Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Powód A. K. domagał się zasądzenia na swoją rzecz od pozwanej Gminy (...)kwoty 47.362,06 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz zasądzenia kosztów postępowania według norm przepisanych.

Uzasadniając swoje stanowisko powód podał, iż na skutek wygranego przetargu nieograniczonego, w dniu 11 kwietnia 2008 r. zawarł z pozwaną umowę nr (...), na podstawie której zleciła mu ona wykonanie robót budowlanych polegających na remoncie elewacji budynku (...) przy ul. (...) w I. zgodnie z dokumentacją projektową. Niezwłocznie po podpisaniu umowy powód przejął plac budowy i przystąpił do realizacji umówionych robót, jednak wówczas okazało się, iż istnieją znaczące rozbieżności co do rozmiaru i zakresu prac, co wiązał się z koniecznością wykonania dodatkowych robót. W związku z powyższym powód zaproponował pozwanej rozwiązanie istniejących przeszkód i ustalenie zakresu dodatkowych prac załączając w tym celu stosowny kosztorys. W odpowiedzi na pismo powoda, pozwana wskazała, że nie jest w stanie uznać konieczności rozliczenia tych prac, a to z uwagi na fakt, iż wynagrodzenie za prace określone zostało ryczałtowo. Niezależnie od powyższego w dniu 28 kwietnia 2008 r. w związku z odstąpieniem przez pozwaną od montażu nakładek PCV na podokiennikach strony uzgodniły zmniejszenie zakresu robót wynikających z umowy nr (...). Pozwana zmniejszyła ustalone w umowie wynagrodzenie, powód zaś wystawił fakturę korygującą nr (...) z dnia 30 czerwca 2008 r. Powód prace określone w umowie z dnia 11 kwietnia 2008 r. oraz prace - w jego ocenie – dodatkowe zgodne ze sztuką budowlaną i technologią, wykonał prawidłowo i w uzgodnionym terminie, co potwierdza protokół odbioru z dnia 19 czerwca 2008 r. Strona pozwana nie zapłaciła powodowi wynagrodzenia za ww. prace dodatkowe zgodnie z przedłożonym kosztorysem na kwotę 47.362,06 zł.

Nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym z dnia 26 kwietnia 2010 r., Sąd Rejonowy w Inowrocławiu w sprawie o sygn. akt I Nc 1308/10 zasądził kwotę zgodną z żądaniem pozwu.

Sprzeciw od nakazu wniosła pozwana Gmina (...)domagając się oddalenia powództwa w całości i zasądzenia od powoda na swoją rzecz zwrotu kosztów postępowania według norm przepisanych. Pozwana zakwestionowała przedstawiony przez powoda kosztorys. W pierwszej kolejności wskazała, iż strony w zawartej umowie ustaliły wynagrodzenie ryczałtowe, a ponadto prace, za które zapłaty żąda powód, nie odpowiadają zakresowi robót określonemu w tym dokumencie.

Wyrokiem z dnia 20 grudnia 2012 r. r. Sąd Rejonowy w Inowrocławiu w sprawie o sygn. akt I C 503/10 oddalił powództwo i zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę 2.400 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd Rejonowy ustalił, co następuje.

Pozwana Gmina (...)ogłosiła przetarg nieograniczony na wykonanie elewacji budynki (...) przy ul. (...) w I.. Przedmiot zamówienia wskazany został w ogłoszeniu o zamówieniu, a jego szczegółowy opis określała dokumentacja projektowa, która stanowiła załącznik do specyfikacji istotnych warunków zamówienia

Przetarg na wykonanie elewacji (...) wygrał powód A. K., co doprowadziło do zawarcia przez strony - w dniu 11 kwietnia 2008 r. - umowy nr (...). W dokumencie tym strony określiły zakres zamówienia i wskazały, iż szczegółowy zakres wykonania przedmiotu umowy określony został w specyfikacji istotnych warunków zamówienia, dokumentacji projektowej, specyfikacji technicznej wykonania i odbioru robót budowlanych oraz w ofercie wykonawcy, które to dokumenty stanowiły integralną część umowy.

Strony w umowie nr (...) z dnia 11 kwietnia 2008 r. wskazały termin zakończenia wykonywania przedmiotu umowy oraz ustaliły wynagrodzenie ryczałtowe w wysokości 335.721,94 zł brutto.

Niezwłocznie po podpisaniu umowy powód przejął plac budowy i przystąpił do realizacji umówionych robót. Wówczas okazało się, iż istnieją rozbieżności w przedmiocie rozmiaru i zakresu prac.

W piśmie z dnia 17 kwietnia 2008 r. skierowanym do strony pozwanej powód wskazał na błędy w dokumentacji, a mianowicie podkreślił, iż w dokumentacji:

-

jako wysokość docieplenia i malowania słupów przyjęto wysokość 2,2 m, podczas gdy w rzeczywistości wysokość ta wynosi 6,96 m,

-

brakuje opracowania, w jaki sposób należy wykonać naprawy i izolacje termiczne od wysokości 2,2 m,

-

pominięto uzupełnienie papy po wymianie rynien i wiatrownic niezbędne w celu zapewnienia szczelności dachu,

-

nie ujęto konieczności wymiany rur spustowych oraz montażu rewizji w ilości 4 sztuk oraz wymiany instalacji odgromowej z pomiarami.

W związku z powyższym powód zaproponował pozwanej rozwiązanie istniejących przeszkód i ustalenie zakresu dodatkowych prac, załączając w tym celu stosowny kosztorys.

Niezależnie od powyższego w dniu 28 kwietnia 2008 r., w związku z odstąpieniem przez pozwaną od montażu nakładek PCV na podokiennikach, strony uzgodnił zmniejszenie zakresu robót wynikających z umowy. Pozwana zmniejszyła ustalone w umowie wynagrodzenie, powód zaś wystawił fakturę korygującą nr (...) z dnia 30 czerwca 2008 r.

Co do zakresu prac dodatkowych, pozwana w piśmie z dnia 21 maja 2008 r. wskazała, że nie jest w stanie uznać konieczności ich rozliczenia, a to z uwagi na fakt, iż wynagrodzenie za prace określone zostało ryczałtowo.

Powód prace określone w umowie z dnia 11 kwietnia 2008 r. oraz prace nieobjęte umową, ale zgodne ze sztuką budowlaną i technologią, wykonał prawidłowo i w uzgodnionym terminie. Strona pozwana nie zapłaciła powodowi wynagrodzenia za prace dodatkowe.

Sąd Rejonowy zważył, co następuje.

W analizowanej sprawie powód twierdził, iż wykonał na rzecz pozwanej prace dodatkowe, nieobjęte umową nr (...) z dnia 11 kwietnia 2008 r., które jednak - w przekonaniu powoda - były konieczne dla prawidłowej realizacji umowy wiążącej strony. W konsekwencji pozwana wzbogaciła się o wartość tych prac kosztem powoda. Na okoliczność wykazania wartości nieobjętych umową prac powód zgłosił dowód z opinii biegłego z dziedziny budownictwa. Sąd I instancji postanowieniem z dnia 2 sierpnia 2012 r. powyższy wniosek dowodowy oddalił, albowiem uznał, że formułowanie w związku ze zwiększeniem zakresu robót roszczenia o zapłatę w nawiązaniu do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu jest niedopuszczalne (art. 632 § 1 i 2 k.c.).

W myśl art. 632 § 1 k.c. jeżeli strony umowy o dzieło (a w drodze analogii - także strony umowy o roboty budowlane) umówiły się o wynagrodzenie ryczałtowe, przyjmujący zamówienie nie może żądać podwyższenia wynagrodzenia, chociażby w czasie zawarcia umowy nie można było przewidzieć rozmiaru lub kosztów prac. Jeżeli więc, tak jak w przedmiotowej sprawie, okazałoby się, że dla prawidłowego wykonania umowy powód powinien świadczyć w większym zakresie, to nie może on – zdaniem Sądu I instancji - domagać się z tego tytułu dodatkowego wynagrodzenia. Jest to możliwe tylko przy spełnieniu warunków wskazanych w art. 632 § 2 k.c.

Domaganie się przez powoda zapłaty z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia prowadzi, w ocenie Sądu Rejonowego, do obejścia zasady niezmienności wynagrodzenia ryczałtowego oraz eliminuje sądowy tryb kontroli tego roszczenia, który nie może nastąpić z pominięciem fazy powództwa o ukształtowanie stosunku prawnego (podwyższenie ryczałtu), w toku którego sąd bada nie tylko, czy wystąpiły przesłanki podwyższenia wynagrodzenia ryczałtowego wskazane, ale rozważa także, czy przy ich spełnienia umowa nadal powinna wiązać strony - sąd może bowiem podwyższyć ryczałt lub rozwiązać umowę. Dopiero zmiana umowy przez sąd i podwyższenie wynagrodzenia ryczałtowego stwarza podstawę do wystąpienia z powództwem o zapłatę dodatkowego, poza umówionym, wynagrodzenia. W przedmiotowej sprawie powód nie żądał ukształtowania stosunku prawnego, dlatego zdaniem Sądu I instancji nie było potrzeby badania, czy zaistniały przesłanki podwyższenia wynagrodzenia ryczałtowego. Poza sporem pozostawał fakt, iż powód otrzymał od pozwanej umówione wynagrodzenie i wskutek dokonanej zapłaty zobowiązanie Gminy (...)w stosunku do powoda jako wykonawcy wygasło.

O kosztach postępowania Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 98 k.p.c.

Apelację od wyroku złożył powód A. K. zaskarżając go w całości. Rozstrzygnięciu Sądu Rejonowego zarzucił naruszenie:

-

art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie błędnych ustaleń faktycznych w zakresie treści i skutków umowy zawartej umowy, zakresu prac nią objętych i rzeczywiście wykonanych,

-

art. 278 § 1 k.p.c. poprzez nie przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego na okoliczności podnoszone przez powoda w toku postępowania,

-

art. 405 k.c. i n. poprzez ich niezastosowanie.

Jednocześnie wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji, ewentualnie zmianę rozstrzygnięcia Sądu I instancji i orzeczenie zgodnie z żądaniem pozwu. Ponadto domagał się zasądzenia na swoją rzecz kosztów postępowania według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację pozwana Gmina (...)wnosiła o jej oddalenie i zasądzenia na swoją rzecz kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja powoda jest zasadna.

Z akceptowanych przez Sąd Okręgowy ustaleń Sądu I instancji co do charakteru prawnego zobowiązania łączącego strony wynika, że zwarły one umowę o roboty budowlane i ustaliły ryczałtowe wynagrodzenie za jej wykonanie. Za własne Sąd Odwoławczy uznał ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego niekwestionowane przez strony w zakresie niezbędnym dla rozstrzygnięcia, aczkolwiek nie podzielił wszystkich wniosków i ocen prawnych dokonanych na podstawie tychże ustaleń.

Na wstępie przypomnieć należy, że w rozpoznawanej sprawie spornym było, czy za niewątpliwie wykonane prace wykraczające poza łączącą strony umowę w postaci m.in. wykonania (...) w I. powyżej wysokości 2,2 m słupów, powodowi należy się wynagrodzenie określone na kwotę 47.362,06 zł (kosztorys k. 68-71 akt). Punktem wyjściowym do dokonania takiej oceny była analiza przedmiotowej umowy. Przy uwzględnieniu jej charakteru i ogólnych cech, konkretny zakres praw i obowiązków stron został określony przez jej treść i nie można zignorować faktu, że w specyfikacji istotnych warunków zamówienia stanowiącej integralną część umowy zawartej między stronami znajduje się zapis: „ogólna cena ofertowa powinna obejmować koszty wykonania robót bezpośrednio wynikających z dokumentacji projektowej, a także koszty robót nie ujętych w dokumentacji projektowej, a których wykonanie niezbędne jest dla prawidłowego wykonania przedmiotu zamówienia (…) oraz wszelkie koszty konieczne do poniesienia celem terminowej i prawidłowej realizacji przedmiotu zamówienia.” (k. 20). Przywołany dokument był podstawą do sporządzenia przez powoda kosztorysu i wyceny prac budowlanych na kwotę 335.721,94 zł. Takie też wynagrodzenie strony przyjęły w umowie nr (...), określając, że wynagrodzenie to ma charakter ryczałtowy, a zatem obejmuje wszystkie koszty związane z realizacją robót objętych dokumentacją projektową i specyfikacją techniczną.

Bezspornym w sprawie było to, że bezpośrednio po podpisaniu umowy powód przejął plac budowy i przystąpił do realizacji umówionych robót stwierdzając przy tym rozbieżności w przedmiocie rozmiaru i zakresu prac – szczegółowo opisane w piśmie z dnia 17 kwietnia 2008 r. (k. 61). W związku z powyższym powód zaproponował pozwanej rozwiązanie istniejących przeszkód i ustalenie zakresu dodatkowych prac, załączając w tym celu stosowny kosztorys. W kolejnym zaś piśmie podkreślił m.in., że wykonanie umowy zgodnie z ustalonymi warunkami (ocieplenie budynku do wysokości 2,2 m słupa) byłoby sprzeczne ze sztuką budowlaną lub też po dociepleniu całych słupów, ale jedynie w wymiarze 1.091,55 m ² spowodowałoby, że część budynku pozostałaby nie ocieplona (k. 64). Co znamienne odpowiadając po miesiącu na wezwanie powoda pozwany nie zakwestionował konieczności wykonania dodatkowych prac, a jedynie wskazał, że wykonawca powinien zmieścić się z tymi pracami w ustalonej cenie ryczałtowej (k. 62). Wskazać w tym miejscu należy, że wymóg profesjonalnego działania dotyczy nie tylko wykonawcy, lecz również inwestora, który przygotowuje dokumentację projektową. Dokumentacja projektowa nie może być zatem obarczona tak istotnymi błędami, które prowadzą do zmiany zakresu wykonywanych robót.

Nie bez znaczenia pozostaje również fakt, że odpowiedź pozwanej na zastrzeżenia powoda została udzielona dopiero w dniu 21 maja 2008 r., czyli po ponad miesiącu od ich zgłoszenia. W świetle krótkiego terminu na realizację remontu – miał on zostać zakończony do dnia 10 czerwca 2008 r., oznaczało to, że gdyby powód nie podjął stosownych prac przed zajęciem stanowiska przez pozwaną, nie wykonałby remontu w terminie i narażałby się na konieczność uiszczenia kar umownych (k. 55 i 57).

Sąd Okręgowy pragnie także zauważyć, że w toku realizacji umowy, w związku z rezygnacją pozwanej z montażu nakładek PCV na podokiennikach wewnętrznych, nie widziała ona żadnych przeszkód w uzgodnieniu z powodem zmiany wysokości (obniżenia) należnego mu wynagrodzenia ryczałtowego z tego tytułu (k. 59). Powód prace określone w umowie oraz prace nieobjęte umową, ale zgodne ze sztuką budowlaną i technologią, wykonał prawidłowo i w uzgodnionym terminie. Pozwana dokonując odbioru robót nie zgłaszała zastrzeżeń co do wykonanych prac dodatkowych.

W świetle powyższego uznać należało, że Sąd Rejonowy wyciągnął niewłaściwe wnioski z ustalonego przez siebie stanu faktycznego. Sąd Okręgowy zgodził się ze skarżącym, że co do zasady należało mu się wynagrodzenie za dodatkowe prace przez niego wykonane. Odnosząc się natomiast do zarzutów dotyczących podstawy prawnej żądania powoda wskazać należy, że zgodnie z treścią art. 405 k.c., kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Dyspozycja art. 405 k.c. wyznacza trzy podstawowe przesłanki do powstania roszczenia o zwrot wzbogacenia, a mianowicie wymaga się, aby doszło do wzbogacenia majątku jednej osoby, uzyskanego kosztem majątku innej osoby, aby wzbogacenie i zubożenie pozostawały ze sobą w związku w tym rozumieniu, iż wzbogacenie jest wynikiem zubożenia, a zatem by miały wspólne źródło, także aby wzbogacenie nastąpiło bez podstawy prawnej.

Podzielając pogląd Sądu I instancji, że w sporze - z uwagi na zawarcie umowy o roboty budowlane i ryczałtowego ukształtowania wynagrodzenia - brak jest podstaw do zasądzenia dochodzonej należności na podstawie przepisów regulujących te kwestie, nie można w takiej sytuacji - odmiennie niż prezentował to Sąd Rejonowy - twierdzić, że nie znajdą tu zastosowania przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu, gdyż prowadziłoby to do pozbawienia powoda możliwości dochodzenia niewątpliwie należnego mu świadczenia. Tym samym w okolicznościach, kiedy pozwana Gmina odebrała przedmiot umowy (nie roszcząc żadnych pretensji finansowych do wykonawcy), a zapłaciła cenę za jego wykonanie niższą niż faktyczna (w okolicznościach i na podstawie wyżej wskazanej), uzyskała korzyść kosztem powoda poprzez zaoszczędzenie wydatków, w wysokości równej wartości prac dodatkowych określonych kosztorysem na kwotę 47.362,06 zł.

Uznając, że w rozpatrywanej sprawie zostały spełnione wszystkie wyżej wskazane przesłanki wynikające z art. 405 k.c., Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., zmienił zaskarżony wyrok poprzez zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kwoty 47.362,06 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 24 lutego 2010 r. do dnia zapłaty tytułem wartości wykonanych przez powoda na rzecz pozwanej robót dodatkowych. Konsekwencją tego rozstrzygnięcia była zmiana w przedmiocie kosztów postępowania w I instancji poprzez zasądzenie ich na rzecz powoda.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c.