Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 9 czerwca 1999 r.
III RN 12/99
Obowiązek należytego oraz wyczerpującego informowania stron przez
organ administracyjny o okolicznościach faktycznych i prawnych, mogących
wpływać na ustalenie ich praw i obowiązków będących przedmiotem postępo-
wania (art. 9 KPA) nie zwalnia przedsiębiorcy prowadzącego profesjonalną
działalność gospodarczą (art. 1 i 2 ustawy z dnia 23 grudnia 1988 r. o działal-
ności gospodarczej, Dz.U. Nr 41, poz. 324 ze zm.) z obowiązku znajomości
przepisów prawnych i dołożenia należytej staranności w zakresie jej prowa-
dzenia.
Przewodniczący: SSN Andrzej Wasilewski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Walerian Sanetra, Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Włodzimierza
Skoniecznego, po rozpoznaniu w dniu 9 czerwca 1999 r. na rozprawie sprawy ze
skargi Aleksandra P. na decyzję Prezesa Głównego Urzędu Ceł w W. z dnia 1 kwiet-
nia 1997 r. [...] w przedmiocie wymiaru cła, na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra
Sprawiedliwości od wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego-Ośrodka Zamiejs-
cowego w Poznaniu z dnia 19 maja 1998 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i oddalił skargę.
U z a s a d n i e n i e
Dyrektor Urzędu Celnego w R. decyzją z dnia 11 czerwca 1996 r. zawartą w
Jednolitym Dokumencie Administracyjnym SAD [...], a wydaną w nawiązaniu do
przedłożonych przez importera dokumentów (wniosku o wszczęcie postępowania
celnego wraz z fakturami [...] z dnia 31 maja 1996 r. i [...] z dnia 30 maja 1996 r., dek-
laracji wartości celnej oraz świadectwa pochodzenia europejskiego EUR 1) dopuścił
do obrotu na polskim obszarze celnym i wymierzył należności celne od towaru (lami-
natów) sprowadzonego z Włoch przez firmę „A.” - Aleksander P. z Z.G. W dniu 10
2
lipca 1996 r. firma „A.” na podstawie art. 145 § 1 pkt 5 KPA zgłosiła do Urzędu Cel-
nego w R. wniosek o wznowienie zakończonego wymienioną wyżej ostateczną decy-
zją postępowania administracyjnego, wobec ujawnienia zniszczenia importowanego
towaru w czasie transportu na terenie Włoch, w związku z mającym tam miejsce wy-
padkiem samochodu przewożącego towar, co udokumentowane zostało dowodami w
formie adresowanych do odbiorcy towaru faxów włoskiej firmy „A.” I. S.P.A. z dnia 3
oraz z dnia 7 czerwca 1996 r. oraz wykazem zniszczonych towarów, który sporzą-
dzony został przez odbiorcę towaru już po uprawomocnieniu się decyzji. Dyrektor
Urzędu Celnego w R. postanowieniem z dnia 22 lipca 1996 r. wznowił postępowanie
w sprawie na podstawie art. 145 § 1 pkt 5 KPA, a następnie decyzją z dnia 2 sierpnia
1996 r. [...] odmówił uchylenia przedmiotowej decyzji, podnosząc w uzasadnieniu
tego rozstrzygnięcia, że z uwagi na upływ czasu, organy celne nie są w stanie
stwierdzić tożsamości towaru, którego dotyczył JDA SAD [...], bowiem towar ten nie
znajdował się pod dozorem celnym, a w opinii organu celnego wnioskodawca nie
przedstawił żadnych dowodów potwierdzających, że odprawiony towar przed prze-
kroczeniem granicy polskiej uległ częściowemu zniszczeniu wskutek wypadku dro-
gowego. W szczególności organ celny stwierdził, że w dotyczącym tego towaru do-
kumencie JAD SAD [...] brak jest jakiejkolwiek adnotacji o takim zdarzeniu, natomiast
przedłożone przez wnioskodawcę kserokopie nadesłanych przez włoską firmę „A.” I.
S.P.A. - jako producenta laminatów - faxów z dnia 3 i z dnia 6 czerwca 1996 r. nie
mogą być potraktowane jako dowody w niniejszej sprawie, ponieważ nie wynika z
nich jaki samochód uległ wypadkowi i jaki przewoził on ładunek. Wnioskodawca w
odwołaniu od powyższej decyzji zarzucił naruszenie art. 9 KPA, z uwagi na brak pou-
czenia przez organy celne o możliwości sprawdzenia rzeczywistego stanu towaru w
dacie dokonywania tej odprawy oraz brak dobrej woli organów celnych przy rozpoz-
nawaniu wskazanych we wniosku przesłanek mających uzasadniać wznowienie pos-
tępowania. Prezes Głównego Urzędu Ceł decyzją z dnia 1 kwietnia 1997 r. [...]
utrzymał w mocy zaskarżoną decyzję. W uzasadnieniu tej decyzji podzielił on zasad-
ność argumentacji przytoczonej w decyzji organu pierwszej instancji, a ponadto pod-
kreślił, że w tej sprawie strona nie skorzystała z uprawnień przysługujących jej na
podstawie art. 60 ust. 1 i art. 61 ust. 2 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. - Prawo celne
(jednolity tekst: Dz.U. z 1994 r. Nr 71, poz. 312 ze zm.) oraz nie przedłożyła doku-
mentów potwierdzających fakt, że wypadek drogowy, o którym mowa w kserokopiach
faxów przedstawionych w sprawie, dotyczył towaru objętego przedmiotową odprawą
3
celną. W skardze do Naczelnego Sądu Administracyjnego na tę decyzję Prezesa
Głównego Urzędu Ceł wnioskodawca podniósł, że już w trakcie odprawy celnej wi-
doczne były zniszczenia plandeki okrywającej towar, co świadczyło o wypadku ja-
kiemu uległ samochód przewożący odprawiany towar, a mimo to organy celne nie
podjęły żadnego postępowania wyjaśniającego dotyczącego tej okoliczności. Na-
czelny Sąd Administracyjny-Ośrodek Zamiejscowy w Poznaniu wyrokiem z dnia 18
maja 1998 r. [...] uchylił zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję Urzędu
Celnego w R. z dnia 2 sierpnia 1996 r., podnosząc w uzasadnieniu, że organy celne
prowadziły postępowanie z naruszeniem zasad określonych w art. 8, art. 9 i art. 77
KPA i pomimo, że wznowiły postępowanie w sprawie zakończonej decyzją ostatecz-
ną, to podejmując rozstrzygnięcie niewłaściwie zinterpretowały art. 23 Prawa celne-
go.
Minister Sprawiedliwości pismem z dnia 22 lutego 1999 r. [...] wniósł rewizję
nadzwyczajną od powyższego wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego-Ośrodka
Zamiejscowego w Poznaniu z dnia 19 maja 1998 r. [...], zarzucając mu rażące naru-
szenie art. 22 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 pkt 1 i pkt 3 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Na-
czelnym Sądzie Administracyjnym (Dz.U. Nr 74, poz. 368 ze zm. - powoływanej jako:
ustawa o NSA) oraz art. 23 ust. 1 Prawa celnego w związku z art. 145 § 1 pkt 5 KPA,
a w konsekwencji na podstawie art. 57 ust. 2 ustawy o NSA wniósł o uchylenie zas-
karżonego wyroku i oddalenie skargi. W uzasadnieniu rewizji nadzwyczajnej podnie-
siono w szczególności, że w związku z treścią kwestionowanego wyroku rozważenia
wymaga problem stosowania przez organy celne przepisów Kodeksu postępowania
administracyjnego w postępowaniu wznowionym na podstawie art. 145 § 1 pkt 5 KPA
w sprawie dopuszczenia towaru do obrotu na polskim obszarze celnym i wymierzenia
należności celnych. Bowiem, jak wywiedziono w rewizji nadzwyczajnej, ocena Na-
czelnego Sądu Administracyjnego w rozpoznawanej sprawie oparta została na zało-
żeniu, że podjęcie przez właściwy organ celny postanowienia o wznowieniu postę-
powania w sprawie jest równoznaczne z obowiązkiem uchylenia decyzji ostatecznej,
ponieważ „wznawiając postępowanie organ celny uznał, że zaistniały przesłanki
określone w powołanym przepisie, zaś wznowione postępowanie winno być prowa-
dzone według zasad określonych w KPA”. Tymczasem, w opinii rewizji nadzwyczaj-
nej, takie stanowisko sprzeczne jest zarówno z treścią art. 145 § 1 KPA, jak i z zasa-
dą wyrażoną w art. 1 Prawa celnego. Wydanie postanowienia o wznowieniu postę-
powania nie przesądza jeszcze kwestii uchylenia dotychczasowej decyzji, a rozstrzy-
4
gnięcie w sprawie zapada dopiero po przeprowadzeniu wznowionego postępowania,
stosownie do treści art. 149 i art. 151 KPA. Jednocześnie, skoro organy celne obo-
wiązane są prowadzić postępowanie celne zgodnie z przepisami ustawy Prawo celne
(art. 1), to oznacza, że Sąd orzekający nie może oceniać zakresu prowadzonego
przez organy celne postępowania wyłącznie na podstawie art. 77 § 1 KPA, z pomi-
nięciem przepisów samego Prawa celnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8
maja 1998 r., III RN 32/98). Jest poza sporem, że w rozpoznawanej sprawie skarżący
importer nie skorzystał z możliwości przewidzianej w art. 60 Prawa celnego przed
zgłoszeniem towaru do odprawy celnej, a zgłaszając towar do tej odprawy nie poczy-
nił także żadnych uwag co do ewentualnego uszkodzenia towaru wskutek zaistniałe-
go wypadku drogowego. Także w toku nowego postępowania wyjaśniającego nie
przedstawił on żadnych wiarygodnych dowodów świadczących o zaistniałym wypad-
ku, bo trudno przyjąć, że wiarygodnym dowodem są w tej sytuacji faxy włoskiego
producenta importowanego towaru, ponieważ nie wynika z nich ani jaki samochód
brał udział w wypadku, ani to o jaki wypadek drogowy chodzi. W rewizji nadzwyczaj-
nej zwrócono uwagę także na to, że skarżący - importer podał w toku postępowania
„dwie różne wersje dotyczące sposobu przewożenia towaru po wypadku, a nadto
pominął fakt, że sprzedawca nie ubezpieczył towaru”. Dlatego wnoszący rewizję
nadzwyczajną stoi na stanowisku, że organy celne dysponując takimi ustaleniami
postąpiły zasadnie odmawiając uchylenia decyzji ostatecznej w wyniku wznowionego
postępowania, słusznie przyjmując, że są związane w tym wypadku treścią art. 23
ust. 1 Prawa celnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rewizja nadzwyczajna jest uzasadniona.
Nie jest wprawdzie trafny zarzut rewizji nadzwyczajnej, jakoby Naczelny Sąd
Administracyjny-Ośrodek Zamiejscowy w Poznaniu w zaskarżonym wyroku stanął na
stanowisku, że wydanie postanowienia w kwestii wznowienia postępowania w spra-
wie zakończonej decyzją z dnia 11 czerwca 1996 r. [...] na podstawie art. 145 § 1 pkt
5 KPA (art. 149 § 1 i § 1 KPA) było równoznaczne z obowiązkiem uchylenia decyzji
ostatecznej - pogląd taki byłby oczywiście sprzeczny z dyspozycją art. 151 § 1 KPA.
Naczelny Sąd Administracyjny w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku stwierdził bo-
wiem jedynie, że organ celny pierwszej instancji wznowił postępowanie w sprawie
5
zakończonej ostateczną decyzją, uznając, że zaistniały przesłanki określone w art.
145 § 1 pkt 5 KPA; równocześnie jednak doszedł do wniosku, że przeprowadzone
następnie postępowanie nie uwzględniło wszystkich okoliczności znanych w sprawie
i nie doprowadziło do wyczerpującego zebrania i rozpatrzenia całego materiału do-
wodowego, co stanowiło naruszenie art. 8, art. 9 i art. 77 § 1 KPA oraz miało istotny
wpływ na wynik sprawy, bowiem doprowadziło to do niewłaściwego zastosowania art.
23 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. - Prawo celne (jednolity tekst: Dz.U. z
1994 r. Nr 71, poz. 312 ze zm. - powoływanej nadal jako: Prawo celne) i z tej właśnie
przyczyny uchylił decyzje organów celnych.
Natomiast w rewizji nadzwyczajnej słusznie zarzucono, iż Naczelny Sąd Ad-
ministracyjny nie wziął pod uwagę, że zasady postępowania celnego reguluje Prawo
celne, a w postępowaniu przed organami celnymi stosuje się przepisy Kodeksu pos-
tępowania administracyjnego, jeżeli przepisy Prawa celnego nie stanowią inaczej
(art. 1 ust. 1 i ust. 2 Prawa celnego). Otóż stosownie do art. 23 ust. 1 Prawa celnego:
„Cło wymierza się według stanu towaru i jego wartości celnej w dniu dokonania zgło-
szenia celnego (...)”, przy czym art. 60 ust. 1 Prawa celnego stanowi równocześnie,
że: „Dyrektor urzędu celnego może, w celu umożliwienia prawidłowego zgłoszenia
towarów, na wniosek podmiotu dokonującego obrotu towarowego z zagranicą, zez-
wolić na zbadanie towaru i pobranie próbek przed zgłoszeniem towaru do odprawy
celnej”. W tej sytuacji, podniesiony przez skarżącego, a podzielony przez Naczelny
Sąd Administracyjny, zarzut naruszenia przez organy celne wynikającego z art. 9
KPA obowiązku „należytego i wyczerpującego informowania stron o okolicznościach
faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków
będących przedmiotem postępowania”, który niewątpliwie ma odpowiednie zastoso-
wanie także w postępowaniu celnym, należy uznać za chybiony. Wynikający z art. 9
KPA obowiązek prawny organu administracyjnego nie zwalnia bowiem przedsiębior-
cy prowadzącego profesjonalną działalność gospodarczą (art. 1 i art. 2 ustawy z dnia
23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej - Dz.U. Nr 41, poz. 324 ze zm.) ani z
obowiązku znajomości przepisów prawnych, ani też z obowiązku dołożenia należytej
staranności w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej. Tymczasem z cało-
kształtu materiału dowodowego zgromadzonego w toku postępowania w rozpozna-
wanej sprawie jednoznacznie wynika, że skarżący - profesjonalnie działające przed-
siębiorstwo, które dokonywało importu towarów z zagranicy, jeszcze przed dniem
zgłoszenia towaru do odprawy celnej (tzn. przed dniem 11 czerwca1996 r.) otrzymało
6
z zagranicy w formie faxów (z dnia 3 czerwca 1996 r. oraz z dnia 7 czerwca 1996 r.)
dwukrotnie informację o tym, że samochód wiozący importowany towar uległ wypad-
kowi. Mimo to, w czasie odprawy celnej pracownicy tego przedsiębiorstwa ani nie
poinformowali organu celnego o znanych firmie okolicznościach i zdarzeniach, ani
nie zgłosili do protokołu odprawy celnej jakichkolwiek uwag dotyczących tego zda-
rzenia lub stanu samochodu i towaru zgłoszonego do odprawy celnej, ani też nie sko-
rzystali z możliwości wystąpienia do organu celnego z wnioskiem o zbadanie tego
towaru przez organ celny w trybie art. 60 ust. 1 Prawa celnego. Co więcej, w toku
postępowania (w piśmie z dnia 24 grudnia 1997 r. zawierającym „Odpowiedź na od-
powiedź na skargę Prezesa GUC z dnia 23.06.1997 r.”) przedsiębiorstwo de facto
przyznało, że pomimo znanych mu okoliczności dotyczących transportu towaru z za-
granicy, pracownicy, którzy w imieniu tego przedsiębiorstw dokonali zgłoszenia towa-
ru do odprawy celnej, nie zostali uprzednio przez pracodawcę pouczeni o obowiązu-
jących w tym względzie przepisach ustawy - Prawo celne, w tym także o możliwości
zgłoszenia wniosku o zbadanie towaru na podstawie art. 60 Prawa celnego. Oznacza
to, że w danym wypadku podniesiony następnie przez to przedsiębiorstwo zarzut
naruszenia przez organy celne art. 9 KPA ma znamiona nadużycia prawa, bowiem w
istocie ma na celu obciążenie organów administracji celnej odpowiedzialnością za
niekorzystne dla przedsiębiorstwa skutki zaniedbania przez nie obowiązku dołożenia
należytej staranności (w zakresie profesjonalnie prowadzonej działalności gospodar-
czej). Dodatkowo należy zważyć, że z akt sprawy wynika także, iż skarżący w toku
postępowania przedstawił dwie różne wersje dotyczące transportu przedmiotowego
towaru do granicy po wypadku (we wniosku o wznowienie postępowania z dnia 8
lipca 1996 r. i w odwołaniu z dnia 19 sierpnia 1996 r. pisał on o przeładowaniu lami-
natów pozostających w uszkodzonym pojeździe do nowego , specjalnie w tym celu
podstawionego samochodu, natomiast w skardze do Naczelnego Sądu Administra-
cyjnego wyjaśniał, że towar ten umocowany został na naczepie uszkodzonego sa-
mochodu), na co trafnie zwrócił też uwagę Prezes Głównego Urzędu Ceł w odpowie-
dzi na skargę z dnia 28 czerwca 1997 r. W tej sytuacji brak było także podstaw dla
postawienia organom celnym zarzutu naruszenia w niniejszej sprawie art. 8 i art. 77§
1 KPA.
Biorąc powyższe pod uwagę, stosownie do wniosku rewizji nadzwyczajnej,
Sąd Najwyższy na podstawie art. 236 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z
dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483) oraz art. 39315
KPC w związku art. 10
7
ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego, rozpo-
rządzeń Prezydenta Rzeczypospolitej - Prawo upadłościowe i Prawo o postępowaniu
układowym, Kodeksu postępowania administracyjnego, ustawy o kosztach sądowych
w sprawach cywilnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 43, poz. 189 ze zm.)
orzekł, jak w sentencji.
========================================