Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 174/09
POSTANOWIENIE
Dnia 26 marca 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący)
SSN Dariusz Dończyk (sprawozdawca)
SSN Marek Sychowicz
w sprawie z wniosku Skarbu Państwa-Starosty Grodzkiego Prezydenta Miasta K.
przy uczestnictwie B. P. kurator spadku nieobjętego po C. A. i L. A., M. A., N. A., A. F.,
P. A., D. D. (…),
o zasiedzenie,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 19 marca 2010 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego w K.
z dnia 23 października 2008 r., sygn. akt II Ca (…),
1) oddala skargę kasacyjną,
2) zasądza od wnioskodawcy na rzecz uczestniczki postępowania D. D. kwotę
2.717 (dwa tysiące siedemset siedemnaście) złotych tytułem zwrotu
kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 23 października 2008 r. Sąd Okręgowy w K. oddalił
apelację wnioskodawcy Skarbu Państwa – Starosty Grodzkiego Prezydenta Miasta K.
wniesioną od postanowienia Sądu Rejonowego w K. z dnia 16 kwietnia 2008 r., którym
Sąd ten oddalił wniosek o stwierdzenie nabycia przez Skarb Państwa przez zasiedzenie
2
z dniem 1 stycznia 1985 r. własności nieruchomości położonej w K. przy ul. K., objętej
wykazem hipotecznym Lwh 122 K.(…), obejmującym parcelę kat. 193 L. spis 81.
Według ustaleń Sądu Rejonowego, zaaprobowanych przez Sąd Okręgowy, od 1
lutego 1945 r. sporna nieruchomość znajdowała się we władaniu Okręgowego Urzędu
Likwidacyjnego. Postanowieniem z dnia 16 marca 1949 r. Sąd Grodzki w K. wprowadził
I. M., E. z M. F. i E. M. w posiadanie nieruchomości. Osoby te nie objęły jednak tej
nieruchomości w posiadanie. Dzielnicowy Zarząd Budynków Mieszkalnych w K.
prowadził karty ewidencyjne lokali mieszkalnych w budynku i zawierał umowy najmu
lokali znajdujących się na nieruchomości. Prezydium Dzielnicowej Rady Mieszkaniowej
w K. decyzjami przydzielało lokale w kamienicy. W 1977 r. lokale były przydzielane
przez Dzielnicowy Zarząd Budynków Mieszkalnych, który w 1989 r. wydawał
zaświadczenia o uzyskaniu uprawnień do zajmowania lokali w budynku na podstawie
umowy najmu. Od 1990 r. Przedsiębiorstwo Gospodarki Mieszkaniowej, a od 1997 r.
Przedsiębiorstwo Usług Mieszkaniowych S.(…), wydawały decyzje o przydziale lokali
mieszkalnych oraz zawierały umowy najmu lokali. Jednostki organizacyjne Skarbu
Państwa dokonywały prac remontowych na nieruchomości o charakterze incydentalnym.
W sierpniu 1983 r. Przedsiębiorstwo Gospodarki Mieszkaniowej w K. przeprowadziło
remont dachu nieruchomości. W październiku 1997 r. przeprowadzono połączenie
instalacji elektrycznej. W kwietniu 1998 r. przeprowadzono roboty instalacji gazowych.
W kwietniu 1999 r. przeprowadzony został remont instalacji elektrycznej. Decyzją
z listopada 2000 r. Wydział Nadzoru Budowlanego Urzędu Miasta K. nakazał zarządcy
budynku przy ul. K. wykonać m.in. prawidłową wentylację w łazienkach wskazanych
mieszkań. W marcu 2001 r. na zlecenie Przedsiębiorstwa Usług Mieszkaniowych S.(…)
przeprowadzono roboty zduńskie. Lokatorzy nie pokrywali kosztów remontów.
Wierzytelności Skarbu Państwa z tytułu nakładów na nieruchomość zostały
zabezpieczone hipoteką przymusową. Zarządzeniem z dnia 14 lipca 2004 r. Prezydent
Miasta K. określił budynki stanowiące własność osób nieznanych z miejsca pobytu,
pozostających w zarządzie Gminy Miejskiej K., które nie stały się własnością Skarbu
Państwa. Wśród tych nieruchomości wymieniono nieruchomość położoną w K. przy ul.
K..
Sąd Okręgowy uznał za prawidłową ocenę Sądu Rejonowego, że wnioskodawca
nie udowodnił przesłanek zasiedzenia nieruchomości. Skarb Państwa nie posiadał woli
właścicielskiego władztwa nad nieruchomością, nie wykonywał czynności władania
nieruchomością w imieniu własnym, lecz za i dla kogo innego. Wnioskodawca
3
sprawował zarząd nieruchomością początkowo na podstawie przepisów dekretu z dnia 8
marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich. Nie było to posiadanie w
rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego, lecz dzierżenie. Podobnie jak władanie
nieruchomością w okresie późniejszym. Wprawdzie w sprawie brak było decyzji
dotyczącej przejęcia budynku w zarząd państwowy, wydanej na podstawie
rozporządzenia Ministra Gospodarki Komunalnej z dnia 9 czerwca 1959 r. w sprawie
przejmowania budynków w zarząd państwowy, jednakże działania Skarbu Państwa
począwszy od 1945 r. do drugiej połowy lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku, świadczą
o władaniu przez wnioskodawcę nieruchomością w sposób charakterystyczny dla
okresu publicznej gospodarki lokalami, a więc w zakresie wykonywania zarządu.
Przemawia za tym sporządzenie w dniu 1 lutego 1945 r. przez Okręgowy Urząd
Likwidacyjny opisu przedmiotowej nieruchomości, a następnie wpisywanie do księgi
wieczystej – do 1961 r. - hipotek zabezpieczających nakłady poniesione w związku
z prowadzeniem zarządu. Podstawą wpisów były decyzje wydane na podstawie § 8
powołanego wyżej rozporządzenia Ministra Gospodarki Komunalnej z dnia 9 czerwca
1959 r. Czynności Skarbu Państwa ograniczały się do działań charakterystycznych dla
publicznej gospodarki lokalami i polegały na zawieraniu przez jednostki organizacyjne
Skarbu Państwa umów najmu, przydzielaniu poszczególnych lokali i dokonywaniu
bieżących remontów i napraw. Nie były to remonty kapitalne i były wykonywane w
odległych od siebie okresach czasu, począwszy od 1983 r. do 2001 r.
Wnioskodawca nie wykazał także, aby po wydaniu przez Sąd Grodzki w K. w dniu
16 marca 1949 r. postanowienia o przywróceniu posiadania nieruchomości jej
właścicielom, wnioskodawca zmienił w zauważalny dla otoczenia sposób władania
nieruchomością, co mogłoby dowodzić zmianę charakteru władania nieruchomością
przez Skarb Państwa. Dla oceny charakteru tego władania istotne znaczenie miało
także zarządzenie Prezydenta Miasta K. z dnia 14 lipca 2004 r. określające zasady
gospodarowania lokalami mieszkalnymi w budynkach pozostających w zarządzie Gminy
Miejskiej K., w którym wskazano, że nieruchomości te – wśród nich nieruchomość objęta
wnioskiem – nie stały się własnością Skarbu Państwa.
Od postanowienia Sądu Okręgowego w K. skargę kasacyjną wniósł
wnioskodawca, który zaskarżył postanowienie w całości. Skargę kasacyjną oparto na
podstawie naruszenia prawa materialnego:
- art. 172 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 336 k.c. oraz art. 50 § 1 i 2 w zw. z art. 296 § 1
dekretu z dnia 11 października 1946 r. Prawo rzeczowe (Dz. U. Nr 57, poz. 319)
4
w zw. z art. XLI § 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Przepisy wprowadzające
kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 94);
- art. 338 k.c. w zw. z art. 297 dekretu z dnia 11 października 1946 r. Prawo
rzeczowe (Dz. U. Nr 57, poz. 319);
- art. 336 k.c. w zw. z art. 296 § 1 dekretu z dnia 11 października 1946 r. Prawo
rzeczowe (Dz. U. Nr 57, poz. 319);
- art. 339 k.c. w z art. 6 k.c. oraz art. 298 dekretu z dnia 11 października 1946 r.
Prawo rzeczowe w zw. z art. 4 ustawy z dnia 18 lipca 1950 r. Przepisy ogólne
prawa cywilnego (Dz. U. Nr 34, poz. 311), a także art. 298 dekretu Prawo
rzeczowe w zw. z art. 7 dekretu Przepisy ogólne prawa cywilnego z dnia 12
listopada 1946 r. (Dz. U. Nr 67, poz. 369).
W skardze powołano także jako jej podstawę naruszenie przepisów
postępowania, które mogły mieć istotny wpływ na wynik sprawy: art. 234 k.p.c. w zw. z
art. 13 § 2 k.p.c. oraz art. 670 § 1 k.p.c., art. 677 § 1 k.p.c. w zw. z art. 610 § 1 k.p.c.,
art. 217 § 2 k.p.c., art. 316 k.p.c. i art. 13 § 2 k.p.c.
Wnioskodawca wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia oraz orzeczenie
co do istoty sprawy przez uwzględnienie wniosku Skarbu Państwa o stwierdzenie
zasiedzenia z dniem 1 stycznia 1985 r. własności nieruchomości objętej wnioskiem
ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi
Okręgowemu w K. do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nieuzasadniony jest zarzut naruszenia przepisów postępowania art. 670 § 1
k.p.c., art. 677 § 1 k.p.c. w zw. z art. 610 § 1 k.p.c., art. 217 § 2 k.p.c., art. 316 k.p.c. i
art. 13 § 2 k.p.c., gdyż Sąd Okręgowy dokonał ustaleń faktycznych istotnych dla
rozstrzygnięcia sprawy obejmujący okres także po 1961 roku, gdy nastąpił ostatni wpis
hipoteki przymusowej na rzecz Skarbu Państwa i dokonał oceny prawnej tych
okoliczności faktycznych. Nie było obowiązkiem Sądu Okręgowego poszukiwanie
dalszych okoliczności faktycznych, istotnych dla oceny władania nieruchomością
wykonywanego przez Skarb Państwa, ponad wskazane przez wnioskodawcę i
uczestników postępowania.
Zasadnicze znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy ma ocena charakteru władania
sporną nieruchomością przez Skarb Państwa, czy było to posiadanie samoistne, czy
dzierżenie. Aby doszło do zasiedzenia nieruchomości niezbędne jest bowiem samoistne
posiadanie nieruchomości przez czas oznaczony ustawą (art. 172 k.c.). Posiadaczem
5
samoistnym rzeczy – jak stanowi art. 336 k.c. - jest ten kto rzeczą faktycznie włada jak
właściciel. W posiadaniu samoistnym oprócz elementu faktycznego władania rzeczą
(corpus), które treścią odpowiada faktycznemu władztwu nad rzeczą wykonywanemu
przez właściciela, występuje również element woli – zamiar posiadania rzeczy dla siebie
(cum animo rem sibi habendi).
Z art. 339 k.c. wynika domniemanie prawne, że ten kto rzeczą faktycznie włada,
jest posiadaczem samoistnym. Dlatego strona twierdząca, że jest posiadaczem
samoistnym rzeczy wystarczy, iż wykaże władanie rzeczą w sposób odpowiadający
treścią władaniu rzeczą wykonywanemu przez jej właściciela. Na stronę kwestionującą
samoistne posiadanie, zgodnie z art. 6 k.c., przechodzi ciężar podważenia tego
domniemania, w szczególności konieczność wykazania braku elementu woli po stronie
władającego rzeczą - posiadania rzeczy dla siebie. Domniemanie samoistnego
posiadania, wynikające z art. 339 k.c., obowiązuje od chwili wejścia w życie kodeksu
cywilnego. Wcześniej, w art. 298 dekretu z dnia 11 października 1946 r. Prawo
rzeczowe (Dz. U. Nr 57, poz. 319), zawarte było domniemanie, że osoba, która rzeczą
faktycznie włada, jest posiadaczem. Wbrew zarzutowi zawartemu w skardze kasacyjnej
Sąd Apelacyjny nie naruszył wskazanych wyżej przepisów dotyczących domniemania
posiadania oraz posiadania samoistnego, jak również ciężaru dowodu. Domniemania te
miały charakter domniemań wzruszalnych, a Sąd Okręgowy ocenił, że dowody
przeprowadzane w sprawie uzasadniały przyjęcie, że władanie nieruchomością Skarbu
Państwa nie było posiadaniem, lecz dzierżeniem.
Zgodnie z art. 338 k.c., a wcześniej art. 297 dekretu z dnia 11 października 1946
r. Prawo rzeczowe (Dz. U. Nr 57, poz. 319), dzierżenie różniło się od posiadania tym, że
dzierżyciel nie miał woli posiadania rzeczy dla siebie, lecz sprawował władztwo nad
rzeczą w cudzym imieniu (animus possidendi rem pro alieno). Także w przypadku
dzierżenia oprócz elementu psychicznego wyróżnia się element faktycznego władztwa
nad rzeczą, którego zakres może odpowiadać władaniu rzeczą przez jej właściciela. Z
tego względu wykazanie przez wnioskodawcę w sprawie, że sposób jego władania
rzeczą - wydawanie decyzji dotyczących najmu lokali znajdujących się w budynku
położonym na spornej nieruchomości, zawieranie umów najmu lokali, pobieranie
czynszów od najemców lokali oraz dokonywanie remontów - odpowiadał władaniu
wykonywanemu przez właściciela nieruchomości, nie wyłączało możliwości przyjęcia
przez Sąd, że wnioskodawca był jedynie dzierżycielem rzeczy. Dotyczyło to niewątpliwie
początkowego okresu władania nieruchomością wykonywanego przez wnioskodawcę na
6
podstawie przepisów dekretu z dnia 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i
poniemieckich (Dz. U. z 1946 r., Nr 13, poz. 87 ze zm.). Według utrwalonego stanowiska
judykatury (por. uchwała Izby Cywilnej SN z dnia 24 maja 1956 r. z uzupełnieniem
wprowadzonym uchwałą z dnia 26 października 1956 r., 1 CO 9/56, OSN z 1957 r., nr 1,
poz. 1, postanowienie SN z dnia 24 maja 2005 r., V CK 664/04, niepubl.) władanie
Skarbu Państwa wykonywane na podstawie przepisów tego dekretu było władaniem za
właściciela lub posiadacza, nie było więc posiadaniem w rozumieniu prawa cywilnego.
Przyjęcie, że od chwili objęcia nieruchomości we faktyczne władanie
wnioskodawca nie był jej posiadaczem nie eliminowało możliwości późniejszej zmiany
charakteru władania tą nieruchomością z dzierżenia w posiadanie o charakterze
samoistnym. Na gruncie prawa polskiego nie ma bowiem zastosowania zasada nemo
sibi ipse causam possessionis mutare potest. Aby doszło do zmiany dzierżenia w
posiadanie władający faktycznie rzeczą, musi zamanifestować w sposób zauważalny dla
innych podmiotów (właściciela i otoczenia), zmianę sposobu władania nieruchomością,
podobnie jak ma to miejsce w przypadku zmiany charakteru posiadania rzeczy z
zależnego w posiadanie samoistne (por. postanowienie SN z dnia 13 marca 1971 r., III
CRN 516/70, OSPiKA z 1971 r., nr 11, poz. 207, postanowienie SN z dnia 17 grudnia
1999 r., III CKN 9/99, niepubl., postanowienie SN z dnia 29 września 2004 r., II
CK 550/03, niepubl.). Zmiana dzierżenia nieruchomości przez wnioskodawcę
w posiadanie mogła nastąpić w związku z wydaniem przez Sąd Grodzki w K.
postanowienia o przywróceniu posiadania nieruchomości podlegającej przepisom
dekretu z dnia 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich (por.
postanowienie SN z dnia 4 stycznia 1966 r., III CR 164/65, PUG z 1996 r., nr 7, poz.
242, postanowienie SN z dnia 14 czerwca 1996 r., II CRN 15/96, niepubl.). Dostrzegł to
Sąd Okręgowy, który przyjął, że z chwilą wydania w dniu 16 marca 1949 r. przez Sąd
Grodzki w K. postanowienia o przywróceniu posiadania nieruchomości wskazanym w
nim osobom, zaczęło działać w stosunku do wnioskodawcy, który nadal władał sporną
nieruchomością, domniemanie z art. 339 k.c. Również i w tym przypadku Sąd Okręgowy
ocenił, że domniemanie to zostało wzruszone z uwagi na ustalone w sprawie
okoliczności dotyczące władania nieruchomością przez Skarb Państwa po wydaniu
wymienionego postanowienia Sądu Grodzkiego w K.. Dotyczy to wpisów hipotek
przymusowych dla zabezpieczenia wierzytelności Skarbu Państwa z tytułu nakładów
poniesionych na nieruchomości oraz dokonywaniu przez wnioskodawcę jedynie
ograniczonych i w odległych odstępach czasowych prac remontowych na
7
nieruchomości. Na podważenie domniemania wynikającego z art. 339 k.c. miała wpływ
także treść zarządzenia Prezydenta Miasta K. z dnia 14 lipca 2004 r.
Za prawidłową należy uznać ocenę Sądu Okręgowego, że samo wydanie
postanowienia z dnia 16 marca 1949 r. Sądu Grodzkiego w K. o przywróceniu
posiadania osobom wymienionym w tym postanowieniu, nie musiało oznaczać
automatycznego przekształcenia się dzierżenia nieruchomością przez Skarb Państwa w
posiadanie samoistne. Z chwilą wydania tego postanowienia odpadła dotychczasowa
podstawa prawna władania nieruchomością przez Skarb Państwa na podstawie
przepisów dekretu z dnia 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich
(Dz. U. Nr 13, poz. 87 ze zm.). Dalsze faktyczne władanie nieruchomością przez Skarb
Państwa nie musiało jednak oznaczać, że od tej chwili wnioskodawca miał wolę
władania nieruchomością dla siebie, w sytuacji gdy wymienione w postanowieniu Sądu
Grodzkiego w K. osoby, którym przywrócono posiadanie nieruchomości, pozostawały
poza granicami Państwa i nie wystąpiły o wydanie spornej nieruchomości, w
konsekwencji czego Skarb Państwa nie mógł im zwrócić tej nieruchomości. Brak jest
ustaleń, aby bezpośrednio po wydaniu postanowienia Sądu Grodzkiego w K. Skarb
Państwa podejmował wobec nieruchomości takie działania faktyczne, które
wskazywałyby na zmianę charakteru władania nieruchomością z dzierżenia we władanie
właścicielskie. Remonty na nieruchomości zostały wykonane przez wnioskodawcę
dopiero po kilku latach od chwili wydania postanowienia Sądu o przywróceniu
posiadania nieruchomości. W następstwie poniesienia nakładów na nieruchomość
zostały wydane decyzje administracyjne o zabezpieczeniu hipotecznym wierzytelności
Skarbu Państwa z tytułu poniesionych nakładów, które nie znalazły pokrycia w
dochodach uzyskiwanych z tej nieruchomości. Decyzje te stały się podstawą wpisu
hipotek przymusowych na spornej nieruchomości.
Dla oceny charakteru władania nieruchomością przez Skarb Państwa istotne
znaczenie ma na jakiej podstawie prawnej wydano decyzje administracyjne oraz
zażądano dokonania wpisu hipotek przymusowych. Podstawę wydanych decyzji
administracyjnych, a następnie złożenia wniosków o wpis hipotek przymusowych,
stanowiły regulacje prawne dotyczące publicznej gospodarki lokalami zawarte w
rozporządzeniu Ministra Gospodarki Komunalnej z dnia 9 czerwca 1959 r. w sprawie
przejmowania budynków w zarząd państwowy (Dz. U. Nr 38, poz. 237 z późn. zm.). Z
przepisów powołanego wyżej rozporządzenia wynikało jednoznacznie, że zarząd
sprawowany przez Skarb Państwa był wykonywany na rzecz właściciela nieruchomości
8
z przyczyn określonych w rozporządzeniu (zmierzających do zachowania budynku w
należytym stanie) i miał charakter czasowy. Zgodnie bowiem § 10 tego rozporządzenia
zarząd budynkiem będzie przywrócony właścicielowi gdy ustaną przyczyny, które
spowodowały przejęcie budynku w zarząd państwowy. Zarząd nieruchomością
wykonywany na podstawie przepisów wymienionego rozporządzenia nie był
posiadaniem w rozumieniu przepisów prawa cywilnego (por. orzeczenie Sądu
Najwyższego z dnia 18 maja 1993 r., II CRN 43/93, niepubl. oraz postanowienie SN z
dnia 22 października 1997 r., II CKU 87/97, niepubl., postanowienie SN z dnia 20
października 1997 r., II CKN 408/97, OSNC z 1998 r., nr 4, poz. 61). Z ustaleń
faktycznych Sądu Okręgowego wprawdzie nie wynika, aby w stosunku do spornej
nieruchomości została wydana decyzja administracyjna o przejęciu nieruchomości w
zarząd państwowy, zgodnie z przepisami § 2 – 7 rozporządzenia Ministra Gospodarki
Komunalnej z dnia 9 czerwca 1959 r., jednakże przepisy tego rozporządzenia stały się
podstawą wydania decyzji administracyjnych o hipotecznym zabezpieczeniu na
nieruchomości wierzytelności Skarbu Państwa z tytułu nakładów poniesionych przez
zarządcę w związku z prowadzeniem zarządu, które nie znalazły pokrycia w dochodach
z niej uzyskiwanych. Z § 8 ust. 2 rozporządzenia Ministra Gospodarki Komunalnej z dnia
9 czerwca 1959 r. w sprawie przejmowania budynków w zarząd państwowy wynika, że
zabezpieczeniu hipotecznemu na wskazanej podstawie prawnej podlegały jedynie
nakłady poniesione przez organ (właściwy do spraw gospodarki mieszkaniowej organ
prezydium rady narodowej) w związku z wprowadzeniem zarządu nieruchomości.
Przesłanką wydania decyzji administracyjnej o zabezpieczeniu hipotecznym nakładów
poniesionych na nieruchomości musiało więc być ustalenie organu administracji
państwowej, że nieruchomość została przejęta w zarząd państwowy. Ma to decydujące
znaczenie dla ustalenia czy wnioskodawca miał w tym czasie wolę posiadania
nieruchomości dla siebie. Skoro jednostki organizacyjne Skarbu Państwa sądziły,
chociażby mylnie, że nieruchomość została przejęta w zarząd państwowy wykluczało to
tym samym, aby w tym samym czasie Skarb Państwa miał równocześnie wolę
posiadania tej nieruchomości dla siebie, a w konsekwencji by był samoistnym
posiadaczem tej nieruchomości.
W przypadku badania charakteru władania rzeczą przez Skarb Państwa powstaje
zagadnienie metody ustalenia elementu woli władania rzeczą przez ten podmiot dla
siebie (cum animo rem sibi habendi). Zamiar posiadania rzeczy dla siebie przez
posiadacza wykazać można jedynie pośrednio poprzez analizę zewnętrznych zachowań
9
posiadacza wobec rzeczy, którą faktycznie włada. W przypadku Skarbu Państwa ta
metoda może zawodzić albowiem niekiedy władanie Skarbu Państwa cudzą rzeczą
odpowiada treścią zakresowi władania rzeczą przez właściciela, a w rzeczywistości nie
ma charakteru posiadania w rozumieniu prawa cywilnego. Przykładem tego jest
władanie przez Skarb Państwa cudzymi nieruchomościami na podstawie przepisów
ustawy z dnia 6 maja 1945 r. o majątkach opuszczonych i porzuconych (Dz. U. Nr 17,
poz. 97 ze zm.), dekretu z dnia 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i
poniemieckich (Dz. U. Nr 13, poz. 87 ze zm.), rozporządzenia Ministra Gospodarki
Komunalnej z dnia 9 czerwca 1959 r. w sprawie przejmowania budynków w zarząd
państwowy (Dz. U. Nr 38, poz. 237 ze zm.) oraz rozporządzenia Ministra Gospodarki
Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 5 października 1974 r. w sprawie przejmowania
budynków nie stanowiących własności jednostek gospodarki uspołecznionej w zarząd
terenowych organów administracji państwowej lub jednostek gospodarczych (Dz. U. Nr
37, poz. 222). W wymienionych przypadkach władanie nieruchomościami przez Skarb
Państwa, mimo że odpowiadało treścią faktycznemu władaniu nieruchomością przez
właściciela było władaniem za właściciela lub posiadacza, nie był więc posiadaniem
samoistnym (por. uchwałę Izby Cywilnej SN z dnia 24 maja 1956 r. z uzupełnieniem
wprowadzonym uchwałą z dnia 26 października 1956 r., 1 CO 9/56, OSN z 1957 r., nr I,
poz. 1, uchwała siedmiu sędziów SN z dnia 8 grudnia 1987 r., III CZP 47/87, OSNCP
1988, nr 7-8, poz. 91, uchwała z dnia 18 listopada 1992 r., III CZP 133/92, OSP z 1993
r., nr 7-8, poz. 153, orzeczenie SN z dnia 18 maja 1993 r., II CRN 43/93, niepubl.,
postanowienie SN z dnia 22 października 1997 r., II CKU 87/97, niepubl. postanowienie
SN z dnia 9 maja 2003 r., V CK 24/2003, niepubl., wyrok SN z dnia 3 lutego 2006 r., I
CSK 17/2005, niepubl.). O charakterze władania nieruchomością przez Skarb Państwa
– czy było to posiadanie czy dzierżenie – nie przesądzała analiza zewnętrznych form
władania nieruchomością przez Skarb Państwa, lecz analiza podstawy prawnej tego
władania, która wskazywała, że władanie nieruchomością jest wykonywane przez Skarb
Państwa w imieniu właściciela lub posiadacza nieruchomości, a tym samym bez
zamiaru posiadania nieruchomości dla siebie. Skoro więc – w rozpoznanej sprawie -
podstawą prawną decyzji administracyjnych o zabezpieczeniu hipotecznym nakładów
poniesionych przez Skarb Państwa na nieruchomości, a następnie złożenia wniosków o
wpis hipotek przymusowych w księdze wieczystej prowadzonej dla nieruchomości,
stanowiły przepisy mające zastosowanie w przypadku wykonywania zarządu
nieruchomością, które nie miało cech posiadania w rozumieniu przepisów prawa
10
cywilnego, to ma to istotny wpływ na ocenę istnienia u wnioskodawcy, albo jej braku,
woli posiadania nieruchomości dla siebie. Wpis hipotek, na wniosek władającego
nieruchomością Skarbu Państwa, miał ponadto takie znaczenie, że świadczył o
zamiarze odzyskania w przyszłości środków finansowych wydatkowanych na remont
nieruchomości przez wnioskodawcę od właścicieli nieruchomości, co wyklucza, aby
środki te były wydatkowane przez wnioskodawcę w ramach władania nieruchomością
dla siebie, lecz w imieniu i na rachunek jej właścicieli. Przedstawione wyżej argumenty
wykluczają zasadność stanowiska wnioskodawcy, przedstawionego w skardze
kasacyjnej, że wpis hipotek przymusowych świadczył jedynie o zabezpieczeniu
interesów fiskalnych Skarbu Państwa i co najwyżej potwierdzał, że wnioskodawca był
posiadaczem nieruchomości w złej wierze.
Z ustaleń faktycznych dokonanych w sprawie, którymi Sąd Najwyższy, zgodnie z
art. 39813
§ 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., jest związany nie wynika, aby podstawą
decyzji administracyjnych oraz złożenia wniosków o wpis hipotek stanowiły, wymienione
w skardze kasacyjnej, przepisy ustawy z dnia 22 kwietnia 1959 r. o remontach i
odbudowie oraz wykańczaniu budowy i nadbudowie budynków (Dz. U. Nr 27, poz. 166 z
późn. zm.), lecz przepisy rozporządzenia Ministra Gospodarki Komunalnej z dnia 9
czerwca 1959 r. w sprawie przejmowania budynków w zarząd państwowy. Według tych
ustaleń remonty dokonane na nieruchomości nie miały charakteru remontów kapitalnych
budynku, a tylko takie, zgodnie z § 8 ust. 3 rozporządzenia, były przeprowadzane na
zasadach określonych w ustawie z dnia 22 kwietnia 1959 r. o remontach i odbudowie
oraz wykańczaniu i nadbudowie budynków mieszkalnych.
Jak ustalił Sąd Okręgowy po dokonaniu wpisów hipotek przymusowych
wnioskodawca nie zamanifestował, w sposób wyraźny i dostrzegalny dla otoczenia,
zmiany charakteru władania nieruchomością. Wręcz przeciwnie skala nakładów
na nieruchomości była ograniczona do minimum, przy czym jeden z remontów
(obejmujący wentylację lokali) został nawet wymuszony decyzją administracyjną przez
organ nadzoru budowlanego. Takie zachowanie wnioskodawcy – odbiegające od
zachowania właściciela rzeczy wykazującego przeciętną miarę dbałości o własną
nieruchomość – potwierdza, że wnioskodawca nie zmienił charakteru władania
nieruchomością. Nie podważa tego okoliczność braku zawiadamiania przez jednostki
organizacyjne Skarbu Państwa zarządzające nieruchomością współwłaścicieli
nieruchomości o zamiarze i skali planowanych na nieruchomości remontów w sytuacji,
gdy aktualni współwłaściciele nieruchomości oraz ich miejsce zamieszkania, nie były
11
znane wnioskodawcy. Zasadnie przyjął także Sąd Okręgowy, że brak u wnioskodawcy
woli posiadania nieruchomości dla siebie uzasadnia również treść zarządzenia
Prezydenta Miasta K. z dnia 14 lipca 2004 r., która potwierdza, że według dokumentacji
posiadanej przez jednostki organizacyjne Skarbu Państwa, w oparciu o którą wydano to
zarządzenie, nieruchomość miała status rzeczy znajdującej się jedynie w zarządzie
wnioskodawcy.
Z powyższych względów za nieuzasadniony należy uznać zarzut naruszenia art.
234 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., gdyż domniemania prawne powołane w skardze
kasacyjnej zostały skutecznie podważone dowodami przeprowadzonymi w sprawie. W
konsekwencji skoro wnioskodawca nie wykazał, że był posiadaczem samoistnym
nieruchomości - o którym stanowi art. 336 k.c., a wcześniej art. 296 § 1 dekretu z dnia
11 października 1946 r. Prawo rzeczowe - a jedynie jej dzierżycielem w rozumieniu art.
338 k.c., poprzednio art. 297 dekretu Prawo rzeczowe, to tym samym Sąd Okręgowy nie
naruszył przepisów art. 172 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 336 k.c. oraz art. 50 § 1 i 2 w zw. z
art. 296 § 1 dekretu z dnia 11 października 1946 r. Prawo rzeczowe w zw. z art. XLI § 2
ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Przepisy wprowadzające kodeks cywilny (Dz. U. Nr
16, poz. 94) przyjmując, że wnioskodawca nie nabył prawa własności nieruchomości
objętej wnioskiem przez zasiedzenie.
Uwzględniając powyższe skarga kasacyjna została oddalona na podstawie art.
39814
k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono
na podstawie art. 520 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., art. 39821
k.p.c. i art. 13 § 2
k.p.c.