Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 sierpnia 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach w II Wydziale Karnym w składzie:

przy udziale Prokuratora Prok. Apel. Andrzeja Kuklisa

po rozpoznaniu w dniu 8 sierpnia 2014 r. sprawy

W. J. (1) , s. J. i Z., ur. (...) w K.,

oskarżonego z art. 586 ksh, art. 286 § 1 kk w zw. z art. 294 § 1 kk przy zast. art. 12 kk i inne,

na skutek apelacji prokuratora

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach

z dnia 11 marca 2014 r. sygn. akt V K 24/12

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania

Sądowi Okręgowemu w Katowicach.

II AKa 257/14

UZASADNIENIE

W. J. (1) oskarżony został o to, że:

I.  w dniu 15 lipca 2009 r., będąc prezesem zarządu spółki (...) Sp. z o.o. z/s w K. przy ul. (...), nie zgłosił wniosku o upadłość w/wym. spółki, pomimo powstania warunków uzasadniających według przepisów upadłości spółki tj. o przestępstwo z art. 586 ksh;

II.  w okresie od 15.12.2009 r. do 29.12.2009 r. w K.przy ul. (...), działając w krótkich odstępach czasu, w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, jako prezes zarządu spółki (...) Sp. z o.o.z/s w K.przy ul. (...), poprzez podpisanie umowy dystrybucyjnej, nie dysponując odpowiednimi środkami finansowymi, wprowadzając w błąd co do możliwości płatniczych, doprowadził do niekorzystnego rozporządzenia mieniem znacznej wartości Hotele (...) Sp. z o.o. Fabryka (...) Oddziałw T.w kwocie 202.641,43 zł w postaci różnego rodzaju alkoholi wyszczególnionych na fakturach sprzedaży (...)i (...), nie realizując zapłaty za zamówiony i dostarczony towar, tj. o przestępstwo z art. 286 § 1 kk w zw. z art. 294 § 1 kk przy zast. art. 12 kk;

III.  w dniu 12.11.2009 r. w K. przy ul. (...), działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadził do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie 11.266,18 zł, poprzez wprowadzenie w błąd co do zamiaru wywiązania się z przyjętego na siebie zobowiązania, na szkodę M. K. Hurtownia (...) z/s w R., tj. o przestępstwo z art. 286 § 1 kk;

IV.  w dniu 26.06.2009 r. w K. przy ul. (...), działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadził do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie 34.283,35 zł, poprzez wprowadzenie w błąd co do zamiaru wywiązania się z przyjętego na siebie zobowiązania, na szkodę Zakładu (...) Sp. z o.o. z/s w W., tj. o przestępstwo z art. 286 § 1 kk.

Sąd Okręgowy w Katowicach wyrokiem z dnia 11 marca 2014 r., sygn. akt V K 24/12, uniewinnił W. J. (1) od popełnienia wszystkich zarzucanych mu czynów, a kosztami postępowania obciążył Skarb Państwa.

Apelację wniósł prokurator zaskarżając ten wyrok w całości na niekorzyść skazanego i zarzucając:

I.  obrazę przepisów postępowania, a to art. 7 k.p.k. mającą wpływ na treść orzeczenia polegającą na przekroczeniu zasady swobodnej oceny dowodów poprzez nietrafne uznanie, iż oskarżony nie dopuścił się zarzucanych mu przestępstw, podczas gdy zebrane w sprawie dowody w postaci zeznań świadków M. Z., M. K., M. F., P. M., W. J. (2), zebranych dokumentów i opinii w przedmiocie ustalenia momentu pojawienia się przesłanek do ogłoszenia wniosku o upadłość obrazującej sytuację finansową podmiotu (...) sp. z o.o. w okresie czerwiec 2009 - grudzień 2009 r. prowadzą do odmiennych wniosków;

II.  obrazę art. 424 § 1 pkt 1 k.p.k. mającą wpływ na treść orzeczenia poprzez niedostateczne wykazanie w uzasadnieniu wyroku jakie fakty sąd uznał za udowodnione a jakie za nie udowodnione oraz na jakich dowodach się oparł w zakresie uznania, iż „Splot niefortunnych okoliczności w tym choroba oskarżonego uniemożliwiła mu należytą pieczę nad firmą” co w efekcie miało de facto skutkować brakiem uznania zamiaru kierunkowego w zakresie art. 286 § 1 k.k. oraz skutkować brakiem realizacji znamion czynu określonego w art. 586 k.s.h. w sposób uniemożliwiający przypisanie oskarżonemu świadomości, iż zaistniały okoliczności tego rodzaju, że nieodzowne stało się złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości, a w konsekwencji nie dokonanie ich należytej oceny pod kątem przesłanek do przypisania oskarżonemu zarzucanych przestępstw;

III.  obrazę przepisu art. 393 § 1 – 2 k.p.k. i art. 394 § 1 i 2 k.p.k. mającą wpływ na treść orzeczenia poprzez ujawnienie w całości bez odczytywania wobec braku sprzeciwu stron materiału dowodowego zgromadzonego w aktach sprawy bez konkretnego nazwania i wskazania poszczególnych dokumentów znajdujących się w aktach sprawy, które mogły stanowić podstawę wyroku;

IV.  obrazę przepisu art. 366 § 1 k.p.k. w zw. z art. 167 k.p.k. mającą wpływ na treść orzeczenia, polegającą na zaniechaniu dopuszczenia dowodu z dokumentów obrazujących czasokres choroby oskarżonego, poprzestając jedynie na wyjaśnieniach oskarżonego oraz nie wyjaśnieniu sprzeczności w opiniach w przedmiocie ustalenia sytuacji finansowej spółki (...) sp. z o.o. z/s w K. i opinii w przedmiocie ustalenia momentu pojawienia się przesłanek do ogłoszenia wniosku o upadłość firmy (...) sp. z o.o. powołanych przez Sąd w części motywacyjnej wyroku stanowiących podstawę ustaleń faktycznych, co w odniesieniu niewyjaśnionej kwestii absencji W. J. (1) w zarządzanym podmiocie, co ma istotne znaczenie dla przypisania mu realizacji znamion zarzucanych mu przestępstw.

Podnosząc te zarzuty oskarżyciel publiczny wniósł o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Katowicach do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja okazała się skuteczna i doprowadziła do uchylenia zaskarżonego wyroku oraz przekazania sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji. Większość zarzutów podniesionych w środku odwoławczym była trafna, a wskazane uchybienia w procedowaniu na tyle poważne, że kwestionowane rozstrzygnięcie o uniewinnieniu W. J. (1) od wszystkich postawionych mu zarzutów nie mogło znaleźć akceptacji w instancji odwoławczej. Przeprowadzone dotychczas postępowanie dowodowe nie było wyczerpujące, a dokonana przez Sąd Okręgowy ocena dowodów nie może być uznana za wszechstronną, logiczną oraz zgodną ze wskazaniami wiedzy i doświadczenia życiowego. Dlatego ustalenia faktyczne poczynione przez sąd I instancji w oparciu o taką wadliwą analizę dowodów, prowadzące do stwierdzenia, że działania oskarżonego nie wyczerpały znamion zarzucanych mu przestępstw, należy uznać za nieuprawnione albo co najmniej przedwczesne.

Nie można odmówić słuszności apelującemu w odniesieniu do zarzuconego naruszenia przepisu art. 7 k.p.k., rzutującego na treść zapadłego orzeczenia. Statuowana wskazanym przepisem zasada swobodnej oceny dowodów dotyczy, zgodnie z literalnym brzmieniem początkowej części tej normy, kształtowania przekonania sędziowskiego w oparciu o wszystkie przeprowadzone dowody. Nieprawidłowa i nie pozostająca pod ochroną wymienionego przepisu jest więc wybiórcza analiza dowodów i ich ocena nie uwzględniająca całokształtu materiału dowodowego oraz poszczególnych dowodów pozostających we wzajemnym powiązaniu.

W przedstawionym kontekście wymogów z art. 7 k.p.k. nie spełniała w szczególności przeprowadzona przez sąd I instancji ocena wyjaśnień oskarżonego W. J. (1). Sąd Okręgowy dał wiarę procesowym wypowiedziom oskarżonego, mimo że w wielu istotnych kwestiach pozostawały one w wyrazistej sprzeczności nie tylko z zeznaniami świadków związanych z pokrzywdzonymi podmiotami, ale przede wszystkim ze zgromadzonymi w toku postępowania i znajdującymi się w aktach sprawy wiarygodnymi dokumentami oraz opiniami biegłych. Wyjaśnienia W. J. (1) zostały zaakceptowane bezkrytycznie i nie podjęto w trakcie postępowania przed Sądem Okręgowym w Katowicach żadnej próby ich procesowej weryfikacji. Tymczasem dostrzec można było w nich sprzeczności – już w pierwszych słowach przed sądem oskarżony mówił o prowadzeniu siedmiu punktów sprzedaży, a potrafił wymienić tylko sześć (co zresztą powielił Sąd Okręgowy w swych ustaleniach faktycznych). W. J. (1) zapewniał, że prowadzona przez niego spółka (...) do momentu przejęcia punktu handlowego w S. pozostawała w dobrej sytuacji majątkowej, a na koniec czerwca 2009 r. miała wygenerowane 300.000 złotych zysku. Twierdzeniom tym w sposób jaskrawy przeczyły dowody włączone do akt sprawy. Z dokumentów dołączonych do wniosku o ogłoszenie upadłości spółki wynikało, że w roku 2008 (...) Sp. z o.o. odnotowała stratę w wysokości 9.208,06 zł brutto i 19.804 zł netto (k. 82, 90), na koniec 2009 r. strata wyniosła 811.064,09 zł, a pierwsze trzy miesiące następnego roku przyniosły dalszą stratę w wysokości 607.400,28 zł (k. 199). Z kolei z niekwestionowanej opinii biegłej R. S. (k. 319-335) wynikało, że na koniec czerwca 2009 r. w kasie spółki wystąpił niedobór środków finansowych na ponad milion złotych, przy czym w tym samym czasie odnotowano nie rozliczone rozrachunki z właścicielem na kwotę 88.709,61 zł, zobowiązania wobec dostawców spółki sięgały wtedy sumy 3.248.911,26 zł, a należności od dostawców wynosiły łącznie 814.776,19 zł. Zarówno z tej opinii, jak i z dwóch opinii biegłego sądowego P. K. (k. 241-246, 853-864) jednoznacznie wynikało, że już w tamtym okresie spółka trwale zaprzestała płacenia swych zobowiązań i była niewypłacalna.

Oskarżony twierdził w swych wyjaśnieniach, uznanych za miarodajne przez sąd I instancji, że według niego nie było podstaw do wystąpienia z wnioskiem o ogłoszenie upadłości spółki (...) m.in. dlatego, że zobowiązania wobec kontrahentów realizowane były na bieżąco, a ewentualne problemy z płatnościami załatwiane były na zasadzie porozumienia. Z tymi wyjaśnieniami sprzeczne były nie tylko zeznania osób związanych z pokrzywdzonymi podmiotami oraz przedstawiane przezeń dokumenty, ale przede wszystkim zalegające w aktach sprawy (k. 126 i nast.) wykazy wierzycieli spółki, wyliczenia wysokości jej zobowiązań, czy uzyskane od komorników listy postępowań egzekucyjnych prowadzonych przeciwko tej spółce. Z wykazów tytułów wykonawczych i egzekucyjnych dotyczących spółki (...) (k. 166-174, 268-269, 520-524) wynikało, że pierwsze prawomocne już wyroki sądowe nakazujące spółce zapłatę swoim kontrahentom pochodziły z maja i czerwca 2009 r.

Informacje uzyskane z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (k.266) wskazywały, że zaległości spółki z o.o. (...) z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, bagatelizowane w wyjaśnieniach oskarżonego i ustaleniach sądu I instancji, w odniesieniu do samej tylko należności głównej (bez odsetek i kosztów) przekraczały 200 tysięcy złotych i dotyczyły okresu począwszy od kwietnia 2009 roku.

Z opinii biegłego sądowego P. K. (k. 244-245) wynika z kolei, że wskazywana w zeznaniach świadka S. P. i wyjaśnieniach oskarżonego kwota należnego do zwrotu na rzecz spółki nadpłaconego podatku VAT była wysoce wątpliwa i mogła wystąpić w rezultacie nienależytego prowadzenia księgowości spółki.

Sąd I instancji nie wziął w żadnym stopniu pod uwagę i nie przeanalizował przyczyn tego, że po zgłoszeniu wniosku o ogłoszenie upadłości spółki z o.o. (...)Sąd Rejonowy K.postanowieniem z dnia 10 sierpnia 2010 r., sygn. akt (...) (k. 252-254) oddalił wniosek ze względu na okoliczność, że majątek spółki nie wystarczałby nawet na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego.

Sąd meriti przyjął bezkrytycznie również wypowiedzi oskarżonego wskazujące, że jedną z przyczyn niepowodzenia gospodarczego spółki (...)była nieoczekiwana odmowa zawarcia umowy faktoringowej ze spółką przez bank. Wyjaśnienia w tym zakresie musiały budzić wątpliwości, gdyż ze słów oskarżonego wynikało, że miało chodzić nie o klasyczny faktoring, a tzw. faktoring odwrotny, gdy bank – faktor finansuje nie uzyskiwanie należności od odbiorców przez podmiot objęty faktoringiem, a spłacanie zobowiązań wobec dostawców przez ten podmiot (patrz np. Anna Wawryszuk – Misztal: Wykorzystanie faktoringu odwrotnego w zarządzaniu płynnością przedsiębiorstw, Zarządzanie i Finanse, nr 1/4/2013, Prace i Materiały Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego i powołana tam literatura). Oczywistym jest, że przy takim rodzaju faktoringu sytuacja finansowa i majątkowa, tj. wypłacalność podmiotu mającego zostać objętym faktoringiem jest dla banku – faktora kluczowa, a wziąwszy pod uwagę wyniki finansowe i stan księgowości oraz majątku spółki (...)trudno przyjąć, aby jakikolwiek bank mógł realnie rozważać zawarcie umowy tzw. faktoringu odwrotnego z rzeczoną spółką.

Przy tak istotnych sprzecznościach wyjaśnień oskarżonego oraz wspierających go zeznań świadka S. P. z materiałem dokumentarnym, zgromadzonym w aktach sprawy, za niewątpliwy błąd sądu I instancji, wytknięty w pisemnej apelacji prokuratora, uznać należy brak jakiejkolwiek weryfikacji twierdzeń W. J. (1) o przebywaniu na zwolnieniu lekarskim, czy nawet hospitalizacji, co miało mu uniemożliwić panowanie nad prawidłową działalnością spółki (...), której był prezesem. Przeprowadzenie bardziej wnikliwego postępowania dowodowego w tym zakresie i poczynienie dokładniejszych ustaleń co do tej kwestii przez sąd meriti było niezbędne w sytuacji, gdy właśnie tę okoliczność sąd I instancji upatrywał jako główną przesłankę uniemożliwiającą przypisanie oskarżonemu realizacji znamion zarzucanych mu przestępstw, zwłaszcza od ich strony podmiotowej.

Z przedstawionych powodów sąd odwoławczy zmuszony był stwierdzić trafność zarzutów przedstawionych w pisemnej apelacji oskarżyciela publicznego, w jej punktach I, II i IV uznając jednocześnie, że brak jest wystarczających podstaw do przyjęcia, aby nie wskazanie konkretnych dokumentów, ujawnianych na rozprawie w trybie art. 394 § 2 k.p.k. (zarzut III apelacji), mogło mieć wpływ na treść zapadłego orzeczenia. Niemniej jednak potwierdzenie uchybień wyszczególnionych w punktach I, II i IV środka odwoławczego skutkowało koniecznością uchylenia zaskarżonego wyroku w całości i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji.

Sąd Okręgowy w ponownym postępowaniu po wysłuchaniu wyjaśnień oskarżonego i umożliwieniu mu ustosunkowania się do zasygnalizowanych wyżej dowodów z dokumentów oraz wniosków wynikających z opinii biegłych, winien przeprowadzić dalsze postępowanie dowodowe w niezbędnym zakresie, a także dokonać weryfikacji twierdzeń oskarżonego dotyczących jego choroby w 2009 roku poprzez uzyskanie stosownych informacji pisemnych o jego zwolnieniach lekarskich lub hospitalizacji, ich okresie oraz tego, czy i w jakim zakresie kierował wówczas działalnością spółki, której był prezesem lub czy powierzył innej osobie prowadzenie jej spraw. Wskazane byłoby także uzyskanie potwierdzonych informacji, czy i w jakim banku oraz z jakim rezultatem toczyły się negocjacje dotyczące objęcia spółki z o.o. (...) tzw. faktoringiem odwrotnym. Zachodzi również potrzeba rozstrzygnięcia w zakresie rozbieżności wskazanych w poszczególnych wydanych w tej sprawie opiniach biegłych co do momentu pojawienia się przesłanek do zgłoszenia wniosku o upadłość spółki.

Poszerzony we wskazanych kierunkach materiał dowodowy sąd I instancji podda wszechstronnej, wnikliwej ocenie, zgodnej ze wskazaniami zawartymi w przepisie art. 7 k.p.k., aby stwierdzić, czy i w jakim momencie oskarżony zrealizował swym zachowaniem znamiona występku z art. 586 k.s.h., a nadto czy możliwe jest przypisanie mu popełnienia przestępstw oszustwa ujętych w pozostałych punktach aktu oskarżenia. Należy mieć przy tym na względzie wypracowane w doktrynie i orzecznictwie wskazania, że dla przypisania przestępstwa oszustwa trzeba wykazać obejmowanie przez sprawcę zamiarem umyślnym, ukierunkowanym na osiągnięcie korzyści majątkowej, wszystkich znamion tego przestępstwa już w chwili przystąpienia do działania (patrz np. wyrok SN z 14 stycznia 2004 r., sygn. IV KK 192/03, Prok i Pr.-wkł. 2004, nr 9, poz. 5), a także, iż stanowiący znamię tego przestępstwa skutek w postaci niekorzystnego rozporządzenia mieniem nie jest równoznaczny z wystąpieniem szkody w mieniu pokrzywdzonego, a wystarczające jest doprowadzenie pokrzywdzonego, w sposób opisany w przepisie art. 286 § 1 k.k., do zadysponowania mieniem niekorzystnego z punktu widzenia interesów pokrzywdzonego (patrz np. wyrok SN z dnia 30 sierpnia 2000 r., sygn. V KKN 267/00, OSNKW 2000, nr 9-10, poz. 85).

Z wszystkich przedstawionych względów orzeczono zatem jak w sentencji wyroku odwoławczego.