Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 września 2014r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Bożena Szponar - Jarocka (spr.)

Sędziowie: SO del. Marzanna Rogowska

SA Bohdan Bieniek

Protokolant: Agnieszka Charkiewicz

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 24 września 2014 r. w B.

sprawy z odwołania R. P.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji wnioskodawcy R. P.

od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 17 stycznia 2014 r. sygn. akt IV U 3494/13

I.  oddala apelację,

II.  zasądza od R. P. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. kwotę 120 zł (sto dwadzieścia złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za II instancję.

Sygn. akt III AUa 469/14

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. decyzją z dnia 25 lipca 2013 roku, wydaną na podstawie przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 roku, Nr 153, poz. 1227 ze zm.) oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 roku, Nr 8, poz. 43 ze zm.), odmówił R. P. prawa do emerytury. Organ rentowy stwierdził, że wnioskodawca nie legitymuje się wymaganym 25-letnim okresem składkowym i nieskładkowym oraz 15-letnim okresem zatrudnienia w szczególnych warunkach. Organ rentowy odmówił wnioskodawcy zaliczenia do stażu pracy wykonywanej w szczególnych warunkach następujących okresów zatrudnienia: od dnia 24 stycznia 1975 roku do dnia 18 maja 1976 roku w Przedsiębiorstwie Państwowym (...) w G., od dnia 18 maja 1976 roku do dnia 1 kwietnia 1981 roku w (...) Zakładach (...) w A., od dnia 1 września 1981 roku do dnia 29 lutego 1984 roku w Przedsiębiorstwie Państwowym (...) w G., od dnia 15 sierpnia 1985 roku do dnia 30 listopada 1994 roku oraz od dnia 1 grudnia 1994 roku do dnia 7 kwietnia 1995 roku w Przedsiębiorstwie Państwowym (...) w K..

Kolejną decyzją w/w organu rentowego z dnia 21 sierpnia 2013 roku, wydaną na podstawie w/w przepisów, ponownie odmówiono wnioskodawcy prawa do emerytury, wskazując, że nie legitymuje się on wymaganym 15-letnim stażem pracy w szczególnych warunkach.

R. P. w odwołaniach od powyższych decyzji domagał się przyznania prawa do emerytury.

Sąd Okręgowy w Olsztynie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych po rozpoznaniu powyższego odwołania, wyrokiem z dnia 17 stycznia 2014 roku odwołanie oddalił.

Sąd I instancji na podstawie dokumentacji znajdującej się w aktach ZUS ustalił, że R. P. w okresie od dnia 24 stycznia 1975 roku do dnia 18 maja 1976 roku pracował w Przedsiębiorstwie Państwowym (...) w G. jako brakarz, ostatnio zaś zajmował stanowisko mistrza zmianowego. W okresie od dnia 18 maja 1976 roku do dnia 31 lipca 1981 roku pracował w (...) Zakładach (...) w A. jako kierownik Zakładu nr (...) w Ż., ślusarz remontowy, a ostatnio zajmował stanowisko ślusarza remontowego. W okresie od dnia 1 września 1981 roku do dnia 29 lutego 1984 roku był zatrudniony w Przedsiębiorstwie Państwowym (...) w G. jako brakarz, zaś w okresach od dnia 15 sierpnia 1985 roku do dnia 30 listopada 1994 roku oraz od dnia 1 grudnia 1994 roku do dnia 7 kwietnia 1995 roku - w Przedsiębiorstwie Państwowym (...) w K. jako mistrz, a ostatnio jako brakarz.

Z dalszych ustaleń Sądu Okręgowego poczynionych na podstawie akt sprawy, akt ZUS, dokumentacji osobowej z (...) Zakładów (...) w A. oraz z Przedsiębiorstwa Państwowego (...) w G., zeznań świadków M. M., Z. W., H. W. i B. W. oraz zeznań wnioskodawcy przesłuchanego w charakterze strony wynika, że (...) Urząd Wojewódzki w B. wydał wnioskodawcy świadectwa wykonywania pracy w warunkach szczególnych z dnia 18 września 2000 roku, w których potwierdził, że we wskazanych okresach (przy czym w odniesieniu do okresu zatrudnienia w (...) Zakładach (...) w A. do dnia 1 kwietnia 1981 roku, nie zaś do dnia 31 lipca 1981 roku) pracował on w warunkach szczególnych wymienionych dziale XIV, poz. 24 pkt 1 wykazu A, stanowiącego załącznik nr 1 do zarządzenia Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego Nr 7 z dnia 7 lipca 1987 roku w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu przemysłu chemicznego i lekkiego (Dz. Urz. MG z 1987 roku, Nr 4, poz. 7). Z wyjaśnień wnioskodawcy wynikało, że przez całe życie zawodowe pracował jako brakarz, za wyjątkiem lat 1976 – 1981, kiedy był kierownikiem zakładu w Ż.. Jako kierownik zarządzał pracą całego zakładu, dużą część czasu pracy przebywał na produkcji, gdzie nadzorował pracę, czasami dokonywał napraw sprzętu. Zgodnie z dalszymi wyjaśnieniami wnioskodawcy zajmował się przyjmowaniem dostaw towarów, zaś przez jedną godzinę dziennie wykonywał czynności administracyjne. Na podstawie pisemnego zakresu obowiązków wnioskodawcy na stanowisku kierownika zakładu Sąd Okręgowy ustalił, że należało do nich m.in. kierowanie, koordynowanie i organizowanie produkcji obuwia w zakładzie, kontrolowanie wykonawstwa planów produkcji pod względem jakościowym, ilościowym, asortymentowym i wartościowym, koordynowanie prac podległych wnioskodawcy pracowników na odcinku zadań planowych i produkcji, kontrolowanie właściwego i terminowego przygotowania produkcji w zakresie wykonywania urządzeń produkcyjnych, przygotowania parku maszynowego oraz odpowiednich kwalifikacji pracowników, czuwanie nad terminowym i właściwym przebiegiem toku produkcji, czuwanie nad prawidłowym obiegiem obowiązującej dokumentacji w oddziałach produkcyjnych, szkolenie podległych pracowników w zakresie podnoszenia kwalifikacji, ulepszenia metod i usprawniania procesów technologicznych, znajomość stopnia realizacji planów produkcyjnych przez poszczególne oddziały oraz organizowanie i uczestniczenie w naradach, konferencjach oraz odprawach dotyczących produkcji. Wnioskodawca jako kierownik zakładu produkcyjnego był odpowiedzialny za całokształt prac tego zakładu. W każdym wydziale zakładu był zatrudniony mistrz i brygadziści. Z zeznań wnioskodawcy wynikało nadto, że jako kierownik zakładu w Ż. nadzorował produkcję, pilnował pracy szwalni, składał zamówienia, reperował maszyny, a część czasu poświęcał na pracę fizyczną przy naprawach maszyn . Z dalszych ustaleń Sądu Okręgowego wynika, że Dyrektor (...) Zakładów (...) z dniem 31 marca 1981 roku odwołał wnioskodawcę ze stanowiska kierownika zakładu w Ż., zaś z dniem 1 kwietnia 1981 roku zatrudnił go na umowę o pracę na czas określony do dnia 31 lipca 1981 roku na stanowisku ślusarza remontowego .

Na podstawie zeznań świadków oraz pisemnego zakresu obowiązków R. P. Sąd I instancji ustalił, że jako brakarz wnioskodawca zajmował się kontrolą jakości produkowanych sprzętów: betoniarek, taczek czy szafek narzędziowych. Do jego obowiązków należało odebranie produktu, jego sprawdzenie i ewentualna poprawa , kontrola jakości wykonywanych wyrobów za zgodność z obowiązującą dokumentacją, kontrola prawidłowości wykonania procesu technologicznego przewidzianego dla danego wyrobu, nadzór nad znakowaniem i cechowaniem wyrobów oraz czuwanie nad prawidłową konserwacją i magazynowaniem gotowych wyrobów . Do obowiązków wnioskodawcy jako mistrza należało m.in. realizowanie przydzielonych zadań produkcyjnych oraz rozdział i kierowanie przebiegiem robót, organizowanie pracy na podległej zmianie na poziomie nowoczesnej organizacji pracy, prawidłowe i terminowe realizowanie zadań produkcyjnych oraz terminowe i jakościowe wykonywanie robót przydzielonych jego placówce .

W toku postępowania przed Sądem wnioskodawca przedłożył świadectwa wykonywania pracy w warunkach szczególnych wystawione przez syndyka masy upadłości Przedsiębiorstwa Państwowego (...) w G. stwierdzające, że w okresach od dnia 17 lutego 1992 roku do dnia 30 listopada 1994 roku oraz od dnia 1 grudnia 1994 roku do dnia 7 kwietnia 1995 roku, będąc zatrudniony na stanowisku brakarza, wnioskodawca wykonywał pracę w szczególnych warunkach wskazaną w dziale XIV, poz. 24, pkt 1 wykazu A, stanowiącego załącznik do zarządzenia Ministra Handlu Wewnętrznego i Usług z dnia 10 listopada 1986 roku w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach pracy resortu handlu wewnętrznego i usług. Wobec treści tych dokumentów powyższe okresy zatrudnienia zostały uznane przez organ rentowy jako okresy pracy wykonywanej w szczególnych warunkach.

Rozważając poczynione ustalenia faktyczne Sąd I instancji wskazał, że warunkami nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnych warunkach są: ukończenie przez mężczyznę 60-go roku życia, udowodnienie na dzień 1 stycznia 1999 roku 25-letniego ogólnego stażu pracy i 15-letniego stażu pracy w warunkach szczególnych, nieprzystąpienie do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenie wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym za pośrednictwem organu rentowego na dochody budżetu państwa - art. 184 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 roku, Nr 153, poz. 1227 ze zm.) w zw. z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 roku, Nr 8, poz. 43 ze zm.). Okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w przedmiotowym rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy (§ 2 ust. 1 w/w rozporządzenia).

Poza sporem pozostawało, że wnioskodawca ukończył 60-ty roku życia, na dzień 1 stycznia 1999 roku legitymuje się ponad 25-letnim ogólnym stażem ubezpieczeniowym oraz nie jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego.

Sporna pozostaje natomiast okoliczność czy praca wnioskodawcy w okresie od dnia 24 stycznia 1975 roku do dnia 16 lutego 1992 roku (z przerwami) u wskazanych wyżej pracodawców była pracą wykonywaną w warunkach szczególnych (okres od dnia 17 lutego 1992 roku do dnia 7 kwietnia 1995 roku został uznany przez organ rentowy za pracę w takich warunkach), a zatem to, czy wnioskodawca legitymuje się co najmniej 15-letnim okresem pracy w warunkach szczególnych.

R. P. dowodził, że wykonując pracę stale i w pełnym wymiarze czasu na rzecz w/w pracodawców kolejno na stanowiskach: brakarz i mistrz zmianowy (od dnia 24 stycznia 1975 roku do dnia 18 maja 1976 roku w Przedsiębiorstwie Państwowym (...) w G.), ślusarz remontowy (od dnia 1 kwietnia 1981 roku do dnia 31 lipca 1981 roku), brakarz (od dnia 1 września 1981 roku do dnia 29 lutego 1984 roku), brakarz i mistrz (od dnia 15 sierpnia 1985 roku do 16 lutego 1992 roku) oraz kierownik zakładu w Ż. (od 18 maja 1976 roku do dnia 31 marca 1981 roku), sprawował kontrolę i dozór inżynieryjno-techniczny. Sprawowanie takiego dozoru na wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie jest pracą w warunkach szczególnych, o której mowa w dziale XIV, poz. 24 wykazu A, stanowiącego załącznik do w/w rozporządzenia.

W pierwszej kolejności Sąd I instancji dokonał oceny charakteru pracy wnioskodawcy w okresie od dnia 18 maja 1976 roku do dnia 31 marca 1981 roku na stanowisku kierownika Zakładu nr (...) w Ż.. Z zeznań świadków Z. W., H. W., wyjaśnień wnioskodawcy oraz pisemnego zakresu obowiązków wynikało, że wnioskodawca zarządzał pracą całego zakładu, tj. nadzorował pracę na produkcji, czasem dokonywał napraw sprzętu, przyjmował dostawy towarów, jak również wykonywał czynności administracyjne. W ocenie Sądu Okręgowego nie ma podstaw by przyjąć, że stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wnioskodawca wykonywał czynności polegające na bezpośrednim dozorze przy stanowiskach wymienionych w wykazie A w/w rozporządzenia. Oprócz bowiem czynności związanych z dozorem nad prawidłowym przebiegiem procesu technologicznego produkcji obuwia oraz kontrolą sprawności parku maszynowego potrzebnego do prowadzenia właściwej produkcji, wykonywał prace związane z prowadzeniem zakładu pracy w znaczeniu globalnym, związanym z szerokim jego funkcjonowaniem, rozumianym jako planowanie, kierowanie, koordynowanie i organizowanie produkcji obuwia w zakładzie. W ocenie Sądu Okręgowego, wykonywanie tego rodzaju prac uniemożliwiało świadczenie przez wnioskodawcę stale i w pełnym wymiarze czasu pracy polegającej na sprawowaniu bezpośredniego dozoru inżynieryjno-technicznego na wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane były prace w warunkach szczególnych. Sąd I instancji uznał, iż to brygadziści i mistrzowie stale i w pełnym wymiarze czasu pracy sprawowali nadzór nad stanowiskami roboczymi.

Sąd Okręgowy dał wiarę zeznaniom świadków, którzy wskazywali na szeroki zakres obowiązków wnioskodawcy na stanowisku kierownika Zakładu nr (...) w Ż.. Wskazał, że zeznania te znalazły potwierdzenie w pozostałym zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym, w tym w szczególności w zakresie obowiązków wnioskodawcy na tym stanowisku. Wynikały z niego bowiem takie obowiązki jak m.in. organizowanie, koordynowanie, nadzorowanie, opiniowanie, kierowanie i czuwanie nad całkowitym przygotowaniem procesu produkcji przedsiębiorstwa oraz m.in. takie uprawnienia jak dobór pracowników, ustalanie wysokości ich uposażeń, podpisywanie dokumentacji materiałowej, płacowej, zbytowej i sprawozdawczości, jak również ciążyła na nim odpowiedzialność za realizację planów produkcyjnych zakładu, przestrzeganie obowiązujących limitów zatrudnienia oraz należytą organizację, kontrolę i dyscyplinę pracy. Mając powyższe na uwadze, Sąd I instancji nie dał wiary zeznaniom wnioskodawcy w części, w jakiej zeznał on, że przez cały czas pracy przebywał na wydziałach zakładu i w magazynach. Zeznaniom w powyższym zakresie przeczy pisemny zakres obowiązków wnioskodawcy oraz inne dowody z dokumentów znajdujące się w aktach osobowych. Sąd Okręgowy zwrócił przy tym uwagę na to, że sam wnioskodawca zeznał, iż starał się realizować obowiązujący go zakres obowiązków . Tymczasem tak szeroki zakres obowiązków, jaki wynika z w/w pisemnego zakresu, nie mógł być realizowany w połączeniu z pełnieniem dozoru nad pracownikami świadczącymi pracę w szczególnymi warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Sąd Okręgowy powołał się na ugruntowany w orzecznictwie Sądu Najwyższego pogląd, iż czynnościami kontroli i dozoru inżynieryjno–technicznego, określonymi w dziale XIV, pkt 24 wykazu A, stanowiącego załącznik do w/w rozporządzenia, są wyłącznie te czynności, które wykonywane są w warunkach bezpośrednio narażających na szkodliwe dla zdrowia czynniki, a więc polegające na bezpośrednim dozorze i bezpośredniej kontroli procesu pracy na stanowiskach pracy wykonywanej w szczególnych warunkach. Innymi słowy zatrudnienie na stanowisku, które nie ogranicza się do sprawowania stale i w pełnym wymiarze czasu pracy dozoru nad pracownikami świadczącymi pracę w szczególnymi warunkach, ale polega na wykonywaniu także innych, licznych czynności kierowniczych, nie stanowi wykonywania pracy w szczególnych warunkach dla potrzeb nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym. Czym innym jest przy tym wykonywanie czynności administracyjno – biurowych ściśle związanych ze sprawowaniem dozoru, a czym innym wykonywanie w ramach zakresu obowiązków również innych czynności (w szerszym znaczeniu), niemających związku z wykonywaniem bezpośredniego dozoru nad procesem produkcji. Wykonywanie takich czynności w ramach zakresu obowiązków na danym stanowisku pracy uniemożliwia sprawowanie dozoru stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, a w konsekwencji wyłącza zaliczenie takiego okresu zatrudnienia do pracy w szczególnych warunkach

Reasumując, Sąd Okręgowy uznał, że R. P. jako kierownik zakładu w Ż. czuwał nad prawidłowym funkcjonowaniem tego zakładu jako całości, co w istocie oznacza, że nie sprawował bezpośredniego nadzoru nad pracownikami zatrudnionymi w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Powyższego, zdaniem Sądu I instancji, nie zmienia okoliczność, że (...) Urząd Wojewódzki w B. wydał wnioskodawcy świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach dotyczące powyższego okresu zatrudnienia.

W dalszej kolejności Sąd I instancji stwierdził, że skoro sporny okres zatrudnienia wnioskodawcy na stanowisku kierownika Zakładu nr (...) w Ż. w okresie od dnia 18 maja 1976 roku do dnia 31 marca 1981 roku (4 lata, 10 miesięcy i 14 dni) nie podlega uwzględnieniu do stażu pracy wykonywanej w szczególnych warunkach, to zbędne okazało się analizowanie materiału dowodowego celem dokonania ustalenia, czy wnioskodawca w pozostałych spornych okresach wykonywał zatrudnienie w warunkach szczególnych. Ewentualne nawet zaliczenie do stażu pracy wykonywanej w szczególnych warunkach pozostałych spornych okresów pracy w Przedsiębiorstwie Państwowym (...) w G. i w (...) Zakładach (...) w A. Zakładzie w Ż. na stanowiskach: brakarz, mistrz, ślusarz, w łącznym wymiarze 10 lat, 7 miesięcy i 27 dni wraz z uznanym przez organ rentowy okresem pracy w warunkach szczególnych od dnia 17 lutego 1992 roku do dnia 7 kwietnia 1995 roku, tj. w wymiarze 3 lat, 1 miesiąc i 22 dni, i tak nie spowodowałoby, aby wnioskodawca legitymował się wymaganym co najmniej 15-letnim stażem pracy w takich warunkach.

Reasumując, Sąd I instancji stwierdził, że R. P. nie legitymuje się co najmniej 15-letnim stażem pracy w szczególnych warunkach, a zatem nie spełnia przesłanek do przyznania prawa do dochodzonego świadczenia. Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy jak w sentencji wyroku orzekł na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

R. P. zaskarżył powyższy wyrok w całości, zarzucając mu błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, polegający na ustaleniu, że charakter pracy wykonywanej przez wnioskodawcę nie pozwala na przyjęcie, iż w okresie od dnia 18 maja 1976 roku do dnia 31 marca 1981 roku wykonywał on pracę w szczególnych warunkach, podczas gdy w tym okresie wykonywał prace polegające na kontroli międzyoperacyjnej, kontroli jakości produkcji oraz dozorze inżynieryjno-technicznym na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie A, dziale VII pkt 12 - produkcja spodów obuwniczych ze skóry, gumy i tworzyw sztucznych oraz klejenie i powlekanie tkanin obuwniczych, pkt 13 - prace przy przygotowywaniu klejów toksycznych i innych środków chemicznych do produkcji wyrobów przemysłu skórzanego, pkt 14 - prace związane ze szlifowaniem, klejeniem i wykańczaniem wyrobów przemysłu skórzanego rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, a więc prac uprawniających do wcześniejszego uzyskania emerytury.

Wskazując na powyższe zarzuty, wnioskodawca domagał się zmiany zaskarżonego wyroku i przyznania prawa do emerytury oraz orzeczenia o kosztach postępowania według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna.

Rozpoznając niniejszą sprawę, Sąd Okręgowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych oraz właściwie zastosował przepisy prawa materialnego, tj. przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 roku, Nr 153, poz. 1227 ze zm.) oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 roku, Nr 8, poz. 43 ze zm.). Sąd Apelacyjny w całości podziela i przyjmuje za własne ustalenia faktyczne oraz wykładnię przepisów.

Jedną z przesłanek koniecznych do nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnych warunkach jest legitymowanie się co najmniej 15-letnim okresem pracy w takich warunkach. Początkowo na etapie postepowania przed Sądem Okręgowym sporne pozostawały cztery okresy zatrudnienia wnioskodawcy, tj. od dnia

24 stycznia 1975 roku do dnia 18 maja 1976 roku w Przedsiębiorstwie Państwowym (...) w G., od dnia 18 maja 1976 roku do dnia 31 marca 1981 roku w (...) Zakładach (...) w A., od dnia 1 września 1981 roku do dnia 29 lutego 1984 roku w Przedsiębiorstwie Państwowym (...) w G., od dnia 15 sierpnia 1985 roku do dnia 7 kwietnia 1995 roku w Przedsiębiorstwie Państwowym (...) w K.. Zauważyć przy tym należy, iż odmowa uwzględnienia do stażu pracy wykonywanej w szczególnych warunkach któregokolwiek z nich powoduje, iż nawet ewentualne uwzględnienie pozostałych okresów nie będzie wystarczające do tego, aby wnioskodawca wykazał wymagany 15-letni staż pracy w szczególnych warunkach.

Rozpoznając sprawę Sąd I instancji, przeprowadził postępowanie dowodowe na okoliczność ustalenia charakteru pracy wnioskodawcy we wszystkich spornych okresach zatrudnienia, dopuszczając zgłoszone przez wnioskodawcę dowody. W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku poprzestał wyłącznie na dokonaniu oceny dowodów dotyczących okresu pracy od dnia 18 maja 1976 roku do dnia 31 marca 1981 roku w (...) Zakładach (...) w A. Zakładzie nr (...) w Ż.. Takie procedowanie Sądu Okręgowego, który w toku postępowania gromadzi materiał dowodowy, zaś później dokonuje oceny wyłącznie jego części, jest nieprawidłowe.

Zaznaczyć również należy, iż w toku procesu organ rentowy uznał jako okres pracy w szczególnych warunkach okres zatrudnienia wnioskodawcy od dnia 17 lutego 1992 roku do dnia 7 kwietnia 1995 roku.

Niemniej jednak, zdaniem Sądu Apelacyjnego, ostatecznie Sąd I instancji doszedł do prawidłowego wniosku, że zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie pozwala na dokonanie ustalenia, aby R. P. w spornym okresie zatrudnienia od dnia 18 maja 1976 roku do dnia 31 marca 1981 roku w (...) Zakładach (...) w A. Zakładzie nr (...) w Ż. wykonywał pracę w warunkach szczególnych. Sąd Apelacyjny podziela stanowisko Sądu II instancji, iż do wywiedzenia powyższych wniosków prowadzi analiza zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego w postaci zeznań świadków przesłuchanych w toku postępowania przed Sądem I instancji oraz dokumentacji znajdującej się w aktach osobowych wnioskodawcy.

W tym miejscu należało powołać się na stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z dnia 24 września 2009 roku w sprawie o sygn. akt II UK 31/09 (lex numer 559949), zgodnie z którym jeśli czynności ogólnie pojętej kontroli oraz dozoru inżynieryjno-technicznego wykonywane są stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na stanowisku pracy związanym z określoną w pkt 24 działu XIV wykazu A w/w rozporządzenia kontrolą lub dozorem inżynieryjno-technicznym, to okres wykonywania tej pracy jest okresem uzasadniającym prawo do świadczeń na zasadach przewidzianych w rozporządzeniu, niezależnie od tego, ile czasu pracownik poświęca na bezpośredni dozór pracowników, a ile na inne czynności ściśle związane ze sprawowanym dozorem i stanowiące jego integralną część, takie jak sporządzanie związanej z nim dokumentacji. W utrwalonym orzecznictwie zwraca się jednocześnie uwagę, że zachodzi potrzeba odróżnienia czynności administracyjno-biurowych ściśle związanych ze sprawowanym dozorem inżynieryjno-technicznym, od czynności, które nie pozostają w żadnym związku z tym dozorem i stanowią dodatkowe obowiązki. Czym innym jest bowiem wykonywanie czynności administracyjno-biurowych ściśle związanych ze sprawowaniem dozoru inżynieryjno-technicznego, a czym innym wykonywanie w ramach zakresu obowiązków również innych czynności, niemających związku z wykonywaniem bezpośredniego dozoru nad procesem produkcji. Wykonywanie takich czynności w ramach zakresu obowiązków na danym stanowisku pracy uniemożliwia sprawowanie dozoru stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, a w konsekwencji wyłącza zaliczenie takiego okresu zatrudnienia do pracy w szczególnych warunkach (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 października 2011 roku w sprawie o sygn. akt II UK 48/11, lex numer 1108485, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 20 marca 2013 roku w sprawie o sygn. akt III AUa 1093/12, lex numer 1314781, wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku w wyroku z dnia 22 sierpnia 2012 roku w sprawie o sygn. akt III AUa 374/12 (lex numer 1217658). Jak wyjaśnił natomiast Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 grudnia 2013 roku w sprawie o sygn. akt I UK 184/13 (lex numer 1448473) „dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie” – aby mógł być uznany za pracę w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych – musi odpowiadać łącznie następującym warunkom: 1) musi być dozorem inżynieryjno-technicznym, czyli dozorem specjalistycznym, a nie dozorem „jakimkolwiek” (nie może być „zwykłym” dozorem wykonywanym w ramach pracowniczego podporządkowania kierownictwu pracodawcy); 2) musi być sprawowany „na oddziałach i wydziałach”, czyli powinien być wykonywany bezpośrednio w określonym, skonkretyzowanym środowisku pracy, w którym istnieje narażenie na czynniki o znacznej szkodliwości dla zdrowia lub powodujące znaczny stopień uciążliwości pracy albo wymagające wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia; 3) powinien dotyczyć prac zgodnych z wykazami prac w szczególnych warunkach (zawartymi w załącznikach do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 roku) i wykonywanych bezpośrednio przez osoby, nad którymi sprawowany jest nadzór; 4) musi być wykonywany stale przez osobę nadzorującą, czyli nie może mieć charakteru okazjonalnego (peryferyjnego); 5) powinien być sprawowany w pełnym wymiarze czasu pracy, jaki obowiązuje osobę nadzorującą na zajmowanym przez nią stanowisku. Sąd Apelacyjny w składzie orzekającym w niniejszym postępowaniu powyższe poglądy w pełni podziela.

W ocenie Sądu II instancji, Sąd Okręgowy prawidłowo ocenił charakter pracy R. P. na stanowisku kierownika zakładu produkcyjnego w Ż. w (...) Zakładach (...) w A. uznając, że okres ten nie podlega uwzględnieniu do stażu pracy wykonywanej w szczególnych warunkach. Niewątpliwie w zakładzie tym, którego podstawową działalnością była produkcją obuwia, wiele czynności wykonywanych na poszczególnych etapach produkcji było pracami w szczególnych warunkach, o których mowa w dziale VII, poz. 12 - produkcja spodów obuwniczych ze skóry, gumy i tworzyw sztucznych oraz klejenie i powlekanie tkanin obuwniczych, poz. 13 - prace przy przygotowywaniu klejów toksycznych i innych środków chemicznych do produkcji wyrobów przemysłu skórzanego oraz poz. 14 - prace związane ze szlifowaniem, klejeniem i wykańczaniem wyrobów przemysłu skórzanego, wykazu A, stanowiącego załącznik do w/w rozporządzenia.

Dokonując oceny charakteru pracy wnioskodawcy w powyższym okresie zatrudnienia Sąd Okręgowy prawidłowo rozważał, czy praca ta może być uznana za pracę w szczególnych warunkach, o której mowa w dziale XIV, poz. 24 wykazu A, stanowiącego załącznik do w/w rozporządzenia, tj. kontrola międzyoperacyjna, kontrola jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie. Powyższy okres zatrudnienia zostałby wnioskodawcy zaliczony do stażu pracy wykonywanej w szczególnych warunkach, w sytuacji, gdyby wykazał on, że w okresie tym dozór pełnił stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, czyli zgodnie z wymogiem wynikającym z § 2 ust. 1 w/w rozporządzenia.

Przede wszystkim stwierdzić należy, iż dozór sprawowany przez wnioskodawcę nad podległymi pracownikami nie nosił cechy bezpośredniości. Jak wynika z pisemnych zakresów obowiązków na stanowisku kierownika zakładu produkcyjnego (k. 11-16, 31-34 akt osobowych), na wnioskodawcy ciążył obszerny zakres obowiązków. W szczególności zaś, jak wynika z treści powyższego dokumentu, do zadań wnioskodawcy zatrudnionego na stanowisku kierownika zakładu należało organizowanie, koordynowanie i nadzorowanie prac wszystkich pracowników w zakładzie oraz reprezentowanie zakładu na zewnątrz, współpraca przy opracowywaniu planów produkcji, zatrudnienia funduszu płac, zaopatrzenia, kosztów, inwestycji i remontów oraz kontrola ich wykonania, współpraca przy opracowaniu planów postępu technicznego, wprowadzenia nowych metod technologicznych, modernizacji maszyn i urządzeń oraz podejmowaniu produkcji nowych wyrobów, nadzór nad prowadzeniem dokumentacji produkcyjnej i sprawozdawczości z zakresu działalności zakładu, koordynacja i organizowanie bieżącej współpracy pomiędzy odcinkami produkcji, magazynami oraz pozostałymi komórkami, kontrola i nadzór gospodarki materiałowej i magazynowej zakładu, wnioskowanie o przyjęciu i zwolnieniu pracowników fizycznych oraz ich zatrudnianie, opiniowanie kwalifikacji zawodowych pracowników zakładu, kontrolowanie wykonawstwa planów produkcji, branie udziału w odbiorze technicznym maszyn i urządzeń produkcyjnych po dokonanym remoncie lub montażu, branie udziału w naradach produkcyjnych. W aktach osobowych wnioskodawcy znajdują się również inne dokumenty, z których wynikają kolejne obowiązki pracownicze, ciążące na wnioskodawcy, tj. upoważnienie do podejmowania z urzędu pocztowo-telekomunikacyjnego w Ż. gotówki przekazywanej z (...) Zakładów (...), przeznaczonej na wynagrodzenia dla pracowników (k. 26 akt osobowych), upoważnienie do prowadzenia kontroli pracowników korzystających ze zwolnień lekarskich (k. 40 akt osobowych). Jak wynikało z zeznań świadka Z. W. (k. 31-31 v.) wnioskodawca „zarządzał zakładem, ale też bardzo dużo czasu przebywał na produkcji nadzorując tę pracę”. Zgodnie z twierdzeniami świadka do obowiązków wnioskodawcy należało także przygotowywanie wysyłek, podpisywanie dostaw materiałów. Świadek Z. W. utrzymywała także, że od 1978 roku przejęła obowiązki wnioskodawcy i to ona była kierownikiem zakładu. Ostatecznie również – po konfrontacji ze świadkiem Z. W., świadek H. W. (k. 31 v.) podał, że wnioskodawca przestał pełnić funkcję kierownika zakładu wcześniej niż w roku 1981. Również wnioskodawca (k. 57 v. - 58) podawał, że latem 1978 roku przestał pracować jako kierownik i objął stanowisko mechanika. Powyższych twierdzeń przesłuchanych w sprawie osób w świetle treści dokumentów znajdujących się w aktach osobowych wnioskodawcy nie sposób jest uznać za wiarygodne. W aktach tych znajduje się szereg dokumentów, noszących daty późniejsze niż 1979 rok, w których wnioskodawca był określany jako kierownik zakładu, tj. m.in. angaże (k. 28-29 akt osobowych), kolejna umowa o pracę na stanowisku kierownika zakładu (k. 30 akt osobowych), wniosek o zatwierdzenie na stanowisko kierownika zakładu obuwia w Ż. (k. 35 akt osobowych). Z zeznań zarówno świadka Z. W., jak również zeznań samego wnioskodawcy wynikało, że w zakładzie produkcyjnym w każdym z trzech wydziałów byli zatrudnieni brygadziści oraz jeden mistrz na cały zakład. Świadek H. W. opisując zakres obowiązków wnioskodawcy na stanowisku kierownika podał, iż wnioskodawca w czasie, kiedy zajmował stanowisko kierownika, dokonywał napraw maszyn.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, przy tak skonstruowanym zakresie czynności, jaki wynika przede wszystkim z pisemnego zakresu obowiązków, jak również z treści innych dokumentów znajdujących się w aktach osobowych wnioskodawcy, nie sposób jest uznać, że wnioskodawca stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pełnił dozór inżynieryjno-techniczny bezpośrednio nad stanowiskami produkcyjnymi, na których wykonywana była praca w szczególnych warunkach. Sąd II instancji nie kwestionuje tego, że wnioskodawca niewątpliwie taki dozór sprawował, jednakże wobec tego, że ciążył na nim szereg czynności związanych z organizacją i funkcjonowaniem całości zakładu produkcyjnego, dozór ten nie był sprawowany stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Nie sposób jest również pominąć, że w zakładzie produkcyjnym byli zatrudnieni tacy pracownicy nadzoru technicznego jak majster i brygadziści, do obowiązków których należało sprawowanie bezpośredniego dozoru nad pracownikami.

Reasumując, Sąd Apelacyjny podziela stanowisko Sądu I instancji, iż brak jest podstaw do zaliczenia wnioskodawcy do stażu pracy w szczególnych warunkach okresu zatrudnienia w (...) Zakładach (...) w A. na stanowisku kierownika zakładu produkcyjnego od dnia 18 maja 1976 roku do dnia 31 marca 1981 roku z uwagi na brak bezpośredniego nadzoru nad stanowiskami roboczymi oraz niespełnienie wymogu wykonywania dozoru nad pracownikami wykonującymi prace w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy (§ 2 ust. 1 w/w rozporządzenia).

Końcowo stwierdzić należy, iż odmowa zaliczenia do stażu pracy w szczególnych warunkach powyższego okresu zatrudnienia przesądza o braku prawa wnioskodawcy do dochodzonego świadczenia. Wnioskodawca nie spełni bowiem wymogu legitymowania się 15-letnim stażem pracy w takich warunkach, nawet w razie wykazania, że w pozostałych spornych okresach zatrudnienia wykonywał pracę w takich warunkach.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny mimo, że Sąd Okręgowy w pisemnych motywach rozstrzygnięcia nie odniósł się do pozostałych okresów zatrudnienia wskazanych przez wnioskodawcę jako praca w szczególnych warunkach orzekł jak w pkt I sentencji wyroku na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 § 1 k.p.c., art. 99 k.p.c. oraz § 11 ust. 1 i § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.) – pkt II sentencji wyroku.

A.K.