Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 22 października 2014r.

Sąd Okręgowy w Nowym Sączu, Wydział III Cywilny Odwoławczy w składzie

następującym:

Przewodniczący - Sędzia SO Tomasz Białka

Sędzia SO Ewa Adamczyk

Sędzia SR del. Agnieszka Poręba (sprawozdawca)

Protokolant: st. sekr. sąd. Anna Burnagiel

po rozpoznaniu w dniu 22 października 2014r.

na rozprawie

sprawy z wniosku Z. B.

przy uczestnictwie J. G., E. M., R. B., A. M., A. G., C. D., K. P.

o rozgraniczenie nieruchomości

na skutek apelacji wnioskodawczyni

od postanowienia Sądu Rejonowego w Limanowej

z dnia 24 czerwca 2014r., sygn. akt I Ns 561/13

p o s t a n a w i a :

uchylić zaskarżone postanowienie w pkt 1 w części dotyczącej granicy pomiędzy punktami 4 i 3 i w tym zakresie sprawę przekazać Sądowi Rejonowemu w Limanowej do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt III Ca 541/14

UZASADNIENIE

postanowienia z dnia 22 października 2014 roku

Postanowieniem z dnia 24 czerwca 2014 roku Sąd Rejonowy w Limanowej ustalił, iż granica miedzy działką ewid. Nr (...) obj. kw nr (...) i dz. ewid. Nr (...) obj. kw (...) poł. w L. przebiega według linii koloru czerwonego i punktów 5,4,3 opisanych w opinii sporządzonej przez biegłego Z. S. dnia 06.05.2014 r. pod poz. (...) (pkt 1), kosztami postępowania obciążył Skarb Państwa (pkt 2) oraz ustalił, że każda ze stron ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie (pkt 3).

Sąd Rejonowy ustalił, iż wnioskodawczyni Z. B. jest właścicielką działki ewid. nr(...), zaś uczestniczka R. B. jest właścicielką działki ewid. nr (...). Na działce (...) stoi jej dom, w którym R. B. na stałe zamieszkuje.

Obie sporne działki leżą w większym kompleksie gruntów rolnych. Działka uczestniczki stanowi koszoną łąkę (oprócz części zajętej pod posesję), opadającą na południe ku centrum L.. Działka wnioskodawczyni zajęta jest pod uprawę porzeczek i aronii. Rośnie na niej jedno drzewo i kilka krzewów. Ponadto jest ona porośnięta wysoką, uschniętą trawą. Działka jest płaska. Obie działki oddziela miedza stanowiąca skarpę, która ma różną wysokość, w punkcie oznaczonym na mapie cyfrą 4 różnica poziomów praktycznie nie występuje, a następnie dalej w kierunku punktów 3, 3’ i 3’’ jej wysokość zwiększa się.

Sąd Rejonowy ustalił także, iż w trakcie postępowania rozgraniczeniowego między wnioskodawczynią, a uczestniczką sporne okazało się położenie punktu granicznego na granicy obu działek z działką ewid. nr (...). Różnica sprowadzała się do tego, czy skarpa stanowi część działki wnioskodawczyni czy uczestniczki. W trakcie postepowania administracyjnego strony zawarły kompromis. Jego wynikiem było za stabilizowanie przez geodetę H. O. punktu 3’’ położonego między granicą wskazaną przez uczestniczkę (pokrywającą się z granicą ewidencyjną), a wskazywaną przez wnioskodawczynię (tożsamą według twierdzeń wnioskodawczyni z przebiegiem granicy katastralnej). Burmistrz Miasta L. wydał decyzję, którą zatwierdził granicę wskazaną przez geodetę H. O.. Potem jednakże postępowanie zostało na wniosek R. B. wznowione, a w kolejnej decyzji przyjęto granice według mapy ewidencyjnej.

Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd I instancji przyjął, iż w sprawie podstawą ustalenia granicy między nieruchomościami stron jest mapa ewidencyjna. Zdaniem Sądu Rejonowego brak było jakichkolwiek podstaw do zastosowania innego niż stan prawny (wynikający z dokumentów własności i mapy ewidencyjnej) kryterium dokonania rozgraniczenia gdyż zarówno wnioskodawczyni jak i uczestniczka są ujawnione w odpowiednich księgach wieczystych jako właścicielki działek ewidencyjnych, zasięg ich prawa własności w terenie obrazuje więc mapa ewidencyjna. Istnieją też dokładne dane do ustalenia miejsc posadowienia poszczególnych punktów granicznych. Zdaniem Sądu Rejonowego istnieje podstawa do ustalenia przebiegu granicy według stanu prawnego bowiem jedyną możliwością ustalenia przebiegu granicy według tego stanu a wbrew danym z ewidencji gruntów i mapy ewidencyjnej mogłoby być długoletnie posiadanie przez wnioskodawczynię przygranicznego pasa gruntu leżącego pomiędzy linią wyznaczoną przez granicę ewidencyjną, a linią wskazywaną przez wnioskodawczynię. Taki stan, zgodnie z ogólną regułą postępowania dowodowego w postępowaniu sądowym opisaną w art. 6 k.c. musiałaby wykazać wnioskodawczyni, czego nie uczyniła. Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania Sąd oparł na podstawie art.. 520 § 1 k.p.c.

Apelację od powyższego orzeczenia wniosła wnioskodawczyni Z. B. (k.358 – 359) zaskarżając je w całości i zarzucając naruszenie prawa materialnego polegające na przyjęciu, iż granica ewidencyjna określona punktami 4-3 jest w niniejszym stanie faktycznym granicą prawną, podczas gdy matka wnioskodawczyni nabyła działkę ewidencyjną (...) w 1937 roku i od tej pory działka ta jest w posiadaniu rodziny wnioskodawczyni w zakresie wyznaczonym linią 4-3’. Wnioskodawczyni podnosiła, iż właścicielką działki (...) była matka uczestniczki i że między poprzednikami prawnymi stron nigdy nie było żadnych sporów granicznych. Z. B. twierdziła nadto, iż działka (...) powstała z pgr (...) i w związku z powyższym winna mieć tę samą powierzchnię co tworząca ją parcela gruntowa. Twierdziła nadto, że w jej przekonaniu granica prawna między spornymi działkami przebiega według granicy katastralnej punktami 4-3’. Do apelacji wnioskodawczyni dołączyła m.in. kserokopię wypisu aktu notarialnego (...), na podstawie którego matka wnioskodawczyni kupiła parcelę(...).

Podnosząc powyższe wnioskodawczyni wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez orzeczenie o rozgraniczeniu na podstawie linii 4-3’ wyznaczającej zdaniem wnioskodawczyni granicę prawną, a względnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

W piśmie z dnia 15.10.2014 roku (k. 389-390) wnioskodawczyni podtrzymała swoje wcześniejsze twierdzenia i podniosła dodatkowo, iż swoją działkę nabyła na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego w Limanowej z dnia 28.08.1985 roku sygn. akt Ns 366/85 w drodze uwłaszczenia. Do pisma dołączyła kserokopię postanowienia (k. 391) oraz postanowienia o sprostowaniu z dnia 22.12.1987 roku (k. 390).

Na rozprawie w dniu 22.10.2014 roku (k. 396) wnioskodawczyni podtrzymała apelację oraz zarzuty w niej wywiedzione.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja wnioskodawczyni Z. B. zasługiwała na uwzględnienie, co prowadziło w konsekwencji do uchylenia przez Sąd Okręgowy zaskarżonego postanowienia, choć jedynie część podniesionych w niej zarzutów okazała się trafna.

W pierwszej kolejności podnieść trzeba, iż brak jest podstaw do uchylenia zaskarżonego wyroku z powodu nieważności postępowania (art. 379 k.p.c.), gdyż Sąd Rejonowy nie dopuścił się uchybień, które Sąd Okręgowy bierze pod rozwagę z urzędu – art. 378 § 1 k.p.c. Zaskarżone postanowienie podlegało jednakże uchyleniu ponieważ Sąd Rejonowy nie dokonał niezbędnych ustaleń faktycznych oraz w sposób należyty nie ocenił stanu prawnego nieruchomości, który to stan stanowi pierwsze kryterium rozgraniczenia.

Wskazać należało, iż na podstawie art. 153 k.p.c. ustawodawca nakłada na Sąd orzekający w sprawie o rozgraniczenie w pierwszej kolejności obowiązek ustalenia stanu prawnego nieruchomości tj. badania tytułów własności. Z uzasadnienia Sądu I instancji zdaje się wynikać, iż zdaniem Sądu stanem prawnym nieruchomości są zawsze granice wynikające z mapy ewidencyjnej, korygowane ewentualnie zasiedzeniem przygranicznych pasów gruntu. Z takim stwierdzeniem nie sposób się zgodzić. W orzeczeniu z dnia 28.10.1977 roku (sygn. akt III CRN 272/77) Sąd Najwyższy stwierdził, iż "przedmiotem roszczenia o rozgraniczenie są granice w terenie tj. na gruncie a nie na mapie, mapa zaś - z natury rzeczy - jest tylko wtórnym wyrazem granic na gruncie". Sąd Rejonowy poprzestając na opinii biegłego i lakonicznych zeznaniach stron zaniechał zbadania stanu prawnego działek (...) i nie poczynił w tym zakresie żadnych ustaleń faktycznych. Przede wszystkim Sąd Rejonowy nie zbadał dokumentów ksiąg wieczystych, które obejmują sporne nieruchomości, skutkiem czego nie ustalił podstaw nabycia własności tych działek. Już bowiem z pobieżnej analizy podstaw wpisu w kw nr (...) obejmującej działkę ewidencyjną (...) wynika, że działka ta była przedmiotem uwłaszczenia w trybie ustawy z dnia 26.10.1971 roku o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych. Co do działki ewid. 930 wpisów takich w elektronicznej księdze wieczystej brak.

Jeśli prawo własności do gruntów podlegających rozgraniczeniu powstało na mocy ustawy uwłaszczeniowej (Dz. U. z dnia 4.11.1971 roku, nr 27,poz. 250), sąd w sprawie o rozgraniczenie ma obowiązek ustalić w jakich granicach prawo to powstało. Zgodnie z art. 12 ust. 7 ustawy o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych, stan posiadania rolnika oraz powierzchnia nieruchomości podlegają określeniu w akcie własności ziemi według danych zawartych w ewidencji gruntów z uwzględnieniem zmian w stanie samoistnego posiadania, które nastąpiły przed dniem 4.11.1971 roku. Zakres samoistnego posiadania w dniu 4.11.1971 roku stanowi zatem stan prawny nieruchomości, a określenie obszaru działki według mapy ewidencyjnej czy katastralnej nie przesądza ostatecznie o granicach nabytej w drodze uwłaszczenia nieruchomości rolnej.

Zgodnie z art. 1 ust. 1 cytowanej ustawy samoistny posiadacz nabywał własność nieruchomości rolnej jedynie w takich granicach, w jakich był samoistnym posiadaczem w dniu 4.11.1971 roku. Dla ustalenia stanu prawnego powstałego w dniu 4.11.1971 roku niezbędne jest przeprowadzenie postępowania dowodowego w zakresie ustalenia stanu faktycznego na gruncie w tej dacie, bądź w zależności od podstawy nabycia (art. 1 ust. 2 ustawy) także w okresie 5 lub 10 lat wstecz przed wejściem w życie ustawy z dnia 26.10.1971 roku. Konieczne jest także ustalenie czy w okresie po dniu 4.11.1971 roku nie zaszły zmiany w stanie prawnym nieruchomości. Sąd I instancji rozstrzygając o stanie prawnym działek (...) nie zbadał w ogóle podstaw nabycia spornych działek, nie poczynił ustaleń odnośnie zakresu posiadania działki (...) (dawniej pgr (...)) w dacie 4.11.1971 roku. Oparł się wyłącznie na opinii biegłego geodety, która uwzględnia jedynie stan wynikający z map, punktów osnowy geodezyjnej i powierzchnie określone w księgach wieczystych, co jest niewystarczające.

Należało mieć nadto na uwadze, że w niniejszej sprawie istnieje rozbieżność pomiędzy granicą wynikającą z mapy ewidencyjnej obejmującej działkę ewid. (...) i (...), a granicą wynikającą z mapy katastralnej dotyczącą pgr (...) i pgr (...). Podkreślenia wymaga, iż postępowania toczące się na podstawie ustawy uwłaszczeniowej nie obejmowały ustalenia granic nieruchomości podlegających uwłaszczeniu. W orzeczeniu z dnia 23.06.1978 roku sygn. akt IV CR 268/78 Sąd Najwyższy wskazał, iż Sąd dokonując rozgraniczenia może samodzielnie ustalić obszar i granice działek, bowiem rozstrzygnięcie sporu o przebieg granicy należy do właściwości sądu, a nie organu administracyjnego, który nie dokonywał rozgraniczenia w toku postępowania uwłaszczeniowego (OSNCP 1979, nr 3, poz. 55). Podobnie w sytuacji wydania orzeczenia o nabyciu własności nieruchomości przez posiadacza samoistnego przez sąd po przekazaniu tej kategorii spraw kognicji sądom powszechnym (tj. po 1982 roku) kwestia granic uwłaszczanej nieruchomości nie była przedmiotem badania. Oznacza to, że zarówno akt własności ziemi jak i orzeczenie sądu w tym przedmiocie miały jedynie charakter deklaratoryjny i mogły potwierdzać jedynie nabycie nieruchomości w takich granicach, w jakich samoistny posiadacz posiadał ją w dniu 4.11.1971 roku. W takiej sytuacji przy ustalaniu stanu prawnego sąd nie jest związany treścią aktu własności ziemi w odniesieniu do powierzchni działek, a uznanie granicy obowiązującej w dacie nabycia własności przez uwłaszczenie za granicę prawną jest prawidłowe jedynie wtedy gdy możliwe będzie ustalenie, że przed wydaniem orzeczenia o uwłaszczeniu wykonano na gruncie pomiary geodezyjne, które potwierdziły, iż stan posiadania na gruncie jest tożsamy ze stanem wskazanym na mapie. Stąd zarzuty wnioskodawczyni Z. B., iż orzeczeniem uwłaszczeniowym nabyła określoną powierzchnię parceli (...) i wyłącznie taka powierzchnia obecnej działki (...) jej przysługuje, są nietrafione.

Niemniej jednak Sąd Rejonowy nie ustalił w ogóle w jakich granicach wnioskodawczyni bądź jej poprzedniczka prawna posiadały pgr (...) w dacie 4.11.1971 roku, nie ustalono w żadnym zakresie także podstaw nabycia działki (...) przez co niemożliwe jest zweryfikowanie czy rozgraniczenie działek (...) dokonane będzie według stanu prawnego czy też stanu prawego tych działek nie da się ustalić co spowoduje konieczność przejścia do kolejnych przesłanek ustalenia granicy tj. do ostatniego spokojnego stanu posiadania bądź do wszelkich okoliczności (art. 153 k.c.).

Jednocześnie stwierdzenie, że wnioskodawczyni nie wykazała zasiedzenia przygranicznego pasa gruntu będzie ewentualnie uprawnione dopiero w sytuacji prawidłowego ustalenia stanu prawnego nieruchomości. Aby bowiem mówić o zasiedzeniu jakiejś części gruntu niezbędne jest najpierw ustalenie dokąd faktycznie sięgało prawo własności wnioskodawczyni i uczestniczki by następnie móc ustalić na kim ciąży ciężar dowodu, iż doszło do zasiedzenia przygranicznych pasów gruntu.

Brak wszystkich powyższych ustaleń powoduje, że uznać należało, iż Sąd Rejonowy nie rozpoznał istoty sprawy i zachodzi konieczność przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości o czym Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji na zasadzie art. 386 § 4 k.p.c. w związku z art. 108 § 2 k.p.c. i art. 13 § 2 k.p.c.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy uwzględni uwagi zawarte w niniejszym uzasadnieniu i stosownie do nich przeprowadzi uzupełniające postępowanie dowodowe, w tym dowody zawnioskowane przez wnioskodawczynię w apelacji, a następnie dokona oceny prawnej wniosku o rozgraniczenie zgodnie z kryteriami określonymi w art. 153 k.c. Należy przede wszystkim wyjaśnić podstawy nabycia obu działek, a jeśli działki te zostały nabyte w drodze uwłaszczenia należy ustalić czy przed wydaniem AWZ były wykonywane jakiekolwiek pomiary na gruncie oraz czy sporządzono jakiekolwiek dokumenty geodezyjne, w szczególności protokoły stanu władania, obrazujące granice posiadania w dacie 4.11.1971 roku. Gdyby takich dokumentów nie było stan posiadania należy ustalić na podstawie innych dowodów, w szczególności stron, świadków bądź zdjęć lotniczych.

Jedynie na marginesie wskazać należy, iż Sąd Rejonowy dokonując rozgraniczenia po linii 5-4-3 orzekł ponad żądanie ponieważ z odwołania wnioskodawczyni (k. 265-266) wynikało jednoznacznie, iż zaskarżyła ona jedynie ustalenie granicy pomiędzy działkami (...) pomiędzy punktami 4-3 przez co uznać należało, iż granica na odcinku 5-4 nie była między stronami sporna i w tym zakresie decyzja Burmistrza Miasta L. z dnia 27.06.2013 roku stała się ostateczna (k. 248). Także z pisma Burmistrza (k. 1) przekazującego sprawę do rozstrzygnięcia Sądowi Rejonowemu jednoznacznie wynika, iż przedmiotem przekazania jest granica w punkcie 3 ewentualnie 3’ stanowiącym trójmiedzę działek (...).

(...)