Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 21 października 2013 roku Sąd Rejonowy w Kutnie VI Zamiejscowy Wydział Cywilny z siedzibą w Ł. w sprawie o sygn. akt VI C 250/13 z powództwa B. P. przeciwko D. B. i M. B. o zapłatę:

1.  zasądził solidarnie od pozwanych na rzecz powoda kwotę 20.350,00 złotych z ustawowymi odsetkami od dnia 1 stycznia 2003 roku do dnia zapłaty;

2.  zasądził od pozwanych na rzecz powoda kwotę 1.018,00 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu.

Powyższe rozstrzygnięcie zapadło w oparciu o ustalenie, że powód B. P. znał powodów D. B. i M. B. od wielu lat, jako że M. B. jest kuzynem B. P., zaś matka powoda jest matką chrzestną pozwanej D. B.. W dniu 22 października 2002 roku, powód zawarł z pozwanymi umowę pożyczki na kwotę 5.000 euro. Powyższą kwotę pozwani mieli zwrócić powodowi w dwóch ratach: pierwsza rata w kwocie 2.500 euro, płatna do dnia 22 grudnia 2002 roku, druga rata w kwocie 2.500 euro, płatna do dnia 31 grudnia 2002 roku. Zabezpieczeniem pożyczki miał zostać pojazd F. (...) rok produkcji 1999 roku, należący do powodów W przypadku niewywiązania się pozwanych z umowy pożyczki własność pojazdu miała przejść na powoda.

Pożyczka została zawarta pomiędzy osobami fizycznymi i nie miała związku z prowadzeniem działalności gospodarczej. Pozwani nigdy nie wydali pojazdu powodowi, nie przekazali powodowi dokumentów pojazdu . Powód nigdy nie otrzymał zwrotu pożyczonych pieniędzy.

Powód nie domagał się wcześniej od pozwanych zwrotu przedmiotu pożyczki, albowiem jego sytuacja materialne była dobra, a pożyczkobiorcami byli członkowie jego rodziny. Powód nie dążył również, aby pozwani przekazali mu pojazd, albowiem nie był nim zainteresowany. W przekonaniu powoda wystarczającym zabezpieczeniem pożyczki była spisana przez strony umowa pożyczki z dnia 22 października 2002 roku. W dniu 12 grudnia 2012 roku, powód wezwał pozwanych do zapłaty kwoty dochodzonej pozwem. Umowa pożyczki z dnia 22 października 2002 roku zawarta pomiędzy powodem a pozwanymi nie była jedyną. W dniu 12 października 2001 roku, powód pożyczył pozwanym kwotę 1.500 marek niemieckich. Kwota ta również przez pozwanych nie została B. P. zwrócona. Średni kurs 1 euro w dniu 7 października 2013 roku wynosił 4,2088 złotych.

W oparciu o tak ustalony stan faktyczny Sąd Rejonowy uznał, że powództwo zasługuje na uwzględnienie na podstawie art. 720 k.c. jako, że przedstawione dowody świadczą o tym, że pożyczka w wysokości 5.000,00 euro nie została powodowi przez pozwanych zwrócona. W razie sporu, to na dłużniku ciąży bowiem dowód, że zobowiązanie zostało wykonane lub wygasło z innego powodu ( art. 6 k.c. ), dlatego celowe jest, aby zadbał on o pokwitowanie przyjęcia świadczenia zgodnie z art. 462 k.c. Twierdzenia pozwanych, iż nie otrzymali od powoda pokwitowania przyjęcia świadczenia albowiem ten odmówił jego wydania nie są przekonywujące. Skoro wierzyciel odmawiał pokwitowania, dłużnicy mogli powstrzymać się ze spełnieniem świadczenia albo złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego zgodnie art. 463 k.c. Brak pokwitowania przyjęcia świadczenia niewątpliwe obciążać musi dłużnika. Czynność prawna dokonana pomiędzy stronami w dniu 22 października 2002 roku w postaci zawarcia umowy pożyczki nie podlegała ograniczeniom w dokonywaniu obrotu dewizowego z zagranicą oraz obrotu wartościami dewizowymi w kraju przewidzianymi ustawą z dnia 18 grudnia 1998 r. — Prawo dewizowe (Dz. U. Nr 160, poz. 1063, z 1999 r. Nr 83, poz. 931, z 2000 r. Nr 103, poz. 1099 oraz z 2002 r. Nr 74, poz. 676). Zgodnie z treścią art. 9 pkt 15 ustawy prawo dewizowe w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia umowy pożyczki, ograniczeniom podlegało dokonywanie w kraju, między rezydentami, rozliczeń w walutach obcych, z wyjątkiem rozliczeń między osobami fizycznymi, o ile nie mają one związku z prowadzeniem działalności gospodarczej. W niniejszej sprawie strony zgodnie stwierdziły, iż pożyczka z dnia 22 października 2002 roku nie miała związku z prowadzeniem działalności gospodarczej. Co więcej, sam podwód nie prowadził nigdy działalności gospodarczej. Kwota 5.000 euro na dzień 7 października 2013 roku ( tj. datę zamknięcia rozprawy) stanowi kwotę 21.044 złotych / bo 5.000 € x 4,2088 złotych/. Mając na uwadze treść art. 321 k.p.c. zasądzono na rzecz powoda kwotę 20.350 złotych. O odsetkach ustawowych orzeczono na podstawie art.481 § 1 k.c., zgodnie z którym dłużnik, który nie spełnia świadczenia w odpowiednim terminie dopuszcza się opóźnienia i wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego. Termin zwrotu pożyczki strony oznaczyły na dzień 31 grudnia 2002 roku. Następnego dnia po tej dacie pozwani pozostawali w zwłoce ze spełnieniem świadczenia. Mając powyższe na uwadze, jako początek biegu terminu naliczania odsetek oznaczono dzień 1 stycznia 2003roku, zgodnie z żądaniem pozwu. Rozstrzygnięcie o kosztach procesu zapadło w oparciu o zasadę wyrażoną w art. 98 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wnieśli pozwani, zaskarżając go w całości. Rozstrzygnięciu Sądu Rejonowego skarżący zarzucili naruszenie:

- 233 § 1 k.p.c. poprzez:

a) dokonanie oceny dowodów w sposób sprzeczny z zasadami logicznego rozumowania oraz zasadami doświadczenia życiowego, bowiem w świetle tych zasad nie można uznać, iż pozwani nie zwrócili pożyczki, tylko na tej podstawie, iż twierdzi tak powód w sytuacji, gdy zeznania pozwanych są spójne i logiczne w zakresie w jakim zeznali oni, iż zwrócili pożyczkę, a także ze względu na fakt, iż pozwani tytułem zabezpieczenia oddali powodowi w zastaw samochód F. (...) rok produkcji 1999, co wynika z treści oświadczenia z dnia 22 października 2002 roku a samochód ten został pozwanym zwrócony przez powoda w związku ze spłatą pożyczki, a także poprzez przyjęcie, że pozwani jako prowadzący działalność gospodarczą znają konsekwencje związane z brakiem pokwitowania zapłaty i nie zadbali, aby otrzymać od powoda po spłacie pożyczki pokwitowania świadczenia, podczas gdy Sąd I Instancji nie uwzględnił całokształtu okoliczności związanych z udzielaniem pożyczek przez powoda pozwanym, gdzie powód w obydwu przypadkach nie udzielił pozwanym pokwitowania, a dla pozwanych wystarczającym dowodem na to, że spłacili pożyczki był fakt, iż otrzymali zwrotnie od powoda samochody, które dali jako zabezpieczenia w sytuacji, gdy powód odmówił im wydania pokwitowania,

b) sprzeczność ustaleń sądu z zebranym w sprawie materiałem dowodowym i przyjęcie, że pozwani nigdy nie wydali pojazdu powodowi, nie przekazali dokumentów pojazdu oraz, że powód nigdy nie otrzymał zwrotu otrzymanych pieniędzy, podczas gdy z treści zebranego w sprawie materiału dowodowego to jest w ostatnim akapicie oświadczenia z dnia 22 października 2013 roku zawarte jest stwierdzenie” Jako zastaw oddaję samochód marki F. (...) rok produkcji 1999…”, a nadto z zeznań pozwanej, które potwierdził pozwany to jest „My w rzeczywistości przekazaliśmy powodowi 22 października 2002 roku F. (...), którym powód odjechał z naszego podwórka”, „Pan P. w wyznaczonym terminie 31 grudnia 2002 roku przyprowadził do nas samochód na podwórko, otrzymał kwotę kolejnych 2.500,00 euro”, wynika, iż powód otrzymał zabezpieczenie pożyczki w postaci F. (...), którego następnie zwrócił pozwanym w związku ze spłatą pożyczki,

c) przez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego i nieuwzględnienie przy ocenie dowodów w sprawie okoliczności związanych z udzieleniem przez powoda pozwanym uprzedniej pożyczki z dnia 12 października 2001 roku, która posiadała analogiczne zabezpieczenie jak pożyczka z dnia 22 października 2002 roku, gdzie w ramach zabezpieczenia powód, co sam stwierdził, otrzymał kartę pojazdu M. (...), co wskazuje na sposób, w jaki przebiegały relacje między stronami, to jest powód udzielał pożyczek i dostawał zabezpieczenie, a skoro pozwanym zostały zwrócone dokumenty pojazdu M. (...) i F. (...), to logicznym jest, że ich zwrot mógł nastąpić tylko w sytuacji, gdy pożyczki zostały zwrócone,

d) przez odmowę wiarygodności zeznaniom pozwanych, podczas gdy ich zeznania były kategoryczne, logiczne i spójne oraz bezkrytyczne danie wiary zeznaniom powoda, wbrew zasadom logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego w zakresie w jakim powód twierdził, iż udzielił pozwanym pożyczki w dniu 12 października 2001 roku i nie została ona zwrócona, a powód mimo to udzielił pozwanym w dniu 22 października 2002 roku kolejnej pożyczki i nie skorzystał z zabezpieczenia przewidzianego w oświadczeniu z dnia 22 października 2002 roku, a nadto powód nie dochodził spłaty pożyczki, która jak twierdzi nie została mu zwrócona przez okres prawie 10 lat, co jak się wydaje jest całkowicie sprzeczne z zasadami logiki, bo jak ustalił Sąd I Instancji: „Powód nie dążył również aby pozwani przekazali mu pojazd albowiem nie był nim zainteresowany. Powód nie domagał się wcześniej od pozwanych zwrotu przedmiotu pożyczki albowiem jego sytuacja była dobra.”

W konkluzji skarżący wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku w całości, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I Instancji i pozostawienie temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach instancji odwoławczej oraz o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanych kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego przed Sądem II Instancji według norm przepisanych (apelacja wraz z załącznikiem – k. 63-69).

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie oraz o zasądzenie od pozwanych na jego rzecz kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych (odpowiedź na apelację – k. 75-77).

Na rozprawie apelacyjnej pełnomocnik pozwanych złożył wniosek o zawieszenie postępowania w sprawie do czasu rozstrzygnięcia w postępowaniu karnym czy powód dopuścił się fałszu intelektualnego na dokumencie z dnia 22 października 2002 roku zatytułowanego (...), w którym to powód nadpisał datę 30 kwietnia 2004 roku. Pełnomocnik pozwany podniósł, że ocena tego oświadczenia miałaby wpływ na wiarygodność powoda w niniejszym postępowaniu. Wniosek ten został oddalony. Pełnomocnik pozwanych poparł apelację a powód wniósł o jej oddalenie (protokół rozprawy apelacyjnej – k. 83-84).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna.

Ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd Rejonowy wymagają następującej korekty: Jako zabezpieczenie spłaty pożyczki z dnia 22 października 2002 roku pozwani przekazali powodowi samochód F. (...) rok produkcji 1999, ustalając, że w razie bezskutecznego upływu terminu spłaty pożyczki przedmiotowy samochód przejdzie na własność powoda (kserokopia umowy pożyczki – k. 15, zeznania pozwanej – k. 51v- 52 w zw. z jej informacyjnym wysłuchaniem – k. 38v, 44, zeznania pozwanego – k. 51v w zw. z jego informacyjnym wysłuchaniem – k. 38v, 44). Pozwani zwrócili powodowi pożyczoną kwotę, w tym drugą ratę w dniu 31 grudnia 2002 roku, a powód oddał im pojazd (zeznania pozwanej – k. 51v- 52 w zw. z jej informacyjnym wysłuchaniem – k. 38v, 44, zeznania pozwanego – k. 51v w zw. z jego informacyjnym wysłuchaniem – k. 38v, 44). Jako zabezpieczenie umowy pożyczki z dnia 12 października 2001 roku na kwotę 15.000 marek niemieckich, którą strony zawarły na okres od 12 października 2001 roku do 12 grudnia 2001 roku pozwani przekazali powodowi dokumenty od samochodu marki M. (...) rok produkcji 1999 ustalając, że w razie bezskutecznego upływu terminu spłaty pożyczki przedmiotowy samochód przejdzie na własność powoda ( umowa k. 37, zeznania powoda k. 38, k. 44 w związku z k. 51v). Pozwani zawarli umowę komisu odnośnie pojazdu marki F. (...) rok produkcji 1999 w dniu 21 marca 2003 roku pozostawiając komisantowi także dokumenty przedmiotowego pojazdu (kserokopia umowy komisu – k. 46-47, zeznania pozwanej – k. 51v- 52 w zw. z jej informacyjnym wysłuchaniem – k. 38v, 44, zeznania pozwanego – k. 51v w zw. z jego informacyjnym wysłuchaniem – k. 38v, 44).

W ramach poczynionych odmiennie we wskazanym wyżej zakresie ustaleń faktycznych, dokonując oceny materiału dowodowego, Sąd Okręgowy nie dał wiary zeznaniom powoda co do okoliczności, iż pozwani nie spłacili pożyczek z dnia 12 października 2001 roku i 22 października 2002 roku oraz, że pozwani nie przekazali powodowi pojazdu marki F. (...) celem zabezpieczenia spłaty pożyczki. W ocenie Sądu Okręgowego, przy uwzględnieniu zasad doświadczenia życiowego i logiki, całokształt zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, w tym szczególności treść umowy z dnia 22 października 2002 roku oraz z dnia 12 października 2001 roku, jak i fakt udzielenia przez powoda pozwanym drugiej pożyczki w 2002 roku oraz niewystąpienie do chwili obecnej z roszczeniem o zwrot kwoty pożyczki z dnia 12 października 2001 roku oraz wystąpienie z roszczeniem w niniejszej sprawie dopiero 21 grudnia 2012 roku wspiera wersję zdarzeń prezentowaną w tym zakresie przez pozwanych.

Pozwani wprawdzie nie przedstawili pokwitowania, z którego wynikałoby, że kwota pożyczki udzielonej im w dniu 22 października 2002 roku została powodowi zwrócona, jak też nie złożyli świadczenia do depozytu, niemniej jednak na uwadze mieć trzeba, że z treści umowy jednoznacznie wynika, że pożyczając od powoda w dniu 22 października 2002 roku kwotę 5.000 euro jako zabezpieczenie spłaty oddali powodowi samochód marki F. (...) rok produkcji 1999, który to samochód w marcu 2003 roku stał się przedmiotem zawartej przez nich umowy komisu. W toku niniejszego postępowania powód natomiast w żaden sposób nie wyjaśnił z jakich względów stan faktyczny miałby przedstawiać się w tym zakresie inaczej, tym bardziej, że przy przyjęciu wersji zdarzeń prezentowanej przez powoda czynienie przedmiotowego zapisu pozbawione byłoby sensu.

Zeznania powoda, w których utrzymuje, iż brak jest związku między niezwróceniem pierwszej z pożyczek, a udzieleniem drugiej na znaczną kwotę, w świetle zasad logiki i doświadczenia życiowego uznać należy za niewiarygodne. Bezspornym jest, że w przypadku pożyczki z dnia 12 października 2001 roku powód otrzymał od pozwanych kartę pojazdu F. (...), po czym ją oddał, a pozwani dysponowali opisanym pojazdem. Przyczyn takiego stanu rzeczy powód racjonalnie nie wyjawił. Trudno także dopatrzeć się powodu, dla którego mechanizm postępowania stron miałby przedstawiać się inaczej w odniesieniu do drugiej pożyczki z 2002r. a nadto w sposób sprzeczny z jednoznacznymi oświadczeniami stron w umowie. Jak zaś wynika ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego pozwani odzyskali pojazd marki F. (...) rok produkcji 1999, który stał się przedmiotem umowy komisu zawartej przez nich w marcu 2003 roku. Nie sposób także nie zauważyć, że powód utrzymując, iż pożyczka z dnia 12 października 2001 roku nie została przez pozwanych zwrócona w umówionym terminie, nie domagał się jej zwrotu i nie wystąpił w tym zakresie na drogę sądową. Tego rodzaju postępowanie należy ocenić jako niezrozumiałe, zwłaszcza przy uwzględnianiu aktualnej postawy powoda, gdyby istotnie stan faktyczny przedstawiał się tak, jak twierdzi powód.

W tym stanie rzeczy, przekonującym jest zatem tłumaczenie pozwanych, iż usatysfakcjonował ich zwrot pojazdu stanowiącego zabezpieczenie spłaty, zwłaszcza, że powód odmówił im wystawienia pokwitowania, a tego rodzaju akty staranności nie były zachowywane przez strony w sytuacji niecałkowicie legalnego udzielania środków dewizowych bez zgłaszania urzędowi skarbowemu umowy pożyczek do opodatkowania. Ponadto podkreślenia wymaga okoliczność, że przedmiotowa pożyczka nie była pierwszą, jakiej udzielił im powód a strony nie są dla siebie osobami obcymi.

W kontekście oceny wiarygodności relacji stron nie może pozostać bez znaczenia fakt wystąpienia z niniejszym dopiero w grudniu 2012 roku, mimo iż, wedle łączącej strony umowy, termin spłaty ostatniej raty pożyczki przypadał na dzień 31 grudnia 2002 roku. Wierzyciel ma wprawdzie prawo wykonać przysługujące mu uprawnienie w czasie dozwolonym przez ustawę, niemniej jednak w ustalonych okolicznościach opisana sytuacja przemawiać musi na niekorzyść strony powodowej.

W świetle przedstawionej powyżej oceny materiału dowodowego, racje mają skarżący, że rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego jest nieprawidłowe, gdyż zapadło z naruszeniem art. 233 § 1 k.p.c.

Zgodnie z dyspozycją art. 233 § 1 k.p.c., Sąd winien oceniać wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania jednak na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału.

Tymczasem ocena dowodów przeprowadzona przez Sąd I instancji wymogom tym nie odpowiada. Z pisemnych motywów zaskarżonego rozstrzygnięcia wynika bowiem, że kluczową rolę w ocenie wiarygodności relacji stron Sąd Rejonowy przypisał wyłącznie dokumentowi pokwitowania, całkowicie pomijając całokształt materiału dowodowego. U podstaw zaskarżonego wyroku legła wszak konkluzja, że stanowisko prezentowane przez pozwanych, iż spłacili pożyczkę udzieloną im przez powoda w dniu 22 października 2002 roku nie zasługuje na uwzględnienie ze względu na nieprzedstawienie pokwitowania, a w obrocie funkcjonują jako prowadzący działalność gospodarczą profesjonaliści. Tego rodzaju rozumowanie nie zasługuje na aprobatę. Pokwitowanie nie jest wyłącznym dowodem, potwierdzającym spełnienie świadczenia. Sam fakt, iż nie zostało ono sporządzone przez wierzyciela czy też przedstawione przez dłużnika nie oznacza jeszcze, iż świadczenie spełnione nie zostało, jeśli dowody zaprezentowane w sprawie przeczą temu prostemu wnioskowaniu. Wprawdzie zgodzić się należy z Sądem Rejonowym, że, jeżeli wierzyciel odmawia pokwitowania, dłużnikowi zgodnie z art. 463 k.c. przysługuje prawo powstrzymania się ze spełnieniem świadczenia albo złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu, niemniej jednak sam fakt nieskorzystania przez dłużnika z tego rodzaju rozwiązań nie może automatycznie prowadzić do wniosku, że świadczenie spełnione nie zostało. W rozpoznawanej sprawie nie powinny umknąć z pola widzenia relacje quasi gospodarcze istniejące między stronami, stanowiące podłoże i jednocześnie kontekst przedmiotowej umowy. W przypadku rozbieżnych stanowisk stron w kwestii spełnienia świadczenia, przy braku jednoznacznego dowodu, który potwierdzałby, iż świadczenie zostało spełnione, ocena nie może koncentrować się wyłącznie na tym elemencie stanu faktycznego, jakim jest przedstawienie pokwitowania, lecz musi swoim zakresem obejmować całokształt ujawnionych relewantnych okoliczności danej sprawy. W świetle rozważań poczynionych na wstępie niniejszego uzasadnienia, należy zgodzić się z pozwanymi, że całokształt wniosków wspiera prezentowaną przez nich wersję zdarzeń, że pożyczkę z dnia 22 października 2002 roku spłacili w umówionym terminie.

W tym stanie rzeczy jedynie na marginesie wskazać trzeba, że wniosek powodów o zawieszenia postępowania złożony w toku postępowania apelacyjnego podlegał oddaleniu, jako nieznajdujący oparcia ani w dyspozycji art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. ani jakiegokolwiek innego przepisu regulującego opisana materie procesową.

Uznając zarzuty apelacji za uzasadnione, Sąd Okręgowy w punkcie 1. na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w sposób szczegółowo opisany w sentencji.

Z uwagi na wynik procesu, o kosztach postępowania pierwszoinstancyjnego w punkcie I. 2. oraz o kosztach postępowania apelacyjnego w punkcie II. orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c.

Na koszty poniesione przez pozwanych w postępowaniu pierwszoinstancyjnym złożyło się wynagrodzenie pełnomocnika w osobie radcy prawnego, którego wysokość ustalono w oparciu o § 2 ust. 1 i2, § 6 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U.2013.490 j.t. ze zm.).

Na koszty poniesione przez pozwanych w postępowaniu apelacyjnym złożyły się: opłata od apelacji w kwocie 1018,00 złotych oraz wynagrodzenie pełnomocnika w osobie radcy prawnego, którego wysokość ustalono w oparciu o § 6 pkt 5 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 1 wskazanego powyżej rozporządzenia.