Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 września 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 25 września 2014 r. w Szczecinie

sprawy H. D.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o ustalenie braku podstaw do przyznania emerytury oraz braku podstaw do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia emerytalnego

na skutek apelacji ubezpieczonego

od wyroku Sądu Okręgowego w Gorzowie Wlkp. VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 4 listopada 2013 r. sygn. akt VI U 489/12

oddala apelację.

SSO del. Beata Górska SSA Jolanta Hawryszko SSA Barbara Białecka

Sygn. akt III AUa 44/14

UZASADNIENIE

Decyzją z 30 stycznia 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. odmówił ubezpieczonej H. D. prawa do emerytury. Decyzją z 31 lipca 2012 r. organ rentowy zmienił powyższą decyzję w punkcie dotyczącym podstawy prawnej. W uzasadnieniu powołał się na art. 114 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r., Nr 153, poz. 1227; dalej jako: ustawa emerytalna) i stwierdził, że w okresie od 1 września 2006 r. do 8 lipca 2007 r. ubezpieczona nie podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym pracowników z tytułu zatrudnienia u płatnika składek (...) R. K., co zostało potwierdzone wyrokiem sądowym. Ubezpieczona nie spełniła przesłanek przyznania emerytury – ostatnim ubezpieczeniem przed złożeniem wniosku o emeryturę nie było ubezpieczenie pracownicze oraz mimo ukończenia 55 lat życia, ubezpieczona nie posiada 30-letniego okresu składkowego i nieskładkowego, a mimo udowodnienia ponad 20-letniego okresu składkowego i nieskładkowego, nie jest całkowicie niezdolna do pracy jak też nie posiada 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Decyzją z 10 lutego 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. zobowiązał H. D. do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres od 1 stycznia 2009 r. do 31 grudnia 2011 r. w kwocie 35.595,78 zł i odsetek za okres od 12 stycznia 2009 r. do 10 lutego 2012 r. w kwocie 7.393,30 zł. Decyzją z 31 lipca 2012 r. organ rentowy zmienił powyższą decyzję w punkcie dotyczącym uzasadnienia. W uzasadnieniu wskazał, że ubezpieczona pobrała nienależnie świadczenie za okres od 8 lipca 2007 r. do 31 grudnia 2011 r. w łącznej kwocie 60.526,48 zł z tytułu emerytury. Nienależnie pobrane świadczenia w kwocie 17.537,40 zł za okres od 8 lipca 2007 r. do 31 grudnia 2008 r. nie podlegają dochodzeniu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

Ubezpieczona H. D. odwołała się od powyższych decyzji; podniosła, że umowa o pracę zawarta z R. K. nie była pozorna.

W odpowiedzi organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania. Wskazał, że wyrokiem z 30 marca 2012 r. Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim oddalił odwołanie ubezpieczonej od decyzji ZUS wstrzymującej wypłatę emerytury.

Wyrokiem z 4 listopada 2013 r. Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołania oraz zasądził zwrot kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd I instancji ustalił, że H. D. uzyskała prawo do wcześniejszej emerytury od 8 lipca 2007 r.; jedną z przesłanek przyznania emerytury było ustalenie podlegania ubezpieczeniu społecznemu w okresie od 1 września 2006 r. do 8 lipca 2007 r. z tytułu umowy o pracę zawartej z R. K.. Prawomocnym wyrokiem z 18 sierpnia 2011 r. Sąd Apelacyjny w Poznaniu przesądził, że w w/w okresie H. D. nie podlegała ubezpieczeniu społecznemu z tytułu umowy o pracę zawartej z R. K. z powodu pozorności umowy. Prawomocnym wyrokiem z 30 marca 2012 r. Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim oddalił odwołanie H. D. od decyzji wstrzymującej wypłatę emerytury od 1 stycznia 2012 r.

Sąd I instancji nie uwzględnił odwołania wskazując jako podstawę art. 114 ust.1 ustawy emerytalnej zgodnie z którym, prawo do świadczeń lub ich wysokość ulega ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji w sprawie świadczeń zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość. Wznowienie postępowania możliwe było zatem tylko, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji w sprawie świadczeń zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość. Sąd okręgowy stwierdził, że organ rentowy wskazał na okoliczności zaistniałe przed wydaniem decyzji, mające wpływ na prawo do emerytury skarżącej tj. fakt niepodlegania przez nią w okresie od 1 września 2006 r. do 8 lipca 2007 r. ubezpieczeniu pracowniczemu. Jak wykazało postępowanie dowodowe, w chwili wydawania decyzji o przyznaniu prawa do emerytury, organ rentowy nie miał możliwości stwierdzenia powyższego faktu, ponieważ został on ustalony prawomocnymi wyrokami sądowymi w 2011 r. Organ rentowy nie wiedział o pozorności umowy o pracę zawartej przez skarżącą z R. K.. Nowa okoliczność, przesądzająca brak podstaw do przyznania emerytury (ponieważ ostatnim okresem ubezpieczenia nie było zatrudnienie skarżącej u R. K.), istniejąca przed wydaniem decyzji o przyznaniu ujawniła się dopiero w 2011 r. po uprawomocnieniu się wyroków stwierdzających pozorność umowy o pracę. Uznanie decyzji o ustaniu prawa do emerytury od momentu jej przyznania, wydanej w oparciu o art. 114 ustawy emerytalnej za zgodne z prawem, miało bezpośredni związek z decyzjami dotyczącymi ustalenia, iż wnioskodawczyni pobrała nienależne świadczenie i jest zobowiązana do jego zwrotu. Sąd okręgowy wskazał, że zgodnie z art. 138 ust. 1 ustawy emerytalnej osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu. Za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się: 1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania; 2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia (ust. 2). Nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń za okres dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ rentowy o zajściu okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, a mimo to świadczenia były jej nadal wypłacane, w pozostałych zaś wypadkach - za okres dłuższy niż 3 lata, z zastrzeżeniem ust. 5 (ust. 4). Sąd okręgowy stwierdził, że zgodnie z art. 365 § 1 k.p.c. i art. 366 k.p.c. orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto tylko między tymi samymi stronami. W świetle powyższych przepisów, prawomocne uznanie umowy o pracę za umowę pozorną implikowało wniosek o pobraniu przez ubezpieczoną nienależnego świadczenia. Sąd okręgowy uznał, że pobranie przez skarżącą emerytury należało ocenić jako: pobranie świadczenia na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia. Ubezpieczona złożyła bowiem z wnioskiem o emeryturę oświadczenie R. K. i świadectwo pracy potwierdzające zatrudnienie w okresie od 1 września 2006 r. do 8 lipca 2007 r.; dokumenty te potwierdzały nieprawdę, ponieważ umowa o pracę była nieważna i nie powstał tytuł ubezpieczenia emerytalnego. Sąd okręgowy nie uwzględnił wniosków dowodowych ubezpieczonej o przesłuchanie świadków, gdyż okoliczność pozorności umowy o pracę została przesądzona prawomocnymi orzeczeniami sądów i nie mogła być podważona w innym trybie niż skarga o wznowienie postępowania. Wnioskodawczyni taka skargę wniosła, ale została ona odrzucona prawomocnym postanowieniem sądu.

Apelację od wyroku wniosła ubezpieczona. Wskazała, że wynik poprzedniej sprawy był dla niej niekorzystny, ponieważ nie miała profesjonalnego pełnomocnika. Stwierdziła, że spełniła wszystkie przesłanki do przyznania wcześniejszej emerytury, bo przepracowała 9 miesięcy u R. K. a ZUS dopiero po latach stwierdził, że tam nie pracowała. Ubezpieczona wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i uznanie okresu pracy w firmie (...) R. K..

Organ rentowy w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie.

Sąd apelacyjny rozważył apelację i uznał, że nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd okręgowy prawidłowo ustalił stan faktyczny sprawy i dokonał trafnej oceny prawnej przy zastosowaniu właściwych przepisów prawa materialnego. Sąd apelacyjny w całości podzielił ustalenia i rozważania prawne sądu okręgowego. Zarzuty skarżącej co do istoty zasadzają się na twierdzeniu, że postępowanie sądowe, w wyniku którego przesądzono, że nie była objęta pracowniczym ubezpieczeniem społecznym, zostało nieprawidłowo przeprowadzone i w efekcie zapadło nieprawidłowe rozstrzygnięcie. Sąd apelacyjny podkreśla jednak, że tego rodzaju zarzuty nie mają żadnego znaczenia prawnego dla rozstrzygnięcie aktualnej sprawy dotyczącej odmowy przyznania emerytury i zwrotu nienależnie pobranego świadczenia emerytalnego. Bezsprzecznie bowiem ubezpieczona 16.05.2017 r., w wieku 55 lat złożyła wniosek o emeryturę wskazując jako ostatni okres zatrudnienia stosunek pracy łączący ją z R. K. jako pracodawcą, od 1.09.2006 r. na stanowisku pracownik biurowy. Organ rentowy decyzją z 21.11.2007r. od 8.07.2007 r. przyznał emeryturę przysługującą we wcześniejszym wieku uznając, że ubezpieczona spełniła wszystkie wymagane warunki. Na skutek postępowania wszczętego z urzędu w sprawie prawidłowości i tytułu objęcia H. D. pracowniczymi ubezpieczeniami społecznymi, o którym to postępowaniu ubezpieczona była zawiadomiona i mogła w nim brać udział, organ rentowy decyzją z 19.02.2009 r. (k.240 akt) stwierdził, że ubezpieczona nie podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym pracowników z tytułu zatrudnienia u płatnika R. K.. Wyrokiem z 18.08.2011 r. Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, sprawa sygn. III AUa 283/11 prawomocnie przesądził, że decyzja z 19.02.2010 r. była prawidłowa. W konsekwencji organ rentowy decyzją z 9.12.2011 r. wstrzymał wypłatę emerytury, a następnie spornymi decyzjami z 30.01.2012 r. uchylił decyzję o przyznaniu emerytury i o odmówił prawa do emerytury oraz decyzją z 10.02.2012 r. zobowiązał ubezpieczoną do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń. Organ rentowy uzasadniał, że ubezpieczonej nie przysługiwało prawo do emerytury we wcześniejszym wieku ponieważ nie spełniła warunków z art. 29 ust.2 ustawy emerytalnej, mianowicie nie udowodniła 30-letniego okresu składkowego i nieskładkowego, lecz 29 lat, 5 miesięcy i 2 dni, oraz ostatnim okresem ubezpieczenia przed złożeniem wniosku o emeryturę nie było ubezpieczenie pracownicze, zważywszy że ostatnie zatrudnienie pracownicze u R. K. było pozorne. I to stanowisko organu rentowego było prawidłowe właśnie z uwagi na prawomocny wyrok z 18.08.2011 r. Sądu Apelacyjnego w Poznaniu. Prawidłowość decyzji z 19.02.2009 r. (k.240 akt) stwierdzającej, że ubezpieczona nie podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym pracowników z tytułu zatrudnienia u płatnika R. K. wprost skutkowała tym, że okres ten nie mógł zostać zaliczony do okresu składkowego i jako taki nie mógł zostać uwzględniony przy ustalaniu prawa do emerytury z tytułu osiągnięcia wcześniejszego wieku. Należy podkreślić, że dla zakwestionowania prawomocnego wyroku sądu powszechnego nie są wystarczające twierdzenia strony kontestującej rozstrzygnięcie, lecz wymagane jest wszczęcie odrębnej procedury sądowej. Dopiero następcze orzeczenie sądu może doprowadzić do zmiany wcześniejszego rozstrzygnięcia. Do tego jednak czasu na podstawie art. 365 §1 k.p.c. wyrok sądowy jest wiążący dla stron. Należy też zwrócić uwagę, że postępowaniu ubezpieczeniowym pojawia się też swoista odrębność wynikająca z faktu, że ubezpieczoną i organ rentowym łączy stosunek publicznoprawnego, a treść tego stosunku prawnego wprost kształtuje decyzja organu rentowego. Strona niezadowolona z decyzji organu rentowego może zaskarżyć ją do sądu, którego kompetencją jest ocena materialno prawna decyzji i orzeczenie o zmianie, uchyleniu decyzji lub oddaleniu odwołania strony. Wyrok sądowy oddalający odwołanie jest wynikiem oceny, że decyzja była prawidłowa, a jako taka pozostaje w obrocie prawnym i wprost kształtuje treść stosunku prawnego z ubezpieczonym. W sprawie decyzja stwierdzająca, że ubezpieczona nie podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym pracowników z tytułu zatrudnienia u płatnika R. K. została uznana przez sąd w postępowaniu w dwóch instancjach za prawidłową i jako taka skutkowała zmianą sytuacji faktycznej i prawnej ubezpieczonej w zakresie jej uprawnienia do emerytury z tytułu wcześniejszego wieku. W rozpoznawanej sytuacji sąd okręgowy prawidłowo odwołał się do art. 114 ustawy emerytalnej i prawidłowo argumentował, że organ rentowy ujawnił okoliczność istniejącą przed wydaniem tej decyzji o braku pracowniczego tytułu ubezpieczenia, która oczywiście miała wpływ na prawo do emerytury, a którą to okoliczność na etapie wydawania decyzji o przyznaniu emerytury ubezpieczona potwierdziła świadectwem pracy.

Sąd apelacyjny wskazuje, że kolejne sporne decyzje co do zwrotu nienależnie pobranej emerytury stanowiły dalej idącą konsekwencję decyzji stwierdzającej, że ubezpieczona nie podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym pracowników z tytułu zatrudnienia u płatnika R. K.. Odmowa prawa do emerytury z uwagi na brak przesłanek do jej nabycia wiązała się z bowiem z stwierdzeniem, że ubezpieczona od daty przyznania emerytury pobierała nienależne jej świadczenie. Pozostała więc do rozstrzygnięcia kwestia żądania przez organ rentowy zwrotu pobranych z tego tytułu comiesięcznych należności. Do tej sytuacji faktycznej odnosi się cytowana wyżej norma z art. 138 ust. 1 ustawy emerytalnej. Z treści przepisu wynika, że obowiązkiem zwrotu świadczenia jest obciążona osoba, która nienależnie pobrała świadczenie, przy czym pojęcie nienależnie pobrała świadczenie jest pojęciem prawnym zdefiniowanym w art. 138 ust. 2 ustawy emerytalnej jako: 1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania; 2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia. Do sytuacji ubezpieczonej odnosi się punkt 2. zważywszy, że ubezpieczona posłużyła się fałszywym dokumentem - świadectwem pracy, jak też świadomie wprowadziła w błąd organ rentowy co do istnienia pracowniczego ubezpieczenia społecznego. Ocena w tym zakresie jest oczywistą konsekwencją prawomocnego przesądzenia, że ubezpieczona zawarła pozorną, zatem na mocy art. 83 § 1 k.c. nieważną umowę o pracę, co może mieć miejsce tylko świadomie. W prawomocnych orzeczeniach sądowych dotyczących stosunku pracy ubezpieczonej i R. K. ustalono bowiem, że umowa o pracę została zawarta dla pozoru, w celu uzyskania przez skarżącą świadczenia emerytalnego, a zatem nie powstał tytuł ubezpieczenia emerytalnego. Świadczenie przyznane na podstawie fałszywych dokumentów podlega zwrotowi w całości, jeśli bez złożenia tych dokumentów w ogólne nie zostałoby przyznane (por. wyrok SN z 2 lutego 2011, I UK 300/10). W związku z powyższym, prawidłowo orzeczono, że uzasadniony jest zwrot pobranego nienależnie świadczenia emerytalnego za okres od 1 stycznia 2009 r. do 31 grudnia 2011 r. wraz z odsetkami (ograniczenie do 3 lat wynikające z art. 138 ust. 4 ustawy emerytalnej).

W konsekwencji przedstawionej oceny prawnej, sąd apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację ubezpieczonej.

SSO del. Beata Górska SSA Jolanta Hawryszko SSA Barbara Białecka