Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 września 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 26 września 2012 r. w Lublinie

sprawy L. N.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w L.

o uchylenie decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 13 października 2008 roku i z dnia 22 sierpnia 2011 roku

na skutek apelacji wnioskodawcy L. N.

od wyroku Sądu Okręgowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w Lublinie

z dnia 22 marca 2012 r. sygn. akt VIII U 1040/12

I.  uchyla zaskarżony wyrok oraz poprzedzające go decyzje Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w L. i przekazuje sprawę temu organowi do ponownego rozpoznania;

II.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału
w L. na rzecz L. N. kwotę 30 (trzydzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt III AUa 748/12

UZASADNIENIE

Decyzjami nr 2232/2011 i nr 2231/2011 wydanymi 25 października 2011 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. na podstawie art. 105 § 1 kodeksu postępowania administracyjnego umorzył postępowanie w sprawie uchylenia: decyzji z dnia 13 października 2008 r. stwierdzającej, że L. N. nie podlega ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu z tytułu wykonywania pracy nakładczej u płatnika (...) w L. od 1 września 2006 r. oraz decyzji z 22 sierpnia 2011 r. (nr (...)) stwierdzającej, że L. N. podlega ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu od 1 stycznia 1999 r. do 29 lutego 2008 r. z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności - uznając postępowanie w sprawie uchylenia wymienionych decyzji za bezprzedmiotowe.

W odwołaniu L. N. domagał się uchylenia zaskarżonych decyzji z 25 października 2011 r. umarzających postępowanie, a także decyzji z dnia 22 sierpnia 2011 r. i z 13 października 2008 r. dotyczących podlegania ubezpieczeniu społecznemu. W uzasadnieniu podnosił, że decyzje dotyczące podlegania ubezpieczeniom społecznym z tytułu pracy nakładczej i prowadzenia pozarolniczej działalności podjęte zostały „bezprawnie z rażącym naruszeniem prawa materialnego i proceduralnego”. Przyznał, że od decyzji z 13 października 2008 r. i 22 sierpnia 2011 r. złożył odwołania do Sądu Okręgowego, a w dniu 25 września 2011 r. niezależnie od tych odwołań wniosek do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego o wszczęcie postępowania w sprawie uchylenia wymienionych decyzji. Podkreślał, że intencją wniosku z 25 września 2011 r. było poddanie decyzji z 13 października 2008 r. i 22 sierpnia 2011 r. kontroli administracyjno-sądowej w zakresie ich zgodności z obowiązującym prawem.

Organ rentowy wnosił o oddalenie odwołania podnosząc, że po rozpoznaniu wniosku z dnia 25 września 2011 r. przekazanego przez Wojewódzki Sąd Administracyjny o uchylenie decyzji z 13 października 2008 r. i 22 sierpnia 2011 r. umorzył postępowanie na podstawie art. 105 § 1 kpc, bowiem stało się bezprzedmiotowe. Wskazywał, że decyzja z 13 października. była przedmiotem postępowania sądowego wskutek wniesienia odwołania przez ubezpieczonego. Wyrokiem Sądu Okręgowego z 1 czerwca r. sygn. VIII U 4668/08 odwołanie zostało oddalone, a także Sąd Apelacyjny wyrokiem z 28 października 2009 r. sygn. III AUa 824/09 oddalił apelację wnioskodawcy. W konsekwencji w dniu 22 sierpnia 2011 r. wydana została decyzja stwierdzająca, że L. N. podlega ubezpieczeniom społecznym od 1 stycznia 1999 r. do 29 lutego 2008 r. z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności. Ponadto organ rentowy podnosił, że domagając się uchylenia decyzji z 13 października 2008 r. i 22 sierpnia 2011 r. wnioskodawca nie wskazywał nowych dowodów lub okoliczności istniejących przed wydaniem tych decyzji, które mogłyby stanowić w myśl art. 83a ust.l ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych podstawę do ponownego ustalenia prawa.

Wyrokiem z dnia 22 marca 2012 roku Sąd Okręgowy w Lublinie oddalił odwołanie.

Podstawą wyroku były następujące ustalenia:

Organ rentowy w dniu 13 października 2008 r. wydał decyzję stwierdzającą że L. N. z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę nakładczą zawartej z (...) w L. nie podlega obowiązkowi ubezpieczeń emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu od dnia 1 czerwca 2006 roku. Od powyższej decyzji wnioskodawca złożył odwołanie i decyzja była przedmiotem postępowania sądowego, w którym wyrokiem z dnia 1 czerwca 2009 r. sygn. VIII U 4668/08 Sąd Okręgowy odwołanie oddalił. Sąd Apelacyjny wyrokiem z 28 października 2009 r. sygn. III AUa 824/09 oddalił apelację wnioskodawcy. Od wyroku Sądu Apelacyjnego wniesiona została skarga kasacyjna, której przyjęcia do rozpoznania odmówił Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 19 maja 2011 roku.

W dniu 22 sierpnia 2011 r. organ rentowy wydał decyzję stwierdzającą że L. N. podlegał ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności od 1 stycznia 1999 r. do 29 lutego 2008 r. Od powyższej decyzji wnioskodawca złożył odwołanie do Sądu Okręgowego, który wyrokiem z 21 lutego 2012 r. sygn. VIII U 693/12 odwołanie oddalił.

Wnioskiem z dnia 25 września 2011 r. skierowanym do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w L. L. N. domagał się wszczęcia postępowania sądowego o uchylenie decyzji ZUS z 13 października 2008 r. i 22 sierpnia 2011 roku. Powyższy wniosek Wojewódzki Sąd Administracyjny przekazał do ZUS Oddział (...) „celem podjęcia stosownych działań”. W tych okolicznościach w dniu 25 października 2011 r. organ rentowy wydał dwie zaskarżone w niniejszym postępowaniu decyzje .

Sąd Okręgowy wskazał, że w myśl art. 83 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.) Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydaje decyzje w zakresie spraw indywidualnych dotyczących w szczególności zgłaszania do ubezpieczeń, przebiegu ubezpieczeń społecznych, ustalania wymiaru składek i ich poboru, umarzania należności z tytułu składek, ustalania uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych i wymiaru tych świadczeń.

Od decyzji organu rentowego wydawanych w zakresie indywidualnych spraw przysługuje odwołanie do właściwego sądu w terminie i według zasad określonych w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego. Ustanowiony w art. 83 ust. 1 - 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych sądowy tryb odwoławczy odnosi się więc do wszystkich decyzji ZUS w zakresie indywidualnych spraw z wyjątkiem decyzji enumeratywnie wymienionych w ust. 4 tego przepisu (a więc decyzji wydanych w drodze wyjątku i w ramach swobodnego uznania administracyjnego).

Z dniem 1 stycznia 2003 r. dodany został przepis art. 83a, zgodnie z którym ZUS wydaje decyzje o ponownym ustaleniu prawa lub zobowiązania stwierdzonego poprzednio decyzją ostateczną (ust. 1) oraz dotyczące uchylenia, zmiany lub unieważnienia na zasadach określonych w Kodeksie postępowania administracyjnego (ust. 2). Omawiany przepis art. 83 a ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych zawiera regulację dotyczącą ponownego ustalenia prawa lub zobowiązania, na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawnione okoliczności istniejące przed wydaniem decyzji, które mają wpływ na prawo lub zobowiązanie. Chodzi o takie okoliczności, które istniały przed wydaniem decyzji, a nie zostały przez organ rentowy uwzględnione. Ponowne ustalenie prawa lub zobowiązania w trybie art. 83 a ust. 1 cyt. ustawy stanowi nadzwyczajną kontynuację postępowania przed organem ubezpieczeń społecznych, zmierzając do podważenia decyzji tego organu, niezależnie od tego, czy uprawomocniła się ona na skutek upływu terminu odwołania czy też rozstrzygnięcia sądu.

We wniosku z dnia 25 września 2011 r. L. N. nie wskazał ani nie powoływał się na „nowe dowody lub okoliczności, które istniały przed wydaniem decyzji” z dnia 13 października 2008 r. i 22 sierpnia 2011 r., a które nie zostały przez organ rentowy uwzględnione. We wniosku skarżący domaga się uchylenia wymienionych decyzji twierdząc, że są „bezprawne i zostały podjęte z rażącym naruszeniem przepisów prawa”. Sąd podkreślił , że tak sformułowany zarzut nie wyczerpuje dyspozycji art. 83a ust. 1 cyt. ustawy i nie stanowi „nowego dowodu lub okoliczności” uzasadniających ponowne ustalenie w zakresie obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym.

Wniosek ubezpieczonego został jednoznacznie sformułowany i sprowadza się do żądania uchylenia decyzji ZUS z 13 października 2008 r. stwierdzającej niepodleganie ubezpieczeniom społecznym z tytułu wykonywania pracy nakładczej i decyzji z 22 sierpnia 2011 r. stwierdzającej podleganie ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej zatem podlegał rozpoznaniu przez organ rentowy w trybie określonym art. 83 a. ust. 2 cyt. ustawy.

W myśl art. 83a ust. 2 decyzje ostateczne Zakładu, od których nie zostało wniesione odwołanie do właściwego sadu, mogą być z urzędu przez Zakład uchylone, zmienione lub unieważnione, na zasadach określonych w przepisach Kodeksu postępowania administracyjnego. Użyte wyrażenie „na zasadach” oznacza, że chodzi tylko o przyczyny (podstawy) weryfikacji decyzji administracyjnych, które w odniesieniu do zmiany lub uchylenia obejmują przyczyny wymienione w art. 154 - 155 k.p.a., natomiast w odniesieniu do unieważnienia przyczyny określone art. 156 § 1 kpa. Tak więc, z zachowaniem warunków określonych w art. 83a ust. 2 ustawy systemowej Zakład może uchylić, zmienić lub unieważnić własną wcześniejszą decyzję z przyczyn wskazanych w Kodeksie postępowania administracyjnego i następuje to w formie decyzji od której przysługuje odwołanie do sądu powszechnego na zasadach określonych w art, 83 ust. 2.

W konsekwencji na podstawie art. 83a ust. 2 ustawy systemowej Zakład samodzielnie wydaje decyzję o uchyleniu, zmianie lub unieważnieniu wcześniejszej decyzji albo decyzję odmowną a jedynym środkiem odwoławczym jest odwołanie do właściwego sądu w terminie i według zasad określonych w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego. Inaczej rzecz ujmując decyzja ZUS wydana w trybie art. 83a ust. 1 i ust. 2 ustawy systemowej jest decyzją jednoinstancyjną podejmowaną przez ten sam organ (Zakład), który wydał decyzję ostateczną i - jeżeli nie była ona przedmiotem postępowania sądowego - ZUS może ją uchylić, zmienić lub unieważnić według powodów określonych w Kodeksie postępowania administracyjnego, przy czym decyzja ta nie podlega kontroli sądowo administracyjnej.

Na mocy przepisu art. 83a ust. 2 ustawy systemowej możliwe jest uchylenie, zmiana lub unieważnienie ostatecznych decyzji ZUS, od których nie zostało wniesione odwołanie do sądu powszechnego. Z akt sprawy jednoznacznie wynika, że decyzja z 13 października 2008 r. i 22 sierpnia 2011 r., których uchylenia domaga się we wniosku z 25 września 2011 r. ubezpieczony były zaskarżone do sądu powszechnego przez wniesienie odwołania (sprawa sygn. VIII U 4668/08 (III AUa 824/09) zakończona prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego z 1 czerwca 2009 r. i sprawa sygn. VIII U 693/12 zakończona wyrokiem Sądu Okręgowego z 21 lutego 2012 r.

Odnosząc się do zarzutów podnoszonych przez wnioskodawcę Sąd podkreślił, że art. 83a ust. 2 nie pozwala na weryfikację, na zasadach określonych w przepisach k.p.a. tych decyzji, które były przedmiotem postępowania sądowego, a więc od których zostało wniesione odwołanie do właściwego sądu. W świetle powyższych rozważań należy stwierdzić, że żądanie zgłoszone przez wnioskodawcę było bezzasadne bowiem nie zachodziły przesłanki określone art. 83a ust. 1 i ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Zdaniem Sądu Okręgowego organ rentowy wadliwie zastosował art. 105 § 1 kpa i umorzył postępowanie administracyjne. Zgodnie bowiem z treścią tego przepisu, postępowanie administracyjne podlega umorzeniu tylko wtedy, gdy z jakiejkolwiek przyczyny stało się bezprzedmiotowe. W doktrynie przyjmuje się, że przedmiotem postępowania administracyjnego jest sprawa administracyjna w rozumieniu art. 1 pkt. 1 k.p.c. Zatem postępowanie administracyjne staje się bezprzedmiotowe, gdy sprawa która miała być załatwiona w drodze decyzji albo nie miała charakteru sprawy administracyjnej jeszcze przed datą wszczęcia postępowania, albo utraciła charakter sprawy administracyjnej w toku postępowania administracyjnego. Przepis art. 105 § 1 kpa będzie miał zastosowanie tylko w tych sytuacjach, w których w świetle prawa materialnego i ustalonego stanu faktycznego brak jest sprawy administracyjnej mogącej być przedmiotem postępowania (Komentarz aktualizowany do ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego, M. J., A. W., LEX/el 2012). W związku z tym zachodzący w rozpatrywanej sprawie brak przesłanek do uwzględnienia żądania zgłoszonego przez wnioskodawcę nie czyni prowadzonego postępowania administracyjnego bezprzedmiotowym w rozumieniu art. 105 § 1 kpc - lecz oznacza bezzasadność żądania.

Jednocześnie sąd wskazał, że zakres i przedmiot rozpoznania sądowego wyznacza treść decyzji. Jednakże w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych Sąd nie jest związany wadliwą lub nieadekwatną do istoty roszczeń ubezpieczonego podstawą prawną zaskarżonej decyzji. Zatem mimo błędnej podstawy prawnej zaskarżonych decyzji z dnia 25 października 2011 r. odwołanie ubezpieczonego nie zasługuje na uwzględnienie bowiem jest bezzasadne i podlega oddaleniu na mocy art. 477 ¹⁴ § 1 kpc.

Z tych względów i na mocy powołanych przepisów Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji wyroku.

Od powyższego wyroku apelację wniósł L. N. domagając się uchylenia zaskarżonego wyroku i decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 25 października 2011 roku jak również decyzji z dnia 13 października 2008 roku i 22 sierpnia 2011 roku .

Skarżący powołuje się, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych w L. naruszył prawo materialne i procesowe wydając wskazane decyzje o treści niezgodnej z normami prawnymi i ustalając ich treść niezgodnie z przepisami ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i k.p.a., oraz złamał zasadę prawdy materialnej przeinaczając fakty, zdarzenia i daty po to by dostosować nieprawdziwe okoliczności do z góry przyjętych założeń.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Z urzędu należy stwierdzić, że zachodzi konieczność uchylenia zaskarżonego wyroku i poprzedzających go decyzji organu rentowego, bowiem organ rentowy nie rozpoznał istoty sprawy. W konsekwencji orzeczenie Sądu I instancji oddalające odwołanie od wadliwych decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych nie może zostać zaakceptowane.

Wnioskiem z dnia 25 września 2011 roku skierowanym do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w L. L. N. domagał się wszczęcia postępowania sądowego o uchylenie decyzji ZUS z dnia 13 października 2008 roku oraz z dnia 22 sierpnia 2011 roku. Powyższy wniosek Wojewódzki Sąd Administracyjny przekazał do ZUS Oddział (...) „celem podjęcia stosownych działań”. Obowiązkiem organu rentowego, było więc rozpoznanie tego wniosku, który sprowadzał się do żądania uchylenia decyzji ZUS z 13 października 2008 r. stwierdzającej niepodleganie ubezpieczeniom społecznym z tytułu wykonywania pracy nakładczej i decyzji z 22 sierpnia 2011 r. stwierdzającej podleganie ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. Wniosek podlegał rozpoznaniu przez organ rentowy w trybie określonym art. 83 a. ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.). W myśl powyższego przepisu decyzje ostateczne zakładu, od których nie zostało wniesione odwołanie do właściwego sądu, mogą być z urzędu przez zakład uchylone, zmienione lub unieważnione, na zasadach określonych w przepisach kodeksu postępowania administracyjnego. Przepis ten wskazuje podstawę weryfikacji decyzji administracyjnych, które w odniesieniu do zmiany lub uchylenia obejmują przyczyny wymienione w art. 154 - 155 k.p.a., natomiast w odniesieniu do unieważnienia przyczyny określone art. 156 § 1 kpa. Z zachowaniem warunków określonych w art. 83a ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych organ rentowy może uchylić, zmienić lub unieważnić własną wcześniejszą decyzję z przyczyn wskazanych w kodeksie postępowania administracyjnego przy czym następuje to w formie decyzji od której przysługuje odwołanie do sądu powszechnego na zasadach określonych w art, 83 ust. 2. ustawy. W przypadku gdy organ uznaje za bezzasadne żądanie strony zmierzające do uchylenia, zmiany lub unieważnienia decyzji to jest także obowiązany wydać decyzje odmawiającą uchylenia, zmiany lub unieważnienia, która również podlega kontroli Sądu.

W tym stanie rzeczy, umorzenie przez organ rentowy postępowania administracyjnego na podstawie art. 105 § 1 kpa było nieprawidłowe.

Zgodnie bowiem z treścią tego przepisu, postępowanie administracyjne podlega umorzeniu tylko wtedy, gdy z jakiejkolwiek przyczyny stało się bezprzedmiotowe. Ewentualny brak przesłanek do uwzględnienia żądania - uchylenia decyzji - nie czyni prowadzonego postępowania administracyjnego bezprzedmiotowym w rozumieniu art. 105 § 1 k. p. a.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny na podstawie art. 477 ^14a k. p.c. orzekł jak w sentencji