Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 14 grudnia 1999 r.
I PKN 446/99
Powodujące wygaśnięcie spółdzielczego stosunku pracy wykluczenie ze
spółdzielni pracy członka zarządu zakładowej organizacji związkowej nie musi
być poprzedzone uzyskaniem zgody zarządu tej organizacji związkowej. W
przypadku uchylenia uchwały o wykluczeniu i orzeczenia przywrócenia do
pracy takiemu pracownikowi przysługuje wynagrodzenie za cały czas pozosta-
wania bez pracy (art. 57 § 2 KP w związku z art. 196 § 1 ustawy z dnia 16 wrześ-
nia 1982 r. - Prawo spółdzielcze, jednolity tekst: Dz.U. z 1995 r. Nr 54, poz. 288
ze zm.).
Przewodniczący: SSN Józef Iwulski (sprawozdawca), Sędziowie SN: Jadwiga
Skibińska-Adamowicz, Andrzej Wasilewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 14 grudnia 1999 r. sprawy z powódz-
twa Wiktora N. przeciwko Krakowskiej Spółdzielni Niewidomych „S.” w K. o uchylenie
uchwały i przywrócenie do pracy, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu
Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie z dnia 18 maja
1999 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 4 lutego 1999 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Krakowie uchylił uchwałę [...] Rady Nadzorczej Spółdzielni Niewido-
mych "S." w K. z dnia 18 grudnia 1997 r. w przedmiocie wykluczenia powoda Wiktora
N. z członkostwa w Spółdzielni i przywrócił go do pracy na stanowisko zajmowane
przed tą datą oraz zasądził na jego rzecz od strony pozwanej kwotę 12 459,40 zł
oraz udział w czystej nadwyżce bilansowej za okres 6 miesięcy pozostawania bez
pracy pod warunkiem podjęcia pracy w pozwanej Spółdzielni, zaś w pozostałym za-
kresie powództwo oddalił. Sąd Okręgowy ustalił, iż powód, będąc członkiem pozwa-
2
nej od 1984 r., był ostatnio zatrudniony na stanowisku głównego specjalisty do spraw
marketingu. Postanowieniem z dnia 14 grudnia 1997 r. Sąd Wojewódzki w Krakowie
zarejestrował Związek Zawodowy "S. z S.", ustalając jego zakres działania na terenie
pozwanej Spółdzielni. Związek ten, powiadomiony o zamiarze wykluczenia powoda
ze Spółdzielni nie wyraził na to zgody. Uchwałą z dnia 18 grudnia 1997 r. Rada Nad-
zorcza wykluczyła powoda z członkostwa w Spółdzielni, o czym został on powiado-
miony pismem z dnia 22 grudnia 1997 r. z zaznaczeniem, iż łącząca strony spół-
dzielcza umowa o pracę wygasła. Sąd Okręgowy stanął na stanowisku, iż wskazane
przez stronę pozwaną przyczyny wykluczenia nie mogą być uznane za ciężkie naru-
szenie podstawowych obowiązków pracowniczych ani też umyślne działanie na
szkodę Spółdzielni, a zatem wykluczenie naruszyło § 14 statutu. Stanowiło to pods-
tawę uwzględnienia powództwa w zakresie uchylenia zaskarżonej uchwały i przywró-
cenia do pracy oraz wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy za okres 6 mie-
sięcy. Sąd wskazał, iż art. 195 Prawa spółdzielczego reguluje zasady i tryb współ-
działania spółdzielni z organizacjami związkowymi przy podejmowaniu uchwały w
przedmiocie wykluczenia lub wykreślenia z rejestru członków i nie odsyła w tym
względzie do zasad określonych w Kodeksie pracy. Szczególne przepisy chroniące
pracowników nie mają zastosowania również poprzez art. 199 tego Prawa z uwagi
na to, iż o składzie członkowskim decyduje sama spółdzielnia, co nie wymaga zgody
jakiegokolwiek organu zewnętrznego.
W uwzględnieniu apelacji powoda, Sąd Apelacyjny w Krakowie wyrokiem z
dnia 18 maja 1999 r. [...] zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji w części oddalającej
powództwo (pkt IV) w ten sposób, że zasądził na rzecz powoda dalszą kwotę 17
443,15 zł z odsetkami. Za trafne uznał Sąd drugiej instancji stanowisko, iż podjęcie
uchwały o wykluczeniu członka ze spółdzielni nie wymagało zgody zarządu zakłado-
wej organizacji związkowej, gdyż kolidowałoby to z podstawową zasadą samorząd-
ności spółdzielni. O ile przepis art. 190 § 2 Prawa spółdzielczego, odnoszący się do
wypowiedzenia lub rozwiązania spółdzielczej umowy o pracę w czasie trwania człon-
kostwa, przewiduje stosowanie korzystniejszych unormowań prawa pracy zakazują-
cych lub ograniczających wypowiedzenie lub rozwiązanie umowy o pracę bez wypo-
wiedzenia, o tyle przepisy regulujące kwestię wykluczenia nie zawierają takiego ure-
gulowania. Przepis art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawo-
dowych (Dz.U. Nr 55, poz. 234 ze zm.) zawiera ograniczenie swobody pracodawcy
do dokonania jednostronnej czynności prawnej prowadzącej do ustania łączącego
3
strony stosunku pracy. Przepis ten nie dotyczy natomiast ustania stosunku pracy
przez jego wygaśnięcie, do czego prowadzi ustanie członkostwa (art. 186 § 1 Prawa
spółdzielczego). Jednakże w myśl art. 193 § 4 tego Prawa wykluczenie członka spół-
dzielni, który był zatrudniony na podstawie spółdzielczej umowy o pracę, pociąga za
sobą takie skutki, jakie przepisy prawa pracy wiążą z rozwiązaniem przez zakład
pracy umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika. Konsekwencją tego
unormowania jest uregulowanie zawarte w art. 196 § 1 Prawa spółdzielczego, zgod-
nie z którym członkowi wykluczonemu ze spółdzielni z naruszeniem art. 193 przysłu-
gują roszczenia o przywrócenie do pracy i wynagrodzenie za czas pozostawania bez
pracy za okres nie dłuższy niż 6 miesięcy (art. 188 § 1 i 2) lub - jeżeli jest to dla
członka korzystniejsze – roszczenia przewidziane w przepisach prawa pracy doty-
czących uprawnień pracownika w razie niezgodnego z prawem rozwiązania przez
zakład pracy umowy o pracę bez wypowiedzenia. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, ure-
gulowanie to stanowi podstawę do zastosowania art. 57 § 2 KP jako korzystniejszego
dla powoda od uregulowania zawartego w art. 188 § 2 Prawa spółdzielczego.
Odmienna interpretacja prowadziłaby bowiem do nieuzasadnionego zróżnicowania
sytuacji prawnej członka zarządu zakładowej organizacji związkowej w zależności od
tego, czy ustanie stosunku pracy równoznaczne w skutkach z rozwiązaniem umowy
o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika nastąpiło w czasie trwania członkos-
twa, czy też wskutek wykluczenia członka ze spółdzielni. Powód był bowiem pracow-
nikiem podlegającym szczególnej ochronie przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem
spółdzielczej umowy o pracę bez wypowiedzenia, zaś wykluczenie go z członkostwa
pozwanej Spółdzielni nastąpiło z naruszeniem art. 193 Prawa spółdzielczego.
Kasację od tego wyroku wniosła strona pozwana. Zarzuciła naruszenie prawa
materialnego, tj. art. 32 ustawy o związkach zawodowych, art. 190 § 2 Prawa spół-
dzielczego i art. 57 § 2 KP, przez ich błędne, niewłaściwe zastosowanie oraz naru-
szenie art. 382 KPC. Zdaniem strony pozwanej, skutki nieprawidłowego działania
spółdzielni, która podjęła uchwałę o wykluczeniu członka określa art. 196 Prawa
spółdzielczego, który stanowi o możliwości korzystniejszych rozwiązań dla członka w
sytuacji nieprawidłowego wykluczenia. Z kolei możliwość stosowania tych korzyst-
niejszych rozwiązań przewiduje art. 57 § 2 KP i art. 190 Prawa spółdzielczego. Ale
zdaniem strony pozwanej, stosowanie tych korzystniejszych rozwiązań może mieć
miejsce tylko w przypadku rozwiązania umowy o pracę na mocy art. 189 Prawa spół-
dzielczego. W przypadku powoda wykluczenie nastąpiło na mocy art. 193 Prawa
4
spółdzielczego. Przepis art. 193 Prawa spółdzielczego, przewidując możliwość wy-
kluczenia członka koresponduje z art. 195 tego Prawa, który nakłada obowiązek
uzyskania przez spółdzielnię opinii związku zawodowego. Chybiona jest ocena, że
powód pozostawał pod szczególną ochroną jako działacz związkowy. Strona pozwa-
na nie naruszyła art. 195 Prawa spółdzielczego, więc nie ma podstaw do stosowania
korzystniejszych dla powoda przepisów. Strona pozwana zarzuciła też, iż Sąd drugiej
instancji nie przeprowadził postępowania dowodowego co do prawidłowości wylicze-
nia żądanej przez powoda kwoty 17 443,15 zł. Strona pozwana kwestionowała co do
zasady to roszczenie powoda, a więc tym samym kwestionowała też jego wysokość.
Z uwagi na to powinno być przeprowadzone postępowanie dowodowe na tę okolicz-
ność. Zaniechanie przeprowadzenia tego postępowania stanowi naruszenie art. 382
KPC.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 186 § 1 Prawa spółdzielczego - ustawa z dnia 16 września 1982
r. (jednolity tekst: Dz.U. z 1995 r. Nr 54, poz. 288 ze zm.) spółdzielcza umowa o
pracę wygasa z ustaniem członkostwa, a więc także w przypadku wykluczenia ze
spółdzielni. Zgodnie z art. 196 § 1 Prawa spółdzielczego członkowi spółdzielni za-
trudnionemu na podstawie spółdzielczej umowy o pracę, którego spółdzielnia wyklu-
czyła z naruszeniem przepisów art. 193-195 tego Prawa przysługują roszczenia
przewidziane w art. 188 § 1 i 2 (w tym roszczenie o wynagrodzenie za czas pozosta-
wania bez pracy - art. 188 § 2) lub, jeżeli jest to dla członka korzystniejsze, roszcze-
nia dotyczące uprawnień pracownika na wypadek wadliwego rozwiązania umowy o
pracę bez wypowiedzenia. Stosowanie art. 196 § 1 Prawa spółdzielczego w zakresie
roszczeń jest niezależne od tego, czy spółdzielnia naruszyła art. 195 (obowiązek
konsultacji ze związkami zawodowymi zamiaru wykluczenia), czy też naruszyła prze-
pisy art. 193-194. Nie jest więc tak, jak twierdzi w kasacji strona pozwana, że zasto-
sowanie korzystniejszych przepisów Kodeksu pracy zależy od tego, jakie przepisy
zostały naruszone przez spółdzielnię, a w szczególności nie jest wymagane naru-
szenie art. 195 Prawa spółdzielczego. Ponieważ w przypadku przywrócenia do pracy
korzystniejsze niż art. 188 § 2 Prawa spółdzielczego roszczenia przewiduje art. 57 §
2 KP (wynagrodzenie za cały czas pozostawania bez pracy), istotny problem w wy-
kładni przepisów sprowadzał się do oceny czy powód był pracownikiem, co do które-
5
go rozwiązanie umowy o pracę podlegało ograniczeniu z mocy przepisu szczególne-
go (w tym przypadku z mocy art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych). Trud-
ności interpretacyjne w tym zakresie wynikają z tego, że tak jak przyjęły to zgodnie
Sądy obu instancji, do wykluczenia powoda ze spółdzielni (skutkującego wygaśnięcie
spółdzielczego stosunku pracy) nie było potrzebne uzyskanie zgody zarządu zakła-
dowej organizacji związkowej, mimo że był on członkiem zarządu tej organizacji (tak
prawidłowo powołany wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 czerwca 1993 r., I PRN
55/93, nie publikowany oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 30 listo-
pada 1994 r., III APr 52/94, Prawo Pracy 1995 r. nr 3, s. 45). W związku z tym po-
wstaje problem, czy powód był pracownikiem, z którym rozwiązanie stosunku pracy
podlegało szczególnemu ograniczeniu, czy nie było takiego ograniczenia. Sąd Naj-
wyższy podziela w tym zakresie wykładnię zaprezentowaną przez Sąd drugiej ins-
tancji. Poza przedstawionymi przez ten Sąd argumentami, za przyjęciem takiej wy-
kładni przemawia uznanie, że podleganie szczególnej ochronie przed rozwiązaniem
stosunku pracy zależy od ogólnego statusu danego pracownika, a nie od tego czy w
konkretnym przypadku niezbędne było spełnienie szczególnych wymagań ochron-
nych. Taki kierunek orzecznictwa wynika m.in. z wykładni zaprezentowanej przez
Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 7 listopada 1996 r., I PZP 20/96 (OSNAPiUS 1997
r. nr 14, poz. 188), według której pracownikowi korzystającemu ze szczególnej
ochrony trwałości stosunku pracy w okresie roku po zakończeniu pełnienia funkcji
związkowej wymienionej w art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach
zawodowych (Dz.U. Nr 55, poz. 236 ze zm.), który podjął pracę w wyniku przywróce-
nia do pracy, przysługuje wynagrodzenie za cały czas pozostawania bez pracy (art.
57 § 2 KP), także wówczas, gdy wyłączną przyczyną przywrócenia do pracy było
naruszenie art. 53 § 1 pkt 1 w związku z art. 53 § 3 KP, przy istnieniu zgody organu
związkowego na rozwiązanie umowy o pracę. Pogląd taki jest też powszechnie
przyjęty w doktrynie (por. np. M. Gersdorf [w:] „Prawo spółdzielcze - komentarz" War-
szawa 1985 r. s. 297, 303 i 317). Wykładnia taka uzasadniona jest uznaniem, że art.
196 § 1 Prawa spółdzielczego jest przepisem tworzącym fikcję prawną, uzupełniają-
cą przesłanki stosowania art. 57 § 2 KP. Fikcja ta sprowadza się do tego, że w rozu-
mieniu tego przepisu należy traktować jak pracownika, z którym rozwiązanie stosun-
ku pracy podlega szczególnym ograniczeniom, także pracownika posiadającego taki
status, choćby w konkretnym przypadku szczególna ochrona trwałości stosunku
pracy nie działała. Inaczej mówiąc członek zarządu zakładowej organizacji związko-
6
wej jest w rozumieniu art. 196 § 1 Prawa spółdzielczego korzystającym z korzystniej-
szych uprawnień pracowniczych, tj. uprawnień przysługujących pracownikowi szcze-
gólnie chronionemu w rozumieniu art. 57 § 2 KP. Słusznie więc Sąd drugiej instancji
przyjął, że powodowi przysługiwało korzystniejsze roszczenie z art. 57 § 2 KP, czyli
roszczenie o wynagrodzenie za cały czas pozostawania bez pracy, a więc za nie-
usprawiedliwiony należało uznać zarzut kasacji naruszenia wskazanych przepisów
prawa materialnego.
Nie jest także uzasadniony zarzut naruszenia prawa procesowego. Strona
pozwana nie zaprzeczyła faktów dotyczących wysokości wynagrodzenia za pracę
powoda. Mogły więc one być potraktowane jako przyznane zgodnie z art. 230 KPC.
Zakwestionowanie roszczenia co do zasady nie oznacza bowiem zakwestionowania
faktów dotyczących wysokości wynagrodzenia. Są to kwestie leżące w dwóch róż-
nych płaszczyznach - pierwsza w płaszczyźnie prawa, druga w zakresie podstawy
faktycznej. Fakty w zakresie wysokości wynagrodzenia uznał za przyznane Sąd
pierwszej instancji w zakresie zasądzonego wynagrodzenia za okres 6 miesięcy.
Strona pozwana nie zaskarżyła wyroku tego Sądu, a więc pośrednio wręcz przyznała
fakty w zakresie wysokości wynagrodzenia. Słusznie więc Sąd drugiej instancji uznał
te fakty za przyznane, a w każdym razie nie zaprzeczone, co skutkowało możliwość
ich przyjęcia jako podstawy faktycznej rozstrzygnięcia i nie naruszało art. 382 KPC.
Z tych względów kasacja strony pozwanej podlegała oddaleniu z mocy art.
39312
KPC.
========================================