Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 2 września 1998 r.
I PKN 271/98
Konkretność wskazania przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie
umowy o pracę (art. 30 § 4 KP) należy oceniać z uwzględnieniem innych, zna-
nych pracownikowi okoliczności uściślających tę przyczynę. Pracodawca
może zasadnie wypowiedzieć umowę o pracę w ramach realizacji zasady do-
boru pracowników w sposób zapewniający najlepsze wykonywanie zadań, je-
żeli może przewidywać, że zatrudnienie nowych pracowników pozwoli na
osiąganie lepszych wyników pracy.
Przewodniczący SSN: Józef Iwulski (sprawozdawca), Sędziowie SN: Maria
Mańkowska, Zbigniew Myszka.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 2 września 1998 r. sprawy z po-
wództwa Władysława P. przeciwko [...] Bankowi Handlowemu - Spółce Akcyjnej w
G. o zapłatę odszkodowania, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu
Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach z dnia 29
stycznia 1998 r. [...]
o d d a l i ł kasację i nie obciążył powoda kosztami postępowania kasacyj-
nego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Gliwicach, wyrokiem z dnia 29 września 1997 r.
[...] zasądził od pozwanego [...] Banku Handlowego SA w G. na rzecz powoda Wła-
dysława P. kwotę 6 000 zł tytułem odszkodowania w związku z wypowiedzeniem
umowy o pracę, naruszającym przepisy o wypowiadaniu. Sąd Rejonowy ustalił, że
powód był zatrudniony od 1992 r., ostatnio (od 1 kwietnia 1996 r.) na stanowisku
głównego specjalisty do spraw marketingu. Do jego obowiązków należało pozyski-
wanie dla Banku klientów. Z obowiązków pracowniczych powód wywiązywał się na-
- 2 -
leżycie, był sumienny i zdyscyplinowany. Powód nawiązał kontakty z kilkoma poten-
cjalnymi klientami, lecz do zawarcia z nimi umów nie doszło z przyczyn od powoda
niezależnych. Za okres pracy od 1 kwietnia 1996 r. do 30 listopada 1996 r. powód
uzyskał negatywną ocenę pracy. Pismem z dnia 12 grudnia 1996 r. strona wypowie-
działa powodowi umowę o pracę, wskazując jako przyczynę brak kwalifikacji nie-
zbędnych na zajmowanym stanowisku. Powód ma wykształcenie wyższe, gdyż jest
inżynierem górnikiem. Na zajmowanym przez powoda stanowisku wymagane jest
wykształcenie wyższe i trzyletni staż pracy. Powód te wymagania spełnia. Sąd Re-
jonowy ocenił, że negatywna ocena pracy powoda nie została potwierdzona w pos-
tępowaniu dowodowym. Uznał ją za nierzetelną. Sąd Rejonowy uznał również, że w
rzeczywistości przyczyna podana w wypowiedzeniu umowy o pracę nie była praw-
dziwa.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach, wyro-
kiem z dnia 29 stycznia 1998 r. [...], w uwzględnieniu apelacji strony pozwanej,
zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji i oddalił powództwo. Sąd Wojewódzki uzu-
pełnił postępowanie dowodowe o przesłuchanie stron. Ustalił, że postawiony powo-
dowi zarzut braku kwalifikacji na zajmowanym stanowisku nie dotyczył kwalifikacji
formalnych, ale umiejętności niezbędnych do osiągania pożądanych efektów pracy.
Sąd Wojewódzki ustalił, że pozwany Bank objęty jest programem naprawczym, w
ramach którego przeprowadzono przegląd kadrowy. Zaostrzono w nim kryteria
oceny pracowników, przyjmując za podstawowy wskaźnik oceny osiąganie efektów
ekonomicznych. Sąd Wojewódzki uznał, że skoro powód był zatrudniony na stano-
wisku kierowniczym, to należy do niego stosować surowsze kryteria oceny pracy.
Działania powoda nie zakończyły się pozyskaniem klientów dla Banku i dlatego
trudno je ocenić za efektywne. Stanowisko zajmowane przez powoda wymaga
umiejętności potrzebnych w kontaktach z kontrahentami, "których powód najwyraź-
niej nie posiada skoro jego działania na tym polu efektywne nie były". Pracodawca
ma prawo dobierać kadrę pracowniczą, a zwłaszcza kierowniczą, tak aby zapew-
niała efektywność działań, gdyż od ich umiejętności zależy czy firma będzie konku-
rencyjna na rynku. Sąd Wojewódzki powołał się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia
30 kwietnia 1976 r., I PRN 21/76. Ostatecznie Sąd Wojewódzki uznał, że przyczyna
wypowiedzenia umowy o pracę była konkretna i rzeczywista, a tym samym wypo-
- 3 -
wiedzenie było uzasadnione.
Kasację od tego wyroku złożył powód. Zarzucił naruszenie prawa materialne-
go przez błędną wykładnię art. 30 § 4, art. 32, art. 45 oraz art. 94 pkt 2 i 9 KP, a
także prawa procesowego, tj. art. 227 i 233 § 1 KPC. W uzasadnieniu kasacji powód
podniósł, że decyzje o zawarciu umów z konkretnymi klientami nie należały do
niego. Zależało to od atrakcyjności oferty Banku. Zarzut braku efektów pracy powo-
da jest więc nieprawdziwy i jego uznanie stanowi naruszenie art. 45 KP, a także art.
94 pkt 2 i 9 KP. Przepis art. 45 KP narusza zwłaszcza stwierdzenie Sądu drugiej
instancji, że ocena pracownika przez pracodawcę nie podlega kontroli sądu pracy.
Zdaniem powoda fakt, że jego stanowisko pozostaje w dalszym ciągu nie obsadzone
oznacza, że rzeczywistą przyczyną wypowiedzenia mu umowy o pracę były względy
ekonomiczne, a przyczyna podana w wypowiedzeniu miała charakter pozorny i
zmierzała do obejścia ustawy z 28 grudnia 1989 r. Powód wywiódł w uzasadnieniu
kasacji, że Sąd drugiej instancji przekroczył granice swobodnej oceny dowodów.
Strona pozwana wniosła o oddalenie kasacji i zasądzenie kosztów postępo-
wania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Co do zarzutu naruszenia przepisów prawa procesowego kasacja w istocie
nie zawiera uzasadnienia. Nie wskazuje bowiem w jaki sposób Sąd drugiej instancji
miał przekroczyć granice swobodnej oceny dowodów. W szczególności nie podaje
jakich dowodów Sąd ten nie uwzględnił, czy błędnie ocenił. W tym zakresie więc
kasacja nie powołuje się na usprawiedliwione podstawy.
Również oczywiście bezzasadny jest zarzut naruszenia art. 32 KP. Przepis
ten dotyczy samej możliwości rozwiązania za wypowiedzeniem wskazanych typów
umów o pracę i określenia daty rozwiązania umów w takich przypadkach. W jaki
sposób przepis ten miał zostać naruszony kasacja nie podaje, bo chyba nie twierdzi,
że w ogóle nie mogła być rozwiązana za wypowiedzeniem łącząca strony umowa o
pracę na czas nie określony.
Zarzut naruszenia art. 30 § 4 KP jest niesłuszny. Przepis ten wymaga aby w
oświadczeniu pracodawcy o wypowiedzeniu umowy o pracę zawartej na czas nie
- 4 -
określony została wskazana przyczyna uzasadniająca wypowiedzenie. Przyczyna
taka w wypowiedzeniu umowy o pracę powodowi została wskazana jako brak odpo-
wiednich kwalifikacji na zajmowanym stanowisku. Również w tym przedmiocie w
uzasadnieniu kasacji brak jest wskazania dlaczego takie wskazanie przyczyny uza-
sadniającej wypowiedzenie umowy o pracę powodowi miałoby naruszać art. 30 § 4
KP. W aspekcie tego przepisu chodzi bowiem o to czy przyczyna uzasadniająca
wypowiedzenie została formalnie wskazana, a nie o to czy w rzeczywistości wystę-
powała i była wystarczającą dla uznania wypowiedzenia za uzasadnione. W wyroku
z dnia 19 maja 1997 r., I PKN 173/97 (OSNAPiUS 1998 nr 8, poz. 243) Sąd Najwyż-
szy słusznie stwierdził, że pracodawca ma w oświadczeniu o wypowiedzeniu umowy
o pracę obowiązek wskazania przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie (art. 30 § 4
KP), a niewykonanie tego obowiązku jest naruszeniem przepisów o wypowiadaniu
umów o pracę w rozumieniu art. 45 § 1 KP. Stosując do art. 30 § 4 KP odpowiednio
zasady wypracowane w orzecznictwie, dotyczące art. 38 § 1 KP należy uznać, że
przyczyna wypowiedzenia powinna być podana pracownikowi w sposób skonkrety-
zowany, nie ograniczający się do przytoczenia ogólnikowego zwrotu bądź powtó-
rzenia wyrażeń ustawowych (uzasadnienie tezy III uchwały pełnego składu Izby
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 1978 r., V PZP
6/77 - wytyczne orzecznictwa w przedmiocie wykładni przepisów Kodeksu pracy
normujących współdziałanie kierownika zakładu pracy z organami związków zawo-
dowych przy rozwiązywaniu umów o pracę - w szczególności art. 38, art. 42 § 1, art.
52 § 3 i § 4, art. 53 § 4 i art. 177 § 1 KP - OSNCP 1978 z. 8, poz. 127). W tej kwestii
podkreślenia jednak wymaga, że wskazanie pracownikowi przyczyny wypowiedzenia
umowy o pracę (art. 30 § 4 KP) tym różni się od wskazania tej przyczyny zakładowej
organizacji związkowej, że pracownik z reguły ma jeszcze inne źródła informacji o
przyczynie wypowiedzenia. Konkretność wskazania przyczyny wypowiedzenia w
rozumieniu art. 30 § 4 KP należy więc analizować w aspekcie dalszych okoliczności
sprawy, a zwłaszcza z uwzględnieniem innych znanych pracownikowi okoliczności
uściślających tę przyczynę. Powód otrzymał wypowiedzenie umowy o pracę
bezpośrednio po pisemnej negatywnej ocenie efektów jego pracy. W związku z tym
wskazaną mu przyczynę wypowiedzenia należy w zakresie jej konkretności ocenić w
powiązaniu z tą oceną jego pracy i tak uczynił Sąd drugiej instancji. Jest to
- 5 -
prawidłowe. Słusznie też Sąd drugiej instancji (odmiennie od Sądu pierwszej instan-
cji) przyczynę tę rozumiał szerzej niż tylko brak formalnych kwalifikacji na zajmowa-
nym stanowisku. Jak wskazano, przyczynę podaną powodowi należy oceniać w
aspekcie uprzedniej oceny jego pracy. Ta była natomiast negatywna z uwagi na brak
jej efektów. Tym samym przez brak kwalifikacji na zajmowanym stanowisku należało
rozumieć brak umiejętności uzyskiwania odpowiednich efektów pracy. Tak
wskazana i rozumiana przyczyna wypowiedzenia umowy o pracę spełniała wyma-
gania art. 30 § 4 KP.
Została ona przez Sąd drugiej instancji uznana za wystarczającą dla uzasad-
nienia wypowiedzenia umowy o pracę. O tyle więc zawarte w kasacji wywody doty-
czące innej, rzeczywiście istniejącej przyczyny wypowiedzenia (przyczyny ekono-
micznej, leżącej po stronie pracodawcy) są bezprzedmiotowe. Podkreślić jednak
należy, że sąd pracy może - jeżeli pracownikowi wskazano przyczynę wypowiedze-
nia umowy o pracę - rozważyć inne od podanych przyczyny dla dokonania oceny,
czy wypowiedzenie było uzasadnione. Nie ma bowiem przeszkód, by pracodawca w
postępowaniu przed sądem pracy powoływał się również na inne przyczyny rzeczy-
wiście istniejące, a mające uzasadnić wypowiedzenie umowy o pracę (teza III wy-
tycznych).
Zarzut kasacji dotyczący naruszenia art. 94 pkt 2 i 9 KP należy rozpatrywać
ściśle w powiązaniu z zarzutem naruszenia art. 45 § 1 KP (zasadność wypowiedze-
nia). Dotyczy to zwłaszcza zarzutu stosowania przez pracodawcę obiektywnych i
sprawiedliwych kryteriów oceny pracowników i wyników ich pracy. Istota tego zarzutu
sprowadza się więc do oceny, czy Sąd drugiej instancji prawidłowo uznał wy-
powiedzenie umowy o pracę powodowi za uzasadnione w rozumieniu art. 45 § 1 KP.
Sąd drugiej instancji odwołał się w tym zakresie do poglądów uzasadnienia wyroku z
dnia 30 kwietnia 1976 r., I PRN 21/76 (OSPiKA 1977 z. 7-8, poz. 125), że uprawnie-
nia kierownika zakładu pracy obejmują ocenę przydatności pracownika do zajmo-
wania w zakładzie stanowisk kierowniczych i samodzielnych. Słusznie Sąd drugiej
instancji powołał się na poglądy orzecznictwa, że ocena pracownika zajmującego
stanowisko samodzielne powinna być oparta na surowszych kryteriach niż stosowa-
ne względem innych pracowników (w tym przedmiocie patrz: teza V uchwały pełne-
go składu Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z dnia 27
- 6 -
czerwca 1985 r., III PZP 10/85, OSNCP 1985 z. 11, poz. 164). Podkreślenia wyma-
ga, że ocena zasadności wypowiedzenia umowy o pracę w ramach art. 45 KP po-
winna być dokonana z uwzględnieniem nie tylko przymiotów pracownika związanych
ze stosunkiem pracy, ale także z uwzględnieniem słusznych interesów pracodawcy
(teza II tej uchwały). W tym względzie należy się jednak przede wszystkim odwołać
do poglądów orzecznictwa wypracowanych już w zmienionych warunkach ustrojo-
wych (por. uzasadnienie wyroku z dnia 3 listopada 1997 r., I PKN 327/97,
OSNAPiUS 1998 nr 16, poz. 476). Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniej-
szą sprawę podziela w tym przedmiocie poglądy wyrażone w wyroku z dnia 2 paź-
dziernika 1996 r., I PRN 69/96 (OSNAPiUS 1997 nr 10, poz. 163), w którym stwier-
dzono, że zasadność wypowiedzenia przez pracodawcę umowy o pracę na czas nie
określony (art. 45 KP) powinna być oceniana w płaszczyźnie stwierdzenia, że jest to
zwykły sposób rozwiązywania umowy o pracę. Pracodawca w sposób zasadny wy-
powiada umowę o pracę pracownikowi samodzielnie organizującemu wykonywanie
jego obowiązków pracowniczych, jeżeli pracownik ten nie osiąga wyników porówny-
walnych z innymi pracownikami. Obojętne jest czy spowodowane to zostało niesta-
rannym wykonywaniem obowiązków pracownika, czy przyczynami obiektywnymi,
leżącymi po stronie pracownika. Pracodawca może zasadnie wypowiedzieć umowę
o pracę w ramach realizacji zasady doboru pracowników w sposób zapewniający
najlepsze wykonywanie realizowanych zadań, jeżeli może przewidywać, że zatrud-
nienie nowych pracowników pozwoli na osiąganie lepszych rezultatów pracy. Sto-
sując taką wykładnię odpowiednio do oceny zasadności wypowiedzenia umowy o
pracę powodowi, należy stwierdzić, że powód zajmując samodzielne stanowisko
pracy, nie potrafił tak wykonywać swoich obowiązków pracowniczych (obojętne z
jakiej przyczyny), żeby uzyskać odpowiednie efekty swojej pracy. Za takie efekty
słusznie Sąd drugiej instancji uznał doprowadzenie do "pozyskania" klientów dla
Banku, a nie jak wywodzi się w kasacji, tylko formalne skontaktowanie pracodawcy z
potencjalnymi kontrahentami. W tym zakresie poza wywodami Sądu drugiej instancji
należy dodać, że powód znał sytuację swojego pracodawcy i warunki umów, jakie
może on zaproponować potencjalnym kontrahentom. Rzeczywistym efektem jego
pracy powinno być więc nawiązanie kontaktów z potencjalnymi kontrahentami mo-
gącymi przyjąć warunki umów, które może zaoferować pracodawca. Jeżeli powód w
- 7 -
dłuższym okresie nie potrafił nawiązać kontaktów z takimi potencjalnymi kontrahen-
tami, to słusznie pracodawca ocenił negatywnie efekty jego pracy. Prawidłowo więc
Sąd drugiej instancji uznał, że ocena pracy powoda była zgodna z art. 94 pkt 9 KP, a
wypowiedzenie umowy o pracę uzasadnione (art. 45 § 1 KP).
Wobec braku usprawiedliwionych podstaw kasacji, podlegała ona oddaleniu
na podstawie art. 393
12
KPC. O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na
podstawie art. 102 KPC.
========================================