Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

14 marca 2014r. M. O., M. K. i M. B. wnieśli pozew domagając się zasądzenia od Miejskiego Przedsiębiorstwa (...) sp. z o.o. w Ł. po 350’000,00 zł na każdego z powodów tytułem zadośćuczynienia z ustawowymi odsetkami od 6 stycznia 2014r. do dnia zapłaty, 36’457,97 zł z tytułem zwrotu kosztów pogrzebu z ustawowymi odsetkami od 16 stycznia 2014r. do dnia zapłaty oraz kosztów procesu. Na rozprawie 25 sierpnia 2014r. powodowie cofnęli powództwo w części dotyczącej zwrotu kosztów pogrzebu ponad 16’458,00 zł ze zrzeczeniem się roszczenia oraz sprecyzowali, iż domagają się zasądzenia tego świadczenia w częściach równych dla każdego z powodów.

Pozwany nie uznał powództwa wnosząc o jego oddalenie i zasądzenie kosztów procesu, nie kwestionując przy tym zasady swojej odpowiedzialności.

Stan faktyczny:

6 stycznia 2014r. w Ł., na ulicy (...) przy skrzyżowaniu z ulicą (...) doszło do wypadku komunikacyjnego. (...) sp. z o.o. w Ł. kierujący pod wpływem alkoholu tramwajem należącym do przedsiębiorstwa pozwanego potrącił grupę pieszych powodując m.in. śmierć siedemdziesięciodwuletniej matki powodów B. O..

/ niesporne /

B. O. mieszkała sama, utrzymywała się samodzielnie z emerytury i pracy dorywczej, była osobą samodzielną. Zmarła utrzymywała normalne kontakty z dziećmi i członkami ich rodzin. Córki B. O. często kontaktowały się z nią telefonicznie, w miarę możliwości i potrzeb odwiedzały też matkę kilka razy w miesiącu. Syn zmarłej, mieszkający nieopodal matki, odwiedzał B. O. częściej, czasami jadał u niej obiady. W rodzinie nie było konfliktów, wszyscy spotykali się z okazji świąt i uroczystości.

/ zeznania świadka A. K. – k 138, zeznania świadka R. K. – k 138, zeznania świadka A. L. – k 138, zeznania świadka P. B. – k 138, zeznania świadka M. M. – k 138, zeznania świadka K. F. – k 138, zeznania powódki M. B. – k 138, zeznania powódki M. K. – k 138, zeznania powoda M. O. – k 138 /

Formalnościami związanymi z przygotowaniem uroczystości pogrzebowych B. O. zajęła się M. B., która dokonywała też zakupów odzieży dla zmarłej oraz członków rodziny – powodów, swojej córki, męża i córki M. K.. Za usługi związane z przygotowaniem grobu, przygotowaniem zmarłej, ceremonią pogrzebową oraz konsolacją M. B. zapłaciła łącznie 12’500,00 zł; na ubrania dla siebie i członków najbliższej rodziny powódka zapłaciła łącznie 11’462,26 zł. Ponieważ śmierć matki była wynikiem nagłego zdarzenia, powodowie mieli niewiele czasu na przygotowania do pogrzebu. Żaden z członków najbliższej rodziny nie miał ubrania na taką okazję, zaś dla wszystkich oznaką żałoby jest czarny ubiór. Środki na te wydatki pochodziły z zasiłku pogrzebowego w kwocie 4’000,00 zł oraz odszkodowania wypłaconego przez pozwanego tuż po zdarzeniu, zaliczkowo na pokrycie kosztów pogrzebu, w wysokości 20’000,00 zł.

/ pokwitowanie – k 23, dowody wpłaty – k 24, faktura – k 25, dowód opłaty – k 26, faktura – k 28, faktury i rachunki – k 29-44, zeznania powódki M. B. – k 138, zeznania powódki M. K. – k 138, zeznania powoda M. O. – k 138 /

Śmierć matki była dla powodów bardzo silnym przeżyciem. M. O. nie był wstanie zajmować się załatwianiem spraw związanych nawet z zakupem odzieży na własne potrzeby, zdając się w tym względzie na siostry. U powódek zdarzenie to wywołało silny stres. M. K. przez miesiąc korzystała z leczenia psychiatrycznego, natomiast M. B. po dzień dzisiejszy przebywa na zwolnieniu ze względu na problemy psychiczne.

/ zeznania świadka M. M. – k 138, zeznania świadka K. F. – k 138, zeznania powódki M. B. – k 138, zeznania powódki M. K. – k 138, zeznania powoda M. O. – k 138 /

Do chwili obecnej w miejscu pochówku B. O. nie został wzniesiony nagrobek. Powodowie zlecili jedynie sporządzenie kosztorysu prac niezbędnych do jego budowy. Całkowity koszt został oszacowany na kwotę 17’379,99 zł.

/ kosztorys – k 27, zeznania świadka M. M. – k 138, zeznania świadka K. F. – k 138, zeznania powódki M. B. – k 138, zeznania powódki M. K. – k 138, zeznania powoda M. O. – k 138 /

M. B. mieszka sama, jej dwudziestojednoletni syn przebywa za granicą. Powódka utrzymuje się z wynagrodzenia za pracę w wysokości około 1’800,00 zł miesięcznie. M. K. mieszka z mężem i córką, zarabia około 2’000,00 zł miesięcznie. M. O. jest bezrobotny i utrzymuje się z zasiłku MOPS.

/ zeznania świadka M. M. – k 138, zeznania świadka K. F. – k 138, zeznania powódki M. B. – k 138, zeznania powódki M. K. – k 138, zeznania powoda M. O. – k 138 /

Sąd oddalił wniosek pozwanego o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego etnografa uznając go za zbędny dla rozstrzygnięcia sprawy. Znajomość pewnych zjawisk kulturowych i obyczajów panujących w społeczeństwie, w którym funkcjonuje także sędzia, nie należy do wiadomości specjalnych w rozumieniu art. 278 § 1 kpc. Nie trzeba być specjalistą z dziedziny szeroko rozumianej etnologii aby wiedzieć, że normalnym obyczajem w naszej sferze kulturowej jest manifestowanie żałoby m.in. poprzez noszenie czarnego ubioru, zaś krąg osób, które noszą żałobę nie jest ściśle określony stopniem pokrewieństwa lub powinowactwa, ale wynika raczej z faktycznej więzią łączącej dane osoby ze zmarłym. Natomiast dla oceny, czy konkretne elementy garderoby wymagały takich wydatków, jakie poczyniła M. B., czy też możliwe było dokonanie tańszych zakupów, i jakie są w tym względzie zwyczaje na terenie Ł. konieczna jest raczej znajomość lokalnego rynku produktów odzieżowych oraz popytu na nie, a to wykracza poza wiedzę etnografa. Poza wszystkim, są to okoliczności możliwe do oceny bez konieczności odwoływania się do wiedzy specjalistycznej. Wystarczy zdrowy rozsądek oraz doświadczenie życiowe.

Sąd zważył, co następuje:

Zasada odpowiedzialności pozwanego za przedmiotowe zdarzenie jest niesporna. Wynika ona zarówno z art. 435 § 1 kc, jak i art. 436 § 1 w zw. z art. 435 § 1 kc.

Roszczenie o zadośćuczynienie znajduje podstawę prawna w art. 446 § 4 kc. Nie ulega bowiem wątpliwości, że powodowie będący dziećmi zmarłej są najbliższymi członkami rodziny objętymi hipotezą tego przepisu. Kwestią sporną jest natomiast wysokość tego świadczenia.

Wskazany wyżej przepis nie precyzuje przesłanek, w oparciu o które należy oceniać jaka suma jest odpowiednią rekompensatą za śmierć osoby bliskiej. W takiej sytuacji zasadne jest sięgnięcie do praktyki orzecznictwa ugruntowanej na tle innych spraw, których przedmiotem jest zadośćuczynienie i ocena tego świadczenia z uwzględnieniem wszystkich okoliczności sprawy.

Na wstępie należy stwierdzić, że śmierć osoby bliskiej jest dla najbliższych członków rodziny, których ze zmarłym łączyły normalne relacje tak, jak miało to miejsce w tej sprawie, jest bardzo silnym przeżyciem emocjonalnym i w tym przejawia się krzywda powodów. W przypadku M. B. skutkowało ono trwającym dosyć długo wyłączeniem z czynnego życia zawodowego. Dla M. K. skutek ten nie był aż tak długotrwały, ale z zeznań obu powódek wynika, że główną przyczyną takiej sytuacji była nieco inna atmosfera panująca w ich miejscu pracy. W przypadku M. K. taktowne zachowanie współpracowników niewątpliwie mogło przyczynić się do szybszej adaptacji pokrzywdzonej. Poza tym, w przeciwieństwie do siostry, M. B. nie ma przy sobie najbliższej rodziny poza rodzeństwem. Podobna sytuacja istnieje u M. O., który miał częstszy kontakt z matką z racji bliskiego zamieszkiwania, sam jest zaś człowiekiem chorym i mieszkającym samotnie.

Wspomniana wyżej reakcja emocjonalna jest tym silniejsza, że powodowie stracili matkę, która mimo swojego wieku była osobą w pełni sił i samodzielną. Oczywiste jest, że każdy musi liczyć się z nieuchronnością śmierci swoich rodziców, co jest naturalną koleją rzeczy. Jednakże w tej sprawie była to perspektywa odległa, której nie bierze się pod uwagę w życiu codziennym. Z okoliczności nie wynika, aby B. O. była osobą schorowaną, niesamodzielną, wymagającą stałej opieki. Tym bardziej nie było żadnych przesłanek po temu, aby uznać jej śmierć za zdarzenie, którego należało oczekiwać w przewidywalnej dla przeciętnego człowieka perspektywie.

Wbrew argumentacji strony powodowej, nie sposób uznać, aby okolicznością istotną dla rozmiaru cierpień wymagających rekompensaty, za którą odpowiedzialność ponosi pozwany, był aspekt medialny zdarzenia, w wyniku którego zmarła matka powodów. Zainteresowanie mediów i opinii publicznej tego rodzaju wypadkiem nie pozostaje w normalnym związku przyczynowym z okolicznościami, za które ponosi odpowiedzialność spółka. Nie ma także podstaw do tego, aby obciążać pozwanego negatywnymi przeżyciami powodów w sferze psychicznej, wynikającymi z takiego zainteresowania.

Nie można też podzielić argumentacji strony powodowej odwołującej się do zaczerpniętych z mediów, czy nawet konkretnych orzeczeń sądowych, przykładów kwot przyznawanych tytułem zadośćuczynienia za zdarzenia zupełnie innego rodzaju niż śmierć osoby bliskiej. Pomijając już fakt, że przywołany na rozprawie „casus” nie zawierał żadnych szczegółów stanu faktycznego mogących mieć istotne znaczenie przy ocenie krzywdy, poza dosyć ogólnikowym wskazaniem naruszonego dobra, należy zauważyć, że właśnie ze względu na tę różnorodność dóbr, których naruszenie wywołuje szkodę niemajątkową, tego rodzaju porównania stanowią zbyt daleko idące uproszczenie.

Dla ustalenia wysokości odpowiedniego zadośćuczynienia znaczenie ma natomiast sytuacja ekonomiczna społeczeństwa oraz pośrednio – status majątkowy pokrzywdzonych. Kryteria te są o tyle istotne, że zadośćuczynienie nie powinno mieć wymiaru symbolicznego, musi stanowić realną wartość ekonomiczną służącą zrekompensowaniu szkody, która nie da się przeliczyć w prosty sposób na konkretne kwoty. Z drugiej jednak strony, świadczenie tego rodzaju nie może abstrahować od realiów ekonomicznych społeczeństwa i stanowić źródła nadmiernego, nieuzasadnionego wzbogacenia.

Biorąc pod uwagę przywołane okoliczności oraz praktykę orzecznictwa wykształconą na gruncie stosowania art. 446 § 4 kc, Sąd uznał za zasadne przyznanie każdemu z powodów zadośćuczynienia w wysokości 75’000,00 zł.

Odsetki od tych roszczeń należne są od dnia, w którym miało miejsce zdarzenie wywołujące szkodę, na podstawie art. 481 § 1 i 2 kc. Z właściwości zobowiązań deliktowych wynika bowiem, że obowiązek naprawienia szkody powstaje z chwilą jej wyrządzenia niezależnie od wezwania poszkodowanego – art. 455 kc.

Drugie z roszczeń zgłoszonych w tym procesie opiera się na art. 446 § 1 kc. Przepis ten nie pozostawia wątpliwości co do podmiotu uprawnionego do otrzymania zwrotu wskazanych w nim kosztów. Jest nim osoba, która je poniosła. Z przedstawionych rachunków, oraz pośrednio z zeznań stron wynika, iż była nią M. B.. Bez znaczenia jest natomiast okoliczność, czy wydatki czynione były na szeroko rozumiane usługi pogrzebowe, czy też na zakup odzieży żałobnej dla rodziny.

Zgodnie z utartą w orzecznictwie praktyką koszty pogrzebu, o których mowa w tym przepisie należy rozumieć bardzo szeroko. W zakresie tego pojęcia mieszczą się zarówno wydatki związane z wykupieniem i przygotowaniem miejsca pochówku, przygotowaniem zmarłego do pochowania – w tym zakupem dla niego odpowiedniego ubrania oraz opłaceniem wszelkich usług pogrzebowych z posługą religijną włącznie. Do kosztów pogrzebu należą również wydatki na konsolację czyli powszechnie praktykowany zwyczaj poczęstunku dla osób najbliższych towarzyszących zmarłemu w ostatniej drodze. W tej sprawie była to kwota 1’890,00 zł, która nie jest wygórowana. Kosztami pogrzebu w rozumieniu art. 446 § 1 kc są również wydatki na zakup odzieży żałobnej dla najbliższych członków rodziny. Jak wynika z zeznań stron oraz dosyć powszechnej wiedzy życiowej, uroczysty czarny strój jest powszechnie przyjętym sposobem wyrażania swojej żałoby po śmierci osoby bliskiej. Normy kulturowe nie wyznaczają ścisłego kręgu osób praktykujących ten sposób manifestowania żałoby. Niezasadny jest zatem zarzut strony pozwanej, jakoby zakup ubrań żałobnych był uzasadniony wyłącznie w przypadku powodów, ale już nie w przypadku męża M. K. czy wnuków zmarłej. Odnośnie zakupów poszczególnych artykułów i twierdzenia, że niektóre z nich miały charakter luksusowy należy uznać zgłoszony w tym przedmiocie zarzut za niezasadny. Po pierwsze, śmierć B. O. była zdarzeniem nagłym, na które powodowie nie byli przygotowani, więc nie dysponowali nadmiarem czasu koniecznego do poszukiwania najtańszych produktów. Po wtóre, zdarzenie to było dla nich szokiem i trudno wymagać, aby w takim stanie zajmowali się ścisłym kalkulowaniem jaki zakup odpowiada ich statusowi materialnemu, a jaki nie. Po trzecie, poczynione na ten cel wydatki, chociaż w niektórych pozycjach mogą wydawać się dosyć znaczne, nie przekraczają rozsądnych granic.

Żądaniem nieuzasadnionym z punktu widzenia art. 446 § 1 kc jest natomiast koszt wybudowania nagrobka, którego domagają się powodowie. Sposób sformułowania przepisu w jego końcowej części nie pozostawia wątpliwości, że obowiązek zwrotu kosztów pogrzebu dotyczy jedynie wydatków poniesionych, a nie tych, które mogą zostać poniesione w przyszłości. Okolicznością niesporną jest, że do chwili orzekania taki nagrobek nie został wybudowany.

Reasumując, należało uznać za uzasadnione wydatki poniesione przez M. B. w łącznej wysokości 23’962,26 zł. Kwotę tę należało pomniejszyć o zaliczkę celową wypłaconą przez pozwanego, tj. 20’000,00 zł. Odliczeniu nie podlegała natomiast kwota 4’000,00 zł zasiłku pogrzebowego uzyskanego z ZUS. Jest to bowiem świadczenie wynikające z systemu ubezpieczeń społecznych, których źródłem finansowania była składka opłacana przez zmarłą.

Wobec powyższego Sąd orzekł, jak w pkt. 2 zasądzając odsetki od tej części roszczenia od dnia, w którym został poniesiony ostatni wydatek na koszty pogrzebu, na podstawie art. 481 § 1 i 2 kc.

W zakresie, w jakim pozew został skutecznie cofnięty, Sąd umorzył postępowanie na podstawie art. 355 p 1 kpc.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 100 kpc zdanie pierwsze. Za przyjęciem zasady stosunkowego rozdzielenia kosztów proporcjonalnie do stopnia, w jakim roszczenia powodów zostały uwzględnione (21%) przemawiał bowiem fakt, że pierwotne żądanie było znacząco zawyżone. Biorąc pod uwagę takie okoliczności, jak ukształtowane orzecznictwo w zakresie wysokości zadośćuczynienia przyznawanego na podstawie art. 446 § 4 kc oraz reprezentowanie powodów przez profesjonalnego pełnomocnika należało uznać, że nie istnieją żadne szczególne względy uzasadniające odstąpienie w tej sprawie od zasady odpowiedzialności za wynik procesu. Na koszty, które zostały uwzględnione przy rozliczeniu złożyły się: wynagrodzenie pełnomocników w wysokości po 7’200,00 zł, opłata od pełnomocnictwa poniesiona przez pozwanego – 17,00 zł oraz udokumentowane koszty korespondencji doręczanej bezpośrednio pełnomocnikowi strony przeciwnej – 12,60 zł po stronie powodów oraz 4,20 zł po stronie pozwanej.

W pkt. 6 Sąd postanowił na podstawie art. 113 ust. 1 i 2 uksc w zw. z art. 100 kpc z zastosowaniem zasady rozdzielenia nieopłaconych kosztów sądowych proporcjonalnie do stopnia uwzględnienia zgłoszonych w pozwie roszczeń. Na koszty te złożyła się opłata od pozwu w wysokości 54’323,00 zł.