Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 marca 2013r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Maria Jolanta Kazberuk (spr.)

Sędziowie: SA Bożena Szponar - Jarocka

SO del. Dorota Radaszkiewicz

Protokolant: Agnieszka Maria Oleńska

po rozpoznaniu w dniu 12 marca 2013 r. w Białymstoku

sprawy z wniosku E. O.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o wysokość potrąceń

na skutek apelacji wnioskodawcy E. O.

od wyroku Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 16 lipca 2012 r. sygn. akt V U 857/12

oddala apelację.

sygn. akt III AUa 949/12

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzją z dnia 14.05.2012r. wydaną na podstawie przepisów ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z FUS oraz ustawy z dnia 30.10.2002r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych wykonując wyrok Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 9 marca 2012r. od dnia 01.11.2010r. ponownie ustalił wysokość renty E. O. z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy. Z należnego wyrównania renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w kwocie brutto 3648,24 zł (za okres od dnia 01.11.2010r. do dnia 30.04.2012r.) oraz dodatku pielęgnacyjnego w kwocie 2071,73 zł (za okres od dnia 01.06.2011r. do dnia 30.04.2011r.) organ rentowy potrącił: zaliczkę na podatek dochodowy w kwocie 374 zł, składkę na ubezpieczenie zdrowotne w kwocie 328,34 zł, zasiłki wypłacone z tytułu pomocy społecznej w kwocie wskazanej w piśmie Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie z dnia 14.05.2012r. w wysokości 2382,11 zł. Wyrównanie wypłacono w kwocie 2635,52 zł. Ustalając wysokość świadczenia uwzględniono waloryzację od dnia 01.03.2012r. Wysokość renty uległa zmniejszeniu z powodu potrącania świadczeń alimentacyjnych o kwotę 421,12 zł. Wysokość świadczenia do wypłaty wyniosła 595,26 zł.

Z powyższą decyzją nie zgodził się E. O. wnosząc od niej odwołanie. Po sprecyzowaniu swego stanowiska na rozprawie w dniu 16.02.2012r. wyjaśnił, iż nie kwestionuje decyzji z 16.05.2012r. w przedmiocie przyznania renty oraz jej wysokości. Nie wnosi zastrzeżeń do treści decyzji. W tym przedmiocie nie ma pretensji do organu rentowego, tylko do Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie, który – w jego ocenie – nieprawidłowo obliczył przyznany jemu zasiłek i teraz ZUS musi dokonywać potrąceń tego zasiłku z renty.

Wyrokiem z dnia 16 lipca 2012 r. Sąd Okręgowy w Białymstoku oddalił odwołanie.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że Sąd Okręgowy w Białymstoku wyrokiem z 9 marca 2012r., który uprawomocnił się 11.04.2012r., zmienił zaskarżone decyzje z 23.09.2010r., 25.02.2011r., 28.02.2011r. i przyznał E. O. rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy na okres od 1.11.2010r. do 31.12.2012r. oraz dodatek pielęgnacyjny z tytułu całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji w związku z wypadkiem przy pracy od 1.06.2011r. do 31.12.2012r. i oddalił odwołanie w pozostałym zakresie. Organ rentowy zaskarżoną decyzją z 14.05.2012r. wykonał prawomocny wyrok Sądu i przyznał świadczenie na wyżej wymieniony okres zgodnie z jego treścią.

Z ustaleń Sądu wynika, że w okresie od 1.11.2010r. do 31.03.2012r. wnioskodawca otrzymywał z Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie zasiłki w łącznej kwocie 2.382,11 zł

Sąd pierwszej instancji wskazał, iż przedmiot sporu stanowiła prawidłowość dokonywanych z renty wnioskodawcy potrąceń. Odwołując się do treści art. 139 ustawy z 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z FUS Sąd doszedł do wniosku, że organ rentowy prawidłowo z należnego wyrównania renty wypadkowej i dodatku pielęgnacyjnego wypłaconego wnioskodawcy w wyniku wykonania prawomocnego wyroku z 09.03.2012r. potrącił zaliczkę na podatek dochodowy w kwocie 328,34 zł oraz zasiłki z tytułu pomocy społecznej w łącznej kwocie 2382,11 zł wypłacone za okres, za który przyznano odwołującemu rentę. Prawidłowo także renta uległa zmniejszeniu z powodu potrąceń alimentacyjnych w wysokości 421,12 zł. Potrącenia w tym zakresie są zgodne z treścią art.140 ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 141 ust. 1 pkt 1 i ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Po dokonaniu potrącenia pozostaje do wypłaty kwota 595,26 zł równa sumie 50% najniższej renty i dodatku pielęgnacyjnego.

Odnosząc się do wniosku odwołującego o ustanowienie pełnomocnika z urzędu, Sąd Okręgowy wskazał, iż wnioskodawca był bardzo dobrze zorientowany w sprawie. Nie miał wątpliwości, który z elementów decyzji z 14.05.2012r. zaskarża i dlaczego. Sprawa nie była szczególnie skomplikowana czy zawiła. Dlatego też w ocenie Sądu nie było celowe wstrzymywanie postępowania do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia wniosku.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 kpc.

Apelację od powyższego wyroku wniósł wnioskodawca zaskarżając go w całości. Zarzucił nieważność postępowania polegającą na rozpoznaniu sprawy bez udziału adwokata z urzędu. Domagał się uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji. W dalszych pismach procesowych odwołujący wskazywał, iż kwestionuje wysokość dokonywanych przez organ rentowy potrąceń z jego renty. Podkreślał, iż jest osobą całkowicie niezdolną do pracy, jak też, że legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. Wskazał też, że decyzją z dnia 24 stycznia 2013 r. organ rentowy odmówił mu prawa do dalszej wypłaty renty wypadkowej i obecnie korzysta z zasiłku bezrobotnych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne. Ustalenia te Sąd odwoławczy w całości akceptuje i uznaje za własne, na aprobatę zasługuje również dokonana przez Sąd pierwszej instancji ocena prawna sprawy.

W pierwszej kolejności odnieść się należy do zarzutu nieważności postępowania jako najdalej idącego. Przyczyny nieważności postępowania skarżący upatrywał w rozpoznaniu przez Sąd pierwszej instancji sprawy pomimo jego wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu. Odwołujący twierdził, iż udział fachowego pełnomocnika w jego sprawie był niezbędny.

Analizując tę kwestię wskazać należy, iż skarżący wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu zgłosił na rozprawie w dniu 16 lipca 2012 r. Sąd Okręgowy w tym dniu wniosek ten oddalił i wydał zaskarżony wyrok.

Zgodnie z art. 379 pkt 5 kpc nieważność postępowania zachodzi jeżeli strona została pozbawiona możności obrony swych praw. Sąd Najwyższy w swym orzecznictwie wielokrotnie podkreślał, iż nie sposób przyjąć, aby sama odmowa ustanowienia przez sąd pełnomocnika z urzędu stanowiła czynnik pozbawiający stronę możności obrony jej praw (por. wyroki: z dnia 12 września 2007 r., SK 199/07, LEX nr 461625, z dnia 5 lipca 2000 r., sygn. akt KN 787/00, LEX nr 146174; z dnia 16 lutego 1999 r., II UKN 418/98, OSNP 2000/9/359; z dnia 16 grudnia 1997 r., II UKN 404/97, OSNP 1998/21/641). Sąd Apelacyjny podziela stanowisko wyrażone przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 czerwca 2008 r., V CSK 50/08 (LEX nr 424321), zgodnie z którym w sytuacji, gdy strona swoim zachowaniem wykazuje wystarczającą znajomość reguł, według których toczy się postępowanie sądowe, odmowa ustanowienia adwokata nie może być oceniona jako prowadząca do nieważności postępowania z uwagi na pozbawienie strony możności obrony swych praw. Należy podkreślić, że nieważność postępowania z tej przyczyny zachodzi wówczas, gdy strona wbrew swojej woli została faktycznie pozbawiona możności działania. Za oczywiste należy uznać, że samo złożenie przez stronę wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego nie obliguje sądu do jego uwzględnienia. Wniosek taki podlega uwzględnieniu wówczas, jeżeli w ocenie sądu udział profesjonalnego pełnomocnika procesowego jest potrzebny (art. 117 § 1 kpc). Sytuacja taka zachodzi wtedy, gdy nieporadność strony prowadzi do tego, że przy faktycznym lub prawnym skomplikowaniu sprawy nie jest ona w stanie wykorzystać prawnych możliwości prawidłowego jej prowadzenia. Taka sytuacja w tej sprawie nie zaistniała.

Odwołujący składał w toku postępowania wnioski o ustanowienie pełnomocnika z urzędu, które nie zostały uwzględnione. Pierwszy jego wniosek, jak już wyżej wspomniano został oddalony postanowieniem Sądu Okręgowego z dnia 16 lipca 2012 r. Zażalenie na to postanowienie zostało oddalone postanowieniem Sądu Apelacyjnego z dnia 31 sierpnia 2012 r. Należy podzielić w pełni argumentację zawartą w uzasadnieniu tego postanowienia. Wskazano w nim, że sprawa nie jest zawiła dowodowo, czy prawnie oraz podkreślono, że skarżący we właściwy sposób przedstawił w odwołaniu podstawę faktyczną swych żądań, jak też we właściwy sposób złożył zażalenie, co świadczy o zrozumieniu pouczeń Sądu. Ponadto zauważyć wypada, że przebieg postępowania w tej sprawie nie wskazuje, aby dolegliwości zdrowotne wnioskodawcy miały jakikolwiek wpływ na sposób i możliwość obrony przez niego swoich praw. Powód korzystał bowiem ze swych uprawnień procesowych i nie miał żadnych trudności w popieraniu swych żądań.

W kolejnym wniosku o ustanowienie pełnomocnika skarżący powołał się na te same okoliczności, które stanowiły uzasadnienie oddalonego wniosku. Dlatego też wniosek ten na mocy art. 177 ² § 2 kpc został odrzucony postanowieniem Sądu Apelacyjnego z dnia 5 lutego 2013 r.

Reasumując stwierdzić trzeba, iż w przedmiotowej sprawie nie doszło do nieważności postępowania. Wnioskodawca nie przejawiał bowiem w sprawie nieporadności. Wykazywał się niezbędną aktywnością procesową, należycie angażował się w sprawę i umiejętnie popierał swe żądania. Dlatego też nie istniała potrzeba ustanowienia mu pełnomocnika z urzędu. Wskutek odmowy przyznania mu tego pełnomocnika wnioskodawca nie został pozbawiony możności obrony swych praw.

Przystępując do merytorycznej oceny sprawy podkreślić należy, iż zakres i przedmiot rozpoznania sądowego wyznacza przedmiot decyzji organu rentowego i żądanie zgłoszone w odwołaniu wniesionym do sądu. Przedmiotem badania Sądu w tej sprawie była zatem decyzja organu rentowego z dnia 14 maja 2012 r. ustalająca ponownie wysokość renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy i określająca wysokość potrąceń. Znaczenia dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy nie mogła mieć zatem decyzja organu rentowego z dnia 24 stycznia 2013 r. odmawiająca wnioskodawcy prawa do dalszej wypłaty renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy, jak też inne podawane przez wnioskodawcę okoliczności, takie jak stan zdrowia czy stopień niepełnosprawności. Postępowanie w tej sprawie mogło sprowadzać się tylko do oceny prawidłowości decyzji z dnia 14 maja 2012 r. Sąd Apelacyjny podziela wniosek Sądu Okręgowego, iż decyzja ta jest słuszna. Trzeba podkreślić, iż decyzja ta wykonuje prawomocny wyrok Sądu Okręgowego z dnia 9 marca 2012 r., mocą którego przyznano wnioskodawcy rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy na okres od dnia 1 listopada 2010 r. do 31 grudnia 2012 r. oraz dodatek pielęgnacyjny z tytułu niezdolności do samodzielnej egzystencji w związku z wypadkiem przy pracy od 1 czerwca 2011 r. do 31 grudnia 2012 r. Organ rentowy z należnego wyrównania renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w kwocie brutto 3648, 24 zł oraz dodatku pielęgnacyjnego w kwocie 2071, 73 zł dokonał potrącenia zaliczki na podatek dochodowy w kwocie 374 zł, składki na ubezpieczenie zdrowotne w kwocie 328, 34 zł oraz zasiłków wypłaconych z tytułu pomocy społecznej w kwocie wskazanej w piśmie Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie z dnia 14 maja 2012 r. tj. w kwocie 2382,11 zł. Wysokość należnego wnioskodawcy świadczenia, po uwzględnieniu waloryzacji, została określona na kwotę 959, 02 zł. Kwota ta uległa zmniejszeniu z powodu potrącenia świadczeń alimentacyjnych o kwotę 421, 12 zł.

Powyższe kwoty dokonanych potrąceń są prawidłowe i znajdują oparcie w przepisach prawa.

Zgodnie z art. 58 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (t.j. Dz. U. 2009 r., nr 167, poz. 1322 ze zm.) w zakresie nieuregulowanym ustawą stosuje się odpowiednio przepisy ustawy o świadczeniach pieniężnych w razie choroby i macierzyństwa oraz ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Zgodnie z art. 139 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. 2009 r., nr 153, poz. 1227 ze zm.) ze świadczeń pieniężnych określonych w ustawie po odliczeniu składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz zaliczki i innych należności z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych potrąceniu, z uwzględnieniem art. 141, podlegają między innymi zasiłki wypłacone z tytułu pomocy społecznej oraz zasiłek stały lub zasiłek okresowy, wypłacone na podstawie przepisów o pomocy społecznej za okres, za który przyznano rentę lub emeryturę, a także sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie należności alimentacyjnych i należności alimentacyjne potrącane na wniosek wierzyciela na podstawie przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego.

Mając na względzie treść tego przepisu trzeba stwierdzić, że organ rentowy prawidłowo z kwoty stanowiącej wyrównanie renty wypadkowej i dodatku pielęgnacyjnego potrącił zaliczkę na podatek dochodowy oraz zasiłki z tytułu pomocy społecznej, za okres za który przyznano wnioskodawcy rentę. Za prawidłowe należy też uznać zmniejszenie wnioskodawcy renty wskutek potrącania z niej należności alimentacyjnych w kwocie 421, 12 zł.

Zgodnie z art. 140 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS potrącenia, o których mowa w art. 139, mogą być dokonywane, z zastrzeżeniem art. 141, w przypadku świadczeń alimentacyjnych, o których mowa w art. 139 ust. 1 pkt 3 - do wysokości 60 % świadczenia.

W myśl art. 141 ust. 1 pkt 1 tej ustawy emerytury i renty są wolne od egzekucji i potrąceń, z zastrzeżeniem ust. 2, w części odpowiadającej: 50 % kwoty najniższej emerytury lub renty - zależnie od rodzaju pobieranego przez emeryta (rencistę) świadczenia - przy potrącaniu:

a) należności, o których mowa w art. 139 ust. 1 pkt 3, wraz z kosztami i opłatami egzekucyjnymi (sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie należności alimentacyjnych),

b) należności, o których mowa w art. 139 ust. 1 pkt 4, (należności alimentacyjne potrącane na wniosek wierzyciela na podstawie przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego),

c) należności, o których mowa w art. 139 ust. 1 pkt 5, wraz z kosztami i opłatami egzekucyjnymi (sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne).

Zgodnie z ust. 3 tego artykułu kwoty wolne od potrąceń i egzekucji ustala się dla emerytur i rent wraz ze wszystkimi wzrostami, zwiększeniami, dodatkami oraz innymi świadczeniami wypłacanymi wraz z emeryturą lub rentą na podstawie odrębnych przepisów, z wyłączeniem świadczeń rodzinnych oraz dodatku dla sierot zupełnych, dodatku pielęgnacyjnego i dodatku weterana poszkodowanego.

Dokonane przez organ rentowy potrącenia są zgodne z treścią powyższych przepisów. Nie przekraczają one ustawowych granic. Kwota przypadająca wnioskodawcy do wypłaty jest równa sumie 50% najniższej renty z tytułu niezdolności i dodatku pielęgnacyjnego. Podkreślić przy tym wypada, że w sprawie wszczętej wskutek odwołania ubezpieczonego od decyzji obniżającej mu wysokość świadczenia w związku z potrąceniami dokonywanymi przez organ rentowy ocenie sądu nie podlega zasadność należności egzekwowanych z tego świadczenia (por. wyrok SA w Katowicach z dnia 20 października 2005 r., III AUa 1322/04, Biul. SAKa 2006, nr 1). Oznacza to, że sąd orzekający w takiej sprawie nie może oceniać słuszności argumentów strony kwestionujących istnienie obowiązku stwierdzonego tytułem. Także organ rentowy nie może kwestionować tytułu wykonawczego, na którego podstawie jest prowadzona egzekucja i w oparciu, o który został wezwany do dokonywania potrąceń. Obowiązkiem organu jest wykonanie takiego wezwania. Zabezpieczeniem osób pobierających świadczenia podlegające potrąceniom jest wprowadzenie tzw. kwoty wolnej. Kwota ta wyraża część świadczenia nieobjętą egzekucją (potrąceniami) i odpowiada określonemu procentowo ułamkowi najniższej emerytury bądź renty, zależnie od rodzaju pobieranego świadczenia. Analiza akt sprawy świadczy o tym, że kwota wolna od potrąceń została określona w sposób prawidłowy. Ochrona w większym zakresie nie jest możliwa, gdyż nie znajduje oparcia w przepisach ustawy.

Mając powyższe motywy na względzie, Sąd Apelacyjny na mocy art. 385 kpc apelację oddalił.

E. Z.