Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 1 października 1999 r.
I PKN 142/99
Przepisy art. 85 § 1 i art. 86 KP, określające termin i sposób wypłaty wy-
nagrodzenia za pracę, nie mają zastosowania w przypadku transferu do Polski
części wynagrodzenia pracownika zatrudnionego za granicą.
Przewodniczący: SSN Józef Iwulski (sprawozdawca), Sędziowie SN: Jerzy
Kwaśniewski, Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 1 października 1999 r. sprawy z po-
wództwa Aleksandra P. przeciwko E.-P. Spółce Akcyjnej w W. i B. Spółce Akcyjnej w
W. o zapłatę, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie
z dnia 8 października 1998 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Powód Aleksander P., po sprecyzowaniu wielokrotnie zmienianego roszcze-
nia, wniósł o zasądzenie od pozwanych B. S.A. w W. i E.-P. S.A. kwoty 15 .000 zł z
tytułu odsetek za zwłokę w wypłacaniu wynagrodzenia za pracę transferowanego do
Polski, odsetek od odsetek i zwrotu kosztów procesu; ekwiwalentu za niewykorzysta-
ny urlop wypoczynkowy w wysokości kosztu niezrealizowanego przelotu samolotem
oraz 20% od kwoty 15 000 zł tytułem "odszkodowania za straty moralne".
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie ustalił,
że powód zawarł w dniu 11 października 1991 r. umowę o pracę za granicą z pozwa-
nym "E.-P." na czas określony. Wynagrodzenie za pracę wypłacane było częściowo
w miejscu wykonywania pracy w rialach irańskich, a częściowo w dolarach USA,
którą to kwotę transferowano do Polski na rachunek walutowy powoda. Transfer był
dokonywany na podstawie umowy między stronami, jednak szczegółowe zasady
transferu nie były określone. Sąd Wojewódzki ustalił, że kwoty transferowane do
Polski wpływały na rachunek powoda po kilku miesiącach od wypłaty części wyna-
2
grodzenia w Iranie. Powód musiał sobie zdawać sprawę z tego, iż transfer części
wynagrodzenia do Polski wymaga wielu czynności dodatkowych, konieczności dos-
tarczenia dokumentacji płacowej do Polski oraz przeprowadzenia operacji banko-
wych związanych z przelewem należności. Sąd Wojewódzki stwierdził, iż czynności
te trwały do 1 miesiąca od daty sporządzenia list plac w Iranie i w związku z tym
przyjął, że opóźnienie w wypłacie wynagrodzenia w części transferowanej do Polski
następowało dopiero po upływie miesiąca, a nie w dniu następnym po wypłacie wy-
nagrodzenia w Iranie. Sąd Wojewódzki wskazał, że odsetki ustawowe za opóźnienie
w płatności wynagrodzenia wypłacanego w walucie obcej należą się w tej samej wa-
lucie, a nie w złotych polskich. Zgodnie z § 1 pkt 2 rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 10 marca 1989 r. w sprawie określenia wysokości odsetek ustawowych (Dz.U.
Nr 16, poz. 84 ze zm.) wysokość odsetek od należności w dolarach USA wynosi 8%
w stosunku rocznym. Brak jest podstawy prawnej do uwzględnienia roszczenia po-
woda o zasądzenie odsetek w wysokości przewidzianej dla należności wyrażonych w
walucie polskiej. Sąd Wojewódzki uznał, że na podstawie art. 481 § 1 KC w związku
z art. 300 KP powodowi należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wypłacie wy-
nagrodzenia w części transferowanej do Polski za okres od dnia ich wymagalności
do daty faktycznego wpływu na konto powoda w łącznej kwocie 602,13 USD. Po-
nadto uznał za zasadne roszczenie powoda o zasądzenie odsetek od odsetek zgło-
szone w dniu 20 marca 1996 r. i uwzględnił je w oparciu o art. 482 KC w związku z
art. 300 KP. Sąd pierwszej instancji wskazał, że wszelkie roszczenia ze stosunku
pracy mogą być kierowane jedynie wobec pracodawcy. Pracodawcą powoda był „E.-
P.”. Z „B.” nie łączył powoda żaden stosunek prawny, wobec czego ten pozwany nie
był legitymowany biernie. Pozostałe roszczenia Sąd Wojewódzki uznał za nieuza-
sadnione. Powód pouczony o treści art. 6 KC nie udowodnił, aby poniósł szkodę w
rozumieniu art. 481 § 3 KC i art. 476 KC w związku z art. 471 KC oraz art. 300 KP.
Sąd uznał też za niezasadne roszczenia powoda o zasądzenie kwoty 1 100 USD za
przelot na trasie Iran-Polska-Iran, gdyż nie był on zrealizowany dlatego, że powód
nie wykorzystał urlopu wypoczynkowego.
Z tych względów wyrokiem z dnia 27 listopada 1997 r. [...] Sąd Wojewódzki
zasądził od pozwanego „E.” na rzecz powoda kwotę 602,13 USD tytułem odsetek,
odsetki od odsetek, a w pozostałej części wobec „E.” i w całości przeciwko „B.” po-
wództwo oddalił.
3
Sąd Apelacyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 8 października 1998 r. oddalił
apelację powoda. Zdaniem Sądu drugiej instancji, podstawę prawną do dokonywania
transferu części wynagrodzenia powoda do Polski stanowił § 7 ust. 4 uchwały nr 71
Rady Ministrów z dnia 3 maja 1989 r. w sprawie zasad wynagradzania oraz przyzna-
nia innych świadczeń związanych z pracą pracownikom skierowanym do pracy za
granicą w celu realizacji budownictwa eksportowego i usług eksportowych (M.P. Nr
14, poz. 106). Zgodnie z tym przepisem przekazywanie części wynagrodzenia na
rachunek walutowy w Polsce mogło nastąpić na podstawie umowy między pracowni-
kiem a pracodawcą. Powód zawarł taką ustną umowę z „E.”. Z materiału dowodo-
wego nie wynika, aby strony w sposób dokładny określiły termin, w jakim zobowiąza-
nie do transferu powinno być przez pracodawcę zrealizowane, a wobec tego należy
w tym zakresie z mocy art. 300 KP stosować przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące
wykonania zobowiązań. Z art. 455 KC wynika, że termin spełnienia świadczenia
może być oznaczony przez strony albo wynikać z właściwości zobowiązania. Biorąc
pod uwagę rodzaj zobowiązania polegającego na przekazywaniu części wynagro-
dzenia do Polski na rachunek walutowy powoda w równomiernych odstępach cza-
sowych, Sąd drugiej instancji przyjął za zasadne stanowisko Sądu Wojewódzkiego,
że mogło być ono zrealizowane nie wcześniej niż w terminie około 1 miesiąca od
daty sporządzenia list plac w Iranie. Tyle trwały bowiem czynności konieczne dla
zrealizowania zobowiązania, polegające na przekazaniu list płac do Polski i na ope-
racjach bankowych. Sąd Wojewódzki prawidłowo więc przyjął, że pozwany opóźniał
się ze spełnieniem świadczenia dopiero wtedy, gdy po upływie 1 miesiąca od daty
sporządzenia list płac, należności z tytułu części wynagrodzenia nie wpłynęły na ra-
chunek walutowy powoda w Polsce. Zgodnie z art. 481 § 1 KC w związku z art. 300
KP odsetki ustawowe należą się za czas opóźnienia. W związku z tym trafnie Sąd
Wojewódzki uznał, iż powodowi przysługują one za czas liczony od upływu 1 miesią-
ca po dacie sporządzenia list płac w Iranie do czasu faktycznego wpływu wynagro-
dzenia na rachunek walutowy powoda. Sąd drugiej instancji uznał za bezzasadne
stanowisko powoda, że opóźnienie powinno się liczyć od dnia następnego po wypła-
cie wynagrodzenia w Iranie. Charakter tego zobowiązania wykluczał bowiem możli-
wość przyjęcia, że powinno być ono zrealizowane w takiej dacie, a przepis art. 85 § 1
KP, na który powoływał się powód, nie miał zastosowania. Umowa o transfer wy-
nagrodzenia jest bowiem umową odrębną od umowy o pracę i pracodawca zobowią-
zuje się dokonać tej czynności w takim terminie, jaki strony oznaczą lub jaki wynika z
4
charakteru tego zobowiązania. Za niezasadne Sąd Apelacyjny uznał również zarzuty
powoda dotyczące niewłaściwego określenia przez Sąd Wojewódzki wysokości
odsetek ustawowych oraz waluty, w której odsetki zasądził. Sąd Wojewódzki prawi-
dłowo bowiem przyjął, że odsetki ustawowe od części wynagrodzenia wypłacanego
w dolarach USA należą się w tej samej walucie. Wysokość tych odsetek wynosi 8%
w stosunku rocznym na podstawie przepisu prawidłowo wskazanego przez Sąd
Wojewódzki. Z art. 481 § 2 KC w związku z art. 300 wynika, że jeżeli stopa odsetek
nie była z góry oznaczona to należą się odsetki ustawowe. Nie było więc możliwości
zasądzenia odsetek wyższych, a w szczególności ustalonych dla należności wyrażo-
nych w walucie polskiej. Według Sądu drugiej instancji, trafnie Sąd Wojewódzki
przyjął, iż nie ma podstaw do uwzględnienia roszczenia powoda o odszkodowanie po
myśli art. 481 § 3 KC. Zgodnie bowiem z tym przepisem z żądaniem naprawienia
szkody wynikłej ze zwłoki dłużnika można wystąpić na zasadach ogólnych. W
związku z tym powód musiałby udowodnić, że w związku ze zwłoką w spełnieniu
świadczenia poniósł szkodę (art. 471 K.C. w związku z art. 300 KP). Powód nie udo-
wodnił poniesienia szkody z tego tytułu. Bezpodstawne jest także roszczenie o zasą-
dzenie równowartości biletu lotniczego. Powód wywodzi je bowiem z założenia, że
gdyby wyjechał do rodziny w kraju, to pracodawca obowiązany byłby zapewnić mu
bezpłatny bilet lub zwrot kosztów przejazdu, a ponieważ z uprawnienia do odwiedzin
rodziny w kraju nie skorzystał, to należy mu się równowartość tego biletu. Z przepi-
sów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 1974 r. w sprawie niektórych
praw i obowiązków pracowników skierowanych do pracy za granicą w celu realizacji
budownictwa eksportowego i usług związanych z eksportem (jednolity tekst: Dz.U. z
1990 r. Nr 44, poz. 259 ze zm.), które obowiązywało w okresie objętym pozwem, wy-
nikało natomiast, że bezpłatny przejazd przysługiwał pracownikowi tylko wówczas,
gdy realizując swoje uprawnienie wyjeżdżał do rodziny w kraju (§ 14 ust. 5). Pracow-
nikowi, który nie realizował tego uprawnienia, nie przysługiwał zaś zwrot równowarto-
ści biletu, bowiem żadnych kosztów z tytułu przejazdu faktycznie nie poniósł.
Kasację od tego wyroku wniósł powód. Zarzucił naruszenie art. 85 § 1 i 86 KP
oraz art. 481 KC i wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i „zasądzenie powództwa w
wysokości 11 819,14 zł”, względnie o uchylenie wyroków Sądów obu instancji i prze-
kazanie sprawy do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu kasacji powód wska-
zał, że jego roszczenie składa się z żądania odsetek za opóźnione wypłaty wynagro-
dzenia w wysokości 11 028,89 zł, kosztów 5 przejazdów do Warszawy na rozprawy
5
w wysokości 288 zł oraz utraty zarobków za 5 dni w wysokości 502,25 zł. Zdaniem
powoda, w umowie nie ustalono czy wynagrodzenie miało być płatne w złotych czy w
walucie irańskiej. Opóźnienie w transferze części wynagrodzenia nastąpiło z winy
przedsiębiorstwa (należy się domyślać, że chodzi o pozwany „E.”, choć powód nie
ogranicza zakresu podmiotowego zaskarżenia tylko do tego pozwanego). Według
powoda, bezzasadne jest ustalenie Sądu Wojewódzkiego, że nie udowodnił szkody
powstałej z tytułu opóźnienia. Jest to pogląd sprzeczny z art. 481 § 1 KC, gdyż wie-
rzyciel może żądać odsetek za opóźnienie, chociażby nie poniósł żadnej szkody.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sprawa była skomplikowana, ale Sądy obu instancji oparły rozstrzygnięcia na
wnikliwej analizie stanu faktycznego i prawidłowym zastosowaniu prawa materialne-
go, których nie ma potrzeby powtarzać. Od poziomu uzasadnień Sądów odbiega
znacznie merytoryczny poziom kasacji, która jest ogólnikowa, powtarza po raz ko-
lejny te same zarzuty, nie nawiązując w istocie do uzasadnień Sądów, a w szczegól-
ności do treści przepisów, których naruszenie zarzuca. Kasacja nie jest ograniczona
podmiotowo do roszczeń skierowanych przeciwko pozwanemu „E.”, a więc skarży
wyrok także w części oddalającej apelację w zakresie dotyczącym oddalenia po-
wództwa w stosunku do pozwanego „B.”. W tym zakresie kasacja jest oczywiście
bezzasadna, gdyż jak słusznie wskazały Sądy obu instancji, ten pozwany nie był w
sprawie legitymowany. Kasacja ogranicza zarzuty tylko do niektórych roszczeń i po
raz kolejny zmienia żądanie, co jest w postępowaniu kasacyjnym niedopuszczalne
(pomijając już, że powód wlicza do żądania koszty procesu). Wniosek kasacyjny
zmierza do zmiany zaskarżonego wyroku i zasądzenia roszczenia, przy czym żąda-
nie to wyraża w złotych polskich. Już z tego względu jest to wniosek oczywiście bez-
zasadny, gdyż jak słusznie podniosły Sądy obu instancji, odsetki należą się w takiej
walucie jak świadczenie główne i oczywiście w takiej stopie procentowej jaką ustalają
prawidłowo wskazane przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10 marca
1989 r. w sprawie określenia wysokości odsetek ustawowych (Dz.U. Nr 16, poz. 84
ze zm.). Sądy prawidłowo powołały się w tym zakresie na uchwałę połączonych Izb:
Cywilnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 12 czerwca 1981 r., V PZP
3/81 (OSNCP 1982 r. z. 7, poz. 92), według której odsetki za opóźnienie w płatności
sumy pieniężnej wyrażonej w walucie obcej przysługują wierzycielowi w tej samej
6
walucie, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Skoro więc Sądy obu instancji
ustaliły, że transfer części wynagrodzenia powoda dotyczył kwot wyrażonych w dola-
rach, to także odsetki za opóźnienie w transferowaniu tych kwot powinny być wyra-
żone w tej walucie i odpowiedniej dla niej stopie procentowej. Zarzut naruszenia art.
85 § 1 i 86 KP (pomijając już, że powód w ogóle nie nawiązuje do treści tych przepi-
sów) jest oczywiście bezzasadny, gdyż Sądy obu instancji prawidłowo wywiodły, że
przepisy te nie miały zastosowania, gdyż dotyczą wypłaty wynagrodzenia za pracę, a
nie odrębnej umowy jaka dotyczyła transferowania tego wynagrodzenia do Polski.
Poza prawidłowymi argumentami Sądów należy w tym zakresie wskazać na wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 22 marca 1985 r., I PR 8/85 (OSNCP 1986 r. z. 1-2, poz.
13), w którym stwierdzono, że „transfer” (przekazywanie do kraju pieniędzy zarobio-
nych za granicą przez pracownika polskiego przedsiębiorstwa państwowego) stanowi
odrębną czynność prawną. Aby doszło do „transferu”, pracownik musi udzielić zakła-
dowi pracy odrębnego zlecenia, które nie należy do istotnych elementów umowy o
pracę. Przyjmującemu zlecenie nie wolno używać we własnym interesie pieniędzy
dającego zlecenie. Od sum pieniężnych zatrzymanych ponad potrzebę wynikającą z
wykonywania zlecenia powinien płacić dającemu zlecenie odsetki ustawowe (art. 741
KC). Skoro więc umowa o transfer części wynagrodzenia jest czynnością odrębną od
umowy o pracę, to przepisy art. 85 i 86 KP nie miały zastosowania i zarzut ich naru-
szenia jest bezzasadny. Również nie stanowi usprawiedliwionej podstawy kasacji
zarzut naruszenia art. 481 KC. We wstępnej części kasacji powód nie wskazuje ja-
kiego paragrafu tego przepisu ma dotyczyć zarzut. Dopiero w uzasadnieniu kasacji
wymienia art. 481 § 1 KC. Brak jest jednak zarzutu naruszenia prawa procesowego,
co oznacza, że Sąd Najwyższy związany jest stanem faktycznym na podstawie któ-
rego zapadło zaskarżone orzeczenie Sądu drugiej instancji. Sąd pierwszej instancji
ustalił, a Sąd drugiej instancji ustalenie to zaakceptował, że na skutek opóźnienia w
transferze części wynagrodzenia za pracę, powód nie poniósł szkody (nie udowodnił
aby taką szkodę poniósł). Tym samym Sąd drugiej instancji prawidłowo ocenił, że
brak jest przesłanki zasądzenia odszkodowania na podstawie art. 481 § 3 KC (po-
wód w istocie zarzutu naruszenia tego przepisu nie stawia). Przepis art. 481 § 3 KC
w powiązaniu z art. 471 KC wymaga bowiem, aby wierzyciel w razie zwłoki dłużnika
wykazał poniesienie szkody na zasadach ogólnych. Wywód kasacji w tym zakresie
dotyczy art. 481 § 1 KC, który został przez Sąd drugiej instancji prawidłowo zastoso-
7
wany, gdyż jako przesłankę zasądzenia odsetek przyjęto samo opóźnienie wierzy-
ciela w spełnieniu świadczenia, a nie jego zwłokę i fakt poniesienia szkody.
Orzekając w granicach kasacji, wyznaczonych wskazanymi w niej podsta-
wami, należało uznać kasację za nieuzasadnioną, co z mocy art. 39312
KPC prowa-
dziło do jej oddalenia.
========================================