Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 11 marca 1998 r.
III ZP 3/98
Przewodniczący SSN: Andrzej Wasilewski, Sędziowie SN: Andrzej Kijowski
(sprawozdawca), Roman Kuczyński.
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Piotra
Wiśniewskiego, w sprawie z powództwa Heleny D. przeciwko U.-E. Ochronie Środo-
wiska - Technice Spółce z o.o. w K.K. o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu
jawnym dnia 11 marca 1998 r. zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wo-
jewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Opolu postanowieniem z dnia 18
grudnia 1997 r. [...] - do rozstrzygnięcia w trybie art. 390 KPC
Czy warunki pracy i płacy wynikające z normatywnych uregulowań szczegól-
nych stanowią składnik warunków indywidualnych umów o pracę, a w związku z tym,
czy są one wiążące dla nowego pracodawcy w stosunku do pracowników przyjętych
w trybie art. 23
1
§ 2 KPC (przed nowelizacją) ?
p o d j ą ł następującą uchwałę:
Uprawnienie do rocznej nagrody z zakładowego funduszu nagród
przysługujące na podstawie przepisów ustawy z dnia 10 lipca 1985r. o rocz-
nych nagrodach z zakładowego funduszu nagród w państwowych jednostkach
organizacyjnych nie będących przedsiębiorstwami państwowymi (Dz. U. Nr 32,
poz. 141 ze zm.) stanowi element treści stosunku pracy pracowników zakładu
pracy przejętego w trybie art. 23
1
KP i wiąże nowego pracodawcę do czasu
zmiany treści tego stosunku.
U z a s a d n i e n i e
Przedmiotowe zagadnienie prawne wyłoniło się w następujących okolicznoś-
ciach faktycznych:
2
Powódka Helena D. w pozwie skierowanym przeciwko „U.-E.” Ochrona Śro-
dowiska - Technika Spółka z o.o. w K.-K. domagała się zasądzenia nagrody z zakła-
dowego funduszu nagród za styczeń i luty 1996 r. wraz z ustawowymi odsetkami od
dnia 1 kwietnia 1997 r. W uzasadnieniu tego żądania podniosła, że pozwana spółka
jest na podstawie art. 23
1
KP prawnym następcą Zakładu Gospodarki Komunalnej w
N., dlatego powinna wobec przejętych pracowników stosować obowiązujący w tym
Zakładzie regulamin wypłaty rocznych nagród ze wspomnianego funduszu. Pozwana
domagała się natomiast oddalenia powództwa, twierdząc, że doszło wprawdzie do
przejęcia przez nią pracowników Zakładu Gospodarki Komunalnej w N. z zachowa-
niem dotychczasowych warunków umów o pracę przez okres 15 miesięcy od dnia
zawarcia umowy o przekazaniu funkcji i sprzedaży tego Zakładu, lecz rzeczone wa-
runki nie obejmowały świadczeń wynikających z aktów normatywnych obowiązują-
cych jedynie kategorię pracodawców, do której należał przejęty Zakład. Świadcze-
niem takim jest nagroda określona w ustawie z dnia 10 lipca 1985 r. o rocznych na-
grodach z zakładowego funduszu nagród w państwowych jednostkach organizacyj-
nych nie będących przedsiębiorstwami państwowymi (Dz. U. Nr 32, poz. 141 ze zm.),
na której przepisach opierał się regulamin powoływany przez powódkę.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Opolu wyrokiem z dnia 23 września 1997 r. [...],
zasądził od pozwanej Spółki na rzecz powódki kwotę 122,40 zł z ustawowymi odset-
kami od dnia 1 maja 1997 r. i nadała wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalno-
ści. W motywach tego rozstrzygnięcia Sąd Pracy, powołując się na przepis art. 23
1
KP i orzecznictwo Sądu Najwyższego dotyczące jego wykładni w odniesieniu do sy-
tuacji obowiązywania w przejmowanym zakładzie pracy zakładowego systemu wy-
nagradzania, wyraził pogląd, że w razie tego typu przekształceń podmiotowych
wszystkie elementy treści stosunku pracy wiążą nowego pracodawcę aż do czasu ich
ewentualnej zmiany za zgodą pracownika lub w trybie wypowiedzenia zmieniającego.
W trakcie rozpoznawania apelacji pozwanej Spółki, Sąd Wojewódzki-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Opolu uznał, że kluczowe znaczenie dla sprawy
ma zagadnienie prawne: „czy warunki pracy i płacy wynikające z normatywnych ure-
gulowań szczególnych stanowią składnik indywidualnych umów o pracę, a w związku
z tym, czy są one wiążące dla nowego pracodawcy w stosunku do pracowników
przejętych w trybie art. 23
1
§ 2 KP (przed nowelizacją)” i zagadnienie to posta-
nowieniem z dnia 18 grudnia 1997 r. [...] przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozs-
trzygnięcia w trybie art. 390 § 1 KPC. W uzasadnieniu tego postanowienia Sąd Wo-
3
jewódzki stwierdził, że przytoczona kwestia może być rozwiązana w dwojaki sposób.
Pierwsza koncepcja, szeroko ujmująca zakres odniesienia art. 23
1
§ 2 KP (przed no-
welizacją), dopuszczałaby w zakładzie przejmującym dotychczasowy zakład stoso-
wanie uregulowań ustawy z dnia 10 lipca 1985 r. o rocznych nagrodach, jeżeli regu-
lacje te za pośrednictwem obowiązujących u danego pracodawcy regulaminów we-
szły do treści indywidualnych warunków pracy poszczególnych pracowników. Za ta-
kim stanowiskiem przemawiają dotychczasowe orzecznictwo oraz literatura prawa
pracy, które opowiadały się za maksymalnie szerokim pojmowaniem znaczenia art.
23
1
§ 2 KP dla stosunków pracy.
Możliwa jest jednak obrona tezy zasadniczo przeciwnej i do niej właśnie skła-
nia się Sąd Wojewódzki podkreślając, że Sąd Najwyższy nie wyraził nigdy wyraź-
nego stanowiska w sprawie przejmowania przez nowego pracodawcę indywidual-
nych warunków umowy wynikających z przepisów prawa pracy „obowiązujących wy-
łącznie w zakładzie przejmowanym”. Dotyczy to również wyroku Sądu Najwyższego z
dnia 15 czerwca 1993 r., I PRN 63/93, którego teza głosi, że pracodawcę przejmu-
jącego na zasadzie art. 23
1
§ 2 KP inny zakład pracy wiążą warunki indywidualnych
umów o pracę wynikające z zakładowego systemu wynagradzania obowiązującego w
przejmowanym zakładzie. Cytowana teza nie odnosi się więc wprost do przejęcia
tzw. normatywnych warunków pracy, wobec czego z powołaniem się na to samo
orzeczenie Sąd Rejonowy uwzględnił powództwo, zaś strona pozwana domaga się
jego oddalenia.
Sąd Wojewódzki podkreśla, że adresatem unormowań ustawy z dnia 10 lipca
1985 r. są wyłącznie państwowe jednostki organizacyjne nie będące przedsiębiors-
twami państwowymi, a więc krąg ściśle określonych podmiotów i żaden przepis,
także art. 23
1
§ 2 KP (przed nowelizacją), nie upoważnia organów rozstrzygających
spory pracownicze do poszerzania tego kręgu o innych pracodawców. Dotyczy to
także spółki prawa handlowego zatrudniającej pracowników przejętych z zakładu, w
którym zastosowanie miały przepisy o rocznych nagrodach z zakładowego funduszu
nagród. Tzw. normatywne warunki pracy są - zdaniem Sądu Wojewódzkiego - „w
wyraźny sposób powiązane z podmiotem, który jest adresatem norm wynikających z
konkretnego przepisu prawa”, więc przejmowanie takich warunków w trybie art. 23
1
§
2 KP budzi poważne wątpliwości i podobnie daleko idący pogląd nie znalazł
odzwierciedlenia w dotychczasowym orzecznictwie.
4
Prokurator Prokuratury Krajowej uczestniczący w posiedzeniu Sądu Najwyż-
szego wniósł o udzielenie na przedstawione zagadnienie prawne odpowiedzi twier-
dzącej, a pełnomocnik pozwanej Spółki o udzielenie odpowiedzi przeczącej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Na wstępie stwierdzić należy, że przedstawianie Sądowi Najwyższemu zagad-
nień prawnych jest według art. 390 § 1 KPC dopuszczalne tylko przy rozpatrywaniu
apelacji w sprawach, w których nie przysługuje kasacja. Taka sytuacja występuje
właśnie w przedmiotowej sprawie, gdyż należy ona do kategorii spraw o świadczenie,
a wartość przedmiotu zaskarżenia byłaby niższa od pięciu tysięcy złotych (art. 393
pkt 1 KPC). Dopuszczalność przedstawienia zagadnienia i kompetencja do jego
rozstrzygnięcia są więc w tym wypadku bezdyskusyjne.
Natomiast w odniesieniu do meritum przedmiotowego zagadnienia trzeba
zauważyć, że było już ono przedmiotem uchwały Sądu Najwyższego z dnia 24 paź-
dziernika 1997 r., III ZP 35/97 (dotychczas nie opublikowana). Na pytanie dotyczące
wprost obowiązku wypłacenia nagrody z zakładowego funduszu nagród pracowni-
kom zakładu przejętego w trybie art. 23
1
§ 2 KP przez pracodawcę nie będącego
państwową jednostką organizacyjną, Sąd Najwyższy odpowiedział ogólnie, że do
czasu wypowiedzenia warunków pracy lub płacy, pracodawcę wiążą dotychczasowe
warunki umów o pracę. Ze względu na datę podjęcia tej uchwały Sąd Wojewódzki
mógł o niej nie wiedzieć, a na pewno nie znał jej uzasadnienia, chociaż wspomniane
orzeczenie nie wyraża w istocie jakiegoś nowego zapatrywania, tylko konsekwentnie
utrwala i pogłębia tendencję ukształtowaną na tle dotychczasowej wykładni art. 23
1
KP w jego brzmieniu sprzed ustawy z dnia 2 lutego 1996 r. o zmianie ustawy - Ko-
deks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 24, poz. 110). Można by co
najwyżej powiedzieć, że dotychczasowy dorobek judykatury w tym zakresie został we
wspomnianej uchwale odniesiony również do nagrody określonej przepisami ustawy
z dnia 10 lipca 1985 r. o rocznych nagrodach z zakładowego funduszu nagród w
państwowych jednostkach organizacyjnych nie będących przedsiębiorstwami pańs-
twowymi (Dz. U. Nr 32, poz. 141 ze zm.), chociaż kwestię tę Sąd Najwyższy ocenił
jako nazbyt kazuistyczną i o nagrodzie wspomniał tylko w uzasadnieniu uchwały, a
jej tezę ograniczył do przytoczenia ugruntowanego poglądu ogólnego, że stosunki
5
pracy pracowników zakładu przejmowanego w trybie art. 23
1
§ 2 KP przechodzą na
nowego pracodawcę w ich dotychczasowej treści, której zmiana wymaga porozumie-
nia stron albo wypowiedzenia zmieniającego.
Treść umownego stosunku pracy jest kształtowana - jak zauważył Sąd Naj-
wyższy w motywach powoływanego w niniejszej sprawie wyroku z dnia 15 czerwca
1993 r., I PRN 63/93 (OSP 1994 z. 5 poz. 95) - nie tylko przez umowę o pracę i ure-
gulowania specyficznych źródeł prawa pracy, ale również przez powszechnie obo-
wiązujące przepisy ustawodawstwa pracy, czyli przepisy Kodeksu pracy i innych
ustaw, ratyfikowanych umów międzynarodowych oraz normatywnych aktów wyko-
nawczych. Innymi słowy, wpływ na treść stosunku pracy mają zarówno czynność
prawna strony, jak też akty normatywne prawa pracy, bez względu na to od jakiego
podmiotu (ów) pochodzą i w jakim trybie zostały ustanowione. Dokonanie czynności
prawnej powoduje przy tym, że do treści kreowanego przez nią stosunku pracy zos-
tają ex lege (art. 56 KC w związku z art. 300 KP) wprowadzone również prawa i
obowiązki określone w aktach normatywnych.
Takim elementem treści stosunku pracy pracowników zatrudnionych w pańs-
twowych jednostkach organizacyjnych nie będących przedsiębiorstwami państwo-
wymi jest między innymi uprawnienie do rocznej nagrody z zakładowego funduszu
nagród. Uprawnienie to oraz odpowiadający mu po stronie pracodawcy obowiązek
wypłacenia nagrody mają ograniczony zasięg podmiotowy i u innych pracodawców,
np. o statusie spółki prawa handlowego, nie mogłyby powstać w sposób pierwotny, a
jedynie w związku z przejęciem państwowej jednostki organizacyjnej w trybie art. 23
1
KP, tzn. w sposób pochodny. Wspomniane przejęcie sprawia bowiem, że przejmu-
jący staje się ex lege pracodawcą w dotychczasowych stosunkach pracy, a więc w
stosunkach o treści ukształtowanej także przez akty normatywne, nie wyłączając
aktów obowiązujących poprzedniego pracodawcę i nie mających skądinąd zastoso-
wania wobec nowego pracodawcy.
Opisana sytuacja będzie trwać dopóty, dopóki nie dojdzie do zmiany treści
umownego stosunku pracy, polegającej w tym wypadku na pozbawieniu pracowni-
ków uprawnienia do rocznej nagrody z zakładowego funduszu nagród, co może
nastąpić w trybie porozumienia stron albo w drodze wypowiedzenia zmieniającego w
zasadzie dopiero po upływie rocznego okresu ochronnego przewidzianego w art.
241
8
KP. Przepis ten stanowi w § 1, że w okresie jednego roku od dnia przejęcia
pracowników przez nowego pracodawcę stosuje się wobec nich postanowienia
6
układu zbiorowego, któremu podlegali przed przejęciem, chociaż pracodawca może
stosować korzystniejsze warunki zatrudnienia. Cytowany przepis odnosi się więc
expressis verbis tylko do postanowień układowych, ale wynikającą zeń normę
ochronną należy w drodze wnioskowania a minori ad maius odnosić również do wa-
runków pracy kształtowanych przez przepisy prawa pracy. Jeżeli bowiem przez okres
jednego roku nowy pracodawca nie może pogorszyć przejętym pracownikom
warunków zatrudnienia wynikających z postanowień układowych, które są z reguły
korzystniejsze od warunków określonych przepisami prawa pracy, to tym bardziej
dotyczy to warunków ustalonych w tych przepisach, wyznaczających z założenia mi-
nimalne standardy pracowniczych uprawnień. Ochrona warunków zatrudnienia gwa-
rantowanych przez przepisy ustawodawstwa pracy, mogłaby natomiast przed upły-
wem roku zostać - w przeciwieństwie do wynikającej z postanowień układowych -
zmniejszona, a nawet uchylona drogą odpowiedniej zmiany przepisów, a więc decy-
zją prawodawcy.
Wskazana wyżej możliwość ma jednak wysoce teoretyczny charakter. Świad-
czy o tym fakt, że ustawa z dnia 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu
rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej (Dz. U. Nr 160, poz. 1080),
która z dniem 1 stycznia 1998 r. zastąpiła poprzednią ustawę z dnia 10 lipca 1985 r.,
jest od niej korzystniejsza dla zainteresowanych pracowników. Mogło się zatem zda-
rzyć, że stosunki pracy pracowników państwowej jednostki organizacyjnej nie będą-
cej przedsiębiorstwem państwowym zostały przez nowego pracodawcę przejęte wraz
z uprawnieniem (lub jego ekspektatywą) do rocznej nagrody z zakładowego fundu-
szu nagród według ustawy z dnia 10 lipca 1985 r., po czym uprawnienie to zostało
na przełomie 1997 i 1998 r. przekształcone w uprawnienie do dodatkowego wyna-
grodzenia rocznego po myśli ustawy z dnia 12 grudnia 1997 r.
Na marginesie dotychczasowych rozważań należy zauważyć, że pozwana w
niniejszej sprawie Spółka „U.-E.” nie kwestionowała w istocie swego obowiązku wy-
płacenia powódce za 1996 r. nagrody przewidzianej w ustawie z dnia 10 lipca 1985
r., a twierdziła jedynie, iż w podstawie obliczenia tej nagrody nie może ze względów
podatkowych uwzględnić wynagrodzeń za styczeń i luty 1996 r., gdyż były one osią-
gnięte w ramach zatrudnienia w byłym Zakładzie Gospodarki Komunalnej w N. Zas-
trzeżenia te są jednak bezpodstawne, gdyż cała nagroda wypłacona powódce za
1996 r., również w części obliczonej od zarobków osiągniętych w styczniu i lutym
tego roku, stanowi dla pozwanej Spółki koszt jej działalności.
7
Z wyżej wskazanych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę o treści wska-
zanej w sentencji.
Notka
Powołana w uzasadnieniu uchwała z dnia 24 października 1997 r., III ZP 35/97, została
opublikowana w OSNAPiUS 1998 nr 16 poz. 474.
========================================