Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 września 2014r.

Sąd Okręgowy w Łodzi II Wydział Cywilny

w składzie :

Przewodniczący : SSO Marek Kruszewski

Protokolant: Małgorzata Grzęda

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 8 września 2014r., w Ł.

sprawy z powództwa E. P.

przeciwko (...) S.A. z siedzibą w L.

o zapłatę

1/ oddala powództwo co do żądania zapłaty 43’408,00 zł (czterdzieści trzy tysiące czterysta osiem złotych);

2/ umarza postępowanie w pozostałej części;

3/ zasądza od E. P. na rzecz (...) S.A. z siedzibą w L. kwotę 8’608,95 zł (osiem tysięcy sześćset osiem złotych dziewięćdziesiąt pięć groszy) tytułem zwrotu kosztów procesu;

4/ przyznaje adwokatowi M. D. wynagrodzenie za pomoc prawną z urzędu, w wysokości 4’428,00 zł (cztery tysiące czterysta dwadzieścia osiem złotych) i zarządza wypłatę tej kwoty z funduszy Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Łodzi;

5/ nie obciąża stron nieopłaconymi kosztami sądowymi.

II C 11/12

UZASADNIENIE

Pozwem złożonym 7 września 2011r., doprecyzowanym w piśmie z 21 lutego 2012r. (k 25) E. P. wniosła o zasądzenie od (...) S.A. z siedzibą w L. kwoty 120’000,00 zł tytułem wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości powódki bez tytułu prawnego w latach 2001-2011 oraz obciążenie pozwanego kosztami procesu.

Pozwany nie uznał powództwa wnosząc o jego oddalenie i zasądzenie od powódki na swoją rzecz kosztów procesu.

11 maja 2012r. strona powodowa wniosła pismo, w którym rozszerzyła żądanie o odsetki ustawowe od dochodzonego w tym procesie świadczenia.

Podczas rozprawy 10 września 2012r. pełnomocnik powódki oświadczył, iż dochodzona kwota 120’000,00 zł jest odszkodowaniem za obniżenie wartości handlowej działek należących do E. P., na skutek posadowienia na nich urządzeń przesyłowych należących do przedsiębiorstwa pozwanego.

W odpowiedzi na tak przekształcone roszczenie strona pozwana zgłosiła zarzut jego przedawnienia.

Na tej samej rozprawie strona powodowa cofnęła swoje oświadczenie o przedmiotowej zmianie powództwa podtrzymując pierwotne żądanie zasądzenia kwoty 120’000,00 zł tytułem korzystania z nieruchomości E. P. bez tytułu prawnego.

W piśmie z 26 września 2012r. powódka ponownie zmodyfikowała swoje roszczenie domagając się od pozwanego zapłaty 120’000,00 zł tytułem wynagrodzenia za służebność przesyłu energii elektrycznej przez jej nieruchomość w latach 2001-2011.

Kolejna modyfikacja powództwa miała miejsce na rozprawie 7 lutego 2013r. Pełnomocnik powódki oświadczył wówczas, że w odniesieniu do działek objętych decyzją wydaną w trybie art. 35 ustawy z 1958r. E. P. wnosi o zasądzenie wynagrodzenia za istniejąca służebność, natomiast co do pozostałych działek, na których urządzenia przesyłowe zostały posadowione bez wymaganej decyzji, powódka żąda zapłaty wynagrodzenia za korzystanie bez tytułu prawnego.

Pozwany nie uznał tak sformułowanego powództwa wnosząc o jego oddalenie i zasądzenie kosztów procesu oraz podniósł zarzut zasiedzenia służebności przesyłu w tej części nieruchomości powódki, co do której nie została wydana decyzja administracyjna.

Na rozprawie 8 września 2014r. strona powodowa ostatecznie sformułowała swoje roszczenie żądając zasądzenia na swoją rzecz kwoty 43’408,00 zł z tytułu wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości bez podstawy prawnej oraz tytułem wynagrodzenia za służebność przesyłu, w okresie objętym pozwem; w pozostałym zakresie powódka cofnęła pozew ze zrzeczeniem się roszczenia.

Ponadto, pełnomocnik powódki wniósł o przyznanie wynagrodzenia za pomoc prawną udzieloną z urzędu.

Pozwany nie uznał powództwa wnosząc o jego oddalenie i zasądzenie kosztów procesu i podtrzymał wszystkie zgłoszone zarzuty.

Stan faktyczny:

E. P. jest współwłaścicielką gospodarstwa rolnego położonego w Z. przy ul. (...) oraz ul. (...), które wraz z mężem nabyli w 1986r. na podstawie umowy o przekazaniu gospodarstwa rolnego. Nieruchomość ta składa się z działek oznaczonych numerami ewidencyjnymi (...).

/ odpis kw nr (...) z maja 2012r. – k 85-86, odpis kw nr (...) z grudnia 2008r. – k 87, odpis postanowienia z 25 kwietnia 2008r. – k 88 /

Rodzice powódki nabyli to gospodarstwo w 1977 lub 1978r. od poprzedniego właściciela A. G..

/ niesporne /

Przez działki nr (...) przebiega napowietrzna linia elektroenergetyczna 15 kV, zaś na działce nr (...) posadowione są dwa słupy trakcji 15 kV. Przez działki nr (...) przebiega napowietrzna linia elektroenergetyczna 110 kV. Na działkach tych usytuowane są trzy słupy trakcji 110 kV. Urządzenia te są składnikami przedsiębiorstwa pozwanego.

/ niesporne /

Linia napowietrzna 15 kV została wybudowana przy ul. (...) w początkach lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku. W związku z tą inwestycją 9 czerwca 1970r. Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Z. wydało decyzję na podstawie art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 1958r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości, zezwalającą Zakładowi (...)-Województwo w Ł. na przeprowadzenie budowy tej linii i stacji trafo-słupowej w Z. na ul. (...) przez grunty położone w Z. stanowiące własność P. G. i J. G.. Linia ta została przekazana do eksploatacji 31 maja 1971r.

/ odpis decyzji – k 45, odpis protokołu odbioru technicznego i przekazania do eksploatacji – k 46-47 /

Urządzenia te stanowiły odgałęzienie istniejącej od 1961r. linii 15 kV Z.-R., która częściowo przechodzi nad nieruchomością powódki.

/ odpis protokołu odbioru technicznego – k 48 /

Plan realizacji linii napowietrznej 110 kV w Z. został zatwierdzony decyzją Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Ł. z 15 czerwca 1973r. W związku z budową tej linii, na podstawie art. 35 i 36 ustawy z dnia 12 marca 1958r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości została wydana decyzja z 25 kwietnia 1975r. zezwalająca Zakładowi (...)-Województwo w Ł. na budowę linii elektroenergetycznej i zajęcie na ten cel części nieruchomości położonych przy ul. (...), m.in. nieruchomości stanowiącej wówczas własność A. G.. Linia ta została oddana do użytku w 1977r.

/ odpis decyzji z 15 czerwca 1973r. – k 94, odpis decyzji z 25 kwietnia 1975r. – k 95-96, odpis zawiadomienia o wszczęciu postępowania wywłaszczeniowego – k 97-98, odpis protokołu odbioru technicznego – k 99 /

W związku z przebudową linii kV 110, 30 maja 1985r. została wydana na podstawie art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1958r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości kolejna decyzja zezwalająca Zakładowi (...) na remont linii i zajęcie na czas budowy nieruchomości położonych w Z., m.in. działek oznaczonych numerami (...) należących wówczas do ojca powódki I. L..

/ odpis decyzji z 30 maja 1985r. – k 101-102 /

Od momentu przejęcia gospodarstwa rolnego przez E. P. i jej męża stan urządzeń elektroenergetycznych posadowionych na przedmiotowej nieruchomości nie uległ zmianie.

/ niesporne /

Urządzenia przesyłowe znajdujące się na nieruchomości powódki należały pierwotnie do majątku stanowiącego składnik przedsiębiorstwa państwowego Zakłady (...) z siedzibą w W., którego częścią był Zakład (...)-Województwo w Ł.. W styczniu 1976r. obie linie energetyczne zostały przekazane Zakładowi (...), który również był częścią przedsiębiorstwa państwowego Zakłady (...) z siedzibą w W.. Z dniem 1 stycznia 1989r. Zakład (...) stał się odrębnym przedsiębiorstwem użyteczności publicznej. Z dniem 12 lipca 1993r. nastąpiło przekształcenie tego przedsiębiorstwa państwowego w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa pod nazwą (...) S.A. w Ł., która wstąpiła we wszelkie prawa majątkowe i niemajątkowe dotychczasowego przedsiębiorstwa. Na podstawie umowy z 30 czerwca 2007r. infrastruktura przesyłowa (...) S.A w Ł. została wniesiona jako aport do (...) sp. z o.o. w Ł.. Od 12 listopada 2008r. spółka ta funkcjonuje pod nazwą (...) sp. z o.o. w Ł., która została przejęta w 2010r. przez (...) S.A. w L..

/ odpis KRS pozwanego – k 36-38, odpis zaświadczenia – k 51, odpis zarządzenia – k 52, odpis protokołu zdawczo-odbiorczego – k 53-54, odpis zarządzenia Ministra Przemysłu – k 55-56, odpis zarządzenia Ministra Przemysłu i Handlu – k 57-58, odpis aktu notarialnego przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego – k 59-65, odpis umowy aportowego zbycia przedsiębiorstwa – k 66-71, odpis postanowienia Sądu Rejonowego dla Łodzi-Śródmieścia – k 72 /

Właściciele nieruchomości położonej przy ul. (...) nigdy nie występowali z żądaniem usunięcia przedmiotowych urządzeń przesyłowych ze swojej nieruchomości.

/ niesporne /

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo jest niezasadne i z tego względu podlega oddaleniu.

Po ostatecznym sformułowaniu żądanie powódki obejmuje dwa rodzaje roszczeń, które zredagowano następująco:

1/ wynagrodzenie za służebność przesyłu obciążającą nieruchomość powódki w tej części, w której linie przesyłowe zostały pobudowane po uzyskaniu decyzji wydanej na podstawie art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1958r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości;

2/ wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości powódki bez tytułu prawnego w tej części, w której posadowiono linie energetyczne bez decyzji zezwalającej na korzystanie z nieruchomości.

Zgodnie z ugruntowaną linią orzeczniczą, która znalazła wyraz m.in. w uchwale Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 20 stycznia 2010r., sygnatura akt III CZP 116/09, decyzja wydana na podstawie art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1958r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (tekst jednolity Dz. U. z 1974r. poz. 64 z późniejszymi zmianami) jest tytułem prawnym dla przedsiębiorstwa przesyłowego do stałego korzystania z nieruchomości objętych taką decyzją. Wynika z niego zarówno uprawnienie wskazanych w nim podmiotów do korzystania z cudzej nieruchomości, jak i trwałe ograniczenie zakresu uprawnień właściciela. Zgodnie z dyspozycją ust. 1 tego artykułu wiadomo, kto i jakie przewody lub urządzenia może "zakładać i przeprowadzać" na nieruchomości oraz, że właściciel tej nieruchomości nie może się temu sprzeciwić, a po założeniu przewodów lub urządzeń nie może żądać ich usunięcia przez okres w którym będą gospodarczo użyteczne. Przyjmując założenie racjonalnego ustawodawcy należy stwierdzić, że gdyby do pozostawienia przewodów lub urządzeń było potrzebne dodatkowe uprawnienie w decyzji albo jakaś dodatkowa decyzja, to by o niej od razu postanowiono, tak jak w przypadku dostępu do urządzeń wyrażone w art. 35 ust 2 ustawy. Zresztą ten właśnie przepis wskazuje na prawo posadowienia przewodów lub urządzeń, bo w innym przypadku dostęp nie miałby czego dotyczyć. Umacnia w tym przekonaniu ust. 3 tego artykułu, bo dopiero nie nadawanie się nieruchomości do dalszego racjonalnego użytkowania przez właściciela na dotychczasowe cele, wskutek założenia przewodów lub urządzeń, daje podstawę do wywłaszczenia.

Sąd Najwyższy wskazał także w uzasadnieniu wspomnianego wyżej orzeczenia, iż wszelkie uszczerbki majątkowe jakie poniósł właściciel nieruchomości wynikające z legalnego korzystania z jego własności wskutek trwałego posadowienia na niej urządzeń przesyłowych podlegały naprawieniu na podstawie art. 36 ustawy. Przepis ten przewidywał odszkodowanie za straty wynikłe z działań przewidzianych w art. 35 ust. 1 i 2 ustawy regulując tę kwestię w sposób wyczerpujący. Odszkodowanie miało być ustalane drogą porozumienia stron, zaś w razie sporu określane w drodze decyzji administracyjnej wydawanej na wniosek zainteresowanego. Przywołany przepis nie przewidywał natomiast ustalenia okresowej odpłatności za korzystanie z nieruchomości w zakresie niezbędnym dla eksploatacji i konserwacji posadowionych na niej urządzeń. Jednocześnie Sąd Najwyższy wykluczył możliwość zastosowania do takich stanów prawnych przepisów zawartych w art. 224 i 225 kc, czy to wprost, czy w drodze analogii.

Z kolei obowiązujące od 3 sierpnia 2008r. przepisy kodeksu cywilnego regulujące instytucję służebności przesyłu nie dają podstawy do ustalania przez Sąd wynagrodzenia za trwałe ograniczenie prawa własności powstałe na podstawie art. 35 ustawy z 1958r. Art. 305 ² kc przewiduje jedynie, że na wypadek odmowy zawarcia umowy o ustanowienie takiej służebności przez jedną ze stron, drugiej przysługuje roszczenie o jej ustanowienie za odpowiednim wynagrodzeniem. Tak ukształtowane przepisy mogą więc stanowić podstawę do regulowania stanów faktycznych, co do których sytuacja prawna nie została uregulowana w inny sposób. Nie można natomiast zgodzić się z argumentem strony powodowej, iż podstawą zasądzenia ewentualnego wynagrodzenia powinny być względy słuszności.

Z tych względów żądanie sformułowane ostatecznie jako roszczenie o wynagrodzenie za służebność przesyłu, która nota bene nie istnieje albowiem decyzja wydana na podstawie art. 35 ustawy z 1958r. takowej nie tworzyła, podlega oddaleniu.

Odnosząc się do żądania zasądzenia wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości bez tytułu prawnego należy zauważyć, że może ono dotyczyć jednie tej części infrastruktury przesyłowej, która nie został objęta decyzjami wydanymi na podstawie art. 35 wspomnianej wyżej ustawy, a więc linii 15 kV oddanej do użytkowania w listopadzie 1961r. Roszczenia takie oparte jest na przepisach art. 224 i 225 kc i są skuteczne przeciwko samoistnemu posiadaczowi służebności, któremu nie przysługuje tytuł prawny do władania cudzą nieruchomością w zakresie odpowiadającym treści służebności.

Sąd podziela pogląd przedstawiony przez stronę pozwaną, zgodnie z którym nastąpiło nabycie służebności gruntowej odpowiadającej swoją treścią obecnie istniejącej w przepisach służebności przesyłu. Poza sporem jest, że poprzednicy prawni (...) S.A. w L. posiadali tę służebność w sposób nieprzerwany, czego przejawem było istnienie określonych urządzeń wzniesionych na gruncie oraz linii napowietrznych. Ze względu na brak tytułu prawnego legitymującego nabycie należy uznać, że posiadanie zostało uzyskane w złej wierze. Na podstawie art. 172 § 2 kc w pierwotnym brzmieniu w zw. z art. 292 kc, posiadanie takie liczone od dnia wejścia w życie kodeksu cywilnego tj. od 1 stycznia 1965r. doprowadziło do nabycia służebności przez zasiedzenie z dniem 1 stycznia 1985r. Od tego momentu poprzednicy prawni nabyli prawo do władania nieruchomością należącą obecnie do powódki w zakresie odpowiadającym treścią służebności. Prawo to przeszło na pozwanego w ramach sukcesji generalnej wraz z kolejnymi przekształceniami własnościowymi, w ramach których następowało przeniesienie całości praw majątkowych na nowe podmioty. W tej sytuacji nie można mówić o tym, że pozwany i jego poprzednicy tzn. (...) S.A. oraz (...) sp. z o.o. w Ł. byli w latach 2001-2011 posiadaczami bez tytułu prawnego. Tytułem do władania nieruchomością powódki w tym okresie była bowiem służebność nabyta w drodze zasiedzenia.

Istnienie tej służebności nie uprawnia do żądania przez właściciela nieruchomości jakiegokolwiek wynagrodzenia, czy to w formie jednorazowego odszkodowania za samo powstanie służebności, czy w formie świadczeń okresowych. Podstawy do takiego świadczenia nie dają ani przepisy o służebnościach gruntowych – art. 285 kc i następne, ani istniejące od 3 sierpnia 2008r. przepisy o służebności przesyłu – art. 305 ¹ kc i następne.

Wobec powyższego Sąd orzekł, jak w pkt. 1.

W części, w której powódka cofnęła pozew ze zrzeczeniem się roszczenia postępowanie podlegało umorzeniu na podstawie art. 355 § 1 kpc.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 kpc. Na koszty należne pozwanemu jako stronie wygrywającej złożyły się: wynagrodzenie pełnomocnika wraz z opłatą od pełnomocnictwa w wysokości 3’617,00 zł, wydatki na opinie biegłego w wysokości 4’964,00 zł oraz udokumentowane wydatki na korespondencję doręczaną w toku sprawy bezpośrednio pełnomocnikowi strony przeciwnej w wysokości 27,95 zł.