Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 stycznia 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 16 stycznia 2013 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa Stowarzyszenia (...) w W.

przeciwko (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w S.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach

z dnia 10 maja 2012 r., sygn. akt II C 138/12

1) zmienia zaskarżony wyrok:

a) w punkcie 2 w ten sposób, że zasądza od pozwanej na rzecz powoda 712,27 (siedemset dwanaście i 27/100) złotych z odsetkami ustawowymi od kwoty 623 złote od 29 grudnia 2010 r. do dnia zapłaty oraz od kwoty 89,27 (osiemdziesiąt dziewięć i 27/100) złotych od 16 stycznia 2012 r. do dnia zapłaty;

b) w punkcie 3 o tyle, że zasądzoną kwotę 813 złotych podwyższa do kwoty 1594 (tysiąc pięćset dziewięćdziesiąt cztery) złote;

2) zasądza od pozwanej na rzecz powoda 171 (sto siedemdziesiąt jeden) złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I ACa 828/12

UZASADNIENIE

Powód domagał się zasądzenia od pozwanej 7.522,80 złotych wraz z odsetkami: od kwoty 6.599,00 złotych od dnia 29 grudnia 2011 roku, 923,80 złotych roku od dnia wytoczenia powództwa. Wskazał, że pozwana prowadzi działalność, w ramach której wykorzystywane są utwory objęte ochroną prawa autorskiego. Pozwana zawarła z powodem w dniu 23 stycznia 2001 roku umowy licencyjne na publiczne odtwarzanie utworów chronionych prawem autorskim, wykorzystywanie przez pozwaną utworów podczas imprez organizowanych przy wykonaniach na żywo oraz przy muzyce mechanicznej, a także z tytułu organizacji bali sylwestrowych. Na ich podstawie pozwana zobowiązała się do zapłaty wynagrodzenia w kwotach: po 400,- złotych miesięcznie, w odniesieniu do dyskotek nie mniej niż 480,- złotych miesięcznie, a w przypadku bali sylwestrowych - 1.100,- złotych za imprezę. W umowach zawarto postanowienie, że określone stawki ryczałtowe będą podlegać zmianie w okresach półrocznych (na 1 stycznia i na 1 lipca), z uwzględnieniem średniej zmiany, stosownie do wskaźnika wzrostu wynagrodzeń w sektorze przedsiębiorstw, ustalonego na podstawie obwieszczenia prezesa GUS w sektorze przedsiębiorstw (za poszczególne miesiące), publikowanych w Monitorze Polskim za okres objęty waloryzacją. Pomimo tego postanowienia umowy i pisma z dn. 15 stycznia 2008 roku przypominającego o konieczności zmiany stawek pozwana regulowała należności wynikające z umów w wysokości wskazanej przy zawieraniu umowy zamiast odpowiednio kwot: 604,- złotych, 725,- złotych i 1.660,- złotych za bal sylwestrowy.

Zasada wyliczenia została przesądzona w wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach sygn. akt II C 510/10 z dn. 9 marca 2011 r. Powód wniósł również o zasądzenie od pozwanej kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, wedle norm przepisanych.

Nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym z 27 stycznia 2012 r., sygn. akt II Nc13/12, referendarz sądowy w Sądzie Okręgowym w Katowicach orzekł zgodnie z żądaniem pozwu.

Pozwana zaskarżyła nakaz w części obejmującej kwotę 1.848,71 i zasądzone odsetki ustawowe od tej kwoty oraz w części rozstrzygnięcia o kosztach procesu i wniosła o oddalenie powództwa. Zarzuciła, że w dniu 26 września 2011 r. uiściła kwotę 1.100 zł, wynikającą z umowy za organizację balu sylwestrowego w 2010 roku, co spowodowało umorzenie tej wierzytelności. Zdaniem pozwanej powód za podstawę waloryzacji przyjął dowolnie wybrane korzystne dla siebie wskaźniki i wyliczył, że wysokość wynagrodzenia z umowy powinna zostać powiększona przy zastosowaniu współczynnika 1,5096, wyliczonego w oparciu o wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw w całym roku 2000 i miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw z wypłatami z zysku w listopadzie roku 2007, co jest niezgodne z umową, a dodatkowo dane te były publikowane w Dzienniku Urzędowym GUS, a nie w Monitorze Polskim jak stanowiła umowa. Powód nie miał uprawnienia do jednostronnej waloryzacji wysokości przewidzianego w umowach licencyjnych wynagrodzenia, gdyż zmiana stawek wynagrodzenia winna odbyć się w drodze negocjacji pomiędzy stronami umowy.

Powód ograniczył żądanie pozwu o kwotę 1.100,- złotych, uiszczoną przez pozwaną za wykorzystanie utworów muzycznych w trakcie balu sylwestrowego w 2010 roku i o kwotę 36,44 z tytułu części skapitalizowanych odsetek naliczonych od tej kwoty. Wniósł o zasądzenie od pozwanej kwoty 712,27 złotych wraz z odsetkami od kwoty 623,- złotych, stanowiącej należność główną, od dnia 29 grudnia 2010 roku, a od 89,27 zł, stanowiącej skapitalizowane odsetki wyliczone na dzień 28 maja 2010 roku, od dnia wytoczenia powództwa.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy umorzył postępowanie co do kwoty 1.136,44 zł, powództwo oddalił i zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 813 złotych.

Wyrok Sąd oparł na ustaleniach:

Pozwana spółka prowadzi działalność gospodarczą pod nazwą (...) w S.. W ramach tej działalności wykorzystywane są utwory objęte ochroną prawa autorskiego – ustawy z dn. 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t. jedn.: Dz. U. z 200 roku, Nr 80, poz. 904 ze zm.) Wykorzystywanie utworów polega na publicznym odtwarzaniu muzyki, wykorzystywaniu muzyki chronionej prawem autorskim podczas organizowanych przez pozwaną dyskotek oraz innych imprez, w tym również bali sylwestrowych oraz na reemisji utworów w pokojach hotelowych.

Spółka zawarła ze Stowarzyszeniem (...) 23 stycznia 2001 roku dwie umowy licencyjne. Na podstawie pierwszej z nich – umowy (...) nr (...) powód udzielił pozwanej licencji na publiczne odtwarzanie utworów chronionych prawem, a pozwana zobowiązała się do zapłaty na rzecz powoda wynagrodzenia autorskiego w kwocie po 400,- złotych miesięcznie. Zgodnie z drugą z umów – (...) nr (...) - w związku z wykorzystywaniem przez pozwaną utworów podczas imprez organizowanych przy wykonaniach na żywo - w trakcie balów sylwestrowych, czy wesel oraz przy muzyce mechanicznej – w przypadku dyskotek – pozwana zobowiązana była do zapłaty wynagrodzenia w odniesieniu do dyskotek nie mniej niż 480,- złotych miesięcznie, natomiast w przypadku bali sylwestrowych - w kwocie 1.100,- złotych za imprezę. W obu umowach w § (...) ust. (...) zawarto postanowienie, że stawki ryczałtowe będą podlegać zmianie w okresach półrocznych (na 1 stycznia i na 1 lipca), z uwzględnieniem średniej zmiany, stosownie do wskaźnika wzrostu wynagrodzeń w sektorze przedsiębiorstw, ustalonego na podstawie obwieszczenia prezesa GUS w sektorze przedsiębiorstw (za poszczególne miesiące) publikowanych w Monitorze Polskim za okres objęty waloryzacją.

Zawarte w umowach licencyjnych klauzule waloryzacyjne były standardowym zastrzeżeniem przy tego typu umowach zawieranych przez powoda, natomiast w momencie ich podpisywania pozwana nie zgłaszała żadnych wątpliwości dotyczących ich treści. W 2007 r. (...) zaproponował dokonanie waloryzacji i toczyły się pomiędzy stronami negocjacje, jednakże ostatecznie nowe umowy nie zostały przez pozwaną odesłane.

W piśmie z 15 stycznia 2008 roku powód poinformował pozwaną, że na podstawie art. 109 ustawy o prawie autorskim oraz § (...) ust. (...) zawartej umowy licencyjnej na publiczne odtwarzanie i publiczne wykonanie utworów (...) nr (...) z 23 stycznia 2001 roku zryczałtowane minimalne stawki wynagrodzeń autorskich ulegają zmianie i będą wynosić: za organizację dyskoteki – 725,- złotych za każdy miesiąc oraz 1.660,- złotych w odniesieniu do balu sylwestrowego. Ponadto podwyższeniu do kwoty 604,- złotych uległa określona w umowie licencyjnej na publiczne odtwarzanie utworów (...) nr (...) zryczałtowana miesięczna stawka wynagrodzenia. Powyższe stawki wynagrodzenia zaczęły obowiązywać począwszy od dnia 1 stycznia 2008 roku.

Pozwana pomimo pisemnego zawiadomienia o zmianie wysokości stawek wynagrodzenia ryczałtowego wynikającego z zawartych z powodem umów licencyjnych uiszczała wynagrodzenie w dotychczasowej wysokości.

Wyliczona przez powoda stawka została oparta o średnie przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku, które wynosiło w 2000 roku - 2.048,20 złotych, natomiast w listopadzie 2007 roku – 3.092,01 złotych.

Za bezpodstawny uznał Sąd Okręgowy zarzut pozwanej, że zmiana wysokości wynagrodzenia powinna nastąpić w drodze negocjacji, ponieważ nie tylko nie sposób tego wyprowadzić z treści umów lecz także jest to sprzeczne z sensem instytucji klauzuli waloryzacyjnej, która stanowi dodatkowe zastrzeżenie wprowadzone do treści umowy na podstawie woli stron. Głównym celem i istotą klauzuli waloryzacyjnej w umowie jest automatyczna zmiana wysokości świadczenia pieniężnego bez konieczności prowadzenia kolejnych rokowań w każdej sytuacji dynamicznej zmiany wartości pieniądza, a tym samym ciągłego podpisywania nowych aneksów czy nowych umów. Celowi temu nie sprzeciwia się praktyka stosowana przez powoda, polegająca na podpisywaniu aneksów do umów, gdyż jak wyjaśnił świadek P. L. miało to na względzie uniknięcie wszelkich niejasności, a w wypadku odmowy podpisania aneksu powód stosował nową stawkę, informując o tym kontrahenta, do czego umowa go uprawniała. Zawarta w § (...) ust. (...) umów licencyjnych klauzula waloryzacyjna pozwalała w sposób elastyczny waloryzować stawki opłat wynagrodzenia autorskiego w powiązaniu z sytuacją rynkową i zapewniała w ten sposób jednakowe traktowanie wszystkich podmiotów zawierających ze Stowarzyszeniem (...) umowy licencyjne w oparciu o jasną metodę waloryzacji świadczenia. Gdyby zaś przyjąć za prawidłowy pogląd prezentowany przez pozwaną, postanowienie w zakresie klauzuli waloryzacyjnej byłoby absolutnie zbędne, a tym samym jego zamieszczanie w umowie nieracjonalne. Biorąc zaś pod uwagę ocenę przeciętnego kontrahenta, zgodną z zasadami logiki, doświadczenia życiowego i obrotu w sferze prawa cywilnego rozumienie terminu „średniej zmiany” nie budziło wątpliwości interpretacyjnych. Waloryzacja miała dotyczyć okresu półrocznego i strony nie umówiły się, że np. będą brać pod uwagę wskaźnik z jednego, konkretnego miesiąca, to jasnym było, że chodziło o średnią obrazującą poziom zmiany jaka nastąpiła w całym czasie objętym waloryzacją, pomiędzy jego początkiem a końcem.

W kwestii podstaw waloryzacji wynagrodzenia autorskiego podkreślił Sąd, że w obydwu umowach wskazano jako wskaźnik zmiany – wskaźnik wzrostu wynagrodzeń w sektorze przedsiębiorstw, ustalany na podstawie obwieszczenia prezesa GUS w sprawie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw (za poszczególne miesiące), publikowany w Monitorze Polskim za okres objęty waloryzacją. Powód dokonał przeliczenia wskaźnika wzrostu wynagrodzeń – 1,5096 - dzieląc wysokość średniego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w listopadzie 2007 roku (3.092,01 złotych) przez wysokość przeciętnego wynagrodzenia w 2000 roku (2.048,20 złotych), które zostały opublikowane w Dzienniku Urzędowym GUS. O ile według § (...) ust. (...) umów licencyjnych stawki ryczałtowe miały podlegać zmianie w okresach półrocznych (na 1 stycznia i 1 lipca) i zasadnym było przyjęcie przy obliczaniu wskaźnika wzrostu poziomu wynagrodzeń na podstawie obwieszczeń prezesa GUS, obejmujących dane za miesiące bezpośrednio poprzedzające przeliczenie, to nie było zgodne z umową wykorzystanie danych publikowanych w Dzienniku Urzędowym GUS, a nie Monitorze Polskim. Z tego względu zarzut pozwanej odnośnie sposobu waloryzacji był co do zasady trafny. Sąd nie mógł jednak przyjąć za prawidłowe wyliczenia spółki (...), ponieważ odwoływała się ona do danych za I kwartał 2001 r. publikowanych w kwietniu 2001 r. i za I kwartał 2008 r. publikowanych w kwietniu 2008 r. (obwieszczenia prezesa GUS a więc za inne okresy.

Zastosowanie mają stawki ogłoszone przez prezesa GUS w sprawie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw wypłat nagród z zysku w grudniu 2000 r., które zostały ogłoszone w M.P. 15 stycznia 2001 r., nr 2, poz. 59. Wynagrodzenie to wyniosło 2.343,50 zł. Natomiast obwieszczenie prezesa GUS z 16 stycznia 2008 r. w sprawie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w grudniu 2007 r. zostało ogłoszone w M. P z 2008 r. nr 7, poz. 83. Wynagrodzenie to wyniosło 3.246,00 zł. Wskaźnik wyliczony w oparciu o te dane stanowi 1,3851, a stawka wynagrodzenia określona w umowie oznaczonej symbolem (...) nr (...) powinna ulec zmianie z kwoty 400,- złotych na kwotę 554,- złotych (400,- zł × 1,3851 = 554,04 zł), a zryczałtowana stawka z umowy (...) nr (...) z tytułu wykorzystywania utworów podczas dyskotek z kwoty 480,- złotych na kwotę 665,- złotych (480,- zł × 1,3851 = 664,85,- zł), natomiast stawka z tytułu wykorzystywania utworów w czasie zabaw sylwestrowych powinna wynosić 1.524,- złotych zamiast dotychczas obowiązującej w wysokości 1.100,- złotych (1.100,- zł × 1,3851 = 1.523,61 zł). Różnica pomiędzy tak wyliczonymi stawkami (bez opłaty za bal sylwestrowy), a uiszczanymi przez pozwaną w wysokości nominalnej wynosiła 339 zł, a więc mniej niż wynika to z wyliczeń dokonanych przez pozwaną (581 + 697 = 1278 - 880 = 398 zł). Identycznie przedstawiało się to w zakresie opłaty za bal, która powinna wynosić 1524 zł, a wyliczoną przez pozwaną kwotą 1598,00 zł. W wypadku gdyby przyjąć, jak wskazywał w swoich pismach powód jako podstawę wyliczeń ostatnio publikowany przed dokonaniem waloryzacji komunikat prezesa GUS, ale nie w dzienniku Urzędowym lecz zgodnie z umową w Monitorze Polskim, to było by to obwieszczenie 19 października 2007 r. w sprawie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw za III kwartał 2007 r. (M.P. z 2007 r. nr 76, poz. 814), a kwota byłaby jeszcze mniejsza, gdyż wynosiłaby 2891,06 zł.

Ponieważ pozwana zaskarżyła nakaz tylko w części, przy uwzględnieniu wskazanych wyżej wyliczeń Sąd Okręgowy przyjął, że nie jest zasadne dochodzenie przez stronę powodową kwoty wyższej, niż zasądzona już w nakazie zapłaty, co uzasadniało oddalenie żądania zapłaty określonego w piśmie z 4 kwietnia 2012 r.

Orzeczenie o kosztach procesu oparto na art. 100 k.p.c., art. 98 § 3 k.p.c. oraz § 6 pkt 5 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. z 2002 r., nr 163, poz. 1348 ze zm.) rozdzielając stosunkowo pomiędzy stronami koszty postępowania wobec częściowego uwzględnienia żądania powoda (75%) w tej części nakazu zapłaty, który się uprawomocnił, w związku z jego nie zaskarżeniem (art. 504 § 2 k.p.c. w zw. z art. 505 § 2 k.p.c.

Powyższy wyrok w punktach 2 i 3 zaskarżył apelacją powód, który zarzucił naruszenie prawa materialnego tj. art. 65 § 2 k.c. przez jego niezastosowanie, naruszenie art. 233 § 1 kpc przez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego oraz art. 98 § 3 kpc w zw. z art. 100 kpc.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja powoda jest zasadna.

Wprowadzenie przez strony do umów tzw. klauzuli waloryzacyjnej miało bez negocjacji i aneksów prowadzić do uiszczania wynagrodzenia według zasad opisanych w § (...) ust. (...) umów licencyjnych.

Wniosek w tym przedmiocie Sąd Okręgowy w sposób zgodny z zasadami logicznego rozumowania umotywował. Sąd Apelacyjny argumentację tę w całości podziela.

Podkreślenie automatyzmu w funkcjonowaniu zasad waloryzacji nakazuje intencję stron w zakresie stosowania wskaźników waloryzacyjnych badać nie tylko na gruncie zapisu § (...) ust. (...) umów licencyjnych ale i również konsekwencji związanych z automatycznym działaniem klauzuli.

Nie ma znaczenia dla intencji stron fakt, że zapis § (...) ust. (...) umów odwołuje się do publikacji danych w Monitorze Polskim. Istotnym bowiem było wskazanie, że podstawą jest obwieszczenie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w przedmiocie przeciętnych miesięcznych wynagrodzeń w sektorze przedsiębiorstw, za poszczególne miesiące, za okres objęty waloryzacją.

Każdorazowo okres objęty waloryzacją obejmował okres od 1 stycznia i od 1 lipca. Zgodzić się należy z powodem w tych realiach, że przyjmowanie danych ogłoszonych w Monitorze Polskim powodowałoby opieranie się na danych odległych od daty waloryzacji, obejmujących przeciętne wynagrodzenie z okresu kwartalnego, a to wbrew zapisowi, że chodzi o przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw, co jest istotą i podstawą wyliczeń.

Nie ma także podstaw do twierdzenia, że przyjęte wielkości z obwieszczenia Prezesa GUS-u w zależności od miejsca publikacji, w tej samej materii, zawierają odmienne kwoty.

W ocenie Sądu Apelacyjnego automatyzm działania klauzul waloryzacyjnych wskazuje na zastosowanie wskaźników najbliższych okresu objętego waloryzacją. Stąd metodologia przyjęta przez powoda nie jest w określonej sytuacji dowolna, lecz wynika z treści umowy i intencji stron. Potwierdzeniem intencji stron jest także fakt, że w innej sprawie między tymi samymi stronami przyjęty przez powoda wskaźnik i wielkości będące podstawą jego wyliczenia były akceptowane.

Wobec powyższego podzielając ustalenia i wnioski Sądu Okręgowego z korektą jak wyżej, Sąd Apelacyjny ustalenia te przyjął w zakresie nieobjętym zmianą, jako prawidłowe, za swe własne. Podziela także Sąd Apelacyjny jako prawidłowo przywołaną przez Sąd Okręgowy podstawę materialno-prawną żądania.

Mając powyższe na uwadze na mocy art. 386 § 1 kpc orzekł jak w sentencji.

Rozstrzygnięcie o kosztach apelacji uzasadnia art. 98 kpc w zw. z art. 108 § 1 kpc.