Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 sierpnia 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SA– Urszula Wiercińska

Sędzia SA– Ewa Stefańska

Sędzia SA – Małgorzata Kuracka (spr.)

Protokolant: – sekr. sąd. Mariola Frąckiewicz

po rozpoznaniu w dniu 6 sierpnia 2014 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa T. M.

przeciwko S. M.

o zachowek

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 4 grudnia 2012 r.

sygn. akt IV C 750/10

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie pierwszym w ten sposób, że nadaje temu punktowi następującą treść: zasądza od S. M. na rzecz T. M. kwotę 109.955 zł (sto dziewięć tysięcy dziewięćset pięćdziesiąt pięć) złotych z ustawowymi odsetkami od dnia 12 kwietnia 2012 roku do dnia zapłaty, a w pozostałej części powództwo oddala;

II.  w pozostałej części apelację oddala;

III.  zasądza od S. M. na rzecz T. M. kwotę 2.700 (dwa tysiące siedemset) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt VI A Ca 1034/13

UZASADNIENIE

Powódka T. M. domagała się zasądzenia od pozwanej S. M. z tytułu zachowku kwoty 15.000 zł z ustawowymi odsetkami.

Pismem procesowym w dniu 29 marca 2010 roku powódka rozszerzyła żądanie w ten sposób, że wniosła o zasądzenie od pozwanej kwoty 155.000 zł.

W związku rozszerzeniem powództwa Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 21 kwietnia 2010 roku Sąd uznał się za niewłaściwy rzeczowo i sprawę niniejszą przekazał do rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Warszawie.

Ostatecznie na rozprawie w dniu 25 września 2012 r. powódka ograniczyła żądanie pozwu do kwoty 109.955 zł wraz z odsetkami od dnia wniesienia pozwu, w pozostałym zakresie cofając powództwo.

Pozwana wnosiła o oddalenie powództwa.

Wyrokiem z dnia 4 grudnia 2012 r. Sąd Okręgowy w Warszawie zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 109.955 zł z ustawowymi odsetkami od kwoty 15.000 zł od dnia 5 października 2000r. do dnia zapłaty oraz od kwoty 94.955 zł od dnia 29 marca 2010 r. do dnia zapłaty (pkt 1); umorzył postępowanie w sprawie co do kwoty 45.600 zł (pkt 2); przyznał pełnomocnikowi powódki wynagrodzenie za pomoc prawną świadczoną powódce z urzędu w kwocie 3.600 zł powiększonej o stawkę podatku VAT w kwocie 792 zł i nakazał wypłacić tę kwotę pełnomocnikowi powódki tymczasowo z rachunku Skarbu Państwa (pkt 3); nakazał pobrać od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa-Sądu Okręgowego w Warszawie kwotę 12.386 zł, w tym: kwotę 5.498 zł tytułem części opłaty sądowej od ponoszenia której powódka była zwolniona oraz kwotę 6.888 zł tytułem poniesionych wydatków (pkt 4); zasądził od powódki na rzecz pozwanej kwotę 2.400 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt 5); a także przejął na rachunek Skarbu Państwa opłatę sądową i wydatki od ponoszenia, których powódka była zwolniona, w części niepokrytej przez pozwaną (pkt 6).

Rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego zapadło na podstawie następujących ustaleń i rozważań.

Powódka T. M. z domu S. jest przysposobioną córką E. S., która zmarła w dniu 27 grudnia 1999 r., pozostawiając dwie spadkobierczynie ustawowe: swą naturalną córkę - J. M. oraz powódkę.

W dacie śmierci matki, powódka była trwale niezdolna do pracy.

Od dnia 28 lutego1966 r. miała przyznaną rentę inwalidzką, a od 1 listopada 1997 r. pozostaje na emeryturze.

E. S. w dniu 18 maja 1994 r. sporządziła testament notarialny, którym jedynym swoim spadkobiercą uczyniła wnuczkę S. M..

Testament został otwarty i ogłoszony w Sądzie Rejonowym w Pruszkowie w dniu 17 lutego 2000 r. i na jego podstawie Sąd ten stwierdził nabycie spadku po E. S. w całości na rzecz S. M..

Powódka nie odrzucała spadku, nie zrzekała się dziedziczenia ani nie została uznana za niegodną dziedziczenia.

W skład majątku spadkowego wchodził udział w 4/6 części nieruchomości zabudowanej, położonej w G. przy ul. (...), działka nr ew. (...) o powierzchni 0,0806 ha, a także udział w 4/6 części niezabudowanej nieruchomości rolnej, położonej we wsi K., gmina R., działka nr ew. (...) o powierzchni 0,33 ha.

Posiłkując się opinią biegłej do spraw szacowania nieruchomości, Sąd Okręgowy ustalił łączną wartość aktywów majątku spadkowego na kwotę 329.866,66 zł, tj. 4/6 z kwoty 494.800 zł (376 000 zł i 118 800 zł).

W przypadku dziedziczenia ustawowego po E. S., powódka dziedziczyłaby udział 1/2 na równi z udziałem biologicznej córki E. S. - J. M., co oznacza, że przypadłaby jej w udziale kwota 164.933,33 zł.

W celu otrzymania ostatecznej wartości przysługującego powódce zachowku, otrzymaną w ten sposób kwotę Sąd Okręgowy pomnożył przez ułamek stanowiący podstawę do obliczania zachowku na rzecz powódki - w niniejszej sprawie z uwagi na stan zdrowia powódki kwalifikujący ją jako trwale niezdolną do pracy emerytkę i inwalidkę II grupy, było to udział wynoszący 2/3 części udziału spadkowego, który przypadałby jej przy dziedziczeniu ustawowym, gdyby spadkodawczyni nie sporządziła testamentu, tj. 164.933,33 x 2/3 = 109.955,55 zł

Mając na uwadze wszystkie podniesione wyżej okoliczności, Sąd I instancji uznał zatem, że powództwo w ostatecznie sprecyzowanej przez powódkę wysokości zasługuje na uwzględnienie i na podstawie art. 991§ 1 k.c. w tym zakresie powództwo uwzględnił.

O odsetkach, Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 481 k.p.c. zasądzając je od kwoty 15.000 zł od daty wniesienia pozwu, a od pozostałej kwoty od daty rozszerzenia powództwa, co nastąpiło w dniu 29 marca 2010 r. (k. 83).

Natomiast co do kwoty 45.600 zł, co do której powódka powództwa nie popierała, Sąd Okręgowy uznając, że w tym zakresie nastąpiło skuteczne cofnięcie powództwa na podstawie art. 355 § 1 w zw. z art. 203 k.p.c. postępowanie umorzył. W tym też zakresie traktując powódkę jako przegraną, obciążył ją kosztami zastępstwa procesowego na rzecz pozwanej.

O kosztach procesu, Sąd Okręgowy orzekł na zasadzie art. 100 k.p.c. i art. 83 ust 1 oraz art. 113 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, a także w oparciu o § 6 pkt 5 i 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. ( Dz. U. Nr 163, poz.1348) w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Apelację od tego powyższego wyroku złożyła pozwana, która zaskarżając orzeczenie w części, w której Sąd Okręgowy zasądził od niej na rzecz powódki kwotę 109.955 złotych wraz z odsetkami ustawowymi od kwoty 15.000 złotych od dnia 5 października 2000 roku do dnia zapłaty oraz od kwoty 94.955 złotych od dnia 29 marca 2010 roku do dnia zapłaty (tj. w punkcie 1 wyroku); a także w zakresie w jakim nakazał ściągnąć od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Warszawie kwotę 12.386 złotych tytułem opłaty sądowej oraz poniesionych wydatków (tj. w punkcie 4 wyroku), zarzuciła:

1.  naruszenie art. 227 k.p.c. z zw. z art. 233 § 1 k.p.c., poprzez pominięcie szeregu dowodów oraz okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, a mianowicie dowodu z zeznań zawnioskowanych przez pełnomocnika pozwanej świadków oraz dowodu z przesłuchania stron, a w konsekwencji uniemożliwienie oceny roszczenia powódki w kontekście art. 5 k.c.;

2.  obrazę prawa materialnego, a mianowicie art. 481 k.c. poprzez jego nieprawidłowe zastosowanie.

Podnosząc powyższe skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy w tym zakresie Sądowi Okręgowemu w Warszawie do ponownego rozpoznania z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach postępowania przed sądem drugiej instancji, ewentualnie o zmianę zaskarżonego wyroku, poprzez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej kosztów procesu według norm przepisanych za obie instancje.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje.

Apelacja okazała się częściowo zasadna, tj. w zakresie odsetek od zasądzonego roszczenia. W pozostałym zakresie podlegała natomiast oddaleniu.

Sąd Okręgowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych, które w przytoczonym zakresie Sąd Apelacyjny uznaje za własne. Niezasadny okazał się zarzut naruszenia art. 227 k.p.c., poprzez pominięcie szeregu dowodów i okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia. Należy zauważyć, iż dowód z zeznań świadków D. S. i B. B., złożony został w piśmie procesowym z dnia 25 lipca 2001 r. /k-23/ i jak należało rozumieć, popierany przez stronę pozwaną /protokół rozprawy – k. 270/, dotyczył okoliczności nie mających znaczenia dla rozstrzygnięcia. Z kolei, jeżeli chodzi o dowód z przesłuchania pozwanej jako strony, to należy zauważyć, iż nie wskazała ona żadnych spornych okoliczności, na które miałaby być przesłuchiwana /protokół rozprawy – k. 265/. Pozwana nie złożyła przy tym zastrzeżenia do protokołu rozprawy w trybie art. 162 k.p.c., co do odpowiednio: oddalenia i pominięcia powyższych wniosków. Należy zauważyć również, iż zarzut z art. 5 k.c. nie był w ogóle w toku procesu podnoszony, a tym bardziej wyeksplikowany. W tej sytuacji okoliczności, które mogłyby stanowić jego ewentualną podstawę podlegają pominięciu na podstawie art. 381 k.p.c. Natomiast zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. jest w ogóle nietrafny, skoro dotyczy on z istoty rzeczy oceny przeprowadzonych już dowodów i wyciąganych na ich podstawie wniosków.

Kwota zachowku, niekwestionowana przez apelującą, określona na podstawie art. 991 i nast. k.c. na 109.995 zł została wyliczona prawidłowo od wartości majątku spadkowego, stanowiącego 4/6 kwoty 494.800 zł jako sumy wartości nieruchomości (118.800 + 376.000 zł).

Zasadny w znacznej części okazał się natomiast zarzut naruszenia art. 481§ 1 k.c. Należy zauważyć, iż zachowek ustala się według stanu majątku na dzień otwarcia spadku, natomiast według cen z chwili ustalania zachowku. W tej sytuacji odsetki, które mają charakter wynagrodzenia za korzystanie z cudzego kapitału, a zarazem aspekt waloryzacyjny, nie mogą być zasądzone od wartości z daty orzekania, bądź daty bliskiej tej ostatniej, a za okres wcześniejszy, kiedy te wartości /ceny/ nie obowiązywały. Doszłoby w takim przypadku do niejako podwójnej waloryzacji, a to byłoby niczym nie uzasadnione. W związku z tym okres, za który są określane odsetki musi korespondować z czasem, kiedy obowiązują ceny, będące podstawą orzeczenia.

Błędne było zatem zasądzenie odsetek w sposób wskazany w zaskarżonym wyroku.

Skoro więc roszczenie można było określić po doręczeniu stronom odpisów opinii biegłej, dotyczącej wartości przedmiotowych nieruchomości, które stały się podstawą wyrokowania /inne kwestie nie były sporne w sprawie/, to od tej daty należy określać wymagalność roszczenia o zachowek. Jest to ten sam niejako stan wartości i cen, co w dacie wyrokowania. Wobec tego, że odpis opinii biegłej został doręczony pełnomocnikowi strony pozwanej w dniu 28 marca 2012 r. /k-261/ to po uwzględnieniu dwutygodniowego terminu na spełnienie świadczenia, Sąd Apelacyjny uznał, iż zasadne jest określenie odsetek od dnia 12 kwietnia 2012 r. do dnia zapłaty, a w pozostałym zakresie powództwo co do odsetek zostało oddalone.

Implikowało to zmianę zaskarżonego wyroku na postawie art. 386 § 1 k.p.c. w sposób wskazany w pkt. I oraz oddalenie apelacji na podstawie art. 385 k.p.c. w pozostałej części. Skoro więc pozwana przegrała sprawę w zakresie kwestionowanego przez nią roszczenia głównego, a jedynie uwzględnione zostały jej wnioski co do odsetek Sąd Apelacyjny obciążył ją obowiązkiem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego na rzecz powódki, z mocy art. 108 § 1 k.p.c. w zw. art. 100 zd. 2 k.p.c.