćby jego roszczenie było początkowo usprawiedliwione, ale niezasadne okazało się na końcu procesu np. w sprawie o wydanie, przedmiot procesu uległ zniszczeniu, albo powód odzyskał władztwo nad rzeczą (vide: Antoni Górski, Lech Walentynowicz, Komentarz do art.98 Kodeksu postępowania cywilnego, Lex Omega).

Oddalenie powództwa następuje z reguły w wyniku przegrania sprawy przez powoda, gdyż nie osiąga on pożądanego przez siebie rozstrzygnięcia. W takim wypadku zasadą jest, że na żądanie pozwanego powód zwraca mu koszty przy zastosowaniu zasady odpowiedzialności za wynik procesu ( art. 98 § 1 kpc).

Mając na uwadze powyższe rozważania, w realiach niniejszej sprawy, zdaniem Sądu Okręgowego, rozstrzygnięcie o kosztach postepowania, zawarte w punkcie 4 wyroku z dnia 27 czerwca 2014r. nie zasługuje na akceptację. Jednak zdaniem Sąd Okręgowego, ostateczny wynik postepowania w sprawie, jego przebieg oraz okoliczności sprzed wytoczenia powództwa, nie czynią zasadnym zastosowanie ani art. 98 § 1, ani 100 kpc, jako podstawy prawnej rozstrzygnięcia o jego kosztach.

Decyzja, czy rozstrzygnięcie o kosztach procesu oprzeć na art. 100 kpc, winna być szczegółowo uzasadniona, bowiem jest to odstępstwo od zasady wyrażonej w art. 98 kpc. W wypadku uwzględnienia powództwa tylko w pewnej części, orzeczenie, iż koszty procesu powinny być wzajemnie zniesione, czy też stosunkowo rozdzielone, powinna być zawsze oparta na słuszności. Do wzajemnego zniesienia kosztów procesu winno dojść w wypadku, gdy powództwo zostało uwzględnione mniej więcej w połowie, ale dodatkowym warunkiem jest nieznaczna różnica w wysokości kosztów każdej ze stron. Natomiast w razie stosunkowego rozdzielania kosztów procesu roszczenie o częściowy zwrot tych kosztów przysługuje nie tylko powodowi względem pozwanego, ale i pozwanemu względem powoda. Obliczając więc ostatecznie wynik stosunkowego rozdzielania kosztów, należy w równym stopniu uwzględnić koszty poniesione przez powoda, jak również koszty poniesione przez pozwanego (vide: orz. SN z 21 stycznia 1963 r., III CR 191/62, LexPolonica nr 315366, z aprobującą glosą W. Wengerka, OSPiKA 1964, nr 11, poz. 224). Jeżeli poniesione przez stronę koszty przewyższają obciążający ją udział, zasądzeniu na jej rzecz podlega różnica (vide: np. post. SN z 31 stycznia 1991 r., II CZ 255/90, LexPolonica nr 326250). Jeżeli zachodzą przesłanki przewidziane w art. 100 zd. drugie kpc, to sąd, wkładając na jedną ze stron obowiązek zwrotu wszystkich kosztów procesu, zasądza od niej na rzecz jej przeciwnika tylko należne koszty procesu, nie zasądza natomiast od przeciwnika tych kosztów, które przy stosunkowym rozdzielaniu należałyby się drugiej stronie. W takim przypadku zatem pozwany zwraca powodowi należne mu w sprawie koszty procesu od uwzględnionej części powództwa, nie może natomiast żądać od powoda kosztów procesu od części oddalonej (wyr. SN z 23 października 1969 r., I CR 186/69, LexPolonica nr 325815, Biul. SN 1970, nr 8-9, poz. 151).

W judykaturze od wielu lat utrwalony jest pogląd, iż w razie częściowego uwzględnienia żądania sąd może włożyć na jedną ze stron obowiązek zwrotu wszystkich kosztów procesu według swej oceny, w rozumieniu art. 100 kpc, wtedy, gdy przepisy prawa cywilnego nie zawierają ścisłego kryterium do określenia wysokości żądania (vide: post. SN z 10 marca 1972 r., II CZ 6/72, LexPolonica nr 325817). Dyspozycja tego przepisu znajduje zastosowanie głownie w procesach o zadośćuczynienie, jednak i wówczas, mimo, że ustawodawca pozostawił sądom decyzję, zarówno co do celowości, jak i wysokości przyznania stosownych kwot, nie oznacza to jednak dowolności i arbitralności, zarówno w zakresie roszczenie głównego jak i kosztów tych postępowań (vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 26 kwietnia 2007 r., I ACa 110/2007, LexPolonica nr 1370635). Możliwość zastosowania w nich część normy wyrażonej art. 100 kpc wynika z tego, iż ustalenie wysokości zadośćuczynienia nie stanowi wyniku zastosowania ścisłych ustawowych kryteriów, lecz pozostawiono tą kwestię do uznania sądu (vide: wyrok SN z dnia 9 sierpnia 1965 r. II PR 267/65 LexPolonica nr 322955; postanowienie SN z dnia 10 marca 1972 r. II CZ 6/72 Biuletyn Informacyjny Sądu Najwyższego 1972/5-6 poz. 95, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 20 grudnia 2006 r., VI ACa 567/2006, LexPolonica nr 1428353).

Brak jest natomiast podstaw do zastosowania tej normy w sprawach o odszkodowanie, w których wyliczenie należności jest możliwe i konieczne w oparciu o kryteria wskazane w art. 361 kc oraz 363 § 3 kpc. Zdaniem Sądu Okręgowego, maja one zastosowanie również do szkody dochodzonej w niniejszej sprawie. Określenie wartości przedmiotu sporu następuje według oceny właściwej w chwili wnoszenia pozwu i tak określona wartość pozostaje niezmieniona do końca postępowania (por. art. 25 i 26 kpc). Wartość przedmiotu sporu decyduje przeważnie o wysokości opłat sądowych i innych kosztach procesu (vide: orz. SN z 24 października 1969 r., I CZ 104/69, LexPolonica nr 319922). Nadto oznaczenie wartości przedmiotu sporu stanowi jedno z formalnych wymagań pozwu w sprawach majątkowych (art. 187 § 1 pkt 1 kpc). Obowiązek oznaczenia wartości przedmiotu sporu spoczywa zawsze na powodzie, który musi go wypełnić w chwili wnoszenia pozwu. Poza wypadkiem wskazanym w art. 25 kpc sąd nie jest uprawniony do ingerowania w wartość sporu określoną przez powoda.

Powyższe oznacza, iż Sąd Rejonowy, chcąc zastosować art. 100 kpc, winien był, z uwzględnieniem wyniku procesu, stosunkowo rozdzielić koszty procesu poniesione przez strony, ustalone zgodnie z regułami określonymi w art. 98 i 99 kpc. Tym samym należy uznać, iż w realiach niniejszej sprawy oparcie zaskarżonego rozstrzygnięcie na wskazanym przez Sąd Rejonowy, w uzasadnieniu wyroku, przepisie było nieprawidłowe.

Jednak, zdaniem Sądu Okręgowego, zasada słuszności i poczucie sprawiedliwości, nie pozwalają na uwzględnienie wniosku zawartego w zażaleniu i zasądzenie na rzecz pozwanego, tytułem zwrotu części kosztów postepowania, kwoty 1960 zł.

Kodeks postępowania cywilnego przewiduje w art. 102 możliwość odstąpienia od zasady wprowadzonej w art. 98, chociaż dotyczy to tylko wypadków szczególnie uzasadnionych. Przepis ten urzeczywistnia zasadę słuszności i jako wyjątkowy nie podlega wykładni rozszerzającej. Nie konkretyzuje on pojęcia „wypadków szczególnie uzasadnionych”, toteż ich kwalifikacja należy do sądu, który – uwzględniając całokształt okoliczności konkretnej sprawy – powinien kierować się własnym poczuciem sprawiedliwości, które jednak nie może być dowolne i winno być uzasadnione w sposób umożliwiający jego weryfikowalność. Do kręgu okoliczności branych pod uwagę przez sąd przy ocenie przesłanek z art. 102 kc należą zarówno fakty związane z samym przebiegiem procesu, jak i będące „na zewnątrz” procesu, również dotyczące stanu majątkowego i sytuacji życiowej strony (patrz: Komentarz do kodeksu postępowania cywilnego, pod redakcją T. Erecińskiego, Wyd. Prawnicze, Warszawa 1997, s. 196 ).

Zdaniem Sądu Okręgowego ów wyjątek w zastosowaniu przepisu art. 98 § 1 kpc ma miejsce w niniejszej sprawie, z uwagi na stanowiska obu stron, zarówno w niniejszym procesie jak i poza nim, co oznacza, że zaskarżone rozstrzygnięcie Sądu I instancji nie powinno się ostać. Skarżący pozwany przytoczył w uzasadnieniu swego zażaleniowego stanowiska jedynie argumenty natury prawnej, które skutkują koniecznością zmiany zapadłego w postępowaniu przed I instancją orzeczenia ale nie do końca zgodnie z wnioskami zawartymi w konkluzji zażalenia. Jako bezsporny w sprawie jawi się bowiem fakt, że powód zmuszony był wytoczyć niniejszą sprawę aby otrzymać należne mu odszkodowanie, bowiem kwota wypłacona przez pozwanego przed procesem była rażąco niska w stosunku do rzeczywistej wysokości szkody. Również kwota, co do której postepowanie zostało umorzone, została uiszczona dopiero w trakcie procesu.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy uwzględnił zażalenie pozwanego i na podstawie art. 386 § 1 kpc w zw. z art. 397 § 2 i art. 13 § 2 kpc orzekł jak w sentencji, opierając rozstrzygniecie o kosztach za obie instancje na art. 102 kpc.