Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 listopada 2014 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w G.

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 14 listopada 2014 r. w Gdańsku

sprawy S. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o prawo do renty rodzinnej

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

od wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 16 grudnia 2013 r., sygn. akt VI U 262/13

zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie.

Sygn. akt III AUa 356/14

UZASADNIENIE

Ubezpieczona S. M. wniosła odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B., którą odmówiono jej prawa do renty rodzinnej po zmarłym mężu J. M.. W uzasadnieniu wskazała, iż jej mąż miał zamiar ubiegać się o emeryturę, ale wcześniej ciężko zachorował i zmarł. Ubezpieczona nie zgodziła się z twierdzeniem jakoby jej mąż nie posiadał jakiegokolwiek okresu zatrudnienia w dziesięcioleciu poprzedzającym jego śmierć, gdyż w latach 2005 – 2012 świadczył pracę w posiadanym przez nich gospodarstwie rolnym.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany wniósł o jego oddalenie.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy – VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem
z dnia 16 grudnia 2013 r. w sprawie VI U 262/13 zmienił zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 12 grudnia 2012 r., w ten sposób, że przyznał S. M. rentę rodzinną
po zmarłym J. M. od dnia 20 października 2012 r. (punkt pierwszy) oraz stwierdził, że organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji (punkt drugi).

Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i rozważania Sądu pierwszej instancji.

Organ rentowy w dniu 12 grudnia 2012 r. wydał zaskarżoną decyzję. Ubezpieczony J. M. pozostawał całkowicie niezdolny do pracy (z powodu zdiagnozowanego u niego nowotworu wątroby) od lutego 2012 r. Zmarł w dniu (...)r. W chwili śmierci posiadał łączny staż 31 lat 8 miesięcy i 10 dni, w tym 28 lat 2 miesięcy i 7 dni okresu składkowego (w ZUS). W latach 2005 – 2012 r. opłacał również składki na ubezpieczenie rolnicze.

Sąd Okręgowy w rozważaniach prawnych odwołał się do treści art. 65 w zw. z art. 57 i art.
58 ust. 1 i ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 1440 ze zm.; dalej ustawa emerytalna). Zgodnie z utrwaloną
w orzecznictwie wykładnią przepisu art. 57 ust. 2 ustawy emerytalnej, zaprezentowaną m.in.
w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2006 r., I UZP 5/05 i w wyroku Sądu Najwyższego
z dnia 16 października 2009 r., I UK 130/09, Lex 564764 prawo do renty rodzinnej przysługuje małżonkowi osoby, która w chwili śmierci posiadała okres składkowy i nieskładkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 25 lat dla mężczyzny, bez potrzeby wykazywania przewidzianego w art.
58 ust. 2 ustawy emerytalnej pięcioletniego okresu składkowego i nieskładkowego przypadającego
w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed śmiercią tej osoby.

Zdaniem Sądu Okręgowego niezależnie od powyższego i nawet przy przyjęciu, że dodanie przez ustawodawcę art. 58 ust. 4 ustawy emerytalnej czyni powyższe rozważania nieaktualnymi, wbrew twierdzeniom organu rentowego, ubezpieczony posiadał łącznie więcej aniżeli 30 lat okresów składkowych (w tym ponad 7 lat okresu opłacania składek w KRUS traktowanego jako okres składkowy), w konsekwencji z mocy art. 58 ust. 4 ustawy emerytalnej nie znajdował w jego przypadku zastosowania ust. 2 przywołanego przepisu. Stosownie bowiem do treści art. 10 ust.
1 ustawy emerytalnej przy ustalaniu prawa do emerytury oraz przy obliczaniu jej wysokości uwzględnia się również następujące okresy, traktując je, z zastrzeżeniem art. 56, jak okresy składkowe okresy ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono przewidziane w odrębnych przepisach składki, jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe, ustalone na zasadach określonych w art. 5-7,
są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu. Ust. 2 stanowi, iż okresy wymienione w ust. 1 pkt 1 uwzględnia się także przy ustalaniu prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe ustalone
na zasadach określonych w art. 5-7 są krótsze od okresu wymaganego do przyznania renty, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu.

Okolicznością bezsporną w niniejszej sprawie jest posiadanie przez zmarłego 7 – letniego
(w latach 2005 – 2012) okresu składkowego - opłacania przezeń składki na ubezpieczenie rolnicze. Tym samym łączny okres składkowy na dzień śmierci wynosi ponad 30 lat (28 lat 2 miesiące i 7 dni plus 7 lat opłacania składki na ubezpieczenie społeczne rolników traktowane z mocy wspomnianych przepisów jako uzupełniający okres składkowy). A zatem zmarły z uwagi na powyższy przekraczający 30 lat okres składkowy nie musiał (dla przysługiwania prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności) spełniać wymogów określonych w art. 58 ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej.

Co za tym idzie, odwołująca się żona zmarłego (należąc do kręgu osób wymienionych w art. 67 ustawy emerytalnej i spełniając warunek z art. 70 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej) ma prawo
do renty rodzinnej po nim od dnia (...)r. Przedmiotowe świadczenie przysługuje jej - stosownie do treści art. 129 ust. 2 ustawy emerytalnej od dnia śmierci J. M..

Mając na względzie powyższe Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. orzekł, jak
w punkcie pierwszym wyroku.

W punkcie drugim wyroku Sąd I instancji zgodnie z przepisem art. 118 ust. 1 a ustawy emerytalnej z urzędu orzekł, iż organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Dopiero bowiem ustalenie dodatkowej okoliczności całkowitej niezdolności ubezpieczonego do pracy od lutego 2012 r. (w oparciu o opinię biegłych) skutkowało przyznaniem wdowie po zmarłym spornego świadczenia.

Apelację od wyroku wywiódł organ rentowy zarzucając naruszenie prawa materialnego,
a w szczególności art. 57 ust. 2, art. 58 ust. 4 i art. 65 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t. j. Dz. U. z 2013 r., poz. 1440 ze zm.) wnosząc
o jego zmianę i oddalenie odwołania, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.

W uzasadnieniu apelacji pozwany podniósł, że zmarły J. M. - jako urodzony
(...)r. - winien mieć udokumentowane co najmniej 5 lat w 10 - leciu na dzień powstania niezdolności do pracy (na dzień zgonu). Jak wynika z opinii powołanych w sprawie biegłych lekarzy sądowych z dnia 15 października 2013 r., ubezpieczony przed 15 lutym 2012 r., tj. datą, kiedy rozpoczął leczenie, nie był niezdolny do pracy - nawet częściowo. Wniosek w sprawie złożony został bezspornie w czasie obowiązywania uregulowania zawartego w art. 58 ust. 4 ustawy emerytalnej. Mianowicie wniosek złożony został w dniu 15 listopada 2012 r., natomiast powyższa regulacja - obowiązuje od dnia 23 września 2011 r. Zdaniem pozwanego w odniesieniu do przedmiotowej sytuacji, zastosowanie winien mieć w art. 58 ust. 4 ustawy emerytalnej.

W odniesieniu do stanowiska Sądu Okręgowego, zgodnie z którym J. M. spełnił warunek posiadania co najmniej 30 - letniego okresu składkowego, gdyż do jego stażu należy doliczyć okresy opłacania składek w KRUS, pozwany przywołał literalne brzmienie art. 58 ust. 4 ustawy emerytalnej „przepisu ust. 2 nie stosuje się do ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy,
o którym mowa w art. 6. wynoszący co najmniej 25 lat dla kobiety i 30 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy”. Przepis art. 6 enumeratywnie wskazuje na wszystkie okresy mające przymiot składkowych, nie wymieniając jednak okresu opłacania składek w KRUS. Okres ten nie może zostać zatem uznany za zaliczalny do okresów składkowych, o których mowa w art. 58 ust.
4. Zmarły J. M. udokumentował okresy składkowe w wymiarze 28 lat, 2 miesiące i 7 dni. Pozwany w postępowaniu sądowym - wykonując zarządzenie Sądu - w piśmie procesowym z dnia
23 października 2013 r. wskazał na wszystkie zaliczone mu okresy składkowe zaznaczając,
że są to wszystkie okresy, które wynikają z kwestionariusza dotyczącego okresów składkowych
i nieskładkowych dołączonego do wniosku. Nieznaczne różnice zostały już uprzednio wyjaśnione
i w efekcie wymiar stażowy J. M. był dla niego korzystniejszy, niż wynikało
to z kwestionariusza.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego zasługuje na uwzględnienie skutkując zmianą zaskarżonego wyroku i oddaleniem odwołania S. M..

Przedmiotem sporu było, czy zmarły mąż ubezpieczonej J. M. spełnił przesłanki
do ustalenia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy w dacie jego śmierci ((...)
(...) r.), a w konsekwencji, czy wnioskodawczyni ma prawo do renty rodzinnej po zmarłym mężu.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego Sąd Okręgowy poczynił nieprawidłowe ustalenia faktyczne
i prawne, co w konsekwencji skutkowało naruszeniem przepisów prawa materialnego i niewłaściwą subsumpcją ustaleń faktycznych pod dyspozycje właściwych przepisów prawa.

Zgodnie z art. 65 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 1440 ze zm.; dalej ustawa emerytalna) renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane
do uzyskania jednego z tych świadczeń (ust. 1). Przy ocenie prawa do renty przyjmuje się, że osoba zmarła była całkowicie niezdolna do pracy (ust. 2).

Przy ustalaniu uprawnień do renty rodzinnej po osobie, która w chwili śmierci nie miała ustalonego prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, oceny spełnienia przez nią warunków wymaganych do uzyskania jednego z tych świadczeń, dokonuje się według stanu prawnego obowiązującego w dacie jej śmierci.

Wdowa ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli w chwili śmierci męża osiągnęła wiek 50 lat lub była niezdolna do pracy (art. 70 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej).

Zgodnie z art. 57 ust. 1 ustawy emerytalnej renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnił łącznie następujące warunki: (pkt 1) jest niezdolny do pracy; (pkt 2) ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy; (pkt 3) niezdolność do pracy powstała w okresach,
o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 i 2, pkt 3 lit. b, pkt 4, 6, 7 i 9, ust. 2 pkt 1, 3-8 i 9 lit. a, pkt 10 lit. a, pkt 11-12, 13 lit. a, pkt 14 lit. a i pkt 15-17 oraz art. 7 pkt 1-3, 5 lit. a, pkt 6 i 12, albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów. Przepisu ust. 1 pkt 3 nie stosuje się do ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy (ust. 2).

Z kolei art. 58 ust. 1 pkt 5 ustawy emerytalnej stanowi, że warunek posiadania wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego, w myśl art. 57 ust. 1 pkt 2, uważa się za spełniony, gdy ubezpieczony osiągnął okres składkowy i nieskładkowy wynoszący łącznie co najmniej 5 lat - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat. Okres ten powinien przypadać w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy; do tego dziesięcioletniego okresu nie wlicza się okresów pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej lub renty rodzinnej (ust. 2).

Art. 1 pkt 1 ustawy z dnia 28 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2011 r., Nr 187, poz. 1112), który wszedł w życie
z dniem 23 września 2011 r. dodano w art. 58 ustęp 4, który stanowi, że przepisu ust. 2 nie stosuje się do ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy, o którym mowa w art. 6, wynoszący
co najmniej 25 lat dla kobiety i 30 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy.

Ponadto wskazać należy, że zgodnie z art. 100 ust. 1 ustawy emerytalnej prawo do świadczeń określonych w ustawie powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa, z zastrzeżeniem ust. 2.

Dodatkowo wskazać także należy, że art. 10 ust. 1 ustawy emerytalnej stanowi, że przy ustalaniu prawa do emerytury oraz przy obliczaniu jej wysokości uwzględnia się również następujące okresy, traktując je, z zastrzeżeniem art. 56, jak okresy składkowe:

1)okresy ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono przewidziane w odrębnych przepisach składki,

2)przypadające przed dniem 1 lipca 1977 r. okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego
po ukończeniu 16 roku życia,

3)przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 r. okresy pracy w gospodarstwie rolnym
po ukończeniu 16 roku życia,

jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe, ustalone na zasadach określonych w art. 5-7, są krótsze
od okresu wymaganego do przyznania emerytury, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu.

Ust. 2. Okresy wymienione w ust. 1 pkt 1 uwzględnia się także przy ustalaniu prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe ustalone na zasadach określonych w art. 5-7 są krótsze od okresu wymaganego do przyznania renty, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu.

Zatem w art. 10 ustawy emerytalnej mowa jest o uzupełnianiu okresów składkowych
i nieskładkowych ustalonych na zasadach określonych w art. 5-7 ustawy, gdy tymczasem ust. 4 art.
58 ustawy odnosi się tylko do okresów składkowych, wymienionych wyłącznie w art. 6 ustawy.
W przepisie art. 6 ustawy emerytalnej skatalogowano w ust. 1 okresy stanowiące okresy składkowe oraz okresy uważane za okresy składkowe w rozumieniu ust. 2 tej normy prawnej. Żaden z tych zamkniętych katalogów nie wymienia okresu podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników, jako okresu składkowego. Wprawdzie punkt 1 ust. 1 omawianego przepisu stanowi, że okresami składkowymi są okresy ubezpieczenia, to jednak poszukując wyjaśnienia terminu „okresy ubezpieczenia” należy sięgnąć do słowniczka określeń użytych w ustawie emerytalnej zawartego w jej art. 4. Tamże w punkcie 5 określono, iż okres ubezpieczenia oznacza okres opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz okres nieopłacania składek z powodu przekroczenia w trakcie roku kalendarzowego kwoty rocznej podstawy wymiaru składek, o którym mowa w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych. Z kolei, ubezpieczenia emerytalne i rentowe oznaczają ubezpieczenia, o których mowa w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych (pkt 12). Dla celów ustalenia prawa do świadczeń emerytalno-rentowych, przewidzianych w ustawie emerytalnej ubezpieczonym w rozumieniu art. 4 pkt 13 tej ustawy jest osoba, która kiedykolwiek podlegała jednemu z ubezpieczeń określonych w tym przepisie, z wyłączeniem ubezpieczenia społecznego rolników. Ubezpieczenie społeczne rolników jest wyłączone spod działania ustawy z dnia
13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (art. 5 ust. 1 tej ustawy) (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 7 października 2013 r., III AUa 2327/12, LEX nr 1381372).

Zatem aby uznać, że na datę zgonu ((...).) J. M. spełniał przesłanki
do renty z tytułu niezdolności do pracy należało wykazać zgodnie z art. 58 ust. 4 ustawy emerytalnej (wejście w życie z dniem 23 września 2011 r.), że był osobą całkowicie niezdolną do pracy (warunek niekwestionowany przez organ rentowy, data powstania całkowitej niezdolności do pracy - 15 luty 2012 r.) oraz posiadał 30 lat okresów składkowych. Natomiast J. M. posiadał 28 lat,
2 miesiące i 7 dni okresów składkowych, 5 miesięcy i 13 dni okresów nieskładkowych i 7 lata
i 9 miesięcy i 20 dni okresów uzupełniających (okres podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników w latach 2005-2012) (raport ustalenia uprawnień do świadczenia – 43-45 a.r., pismo pozwanego z dnia 23 października 2013 r. – k. 37 a.s.).

Powtórzyć należy, że wymagany warunek określony w art. 58 ust. 4 ustawy emerytalnej dotyczy 30 lat okresów składkowych, o których mowa w art. 6 ustawy emerytalnej, a w którym nie wymieniono okresu podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników.

Zatem nie może budzić wątpliwości, że okres podlegania J. M. ubezpieczeniu społecznemu rolników i opłacania z tego tytułu składek nie stanowi okresu składkowego
w rozumieniu art. 6 ustawy emerytalnej i z tego też względu nie można nim uzupełniać wymaganego w art. 58 ust. 4 ustawy emerytalnej 30-letniego okresu składkowego. W konsekwencji należy przyjąć, że J. M. w dacie zgonu nie spełniał warunków do ustalenia prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, a w konsekwencji ubezpieczona S. M. nie ma prawa do renty rodzinnej po zmarłym mężu.

Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny uznał apelację organu rentowego za zasadną
i na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie.