Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 października 2014 r.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu, Wydział II Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym :

Przewodniczący: Sędzia SO Beata Stachowiak
Sędziowie: SO Urszula Kubowska-Pieniążek

SO Dorota Stawicka-Moryc (spr.) Protokolant: Elżbieta Biała

po rozpoznaniu w dniu 9 października 2014 r. we Wrocławiu

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) we W. przeciwko I. M.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Śródmieścia we Wrocławiu

z dnia 4 kwietnia 2014 r.

sygn. akt VIII C 2414/13

I. oddala apelację,

II. zasądza od powoda na rzecz pozwanej kwotę 1200 zł tytułem kosztów

postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt II Ca 965/14

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 4 kwietnia 2014 r. Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Śródmieścia oddalił powództwo (...) we W. przeciwko I. M. o zapłatę oraz zasądził od strony powodowej na rzecz pozwanej kwotę 2.417 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Rejonowy oparł na następujących ustaleniach faktycznych:

Pozwana I. M. prowadzi od 15 listopada 2008 r. działalność gospodarczą pod firmą (...). W styczniu 2011 r. strona powodowa (...) we W. przeprowadziła przetarg nieograniczony na wykonywania usług porządkowych w budynku (...) przy ul. (...) we W. przez okres 36 miesięcy. Zgodnie ze Specyfikacją Istotnych Warunków Zamówienia, wykonywane usługi miały obejmować: usługi porządkowe wykonywane 5 razy w tygodniu (od poniedziałku do piątku), w tym: codzienne mycie wszystkich powierzchni podłogowych; ścieranie kurzy z mebli, parapetów, obrazów i innych przedmiotów; opróżnianie koszy na śmieci i pojemników do niszczarek; utrzymanie czystości w sanitariatach; sprzątanie kabin dźwigowych; usługi porządkowe wykonane 1 raz w tygodniu, w tym: konserwacja podłóg; mycie powłok ceramicznych na ścianach w toaletach i innych pomieszczeniach; usługi porządkowe wykonywane w okresie dyżuru (sobota-niedziela) według harmonogramu, w tym: mycie wszystkich powierzchni podłogowych; opróżnianie koszy na śmieci; utrzymanie czystości w sanitariatach oraz mycie i dezynfekcja urządzeń sanitarnych; dwa razy w roku (marzec, wrzesień) kompleksowe mycie szyb okiennych i ram. W dniu 1 marca 2011 r. pozwana, w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, zawarła ze stroną powodową umowę, na podstawie której zobowiązała się do wykonywania usług porządkowych w budynku (...) przy ul. (...) we W. przez okres 36 miesięcy. Pozwana zobowiązała się wykonywać usługi porządkowe przy użyciu własnego sprzęt, własnych środków czystości odpowiednich dla danego rodzaju powierzchni oraz własnych środków higienicznych, a także zapewnić taką ilość osób sprzątających, aby zapewnić wysoką jakość usług.W imieniu strony powodowej kontaktować z pozwaną miała się A. K. (§ 2 pkt 3). Za wykonanie przedmiotu umowy strona powodowa zobowiązała się zapłacić pozwanej wynagrodzenie w wysokości 423.818,05 zł brutto (344.567,52 zł netto). Strona powodowa miała prawo odstąpienia od umowy m.in. jeżeli pozwana wykonywać będzie swe obowiązki w sposób nienależyty i pomimo dodatkowego wezwania nie nastąpi poprawa w wykonaniu tych obowiązków (§ 8 pkt 1b). Strony ustaliły, że pozwana może zostać obciążona karami umownymi m.in. za odstąpienie przez zamawiającego od umowy z powodu okoliczności, za które odpowiada pozwana, w wysokości 10 % wynagrodzenia brutto (§ 6 pkt 1c). Pozwana wyraziła przy tym zgodę na potrącenie z należnego jej wynagrodzenia ewentualnych kar umownych (§ 7 pkt 2). Pracownicy powodowej uczelni mieli stałe zastrzeżenia do wykonywanych usług porządkowych, skarżąc się na zalegający na meblach i parapetach kurz, brudne podłogi w pomieszczeniach, brudne powierzchnie korytarzy i klatek schodowych, a także brudne umywalki. Pismem z dnia 15 lipca 2011 r. A. K. wezwała pozwaną do poprawy jakości sprzątania w budynku (...), wskazując, że: klatki schodowe są brudne, toalety są sprzątane wybiórczo, hol sprzątany jest sporadycznie, pracownik obsługujący maszynę czyszczącą nie zachowuje należytej ostrożności, niszcząc ściany w korytarzach. Pismem z dnia 23 września 2011 r. strona powodowa oświadczyła, że odstąpi od umowy, naliczając kary umowne, jeżeli jakość sprzątania nie ulegnie diametralnej poprawie, tak aby zapewnić wysoki standard, który jest wymagany dla działalności prowadzonej przez Wydział (...). Strona powodowa wymieniła następujące przykłady nienależytego wykonywania umowy przez pozwaną: nieopróżnianie kubłów na śmieci, mycie podłogi bez odsuwania krzeseł, niesprzątanie niektórych pomieszczeń przez okres kilku dni. Na zlecenie strony powodowej pozwana zaczęła dodatkowo zapewniać w ciągu dnia dyżur jednej osoby sprzątającej, aby zapewnić właściwą jakość sprzątania. W dniu 10 stycznia 2012 r. strona powodowa zawarła z pozwaną umowę pisemną, której przedmiotem było wykonywanie usług porządkowych w budynku (...) przy ul. (...) we W. przez okres 12 miesięcy, tj. od 16 stycznia 2012 r. do 15 stycznia 2013 r. Wykonywane usługi miały polegać na zapewnieniu dyżuru jednej osoby sprzątającej w godzinach od 10.00 do 14.00 w dniach od poniedziałku do piątku, a zakres prac miał obejmować m.in. utrzymanie porządku na około 500 m2 (sprzątanie holu, korytarzy oraz toalet); opróżnianie koszy na śmieci; wykonywanie innych prac porządkowych na życzenie. Pismem z dnia 17 kwietnia 2012 r. strona powodowa kolejny raz wezwała pozwaną do należytego wykonywania usługi porządkowej w budynku, pod rygorem odstąpienia od umowy, wskazując, że kontrola czystości w budynku wykazała, że: na meblach i parapetach zalega kilkudniowy kurz, podłoga jest myta bez odsuwania sprzętów, pojemniki niszczarek do dokumentów nie są opróżniane, umywalki, powierzchnie bocznych korytarzy i klatek schodowych, a także zejść do parkingu podziemnego są brudne. Na wykonanie zaleceń strona powodowa wyznaczyła pozwanej termin do dnia 27 kwietnia 2012r. Po kierowanych do pozwanej wezwaniach następowała chwilowa poprawa świadczonych usług sprzątania, a po wezwaniu dokonanym pismem z dnia 27 kwietnia 2012 r. – w odczuciu części pracowników uczelni – świadczone przez pozwaną usługi przestały już budzić zastrzeżenia. W dniu 4 czerwca 2012 r. po przyjściu do pracy pracownicy strony powodowej stwierdzili, że na metalowych częściach mebli oraz urządzeń gastronomicznych, stanowiących wyposażenie (...), widoczne są rdzawe naloty, a na drzwiach chłodziarki, kuchenek oraz szafek dolnych, a także uchwytach metalowych, występują plamy i wżery. Ślady korozji stwierdzono również na obudowach zewnętrznych urządzeń znajdujących się w pomieszczeniu nr (...)na terenie Katedry (...). Pismem z dnia 5 czerwca 2012 r. strona powodowa oświadczyła pozwanej, że wstrzymuje do odwołania świadczenie usług sprzątania pomieszczeń w budynku (...) w związku ze stwierdzonymi zniszczeniami na urządzeniach gastronomicznych stanowiących wyposażenie (...), wskazując jednocześnie, że do czasu wyjaśnienia sprawy pozwanej nie przysługuje prawo do wynagrodzenia. W celu ustalenia przyczyn wystąpienia uszkodzeń wyposażenia pracowni strona powodowa zleciła J. S.-K., prowadzącej działalność pod firmą (...), wykonanie ekspertyzy dotyczącej usług porządkowych świadczonych przez pozwaną. W dniu 23 czerwca 2012 r. J. S.-K. sporządziła ekspertyzę, w której stwierdziła m.in., że pozwana nie zastosowała środków chemicznych odpowiednich do czyszczonych powierzchni, wskutek czego zniszczeniu uległy powierzchnie ze stali kwasoodpornej. Pismem z dnia 26 czerwca 2012 r. strona powodowa oświadczyła pozwanej, że odstępuje od umowy z dnia 1 marca 2011 r. z powodu nienależytego wykonywania przedmiotu umowy przez pozwaną. W tym samym dniu strona powodowa i pozwana zawarły porozumienie co do rozwiązania umowy z dnia 10 stycznia 2012 r. na wykonywanie usług porządkowych, oświadczając, że postanowienia tego porozumienia w całości wyczerpują wzajemne roszczenia wynikające z tej umowy. Pismem z dnia 27 lipca 2012 r., zatytułowanym „Oświadczenie o potrąceniu” strona powodowa oświadczyła pozwanej, że naliczono wobec niej karę umowną w wysokości 42.381,81 zł, oraz wezwała pozwaną do zapłaty kwoty 40.669,42 zł, tj. naliczonej kary umownej pomniejszonej o wystawioną przez pozwaną fakturę z dnia 2 lipca 2012 r. na kwotę 1.712,39 zł. Pismem z dnia 23 stycznia 2013 r. strona powodowa wezwała pozwaną do zapłaty kwoty 40.669,42 zł tytułem kary umownej za odstąpienie od umowy. Pismem z 5 marca 2013 r. pozwana odmówiła zapłaty.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia wywiódł powód.

Zaskarżając wyrok Sądu Rejonowego w całości wniósł o jego zmianę poprzez zasądzenie od pozwanej na jego rzecz kwoty 40669,42 zł wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od 11 sierpnia 2012 r. do dni zapłaty oraz kosztami procesu za dwie instancje, w tym wyodrębnionymi kosztami zastępstwa procesowego za dwie instancje wg norm przepisanych, albo o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia.

Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucił naruszenie prawa procesowego poprzez sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z zebranym materiałem dowodowym i uznanie, że: powód wypowiedział umowę, w sytuacji gdy powód odstąpił od umowy (...) na wykonanie usług porządkowych w budynku (...); pozwana po 17 kwietnia 2012 r. wykonywała przedmiot umowy w sposób należyty, pomimo, że strona powodowa przedłożyła notatkę sporządzoną przez p. B. J. z dnia 9 maja 2012 r. z której wyraźnie wynika, że przedmiot umowy nadal nie był wykonywany prawidłowo; strona powodowa nie wykazała na czym polegało nienależyte wykonywanie usług porządkowych pomimo, że zarówno z przedłożonych dowodów jak i zeznań świadków wynikał wyraźnie sposób wykonywania przez pozwaną usług porządkowych w sposób niezgodny z siwz, a także wykazała, że pozwana używała do czyszczenia powierzchni mebli w (...) oraz w Katedrze (...) niewłaściwych środków które spowodowały uszkodzenie mebli, poprzez przedłożenie ekspertyzy wykonanej przez p. J. K. oraz opinii Politechniki (...), notatki prof. W. K. z 5 czerwca 2012 r. oraz zeznań świadków. Apelujący zarzucił również naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. poprzez sporządzenie uzasadnienia wyroku, które nie spełnia wymogów określonych w tym artykule, to jest nie wskazuje dowodów na których Sąd się oparł i przyczyn dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej. Wskazała też na naruszenie prawa materialnego art. 355 § 1 i 2 k.c. poprzez zaniechanie oceny zachowania pozwanej przez prymat wymaganej od przedsiębiorcy należytej staranności, zwłaszcza w sytuacji, gdy wersja pozwanej opera się w zasadzie na twierdzeniach.

Sąd Odwoławczy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd II instancji mając nie tylko uprawnienie, ale wręcz obowiązek rozważenia na nowo całego zebranego w sprawie materiału - dokonał jego własnej, samodzielnej i swobodnej oceny, w następstwie czego uznał, iż Sąd Rejonowy poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne, które Sąd Okręgowy zaakceptował i przyjął za własne, jednak dokonał ich odmiennej oceny.

Z poczynionych w sprawie ustaleń faktycznych wynika, że świadczenie pozwanej, którego spełnienia powód dochodzi w niniejszym postępowaniu, stanowiło żądanie zapłaty kwoty 40.669,42 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 11 sierpnia 2012 r. do dnia zapłaty tytułem kary umownej zastrzeżonej w umowie z dnia 1 marca 2011 r. na wykonywanie usług porządkowych w budynku (...).

W ocenie powoda dochodzona kara umowna znajduje podstawę w postanowieniach umowy, a mianowicie § 6 ust. 1 pkt c, który stanowi, że „Wykonawca może zostać obciążony karą umowną za odstąpienie przez zamawiającego od umowy z powodu okoliczności, za które odpowiada Wykonawca w wysokości 10% wynagrodzenia brutto Wykonawcy.” Prawo odstąpienia od umowy zastrzeżono natomiast w § 8 ust. 1 pkt b umowy, zgodnie z którym „Zamawiający na prawo od umowy odstąpić, jeżeli Wykonawca wykonuje swe obowiązki w sposób nienależyty i pomimo dodatkowego wezwania Zamawiającego nie nastąpiła poprawa w wykonaniu tych obowiązków”. Na tej podstawie – pismem z dnia 26 czerwca 2012 r. powód oświadczył, że z tym dniem odstępuje od umowy z przyczyn leżących po stronie Wykonawcy tj. nienależytego wykonywania przedmiotu umowy. Jednocześnie poinformował, że zostanie naliczona kara umowna oraz będzie dochodzić odszkodowania uzupełniającego do wysokości szkody z tytułu uszkodzenia mienia Zamawiającego.

Sąd Odwoławczy, mając zatem na uwadze, że kara umowna została zastrzeżona na wypadek odstąpienia od umowy – w pierwszej kolejności tj. przed przystąpieniem do oceny sposobu wykonania umowy przez pozwaną – dokonał oceny ważności zapis § 8 ust. 1 pkt b o odstąpieniu od umowy.

Podkreślenia wymaga, że strona stosunku zobowiązaniowego nie może go samodzielnie rozwiązać, chyba że ma do tego uprawnienie przyznane przez ustawę lub czynność prawną. Oznacza to, że strony mogą zastrzec w umowie prawo odstąpienia, jednakże swoboda stron w tym zakresie jest ograniczona wymogami jakie nakłada na nie art. 395 § 1 k.c. Stanowi on, że „Można zastrzec, że jednej lub obu stronom przysługiwać będzie w ciągu oznaczonego terminu prawo odstąpienia od umowy. Prawo to wykonywa się przez oświadczenie złożone drugiej stronie”. Oznacza to, że przesłanką skuteczności zastrzeżenia prawa odstąpienia od umowy jest zatem ograniczenie go terminem końcowym. Zastrzeżenie prawa odstąpienia nieograniczone terminem jest nieważne (art. 58 § 1 i 3 k.c.) i nie wywołuje żadnego skutku prawnego (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dn. 10 stycznia 2014 r., I ACa 1148/13; wyrok Sądu Najwyższego z dn. 18 października 2012 r., V CSK 417/11; wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dn. 15 lutego 2012 r., I ACa 24/12). W szczególności nie jest możliwe uznanie go za skuteczne postanowienie przyznające inne uprawnienie do jednostronnego rozwiązania umowy. Wymóg określenia terminu służy ograniczeniu czasu trwania stanu niepewności co do istnienia uprawnień i obowiązków umownych. Oceniając zapis § 8 ust. 1 pkt b umowy należy zatem stwierdzić, że strony zastrzegając prawo odstąpienia od umowy nie wskazały terminu końcowego w jakim to prawo może być wykonywane. Termin końcowy został zastrzeżony jedynie na wypadek odstąpienia od umowy z przyczyn wskazanych w § 8 ust. 1 pkt d. Wyraźnie w nim postanowiono, że Zamawiający może odstąpić od umowy w terminie 30 dni od powzięcia wiadomości o wskazanych w nim okolicznościach. W przypadku § 8 ust. 1 pkt b takiego zapisu brakuje.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Odwoławczy uznając postanowienie przyznające prawo do odstąpienia od umowy za nieważne, uznał, że nie ma podstaw do żądania kary umownej zastrzeżonej na tą okoliczność, a tym samym potrzeby oceny, czy pozwana należycie wywiązywała się z umowy.

Na marginesie wskazać należy na uchwałę 7 sędziów SN z 31.01.2008 r., III CZP 49/07, zgodnie z którą Sąd drugiej instancji rozpoznający sprawę na skutek apelacji nie jest związany przedstawionymi w niej zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa materialnego. W każdej więc sytuacji podłożem wyroku sądu apelacyjnego - podobnie jak sądu pierwszej instancji - są dokonane przezeń ustalenia faktyczne, czego nie zmienia możliwość posłużenia się przez sąd odwoławczy dorobkiem sądu pierwszej instancji i uznania jego ustaleń za własne. Dokonanie przez sąd drugiej instancji ustaleń faktycznych umożliwia temu sądowi - stając się zarazem jego obowiązkiem - ustalenie podstawy prawnej wyroku, a więc dobór właściwego przepisu prawa materialnego, jego wykładnię oraz podjęcie aktu subsumcji. Innymi słowy, zgodnie z podstawowymi zasadami procesowymi określającymi relacje między stroną a sądem, sąd odwoławczy - bez względu na stanowisko stron oraz zakres zarzutów - powinien zastosować właściwe przepisy prawa materialnego, a więc także usunąć ewentualne błędy prawne sądu pierwszej instancji, niezależnie od tego, czy zostały one wytknięte w apelacji. Jest jasne, że nienaprawienie tych błędów byłoby równoznaczne ze świadomym ich powieleniem w postępowaniu rozpoznawczym na wyższym szczeblu instancji, czego - zważywszy na istotę wymiaru sprawiedliwości i cele postępowania odwoławczego - nie można zaaprobować.

W tym stanie rzeczy, Sąd Odwoławczy na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł jak w punkcie I sentencji. Orzeczenie w przedmiocie kosztów postępowania apelacyjnego znajduje uzasadnienie w art. 98 k.p.c. w zw. z § 6 pkt 5 w zw. z § 13 ust. 1 pkt 1 Rozporządzenia z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.