Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 10 września 1998 r.
I PKN 309/98
Zaproponowanie pracownikowi w wypowiedzeniu zmieniającym pracy
na stanowisku "specjalisty", bez bliższego jego określenia, nie spełnia
wymagań z art. 42 § 2 KP, chyba że z okoliczności sprawy wynika
jednoznacznie, że ma to być praca w dziale przejmującym zadania i
kompetencje działu likwidowanego, w którym pracownik był dotychczas
zatrudniony.
Przewodniczący SSN: Walerian Sanetra, Sędziowie SN: Andrzej Kijowski
(sprawozdawca), Roman Kuczyński.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 10 września 1998 r. sprawy z po-
wództwa Danuty Ł. przeciwko Przedsiębiorstwu Wodociągów i Kanalizacji Spółce z
o.o. w G.W. o uznanie wypowiedzenia zmieniającego za bezskuteczne, na skutek
kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Zielonej Górze z dnia 20 kwietnia 1998 r. [...]
z m i e n i ł zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddalił apelację powódki od
wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 12 grudnia
1997 r. [...]
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Gorzowie Wlkp. wyrokiem z dnia 12 grudnia 1997
r. [...], oddalił powództwo Danuty Ł. przeciwko Przedsiębiorstwu Wodociągów i Ka-
nalizacji, Sp. z o.o. w G.W. o uznanie za bezskuteczne wypowiedzenia zmieniające-
go dokonanego powódce w dniu 4 marca 1997 r. W motywach tego rozstrzygnięcia
Sąd Rejonowy powołał się na ustalenie następującego stanu faktycznego.
Powódka Danuta Ł. jest w pozwanym Przedsiębiorstwie zatrudniona od 1
sierpnia 1979 r. na stanowisku kierownika działu kadrowo-administracyjnego, a po-
2
nadto należy do grona członków komisji rewizyjnej w zakładowej organizacji KNSZZ
„Solidarność 80”. W dniu 27 stycznia 1997 r. powódka prowadziła z pozwanym roz-
mowę na temat przyczyn zamierzonego wypowiedzenia warunków umowy o pracę,
nagrywając ją bez zgody rozmówcy na mikrokasetę. W dniu 30 stycznia 1997 r. poz-
wany zwrócił się do powódki o wskazanie organizacji związkowej, która broniłaby jej
interesów w związku z zamiarem dokonania wspomnianego wypowiedzenia. W
tymże dniu pracodawca powierzył powódce od 1 lutego 1997 r. na okres 3 miesięcy
pracę specjalisty w dziale transportowo-sprzętowym.
Dnia 20 lutego 1997 r. pozwany zawiadomił komisję zakładową KNSZZ „Soli-
darność 80” o zamiarze wypowiedzenia powódce warunków pracy i powierzenia jej
stanowiska specjalisty w związku z likwidacją działu kadrowo-administracyjnego i
włączenia jego funkcji do działu finansowo-ekonomicznego na podstawie zarządze-
nia [...] z dnia 4 lutego 1997 r., wydanego w wykonaniu uchwały [...] rady nadzorczej
Spółki z dnia 3 lutego 1997 r. Komisja zakładowa w piśmie z dnia 21 lutego 1997 r.
odmówiła zgody na planowane wypowiedzenie zmieniające, twierdząc iż ma ono
charakter szykany, gdyż zmiany są bezzasadne pod względem organizacyjnym i
ekonomicznym. W dniu 26 lutego 1997 r. pozwany zwrócił się więc do Krajowej Ko-
misji KNSZZ „Solidarność 80”, która pismem z 3 marca 1997 r. podtrzymała stano-
wisko organizacji zakładowej. Dnia 4 marca 1997 r. pracodawca wypowiedział po-
wódce umowę o pracę w części dotyczącej stanowiska i kategorii zaszeregowania z
zachowaniem 3-miesięcznego okresu wypowiedzenia z powodu „likwidacji stanowis-
ka”. Przez łączenie działów i likwidację stanowisk pozwany przeprowadził też reor-
ganizację działu marketingu i handlu, włączając doń dział gospodarki materiałowej.
Poza tym z laboratoriów wydziałów produkcji wody i oczyszczalni ścieków utworzono
dział kontroli jakości i technologii.
W tych okolicznościach faktycznych Sąd Rejonowy uznał, że w świetle art. 32
ust. 2 ustawy z dna 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz.U. Nr 55, poz. 234
ze zm.) w związku z art. 10 ust. 4 i art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4,
poz. 19 ze zm.) powództwo jest bezzasadne. Po włączeniu działu kadrowo-organiza-
cyjnego do działu ekonomiczno-finansowego obowiązki powódki przejęła Eleonora
B., zastępca kierownika tego działu, obeznana z powierzonymi jej zadaniami. Nie jest
zatem możliwe dalsze zatrudnianie powódki na dotychczasowym stanowisku pracy,
3
a niepowierzenie jej stanowiska zastępcy kierownika działu w miejsce Eleonory B.,
mieści się w kompetencjach pracodawcy do swobodnego doboru pracowników.
Likwidacja stanowiska pracy powódki nie była też - wbrew jej twierdzeniom - fikcją w
celu jej szykanowania, o czym świadczą wcześniejsze zmiany organizacyjne, łącze-
nie innych działów, likwidacja stanowisk kierowniczych, a także działanie pracodawcy
zgodnie z uchwałami swej rady nadzorczej, w której udziały miasta w Spółce re-
prezentuje dwóch wiceprezydentów G.W. Rada Nadzorcza oświadczyła zresztą wy-
raźnie, że działania zarządu są zbieżne z programem jej działania. Zasadność reor-
ganizacji potwierdziła też kierownik połączonych działów Ewa G., uznając, że obo-
wiązki rozłożono równomiernie na pracowników, którzy mogą podnieść swoje kwali-
fikacje. Wspomniane zmiany zostały więc wprowadzone ze względów oszczędnoś-
ciowych, nawet jeśli pracodawca obowiązany jest do wypłacania powódce dodatku
wyrównawczego z art. 10 ust. 5 ustawy z 28 grudnia 1989 r. Zajmowanie określone-
go stanowiska przez pracownika podlegającego szczególnej ochronie nie może
zresztą pozbawiać pracodawcy kompetencji do przeprowadzania zmian organizacyj-
nych. Powierzenie powódce na okres trzech miesięcy pracy specjalisty w dziale
transportowo-sprzętowym nie naruszyło też art. 42 § 4 KP, który to przepis dotyczy
ogółu zatrudnionych, również chronionych z mocy przepisów szczególnych.
Apelację powódki uwzględnił Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Zielonej Górze, który wyrokiem z dnia 20 kwietnia 1997 r. [...], zmienił
zaskarżone orzeczenie w ten sposób, że przywrócił powódce poprzednie warunki
pracy i płacy. W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Wojewódzki wskazał, że podstawo-
wym warunkiem dokonywania zarówno grupowych, jak też indywidualnych zwolnień
pracowników w trybie przepisów ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. jest zmniejszenie
zatrudnienia z przyczyn określonych w jej art. 1 ust. 1. Tymczasem dokonane po-
wódce wypowiedzenie zmieniające pracodawca motywował zmianą organizacyjną,
polegającą na zlikwidowaniu stanowiska kierownika działu kadrowo-administracyj-
nego i podporządkowaniu zakresu działalności tej komórki działowi ekonomicznemu.
Pozwany nie twierdził więc o konieczności związanej z tym redukcji zatrudnienia, zaś
Sąd pierwszej instancji faktu tego nie badał, gdyż błędnie przyjął, iż zmiany organi-
zacyjne same przez się uzasadniały wypowiedzenie powódce warunków pracy i
płacy. Po uzupełnieniu postępowania dowodowego w tym kierunku Sąd Wojewódzki
ustalił, że stan zatrudnienia w pozwanej Spółce wynosił na dzień 1 marca 1997 r.
(tzn. z początkiem okresu dokonanego powódce wypowiedzenia) 324 osoby i
4
318,250 etatów, a z końcem tego roku wzrósł do 327 osób i 321,875 etatów. Zmniej-
szenie zatrudnienia nie występowało też na koniec czerwca, ani na koniec września
1997 r. Pozwany nie miał zatem prawa powoływać się na przyczyny wypowiedzenia
określone w art. 1 ust. 1 ustawy z 28 grudnia 1989 r., wobec czego dokonane po-
wódce wypowiedzenie zmieniające było bezskuteczne. Jako członek komisji rewizyj-
nej w zakładowej organizacji związkowej KNSZZ „Solidarność 80” powódka podlega
bowiem szczególnej ochronie trwałości stosunku pracy, przewidzianej w art. 32 ust. 2
ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych, który to przepis praco-
dawca naruszył dokonując wspomnianego wypowiedzenia bez zgody zarządu zakła-
dowej organizacji tegoż Związku. Roszczenie powódki znajduje więc oparcie w art.
45 § 1 w związku z art. 42 § 1 KP.
Sąd Wojewódzki nadmienił też, że przedmiotowe wypowiedzenie nie określa
stanowiska pracy zaproponowanego powódce, czym narusza art. 42 KP. Powódka
była bowiem kierownikiem działu kadrowo-administracyjnego, a zaoferowano jej sta-
nowisko „specjalisty”, bez bliższego określenia jego charakteru lub komórki organi-
zacyjnej zakładu. Wprawdzie w okolicznościach sprawy może to oznaczać jedynie
pracę na stanowisku specjalisty w dziale finansowo-ekonomicznym, któremu przypo-
rządkowano zakres zadań dotychczasowego działu kadrowo-administracyjnego, lecz
„nie do przyjęcia jest sytuacja”, w której powierzając powódce stanowisko bliżej nie
określonego specjalisty mógłby ją pracodawca zatrudniać w dowolnie wybranym
dziale, obchodząc przepisy o szczególnej ochronie trwałości jej stosunku pracy.
Kasację od powyższego wyroku wniósł w imieniu pozwanej Spółki jej radca
prawny, zarzucając naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 1
ust. 1 w związku z art. 10 ust. 4 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. oraz art. 42 § 2 KP
i domagając się na tej podstawie zmiany zaskarżonego orzeczenia przez „oddalenie
roszczeń powódki w całości”. W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, że
twierdzenie Sądu drugiej instancji, iż konieczną przesłanką rozwiązania umowy z
przyczyn określonych w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. jest zmniej-
szenie zatrudnienia w całej Spółce byłoby słuszne tylko wtedy, gdyby pozwany mógł
stosunek pracy z powódką rozwiązać w sposób definitywny. Tymczasem pozwane-
mu wolno było zgodnie z art. 10 ust. 4 tej ustawy dokonać jedynie wypowiedzenia
zmieniającego, wskutek którego nie dochodzi do redukcji zatrudnienia. Inna rzecz, że
w tym wypadku doszło do faktycznego spadku zatrudnienia, ponieważ zlikwidowano
dział, w którym pracowała powódka. Dążenie do racjonalizacji struktury zatrudnienia
5
jest zaś konieczne w każdej firmie, zwłaszcza komunalnej, pozostającej pod stałym i
szczególnym nadzorem rady gminy, jak i ogółu mieszkańców.
Skarżący wyraził też pogląd, że w ofercie nowych warunków pracy właściwie
określił stanowisko pracy i wynagrodzenie powódki. Stanowisko „specjalisty” jest
bowiem w hierarchii zakładu skarżącej Spółki „dość wysokie”, a „do kompetencji pra-
codawcy należy, w jakim stopniu określi on szczegółowy zakres czynności zatrud-
nionego pracownika, a tym samym dział czy wydział w jakim pracownik ma być za-
trudniony”. Skarżący uważa zatem, że przy dokonywaniu wypowiedzenia zmieniają-
cego nie naruszył art. 42 § 2 KP.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest zasadna, aczkolwiek tylko w odniesieniu do pierwszego ze sfor-
mułowanych w niej zarzutów. Zaskarżony wyrok został bowiem oparty na błędnej
wykładni art. 10 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwią-
zywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy
oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.). Przepis ten
stanowi w ust. 1, że ustawę, z wyjątkiem art. 2-4, stosuje się odpowiednio także w
razie podejmowania przez kierownika zakładu pracy indywidualnych decyzji o zwal-
nianiu pracowników z przyczyn wymienionych w art. 1 ust. 1, jeżeli są one wyłączną
przesłanką rozwiązania stosunku pracy, a zwolnienia w okresie nie dłuższym niż 3
miesiące obejmują nie więcej niż 10% załogi w zakładach pracy zatrudniających do
1000 pracowników lub nie więcej niż 100 pracowników w zakładach zatrudniających
powyżej 1000 pracowników, „z zastrzeżeniem przepisów ust. 2-5”. Wśród tych zas-
trzeżonych odrębności jest w przepisie ust. 4 przewidziana dopuszczalność dokona-
nia wypowiedzenia zmieniającego pracownikom, których stosunek pracy podlega
wzmożonej ochronie trwałości na mocy przepisów Kodeksu pracy lub przepisów
szczególnych, jeżeli z przyczyn określonych w art. 1 ust. 1 nie jest możliwe dalsze ich
zatrudnianie na dotychczasowych stanowiskach pracy. Skoro celem wypowiedzenia
zmieniającego nie jest w zasadzie rozwiązanie stosunku pracy, tylko kontynuowanie
go w zmienionej treści, to takie wypowiedzenie niejako z natury rzeczy nie powoduje
zmniejszenia zatrudnienia i dlatego przepisy o wypowiedzeniu definitywnym stosuje
się w tym zakresie „odpowiednio” również z mocy ogólnej reguły art. 42 § 1 KP.
Unormowania ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. mają zatem - wbrew twierdzeniu
6
Sądu Wojewódzkiego - „odpowiednie” zastosowanie także w sytuacji, gdy z przyczyn
ekonomicznych lub w związku ze zmianami organizacyjnymi, produkcyjnymi albo
technicznymi (w tym także zmianami w celu poprawy warunków pracy lub warunków
środowiska naturalnego) nie jest możliwe dalsze zatrudnianie danego pracownika lub
zespołu pracowników (nie odpowiadającego kryteriom „grupy” w rozumieniu art. 1
ust. 1 ustawy) na dotychczasowym (-ych) stanowisku (-ach), a ze względu na zakazy
wypowiedzenia lub rozwiązania stosunku pracy nie wchodzi w grę redukcja
zatrudnienia, lecz jedynie przeniesienie do innej pracy. Innymi słowy, zakres
zastosowania poszczególnych przepisów ustawy nie jest jednakowy i odesłanie - jak
w art. 10 ust. 4 - do przyczyn rozwiązania stosunku pracy określonych w jej art. 1 ust.
1 nie musi oznaczać równoczesnego odesłania do redukcji zatrudnienia zazwyczaj
związanej z tymi przyczynami.
Nie sposób więc kwestionować subsumpcji ustaleń faktycznych poczynionych
w postępowaniu pierwszoinstancyjnym i zaakceptowanych pośrednio także przez
Sąd Wojewódzki, gdyż niemożność dalszego zatrudniania powódki na dotychczaso-
wym stanowisku kierownika działu kadrowo-administracyjnego wskutek zmiany or-
ganizacyjnej, polegającej na likwidacji tego działu z równoczesnym przekazaniem
jego zadań i kompetencji działowi finansowo-ekonomicznemu, mieści się w zakresie
zastosowania szczególnego przepisu art. 10 ust. 4 w związku z art. 1 ust. 1 ustawy z
28 grudnia 1989 r., co automatycznie wyklucza zarzut naruszenia przez pracodawcę
ogólnego unormowania art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach za-
wodowych (Dz.U. Nr 55, poz. 234 ze zm.). Oceny tej nie zmienia sposób określenia
przez skarżącego pracodawcę rodzaju pracy zaoferowanej powódce w ramach spor-
nego wypowiedzenia zmieniającego. Co prawda, pojęcie „specjalista” wyznacza da-
nemu stanowisku „dość wysokie” (według sformułowania skarżącego) miejsce w hie-
rarchii stanowisk danego zakładu pracy, ale samo przez się, tzn. w oderwaniu od
nazwy czy zakresu zadań odpowiedniej zakładowej komórki organizacyjnej lub za-
wodu (specjalności zawodowej) pracownika, nie wskazuje jeszcze przedmiotu jego
pracowniczego zobowiązania („pracy określonego rodzaju” w rozumieniu art. 22 § 1
KP), a tym samym czyni go „specjalistą od wszystkiego” i w niedopuszczalny sposób
oddaje do dyspozycji pracodawcy całą pracowniczą zdolność do pracy („siłę robo-
czą” zainteresowanego pracownika). Wbrew twierdzeniom skarżącego miałby zatem
rację Sąd Wojewódzki argumentując, że skierowana pod adresem powódki oferta
nowego rodzaju pracy nie odpowiada wymaganiom z art. 42 § 2 KP, gdyby równo-
7
cześnie nie ustalił, iż w okolicznościach sprawy może jedynie chodzić o pracę spe-
cjalisty w dziale finansowo-ekonomicznym, który przejął zadania i kompetencje działu
kadrowo-administracyjnego. W świetle tego ustalenia zarzut naruszenia przez
pracodawcę art. 42 § 2 KP jest niekonsekwentny, a zatem próba podważenia tego
zarzutu w kasacji pozostaje bez znaczenia dla jej rozstrzygnięcia.
Z wyżej wskazanych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 393
15
KPC
zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddalił apelację powódki od orzeczenia
Sądu pierwszej instancji.
========================================