Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 20 października 1998 r.
I PKN 393/98
Dla uznania zasadności wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę na
skutek zmniejszenia zatrudnienia z przyczyn ekonomicznych nie jest wymaga-
ne uprzednie wprowadzenie zmian w regulaminie i schemacie organizacji zak-
ładu pracy, jak również w regulaminie pracy, podlegającym z mocy art. 1042
§ 1
KP uzgodnieniu z zakładową organizacją związkową.
Przewodniczący: SSN Walerian Sanetra, Sędziowie SN: Adam Józefowicz
(sprawozdawca), Andrzej Kijowski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 20 października 1998 r. sprawy z po-
wództwa Teresy K. i Krystyny D. przeciwko Zakładowi Energetyki Cieplnej w B. o
uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne, na skutek kasacji powódki Teresy K. od
wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Koszalinie z
dnia 23 kwietnia 1998 r. [...]
o d d a l i ł k a s a c j ę.
U z a s a d n i e n i e
Teresa K. i Krystyna D. wystąpiły z osobnymi powództwami przeciwko Zakła-
dowi Energetyki Cieplnej w B. o uznanie bezskuteczności dokonanych im w dniu 28
lutego 1997 r. wypowiedzeń umów o pracę.
Pozwany Zakład wniósł o oddalenie obu powództw. W odpowiedzi na pozwy
twierdził, że wypowiedzenie obu powódkom umów o pracę nastąpiło z przyczyn or-
ganizacyjno-ekonomicznych.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Białogardzie zarządził połączenie obu powództw
w celu łącznego ich rozpoznania [...]. Wyrokiem z dnia 5 grudnia 1997 r. Sąd ten za-
sądził od pozwanego tytułem odszkodowania na rzecz Teresy K. kwotę 2.494,05 zł i
na rzecz Krystyny D. kwotę 1.700 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 5 grudnia 1997
2
r. do dnia zapłaty oraz na rzecz Teresy K. kwotę 100 zł tytułem zwrotu kosztów zas-
tępstwa procesowego.
Sąd ustalił, że Teresa K. była zatrudniona w pozwanym zakładzie na czas nie
określony od 2 czerwca 1986 r., ostatnio na stanowisku starszego inspektora do
spraw ekonomicznych, a Krystyna D. pracowała od 25 września 1980 r., ostatnio na
stanowisku sprzątaczki pomieszczeń biurowych. Pozwany miał złą sytuację finanso-
wą, gdyż rok 1996 zamknął stratą w wysokości 260.000 zł, a pierwszy kwartał 1997 r.
stratą 180.000 zł. Pogorszenie tej sytuacji nastąpiło na skutek wprowadzenia po-
miaru ciepła, zamrożenia cen umownych na energię oraz wycofania dotacji Skarbu
Państwa na energię cieplną i nieuzyskania dotacji z Zarządu Miasta B. W celu po-
prawy sytuacji ekonomiczno-finansowej zakładu dyrekcja podjęła decyzję o redukcji
niektórych etatów robotniczych i nierobotniczych.
W dniu 17 lutego 1997 r. dyrekcja pozwanego przedstawiła organizacjom
związkowym imienną listę pracowników przewidzianych do zwolnienia. Organizacje
związkowe nie zaakceptowały propozycji dyrektora i wyraziły pogląd, że poprawa
sytuacji ekonomicznej może nastąpić w wyniku usprawnienia działalności zakładu. W
związku z negatywną opinią związków zawodowych na temat zamierzonych zwolnień
dyrektor zwrócił się pismem z 25 lutego 1997 r. do Krajowego Związku Zawodowego
Ciepłowników w B. o opinię w sprawie planowanych zwolnień. Związek ten podzielił
zdanie zakładowych organizacji związkowych. W związku z planowaną redukcją
powódka Teresa K. zwróciła się do zakładowych organizacji związkowych w celu
wyjaśnienia nieporozumień między nią a przełożoną Lucyną L. Uznano, że konflikt
miał charakter osobisty, a zwolnienie powódki z pracy nie było odwetem za nie-
porozumienia. Zwolnienie z pracy Teresy K. zaplanowała główna księgowa z uwagi
na redukcję etatów w zakładzie pracy, co zmniejszało obciążenie działu płac. Stano-
wisko Krystyny D. zostało natomiast zlikwidowane, jej obowiązki przekazano pala-
czom. Umowy o pracę z powódkami zostały rozwiązane z dniem 31 maja 1997 r. Sąd
Rejonowy uznał, że rozwiązanie umów o pracę z powódkami nastąpiło z przyczyn
ekonomicznych zgodnie z art. 1 ust. 1 i art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r.
o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przy-
czyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr
4, poz. 19 ze zm.). Sąd Rejonowy stwierdził jednak, że wbrew art. 10 ust. 2 tej
ustawy i art. 38 Kodeksu pracy pozwany zakład nie wyczerpał trybu konsultacji ze
związkami zawodowymi, gdyż dyrektor pozwanego na posiedzeniu w dniu 17 lutego
3
1997 r. ustnie zawiadomił przedstawicieli organizacji związkowych o zamiarze wy-
powiedzenia umów o pracę powódkom i nie uczynił tego w formie pisemnej z poda-
niem przyczyn wypowiedzenia. W piśmie z 21 lutego 1997 r. przewodniczący Krajo-
wego Związku Zawodowego Ciepłowników - Oddziału w B. Roman L. zgłosił umoty-
wowane zastrzeżenie, kwestionując zasadność zamiaru wypowiedzenia umów po-
wódkom o pracę. Pracodawca nie uwzględnił zgłoszonych przez zakładową organi-
zację związkową zastrzeżeń i zwrócił się w piśmie z 25 lutego 1997 r. do Krajowego
Związku Zawodowego Ciepłowników w B., który w piśmie z 3 marca 1997 r. odmówił
zgody na wypowiedzenie powódkom umów o pracę. Pozwany zakład, nie czekając
na zajęcie stanowiska przez ogólnopolską organizację związkową i przed upływem 5
dni od daty zwrócenia się do tej organizacji, wypowiedział powódkom umowy o
pracę. W ocenie Sądu Rejonowego pozwany naruszył tryb konsultacji związkowej
przewidziany w art. 38 KP, co uzasadnia uznanie wypowiedzenia powódkom umów o
pracę za bezzasadne. Sąd ten zasądzając odszkodowanie na ich rzecz na podstawie
art. 45 § 2 KP uznał, że byłoby niemożliwe przywrócenie do pracy powódek na do-
tychczasowe stanowiska z uwagi na likwidację ich stanowisk pracy.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Koszalinie wyro-
kiem z dnia 23 kwietnia 1998 r. [...] oddalił apelację obu powódek i nie obciążył ich
kosztami postępowania apelacyjnego. W uzasadnieniu wyroku Sąd Wojewódzki
stwierdził, że Sąd Rejonowy prawidłowo ocenił zebrany materiał dowodowy i wysunął
z niego trafne wnioski. W odniesieniu do apelacji Teresy K. Sąd Wojewódzki uznał,
że ocena zebranego materiału dowodowego nie pozostawia wątpliwości co do tego,
że nie konflikt osobisty powódki z żoną dyrektora był przyczyną wypowiedzenia jej
umowy o pracę, ale przyczyny ekonomiczne wywołane trudną sytuacją finansową
zakładu pracy, powodującą zmiany w organizacji pracy i redukcję zatrudnienia. Sąd
uznał, że zarzut Teresy K. o fikcyjności likwidacji jej stanowiska pracy nie znajduje
potwierdzenia w materiale dowodowym w sprawie. Jej stanowisko pracy zostało zlik-
widowane, a jej obowiązki przekazano kasjerowi. Nie może to być przedmiotem kon-
troli sądów pracy, jak również celowość zmniejszenia zatrudnienia i kwestia wcześ-
niejszych zmian organizacyjnych w regulaminie lub innym dokumencie dotyczącym
organizacji pracy w zakładzie. Zdaniem Sądu Wojewódzkiego Sąd pierwszej instancji
nie przekroczył swych uprawnień wynikających z art. 217 § 2 KPC, odmawiając do-
puszczenia dowodu z aktów prawnych dotyczących organizacji pracy pozwanego, a
w szczególności regulaminu organizacyjnego wraz ze schematem organizacyjnym i
4
regulaminem pracy według stanu na dzień 27 lutego 1997 r. Dotyczy to także od-
mowy przez Sąd dopuszczenia dowodu z zeznań świadka W., który zeznając bezs-
tronnie miałby podważyć wiarygodność zeznań innych świadków. Zdaniem Sądu
Wojewódzkiego okoliczności sporne są dostatecznie wyjaśnione i nie budzą wątpli-
wości. Pracodawca nie dysponował innym wolnym stanowiskiem pracy, na którym
mógłby zatrudnić którąkolwiek z powódek. W ocenie Sądu Wojewódzkiego, wypo-
wiedzenie powódce Teresie K. nie naruszało zasad współżycia społecznego. Po-
wódka nie wykazała, że jej sytuacja osobista w sposób istotny różni się od sytuacji
pracowników o podobnej przydatności zawodowej, którym nie wypowiedziano umów
o pracę ze względu na zmniejszenie zatrudnienia. Argumentacja ta odnosi się rów-
nież do wypowiedzenia umowy o pracę z powodu likwidacji stanowiska Krystyny D.,
która ze względu na wiek (51 lat) nie korzysta z wymienionej w art. 39 KP szczegól-
nej ochrony przed wypowiedzeniem umowy o pracę.
Mając to na uwadze Sąd Wojewódzki uznał, że zaskarżony wyrok został wy-
dany zgodnie z przepisami prawa i dlatego oddalił apelacje powódek jako nieza-
sadne. Sąd na zasadzie art. 102 KPC nie obciążył powódek kosztami postępowania
apelacyjnego ze względu na niezawinioną przez nie utratę pracy i pogorszenie ich
sytuacji materialnej.
Powyższy wyrok zaskarżyła powódka Teresa K. w części oddalającej jej ape-
lację. Skarżąca zarzuciła w kasacji naruszenie prawa materialnego przez błędną wy-
kładnię na skutek przyjęcia, że wypowiedzenie jej umowy o pracę nastąpiło z przy-
czyny likwidacji etatu, z zachowaniem procedury przewidzianej w przepisach art.
1042
i art. 1043
KP i po kompletnym zebraniu materiału dowodowego. Skarżąca
wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w części oddalającej jej apelację i przeka-
zanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Wojewódzkiemu w Koszalinie z
uwzględnieniem kosztów postępowania kasacyjnego. Zdaniem powódki, przyczyną
rozwiązania z nią stosunku pracy był konflikt z żoną dyrektora zakładu, a nie przy-
czyny ekonomiczne i likwidacja etatu, które nie były zapisane w regulaminie organi-
zacyjnym po uzgodnieniu z zakładową organizacją związkową przed dokonaniem
wypowiedzenia. Wnosząca kasację uważa, że Sąd Wojewódzki dokonał błędnej wy-
kładni art. 10 ust. 1 wymienionej ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r., uznając, iż de-
cydujący jest moment podejmowania przez kierownika zakładu decyzji o zwalnianiu
pracownika, co bezpodstawnie wyłącza stosowanie art. 1042
i art. 1043
KP w sytuacji
5
kiedy zmieniony zostaje regulamin pracy poprzedzający reorganizację pracy, w tym
likwidację etatów.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty kasacji nie są trafne. Przede wszystkim nieuzasadniony jest zarzut, że
nie został w pełni zebrany materiał dowodowy w sprawie. Twierdzenie to jest gołos-
łowne i nie powiązane z podstawą kasacji wymienioną w art. 3931
pkt 2 KPC, skoro
skarżąca nie dopatruje się naruszenia przez Sąd drugiej instancji przepisów postę-
powania, które mogły mieć istotny wpływ na wynik sprawy. W zarzucie kasacji nie
przytoczono żadnego konkretnego przepisu postępowania, któremu Sąd ten uchybił.
W związku z tym brak jest podstaw do kwestionowania ustaleń poczynionych przez
Sąd pierwszej instancji i przyjętych przez Sąd drugiej instancji za podstawę
rozstrzygnięcia sprawy. W tej sytuacji przy rozpatrywaniu pozostałych zarzutów ka-
sacji musi być przyjęty ten stan faktyczny, który został ustalony w zaskarżonym wy-
roku w sposób wolny od uchybień procesowych i prawidłowy na podstawie zebra-
nego materiału dowodowego. Z ustaleń tych wynika, że przyczyną wypowiedzenia
umowy o pracę powódce Teresie K. była trudna sytuacja ekonomiczna i finansowa
pozwanego zakładu. W istocie spowodowała ona redukcję zatrudnienia i likwidację
etatu zajmowanego przez powódkę. Na gruncie tego stanu faktycznego Sądy obu
instancji zasadnie uznały, że wypowiedzenie powódce umowy o pracę było zgodne z
art. 1 ust. 1 i art. 10 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach roz-
wiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy
oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.). W ocenie
Sądu Najwyższego nie jest usprawiedliwiony zarzut naruszenia prawa materialnego
polegający - zdaniem skarżącej - na niezachowaniu procedury przewidzianej w art.
1042
i art. 1043
KP. Przepisy prawne nie uzależniają wypowiedzenia umowy o pracę
od uprzedniego dokonania zmian w regulaminie organizacyjnym zakładu pracy. Wy-
powiedzenie umowy o pracę pracownikowi na skutek zmniejszenia zatrudnienia z
przyczyn ekonomicznych nie musi być poprzedzone zmianami w regulaminie i sche-
macie organizacyjnym zakładu pracy, jak również w regulaminie pracy, o którym
mowa w art. 104-1043
KP. Okoliczność, kiedy wprowadzono w tych dokumentach
zakładowych zmiany w organizacji pracy, nie ma istotnego znaczenia dla oceny
przyczyny i zasadności wypowiedzenia umowy o pracę. Skarżąca mylnie utożsamia
6
w kasacji regulamin organizacyjny z regulaminem pracy. Zmiany w regulaminie or-
ganizacyjnym nie muszą być uzgadniane ze związkami zawodowymi. Zgodnie z art.
1042
§ 1 KP tylko regulamin pracy ustalony przez pracodawcę podlega uzgodnieniu z
zakładową organizacją związkową. Słusznie Sąd Wojewódzki przyjął, że ocena ce-
lowości i zasadności zmian w organizacji działania zakładu pracy ze względu na
trudności ekonomiczne, połączone z likwidacją niektórych etatów pracowniczych i
koniecznością zmniejszenia zatrudnienia, należy do pracodawcy i nie podlega kon-
troli sądowej. Sądy obu instancji zasadnie stwierdziły, że pracodawca, wypowiadając
powódce umowę o pracę, naruszył przepisy o wypowiadaniu umów o pracę, okreś-
lające w art. 38 KP tryb konsultacji wypowiadania ze związkami zawodowymi. Jed-
nakże ze względu na likwidację etatu powódki Sądy te uznały, że w okolicznościach
sprawy nie było możliwe uwzględnienie żądania powódki co do przywrócenia do
pracy. Kasacja nie zawiera zarzutu naruszenia art. 45 § 2 KP i brak jest podstaw, ze
względu na treść art. 39311
KPC, do kwestionowania tego rozstrzygnięcia, skoro
apelacja powódki, domagającej się przywrócenia do pracy, została oddalona.
Mając to wszystko na uwadze Sąd Najwyższy doszedł do przekonania, że ka-
sacja nie ma usprawiedliwionych podstaw i dlatego na zasadzie art. 39312
KPC
orzekł jak w sentencji.
========================================