Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 6 września 2012 r. W. J. wniósł o zasądzenie na jego rzecz od (...) S.A. z siedzibą w W. kwoty 5.500 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia złożenia pozwu do dnia zapłaty.

Nakazem zapłaty, wydanym w postępowaniu upominawczym w dniu 16 października 2012 r., Sąd Rejonowy (...)w L. uwzględnił powództwo w całości.

W sprzeciwie od powyższego nakazu zapłaty pozwany (...) S.A. z siedzibą w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości.

Wyrokiem z dnia 19 lutego 2014 r., wydanym w sprawie sygn. akt II C 200/13, Sąd Rejonowy dla (...)w W. orzekł zgodnie z żądaniem pozwu zasądzając od pozwanego na rzecz powoda zwrot kosztów postępowania.

Powyższy wyrok zapadł w oparciu o następujące ustalenia i rozważania:

W. J. zawarł z pozwanym (...) S.A. z siedzibą w W. umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym o nr (...) na okres 15 lat, przy czym początek okresu ubezpieczenia przypadał na dzień 17 sierpnia 2010 r., a składkę miesięczną ustalono na kwotę 500 zł.

Integralną częścią umowy były ogólne warunki ubezpieczenia na życie, które w § 10 ust. 2 stanowiły, że w przypadku rozwiązania umowy przez ubezpieczającego ubezpieczyciel dokona wypłaty kwoty w wysokości świadczenia wykupu, przy czym zgodnie z ust. 3 w pierwszych dwóch latach polisy wartość świadczenia wykupu jest równa wartości części wolnej rachunku i wypłacana jest jedynie wówczas, gdy na rachunku jednostek funduszy zgromadzone są środki stanowiące część wolną rachunku.

Umowa nr (...) uległa rozwiązaniu z dniem 31 sierpnia 2011 r. wobec zaniechania przez powoda uiszczania składek o czym pozwany poinformował powoda w piśmie z 6 września 2011 r., pouczając go jednocześnie, że przysługuje mu wypłata świadczenia wykupu.

W piśmie z dnia 25 listopada 2011 r. pozwany przesłał powodowi informację o stanie jego rachunku, w której podał, że suma wpłaconych składek tytułem polisy nr (...) wynosi 5.500 zł, a suma do wypłaty to 0,00 zł.

Przed zawarciem umowy nr (...) powód związany był z pozwanym umową nr (...), na poczet której powód uiścił składkę w wysokości 1.000 zł i od której odstąpił w dniu 6 sierpnia 2010 r. Składkę w wysokości 1.000 zł ubezpieczyciel zwrócił powodowi, przelewając ją - zgodnie z dyspozycją powoda - na poczet umowy nr (...).

Pismem z dnia 31 stycznia 2011 r. W. J. wezwał (...)do zapłaty kwoty 5.500 zł tytułem zwrotu wpłaconych składek, pobranych tytułem opłaty likwidacyjnej, w związku z rozwiązaniem w dniu 31 sierpnia 2011 r. umowy ubezpieczenia. W piśmie tym powód omyłkowo wskazał, że chodzi o wypłatę składek z polisy nr (...).

W odpowiedzi na wezwanie zakład ubezpieczeń poinformował, że od umowy nr (...) powód odstąpił w dniu 13 sierpnia 2010 r., a składkę z tej umowy przelano zgodnie z wolą powoda na poczet umowy nr (...), wobec czego wbrew sugestiom powoda nie pobrano żadnej opłaty likwidacyjnej.

W tych okolicznościach W. J. wystąpił na drogę postępowania sądowego.

Rozstrzygając przedmiotową sprawę, Sąd I instancji zważył, że powód domagał się zwrotu całości składek uiszczonych na poczet umowy nr (...), zawartej z pozwanym. Sąd rejonowy zauważył, że powód w treści pozwu nie wskazał co prawda w sposób precyzyjny, że roszczenie wywodzi właśnie z tej umowy, jednak z całokształtu twierdzeń pozwu, a nade wszystko z treści dokumentów załączonych do pozwu i z wykazu powołanych w pozwie dowodów, zdaniem sądu I instancji wyraźnie wynikało, że powództwo oparto na w/w umowie, a ponadto powództwo zostało sprecyzowane w ten właśnie sposób na rozprawie w dniu 18 października 2013 r.

Sąd rejonowy za zasadne uznał twierdzenia powoda, iż postanowienia umowne pozwalające pozwanemu na zatrzymanie 100% składek tytułem opłaty likwidacyjnej w związku z rozwiązaniem umowy stanowią niedozwoloną klauzulę umowną.

Zdaniem sądu I instancji, z chwilą rozwiązania umowy pozwany miał obowiązek dokonania wypłaty kwoty w wysokości świadczenia wykupu - zgodnie z § 10 ust. 2 umowy stron, wskazując, że zgodnie z art. 354 § 1 k.c. dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią.

Zatrzymanie całości składek zgromadzonych na rachunku było zatem w ocenie sądu rejonowego nieuzasadnione, a zatem podlegało zwrotowi zgodnie ze zobowiązaniem pozwanego wynikającym z umowy stron. Jednocześnie sąd I instancji miał na uwadze, że pozwany w sprzeciwie od nakazu zapłaty nie kwestionował wysokości roszczenia, nie odniósł się też w żaden sposób do twierdzeń pozwu odnośnie nieuprawnionego zatrzymania składek. Sąd rejonowy miał na uwadze, że pozwany wadliwie zinterpretował treść pozwu, uznając, że roszczenie powoda dotyczy umowy o nr (...), z której pozwany całkowicie rozliczył się z powodem, jednakże podkreślił, że z całokształtu twierdzeń pozwu, a nade wszystko z treści dokumentów załączonych do pozwu i z wykazu powołanych w pozwie dowodów wyraźnie wynikało, że powództwo oparto na umowie o nr (...). Sąd I instancji zauważył, że pozwany skupił się na fakcie, że w przesądowym wezwaniu do zapłaty kwoty 5.500 zł (k.46) powód wskazał nr umowy (...), mimo, że w wezwaniu tym podał także, że umowa została rozwiązana w dniu 31 sierpnia 2011 r., a suma składek wyniosła 5.500 zł, co jednoznacznie wskazywało, że roszczenie dotyczyło umowy o nr (...), a inny nr polisy wskazano jedynie omyłkowo.

Sąd rejonowy, powołując stanowisko Sądu Apelacyjnego w Warszawie, stwierdził, że rację ma powód, wywodząc, że postanowienia umowne zezwalające zakładowi ubezpieczeń na zatrzymanie wszystkich środków zgromadzonych w ramach polisy, są niedozwoloną klauzulą umowną w rozumieniu art. 3851 § 1 k.c., bowiem naruszają dobre obyczaje i rażąco naruszają interesy konsumenta, gdyż sankcjonują przejęcie przez ubezpieczyciela całości środków w oderwaniu od skali poniesionych przez ten podmiot wydatków i nadmiernie obciążają konsumenta. W tych okolicznościach sąd I instancji uznał, że postanowienia te nie wiążą konsumenta (art. 3851 § 1 k.c.), który może żądać zwrotu tzw. opłaty likwidacyjnej na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 405 i nast. k.c.).

Sąd rejonowy uwzględnił więc powództwo w całości, orzekając o kosztach procesu na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c., obciążając nimi pozwanego jako stronę przegrywającą sprawę w całości.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany, skarżąc orzeczenie w całości, zarzucając:

1) naruszenie art. 321 § 1 k.p.c. poprzez orzeczenie ponad żądanie powoda, tj. pominięcie w ustaleniach sądu pisma procesowego powoda z dnia 6 grudnia 2013r. (k. 126) w którym powód cofnął powództwo ze zrzeczeniem się roszczenia w zakresie kwoty 500 zł wraz z ustawowymi odsetkami od 17 grudnia 2011r do dnia zapłaty, wobec udowodnienia zapłaty tej kwoty przez pozwanego na rzecz powoda;

2) naruszenie art. 227 k.p.c. poprzez pominięcie dowodu z dokumentu tj. oświadczenia o cofnięciu pozwu z dnia 6 grudnia 2013r. (k. 126) w którym powód cofnął powództwo ze zrzeczeniem się roszczenia w zakresie kwoty 500 zł wraz z ustawowymi odsetkami od 17 grudnia 2011r do dnia zapłaty, wobec udowodnienia zapłaty tej kwoty przez pozwanego na rzecz powoda;

3)naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. albowiem uzasadnienie skarżonego wyroku nie zawiera wskazania dlaczego Sąd odmówił mocy i wiarygodności dowodowej oświadczenia o cofnięciu pozwu z dnia 6 grudnia 2013r. (k. 126) w którym powód cofnął powództwo ze zrzeczeniem się roszczenia w zakresie kwoty 500 zł wraz z ustawowymi odsetkami od 17 grudnia 2011r do dnia zapłaty, wobec udowodnienia zapłaty tej kwoty przez pozwanego na rzecz powoda;

4) naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. albowiem uzasadnienie skarżonego wyroku nie zawiera wskazania dlaczego Sąd odmówił mocy i wiarygodności dowodowej oświadczeniu powoda z dnia 10 czerwca 2013r. (k. 66) w którym powód podtrzymał powództwo po upadku nakazu, w zakresie identycznym jak przy pozwie poprzedzającym nakaz, pomimo wykazania przez pozwanego w sprzeciwie bezzasadności roszczeń powoda w zakresie określonym w pozwie;

5) naruszenie art. 505(4) § 1 k.p.c. albowiem wbrew wyraźnemu ustawowemu zakazowi Sąd I instancji dopuścił w sposób faktyczny zmianę powództwa w postępowaniu uproszczonym i w zakresie zmienionym rozpoznawał faktycznie zmienione powództwo od dnia 18 października 2013r. do dnia 5 lutego 2014r. wyprowadzając z niego wnioski i ustalenia będące następnie podstawą uzasadnienia skarżonego niniejszym wyroku;

6)naruszenie art. 233 § 1 k.p.c., zasady swobodnej oceny dowodów tj. przyjęcie, że powoda -radcę prawnego, cechuje takim sam zakres należytej staranności przy ocenie skutków prawnych zawieranych umów oraz skutków prawnych składanych oświadczeń procesowych, jaki cechuje uśrednionego konsumenta w rozumieniu art. 22 (1) k.c., co narusza również tym samym art. 5 k.c. poprzez jego niezastosowanie w sytuacji, w której zachodziły przesłanki do jego zastosowania;

7)naruszenie art. 6 k.c. w związku z art. 232 k.p.c. poprzez jego błędne zastosowanie i przyjęcie, iż powód przedstawił dowody świadczące o tym, iż postanowienie wzorca umownego stanowi postanowienie niedozwolone pomimo braku przedstawienia takiego dowodu przez powoda;

8)naruszenia art. 65 § 2 k.c. poprzez wyprowadzanie z wzorca umownego objętego sporem wniosku, że na podstawie 10 § 2 tej umowy, z tytułu przedterminowego rozwiązania umowy pozwany miał obowiązek zwrotu całości zgromadzonych przez powoda środków tytułem świadczenia wykupu, podczas gdy z wzorca taki obowiązek nie wypływa;

9)naruszenia art. 18 ust. 2 ustawy z dnia 22 maja 2013 o działalności ubezpieczeniowej poprzez błędne uznanie, iż pozwany nie ma prawa pokrycia kosztów prowadzenia przez siebie działalności ze środków wpłaconych przez ubezpieczających z tytułu składki ubezpieczeniowej;

10) naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. albowiem uzasadnienie skarżonego wyroku nie zawiera wskazania dlaczego Sąd I instancji, odmówił pozwanemu prawa pokrycia kosztów prowadzenia przez siebie działalności ze środków wpłaconych przez ubezpieczających z tytułu składki ubezpieczeniowej, co wynika z orzecznictwa cytowanego w uzasadnieniu skarżonego wyroku.

Wskazując na powyższe zarzuty pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie na jego rzecz od powoda zwrotu kosztów postępowania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy sądowi rejonowemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu sądowi orzeczenie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Rozpoznając sprawę w granicach zaskarżenia, sąd okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się zasadna.

W pierwszej kolejności należy wskazać, iż słusznie podniesiono w apelacji pominięcie przez sąd rejonowy oświadczenia powoda o cofnięciu pozwu wraz ze zrzeczeniem się roszczenia w zakresie kwoty 500 zł, zawartego w piśmie procesowym z dnia 6 grudnia 2013 r. (k. 126), w konsekwencji czego sąd I instancji orzekł ponad określone przez powoda żądanie.

Sąd okręgowy stwierdza ponadto, że pozwany trafnie zarzucił sądowi I instancji błędną interpretację § 10 ust. 2 Ogólnych Warunków Ubezpieczenia na Życie (...) (dalej: „OWU”). Należy zauważyć, że sąd rejonowy wskazując, że zgodnie z treścią powyższego paragrafu pozwany miał obowiązek dokonania wypłaty kwoty w wysokości świadczenia wykupu, pominął treść ust. 3 powołanego paragrafu, określającą warunki wypłaty oraz wartość Świadczenia Wykupu w pierwszych dwóch latach polisy. Nie ulega zaś wątpliwości, że to właśnie ten ustęp miał zastosowanie w niniejszej sprawie, skoro umowa polisy nr (...) uległa rozwiązaniu po upływie roku od jej zawarcia. Stosownie zaś do treści § 10 ust. 3 OWU Wartość Świadczenia Wykupu – równa Wartości Części Wolnej Rachunku – wypłacana jest jedynie wówczas, gdy na Rachunku Jednostek Funduszy zgromadzone są środki stanowiące Część Wolną Rachunku. Interpretując powyższy zapis należy mieć na uwadze treść § 2 ust. 4 i 12 OWU, w którym wyjaśniono, że Częścią Wolną Rachunku jest część środków zapisanych na Rachunku Jednostek Funduszy, pochodzących ze składki Regularnej należnej po Okresie Bazowym oraz Składki Dodatkowej, przy czym okresem bazowym jest okres pierwszych siedmiu lat Polisy. W świetle powyższych postanowień należy stwierdzić, że skoro umowa została rozwiązana przed upływem dwóch lat jej obowiązywania, powodowi przysługiwałby zwrot jedynie zgromadzonych na rachunku środków pochodzących ze składki dodatkowej, której jednakże W. J. nie uiszczał.

W tych okolicznościach nie ulega wątpliwości, że sąd rejonowy błędnie ocenił roszczenie jako uzasadnione w oparciu o treść § 10 ust. 2 OWU, który w niniejszej sprawie nie mógł znaleźć zastosowania. Na marginesie można tylko dodać, że także w tym przepisie zawarto odesłanie do § 23, w którym możliwość całkowitej wypłaty świadczenia przewidziano począwszy od drugiej rocznicy polisy, czego sąd I instancji nie dostrzegł.

Należy ponadto zauważyć, iż sąd rejonowy podzielając stanowisko powoda w zakresie uznania postanowienia zezwalającego zakładowi ubezpieczeń na zatrzymanie wszystkich środków zgromadzonych w ramach polisy, za niedozwoloną klauzulę umowną w rozumieniu art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c. nie odniósł się do realiów przedmiotowej sprawy. Treść uzasadnienia sądu I instancji ogranicza się w tym zakresie do powołania orzeczeń Sądu Apelacyjnego w W. oraz art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c. Sąd rejonowy nie wskazał jednak, które z postanowień OWU (...) stanowi w jego ocenie niedozwoloną klauzulę umowną, zaś sąd okręgowy stwierdza, że żaden ich zapis nie przewiduje, że rezygnacja przez ubezpieczonego z dalszego wnoszenia składek ubezpieczeniowych będzie skutkować utratą wszystkich środków, jakie zostaną uzyskane poprzez wykup jednostek uczestnictwa, a takiego właśnie postanowienia dotyczyło powołane przez sąd I instancji orzeczenie Sądu Apelacyjnego w W. z dnia 14 maja 2010 r., VI ACa 1175/09 (LEX 694224). W tej sytuacji stanowiska sądu rejonowego w tym zakresie nie sposób podzielić. Należy zauważyć, iż w § 10 ust. 5 OWU przewidziano, iż w przypadku przedterminowego rozwiązania umowy wypłacana wysokość Świadczenia Wykupu w zakresie Wartości Części Bazowej Rachunku uwzględnia jej pomniejszenie o koszty poniesione przez Ubezpieczyciela związane z dystrybucją i zawarciem umowy oraz o koszty związane z prowadzoną przez Ubezpieczyciela działalnością gospodarczą, które w związku z przedterminowym rozwiązaniem umowy nie będą mogły zostać pokryte z opłat, jakie byłyby pobierane w trakcie całego okresu, na jaki umowa została zawarta. Z powyższego nie wynika jednak, aby przedterminowe rozwiązanie umowy skutkowało utratą wszystkich zgromadzonych środków, w żaden sposób nie zostało to w sprawie wykazane, a ponadto lakoniczne w tym zakresie uzasadnienie sądu rejonowego nie pozwala nawet na stanowcze stwierdzenie, że to właśnie postanowienie zostało przez sąd uznane za niedozwoloną klauzulę umowną.

Na marginesie można tylko dodać, iż powód żądając całości zapłaconych pozwanemu składek nie dostrzegł, iż przez okres ich uiszczania był objęty ochroną ubezpieczeniową i w razie wystąpienia zdarzenia przewidzianego w umowie, ubezpieczyciel zobowiązany byłby do świadczenia z tego tytułu. Już nawet z tego względu żądanie zwrotu wszystkich uiszczonych składek w pełnej wysokości należało uznać za niezasadne

W tych okolicznościach, mając na uwadze treść łączącej strony umowy oraz OWU, w ocenie sądu okręgowego brak było podstaw do uwzględnienia powództwa W. J., dlatego zaskarżone orzeczenie, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. podlegało odpowiedniej zmianie.

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. i art. 391 § 1 k.p.c. oraz art. 108 § 1 k.p.c. Zważywszy, że apelacja strony pozwanej została w całości uwzględniona, powód zobowiązany został do zwrotu pozwanemu poniesionych przez niego kosztów postępowania zarówno przed sądem rejonowym, jak i przed sądem okręgowym. Zgodnie bowiem z art. 98 § 1 k.p.c. strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony, czyli koszty procesu. Wysokość kosztów zastępstwa procesowego ustalona została na podstawie § 6 pkt 4 oraz § 12 ust. 1 pkt.1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U.2013.490).