Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 września 2014 roku.

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim w IV Wydziale Karnym Odwoławczym w składzie:

Przewodniczący SSO Marta Legeny-Błaszczyk (spr.)

Sędziowie SO Ireneusz Grodek

SO Tomasz Ignaczak

Protokolant sekr. sądowy Agnieszka Olczyk

przy udziale Prokuratora Prokuratury Okręgowej w Piotrkowie Trybunalskim Roberta Wiznera

po rozpoznaniu w dniu 26 września 2014 roku

sprawy M. T.

oskarżonego z art. 209 § 1 kk

z powodu apelacji wniesionej przez oskarżonego

od wyroku Sądu Rejonowego w Radomsku

z dnia 16 czerwca 2014 roku sygn. akt VI K 758/13

na podstawie art. 437 § 1 kpk, art. 438 pkt 1 kpk, art. 624 § 1 kpk, art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 23 czerwca 1973 roku o opłatach w sprawach karnych (tekst jednolity: Dz. U. Nr 49 poz. 223 z 1983 roku z późniejszymi zmianami) zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że uchyla zawarte w punkcie 3 rozstrzygnięcie o obowiązku naprawienia szkody;

w pozostałej części zaskarżony wyrok utrzymuje w mocy;

zwalnia oskarżonego od opłaty za drugą instancję i zwrotu wydatków poniesionych przez Skarb Państwa w postępowaniu odwoławczym.

Sygn. akt IV Ka 505/14

UZASADNIENIE

M. T. został oskarżony o to, że w okresie czasu od 01 lipca 2008 roku do dnia 09 października 2013 roku w msc. P. ul. (...) uporczywie uchylał się od ciążącego na nim z mocy ustawy obowiązku łożenia na utrzymanie swoich dzieci W., M. i D. rodzeństwa T. określonego wyrokiem Sądu Rejonowego w Radomsku sygn. akt III RC 253/08 z dnia 11 sierpnia 2008 roku, w kwotach po 350 zł na rzecz W., 250 zł na rzecz M. i D., a następnie podwyższonych na mocy wyroku Sądu Rejonowego w Radomsku z dnia 22 czerwca 2009r., sygn. akt III RC 235/09 do kwoty 450 zł miesięcznie na rzecz W., 350 zł miesięcznie na rzecz M. i D., a następnie podwyższonych na mocy wyroku Sądu Rejonowego w Radomsku z dnia 05 grudnia 2011r., sygn. akt III RC 475/11 do kwoty 480 zł na rzecz W., 400 zł na rzecz M. i D., przez co naraził je na niemożność zaspokojenia ich podstawowych potrzeb życiowych, przy czym zaległości na rzecz wierzyciela wynoszą 1326,23 zł,

tj. o czyn z art. 209 § 1 kk.

Sąd Rejonowy w Radomsku wyrokiem z dnia 16 czerwca 2014 roku w sprawie VI K 758/13 uznał oskarżonego M. T. za winnego popełnienia zarzucanego mu czynu i na podstawie art. 209 § 1 kk w zw. z art. 35 § 1 kk wymierzył mu karę 8 miesięcy ograniczenia wolności z obowiązkiem wykonywania nieodpłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze 20 godzin w stosunku miesięcznym,

- na podstawie art. 72 § 1 pkt 3 kk w zw. z art. 36 § 2 kk zobowiązał oskarżonego do wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie dzieci W., M. i D. T.,

- na podstawie art. 72 § 2 kk w zw. z art. 36 § 2 kk zobowiązał oskarżonego do naprawienia w całości szkody wyrządzonej przestępstwem poprzez zapłatę na rzecz pokrzywdzonych W., M. i D. do rąk ich przedstawicielki ustawowej A. T. kwoty 1.326,23 zł,

- zwolnił oskarżonego od obowiązku zwrotu kosztów sądowych w całości.

Wyrok ten zaskarżył w całości oskarżony M. T..

Apelacja wywiedziona została, jak wynika z jej treści, z podstawy prawnej art. 438 pkt 3 kpk i zarzuciła błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę skarżonego wyroku, mający wpływ na treść orzeczenia a polegający na bezpodstawnym przyjęciu, że oskarżony w okresie objętym aktem oskarżenia uporczywie uchylał się od wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie dzieci W., M. i D. rodzeństwa T. - przez co naraził je na niemożność zaspokojenia ich podstawowych potrzeb życiowych tj. uznania oskarżonego winnym czynu wypełniającego dyspozycję art. 209 § 1 kk, podczas gdy zebrany w sprawie materiał dowodowy oceniony w sposób wnikliwy i całościowy winien prowadzić do wniosku, że niewywiązywanie się z w/w obowiązku przez oskarżonego nie było przez niego w żaden sposób zawinione, gdyż oskarżony w miarę swoich możliwości oraz stosownie do warunków na rynku pracy podejmował zatrudnienie a dzieci wbrew ustaleniom sądu nie były narażone na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb.

W konkluzji skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez warunkowe umorzenie postępowania na okres próby 2 lat i zwolnienie oskarżonego od kosztów sądowych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna w takim zakresie, że na skutek jej wniesienia powstały podstawy do uchylenia rozstrzygnięcia o obowiązku naprawienia szkody zawartego w punkcie 3 zaskarżonego wyroku.

Analiza zebranego w sprawie materiału dowodowego w połączeniu z lekturą uzasadnienia zaskarżonego wyroku prowadzi do wniosku, że ustalenia faktyczne poczynione przez sąd pierwszej instancji, w tym ustalenia dotyczące sprawstwa oskarżonego w zakresie zarzucanego mu czynu, są prawidłowe i zgodne z całokształtem okoliczności sprawy.

Sąd rejonowy kierując się prawem swobodnej oceny dowodów poczynił ustalenia takie, które nie mogą być uważane za błędne, dowolne, sprzeczne z zasadami prawidłowego rozumowania i doświadczenia życiowego.

Co przy tym najistotniejsze w rozważaniach swych nie pominął żadnego dowodu, każdy z nich szczegółowo omówił i w uzasadnieniu orzeczenia wskazał, które z tych dowodów i dlaczego uznał za wiarygodne, a którym i dlaczego przymiotu wiarygodności odmówił. Podkreślenia wymaga dokładność, wszechstronność i wieloaspektowość oceny materiału dowodowego.

Lektura apelacji oskarżonego prowadzi do wniosku, że podniesione w niej zarzuty sprowadzają się w istocie do nieprawidłowego, zdaniem skarżącego, przyjęcia przez sąd rejonowy, że jego zachowaniu polegającemu na niewywiązywaniu się z obowiązku alimentacyjnego można przypisać cechę uchylania się, podczas gdy nie było ono spowodowane jego złą wolą, lecz obiektywnymi warunkami a nadto do wadliwego przyjęcia, że na skutek niewywiązywania się przez niego ze zobowiązania alimentacyjnego, jego dzieci zostały narażone na niemożność zaspokojenia swoich podstawowych potrzeb życiowych.

Prowadzi to do konstatacji, iż w istocie skarżący kwestionuje dokonaną przez sąd rejonowy ocenę spełnienia przez oskarżonego przesłanek zaistnienia czynu z art. 209 § 1 kk tj. przesłanki uporczywego uchylania się od ciążącego na nim obowiązku alimentacyjnego oraz narażenia na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych.

W odniesieniu do powyższego wskazać należy, że Sąd Odwoławczy podziela w całości ocenę zachowania oskarżonego dokonaną przez sąd rejonowy, szczegółowo przedstawioną w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Rację ma sąd pierwszej instancji twierdząc, że o uchylaniu się przez oskarżonego od obowiązku alimentacyjnego świadczy fakt, że w okresie objętym aktem oskarżenia M. T. był osobą młodą, zdrową (problemy zdrowotne pojawiły się u niego dopiero w marcu 2014r.), a nadto posiadającą wysokie kwalifikacje zawodowe. Jego zawód wyuczony to stolarz, jednakże pracował też w charakterze pilarza, listonosza i robotnika budowlanego. Oskarżony przyznał przy tym, że za wyjątkiem 3-4 miesięcznych okresów zimowych podejmował cały czas zatrudnienie, czy to w formie stałej, czy dorywczej. Pozostawało to jednak bez wpływu na realizację obowiązku alimentacyjnego. Nie bez znaczenia dla oceny zachowania oskarżonego pozostaje prezentowany przez niego stosunek do własnego postępowania oraz prezentowana wielokrotnie w czasie postępowania sądowego roszczeniowa postawa oraz wyuczona bezradność a także zaprezentowane przez M. T. stanowisko, że dzieci powinny utrzymywać się ze świadczeń z funduszu alimentacyjnego. Dodatkowo zauważyć należy, że oskarżony podjął skuteczne starania o uregulowanie swojego zadłużenia wobec banku oraz znajomych, natomiast nie wykazał żadnej aktywności w celu wywiązania się ze swoich zobowiązań finansowych wobec dzieci. Oceny tej nie zmienia fakt, kilkakrotnych drobnych wpłat komornikowi pieniędzy (łącznie kwoty 785 zł) oraz kilkakrotne darowanie dzieciom prezentów okolicznościowych. O uporczywości świadczy natomiast zarówno długi okres utrzymywania się niealimentacji, jak również brak jakiejkolwiek zmiany w zachowaniu oskarżonego, nawet pomimo upomnień komornika czy wszczęcia postępowania karnego.

Nie sposób też podzielić argumentacji oskarżonego, który podniósł, że na skutek niewywiązywania się przez niego ze zobowiązania alimentacyjnego, jego dzieci nie zostały narażone na niemożność zaspokojenia swoich podstawowych potrzeb życiowych. W odniesieniu do wywodów apelacji wskazać należy, że Sąd odwoławczy podziela zapatrywanie wyrażone przez sąd rejonowy, zgodnie z którym przez pojęcie podstawowych potrzeb życiowych rozumie się nie tylko potrzeby w zakresie minimum egzystencji (wyżywienie, odzież, potrzeby higieniczne), ale również potrzeby związane z uzyskaniem niezbędnego wykształcenia i korzystaniem z dóbr kulturalnych (tak też Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 marca 1987 r., V KRN 54/87, OSNPG 1987, nr 8, poz. 103). Bez wpływu na to stanowisko pozostaje fakt, że dzieci miały zapewnione środki z funduszu alimentacyjnego. Brak jest zatem podstaw do stwierdzenia, że wszystkie podstawowe potrzeby pokrzywdzonych zostały zaspokojone.

Reasumując, trafnie uznał sąd pierwszej instancji, że zachowanie oskarżonego nosi cechy uporczywego uchylania się od obowiązku alimentacyjnego a w jego efekcie dzieci oskarżonego były narażone na niemożność zaspokojenia swoich podstawowych potrzeb życiowych a czyn oskarżonego polegający na niewywiązywaniu się z ciążącego na nim obowiązku alimentacyjnego wyczerpuje znamiona określone w art. 209 § 1 kk.

Przechodząc do zawartego w apelacji wniosku oskarżonego o warunkowe umorzenie postępowania wskazać należy, że Sąd Odwoławczy nie znalazł podstaw do jego uwzględnienia. Zgodnie z art. 66 § 1 i § 2 kk sąd może warunkowo umorzyć postępowanie karne w przypadku przestępstwa zagrożonego karą nieprzekraczającą 3 lat pozbawienia wolności, jeżeli wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne, okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości a postawa sprawcy niekaranego wcześniej za przestępstwo umyślne, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa. Poza spełnieniem przesłanki formalnej – zagrożenie karą pozbawienia wolności do 2 lat, brak jest podstaw do przyjęcia wystąpienia pozostałych warunków z art. 66 § 1 i § 2 kk.

W pierwszej kolejności stwierdzić należy, że okoliczności sprawy nie pozwalają na przyjęcie, że stopień winy i społecznej szkodliwości zarzuconego oskarżonemu czynu mieści się w zakresie pojęcia „nie jest znaczny”. Oskarżony miał świadomość ciążącego na nim obowiązku alimentacyjnego i pomimo tego nie podejmował wysiłku, aby choć częściowo uczynić mu zadość. Stan ten utrzymywał się zaś przez ponad 5 lat. Dodatkowo wskazać należy na nastawienie oskarżonego do obowiązku alimentacyjnego i potrzeb jego małoletnich dzieci. Długotrwałość stanu niealimentacji oraz fakt, że na skutek zaniechania oskarżonego narażone było prawo trojga dzieci do zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych świadczy też o znacznym stopniu społecznej szkodliwości czynu.

Oskarżony M. T. nie przyznał się też do popełnienia zarzucanego mu czynu a przedstawione przez niego wyjaśnienia są jednostronne i w wielu miejscach wprowadzające wątpliwości, co do okoliczności popełnienia czynu.

Za warunkowym umorzeniem postępowania nie przemawiają też właściwości i warunki osobiste oskarżonego oraz jego dotychczasowy sposób życia. Wskazać w tym miejscu należy w szczególności na nastawienie oskarżonego do ciążącego na nim obowiązku alimentacyjnego oraz prezentowaną przez niego roszczeniową postawę oraz brak z jego strony starań o uregulowanie zaległości alimentacyjnych.

Reasumując stwierdzić należy, że w rozpoznawanej sprawie brak jest podstaw do zastosowania, określonej w art. 66 § 1 i 2 kk, instytucji warunkowego umorzenia postępowania.

Orzeczona wobec M. T. kara 8 miesięcy ograniczenia wolności z obowiązkiem wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze 20 godzin w stosunku miesięcznym jest współmierna do stopnia winy i uwzględnia stopień bezprawia, spełni cele zapobiegawcze i wychowawcze wobec sprawcy oraz cele w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa.

Jako prawidłowe ocenić też należało rozstrzygnięcie o zobowiązaniu oskarżonego, na podstawie art. 72 § 1 pkt 3 kk w zw. z art. 36 § 2 kk, do wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie dzieci W., M. i D. T..

Waloru prawidłowości nie można natomiast przydać, zawartemu w punkcie 3 zaskarżonego wyroku, orzeczeniu o zobowiązaniu oskarżonego do naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem poprzez zapłatę na rzecz pokrzywdzonych W., M. i D. T. do rąk ich przedstawicielki ustawowej A. T. kwoty 1.326,23 zł. Rozstrzygnięcie to skutkowałoby sytuacją, w której pokrzywdzeni dysponowaliby dwoma tytułami egzekucyjnymi co do tej samej kwoty – jednym w postaci wyroku, określającego wysokość ciążącego na oskarżonym obowiązku alimentacyjnego oraz drugim w postaci wyroku karnego wydanego w niniejszej sprawie.

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim stoi na stanowisku (podzielając poglądy wyrażane w doktrynie), że sprawcę przestępstwa z art. 209 § 1 kk można zobowiązać, w ramach orzeczenia o warunkowym zawieszeniu wykonania kary, jedynie do płacenia bieżących i przyszłych rat alimentacyjnych. Nie można jednak w oparciu o przepis art. 72 kk nałożyć na niego obowiązku naprawienia szkody czy też zobowiązać go do uregulowania zaległości alimentacyjnych ( por. poglądy prezentowane w komentarzach do art. 72 kk w: Kodeks Karny. Komentarz, red. prof. dr hab. Alicja Grześkowiak, prof. dr hab. Krzysztof Wiak, rok wydania: 2013, Wydawnictwo: C.H. Beck, wydanie: 2, opubl. Legalis; w: Kodeks karny. Część ogólna. Tom II. Komentarz do art. 32–116, red. dr Michał Królikowski, prof. dr hab. Robert Zabłocki, rok wydania: 2011, Wydawnictwo: C.H. Beck, Wydanie: 2, opubl. Legali; w: Kodeks karny. Komentarz, red. prof. dr hab. Ryszard Stefański, rok wydania: 2013, Wydawnictwo: C.H. Beck, wydanie: 7, opubl. Legalis oraz z odesłaniem do komentarza do art. 67 kk w: Zoll Andrzej (red.), Bogdan Grzegorz, Ćwiąkalski Zbigniew, Kardas Piotr, Majewski Jarosław, Raglewski Janusz, Szewczyk Maria, Wróbel Włodzimierz, Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz. Tom I. Komentarz do art. 1-116 k.k., Zakamycze, 2004, opubl. Lex )

Dlatego Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że uchylił zawarte pkt 3 zaskarżonego wyroku rozstrzygnięcie o obowiązku naprawienia szkody.

W pozostałym zakresie zaskarżony wyrok jako słuszny i sprawiedliwy należało utrzymać w mocy.

Z powyższych względów orzeczono jak w części dyspozytywnej wyroku.

Z uwagi na sytuację osobistą i materialną oskarżonego sąd odwoławczy zwolnił go od opłaty za drugą instancję oraz od wydatków poniesionych w postępowaniu odwoławczym, uznając iż ich uiszczenie byłoby dla niego zbyt uciążliwe.