Pełny tekst orzeczenia

WYROK Z DNIA 20 KWIETNIA 2000 R.
( WA 12/2000 )
Wniosek uzupełniający żądanie odszkodowania za niesłuszne skazanie
( np. o zasądzenie renty ), zgłoszony po uprawomocnieniu się orzeczenia sądu
wydanego w tym przedmiocie, nie może być rozpoznany co do istoty
ze względu na stan rzeczy osądzonej ( art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k. ) dopóty, dopóki
stosowne orzeczenie sądu nie zostanie unicestwione w trybie przewidzianym
w kodeksie postępowania karnego.
Przewodniczący : sędzia SN płk J. Steckiewicz ( sprawozdawca )
Sędziowie SN : płk E. Matwijów, płk Z. Stefaniak
Prokurator Naczelnej Prokuratury Wojskowej : ppłk J. Żak
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 20 kwietnia 2000 r.
na rozprawie sprawy Zbigniewa Sz. z powodu apelacji wniesionej przez
prokuratora na niekorzyść od wyroku Wojskowego Sądu Okręgowego w W.
z dnia 27 stycznia 2000 r.,
u c h y l i ł zaskarżone orzeczenie i u m o r z y ł postępowanie
na podstawie art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k. ( ... )
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem Sądu Okręgu Wojskowego w W. z dnia 3 grudnia 1982 r.,
Zbigniew Sz. został skazany za popełnienie przestępstw określonych w art.
270 § 1 k.k. i art. 282 § 1 k.k. na karę łączną 9 miesięcy pozbawienia wolności.
W wyniku wniesionej rewizji nadzwyczajnej Sąd Najwyższy wyrokiem
z dnia 30 grudnia 1991 r., uniewinnił Zbigniewa Sz. od przypisanych mu
czynów. Orzeczenie to stało się podstawą roszczenia odszkodowawczego.
Postanowieniem z dnia 1 marca 1994 r., Sąd Okręgu Wojskowego w W.
zasądził na rzecz Zbigniewa Sz. z tytułu odszkodowania za niesłuszne skazanie
i zadośćuczynienia kwotę 5.775,17 zł.
2
Przed wydaniem tego postanowienia sąd powołał dwóch biegłych lekarzy
psychiatrów „ celem określenia na podstawie akt sprawy i dokumentacji
lekarskiej ... czy istnieje związek przyczynowy pomiędzy odbywaniem przez
Zbigniewa Sz. kary pozbawienia wolności orzeczonej wyrokiem z dnia
3 grudnia 1982 r., a ujawnionymi u niego zaburzeniami zdrowia psychicznego,
a w szczególności, czy zaburzenia te powstały przed, w trakcie lub po odbyciu
kary oraz czy istnieje możliwość stwierdzenia, że fakt pozbawienia wolności
miał wpływ na powstanie, rozwój lub charakter stwierdzonych zaburzeń, a jeżeli
tak, to w jakim stopniu ”.
Biegli w swojej opinii m.in. stwierdzili, że : „ odbycie kary pozbawienia
wolności nie może być uznane za samoistną przyczynę występujących
u Zbigniewa Sz. zaburzeń psychicznych; nie można jednak wykluczyć, iż kara
ta mogła przyczynić się do osłabienia odporności psychicznej oraz zdolności
do radzenia sobie w trudnych sytuacjach życiowych ”.
W dniu 30 sierpnia 1999 r. Zbigniew Sz. wystąpił do Wojskowego Sądu
Okręgowego w W. Powołując się na zacytowaną wyżej opinię i konstatując,
iż istnieje związek przyczynowy pomiędzy odbywaną przez niego karą,
a stanem swojego zdrowia, wniósł „ ... o dopłatę do odszkodowania za szkody
i zadośćuczynienia za krzywdę z powodu oczywiście niesłusznego skazania ”
w formie „ ... dopłaty do renty w wysokości 400 zł miesięcznie ... ”.
Wyrokiem z dnia 27 stycznia 2000 r., Wojskowy Sąd Okręgowy w W.
zasądził na rzecz Zbigniewa Sz. „ stałą rentę w wysokości 60 % średniego
wynagrodzenia miesięcznego ... pomniejszoną o otrzymywane świadczenia
rentowe z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych ... ”.
Od tego orzeczenia – na niekorzyść Zbigniewa Sz. – prokurator wniósł
apelację.
Zarzucił :
3
- „ obrazę przepisu prawa procesowego – art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k., mającą
wpływ na treść orzeczenia, poprzez nieuwzględnienie w treści ferowanego
orzeczenia faktu, iż w sprawie tej zachodzi ujemna przesłanka procesowa
w postaci powagi rzeczy osądzonej, statuująca konieczność umorzenia
postępowania;
- „ obrazę przepisu prawa materialnego, a to art. 552 § 1 k.p.k. poprzez
niezasadne przyjęcie, iż zawarte w cyt. przepisie pojęcia „ odszkodowania
za poniesioną szkodę oraz zadoścuczynienia za doznana krzywdę ” –
obejmują możliwość zasądzenia renty ”.
Podnosząc te zarzuty prokurator postulował uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Wojskowemu Sądowi
Okręgowemu w W.
Z apelacji wynika, że powodem do uchylenia zaskarżonego wyroku
i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania ma być to, że sąd nie
przeprowadził „ wszechstronnej i przekonywującej analizy argumentów
potwierdzających fakt, iż złożony wniosek sąd potraktował jako uzasadniony
względami słuszności ( art. 5 k.c. ) ... ”.
Prokurator uważa zatem, że pomimo występowania ujemnej przesłanki
procesowej określonej w art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k. możliwe jest rozpoznanie
sprawy o odszkodowanie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje :
Podniesiony w apelacji zarzut obrazy art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k. jest zasadny,
natomiast zawarta w niej konkluzja – niekonsekwentna.
Sąd pierwszej instancji arbitralnie uznał roszczenie wnioskodawcy
za „ słuszne ”, mimo że sprawa nie była oczywista.
W szczególności wątpliwość mogą budzić takie kwestie, jak np. czy
w ogóle możliwe jest skuteczne występowanie do sądu karnego z powtórnym
wnioskiem o odszkodowanie na mocy przepisów procedury karnej, w jakiej
ewentualnie formie byłoby dopuszczalne spełnienie oczekiwań wnioskodawcy
4
( odszkodowanie w gotówce, czy również w formie renty ) oraz czy i jakie
terminy należałoby uwzględnić przy złożeniu kolejnego wniosku
o odszkodowanie.
Podkreślić należy, że w toku rozprawy przed sądem pierwszej instancji
żadna z tych kwestii, również obraza art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k., nie były
podnoszone przez prokuratora.
Wskazane wyżej wątpliwości Sąd Najwyższy jedynie sygnalizuje, gdyż
nie są one w sprawie niniejszej najistotniejsze.
Zagadnieniem dla sądu podstawowym, które należy badać w pierwszej
kolejności, w każdym postępowaniu i w każdej jego fazie jest bowiem
określenie, czy postępowanie w ogóle może się toczyć.
Innymi słowy należy ustalić, czy zachodzą okoliczności dopuszczające
postępowanie ( przesłanki procesowe dodatnie ) lub nie zachodzą ujemne ( ... ).
Sąd Najwyższy uznaje, że złożony przez pełnomocnika wniosek
o odszkodowanie nie powinien być rozpoznawany, bowiem postępowanie w tej
kwestii wobec Zbigniewa Sz. zostało już prawomocnie zakończone, a tym
samym stworzony został stan rzeczy osądzonej, obligujący sąd do umorzenia
postępowania.
Stan rzeczy osądzonej stoi bowiem na przeszkodzie wszczęciu i dalszemu
prowadzeniu procesu o to samo ( eadem res ) i czyni go niedopuszczalnym ( res
iudicata, ne bis in idem ). Aby postępowanie było możliwe nie może zatem
zachodzić res iudicata, lub jej skutki muszą być usunięte przez uchylenie
prawomocnego orzeczenia, np. w drodze wznowienia postępowania lub kasacji.
Podkreślić należy, że naruszenie powagi rzeczy osądzonej czyni
orzeczenie nieważne z mocy samego prawa ( art. 101 § 1 pkt 3 k.p.k. ).
Do przyjęcia res iudicata niezbędna jest tożsamość podmiotowo –
przedmiotowa, a więc by postępowanie „ co do tego samego czynu tej samej
osoby ” zostało prawomocnie zakończone.
Niewątpliwie w niniejszej sprawie sytuacja taka zachodziła.
5
Sąd pierwszej instancji rozpatrując w 1994 r. wniosek Zbigniewa Sz.
o odszkodowanie rozpoznał go w całości. Wydając postanowienie uwzględnił
wszystkie dowody, wśród których była również opinia biegłych lekarzy,
na którą obecnie powołuje się wnioskodawca.
W tej sytuacji zasadna jest konkluzja, że Zbigniew Sz. składając kolejny
wniosek wystąpił o to samo, na dodatek przywołując te same, co wówczas
dowody.
Na marginesie należy podnieść, że wnioskodawca został uznany
za inwalidę II grupy z ogólnego stanu zdrowia, a opinia wystawiona na
potrzeby postępowania odszkodowawczego wskazuje na zupełnie inną
przyczynę zaburzeń psychicznych wnioskodawcy niż jego pobyt w zakładzie
karnym, bo nie przekraczający 9 miesięcy.
Reasumując, jeżeli sąd wydał prawomocne orzeczenie w przedmiocie
odszkodowania za niesłuszne skazanie, to zgłoszony wniosek o uzupełnienie
roszczenia ( np. o zasądzenie renty ), nie może być rozpoznany co do istoty,
ponieważ postępowanie w tej sprawie zostało już prawomocnie zakończone,
przez co stworzony został stan rzeczy osądzonej ( res iudicata ) obligujący sąd
do umorzenia postępowania na podstawie art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k.
Sugerowanie przez autora apelacji możliwości rozpoznania wniosku
o odszkodowanie mimo powagi rzeczy osądzonej, gdyby przyjąć,
że przemawiają za tym zasady współżycia społecznego, jest nieporozumieniem.
Powoływaniem się na zasadę określoną w art. 5 k.c. nie można bowiem
podważać wyraźnych dyspozycji przepisów prawnych, w tym przypadku
kategorycznie sformułowanego art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k., a co najwyżej może ona
stanowić podstawę do korekty przypadków nietypowych, do których sprawa
Zbigniewa Sz. nie należy.
Sąd karny wniosek o odszkodowanie za niesłuszne skazanie będzie mógł
zatem merytorycznie rozpoznać tylko wówczas, gdy postanowienie Sądu
6
Okręgu Wojskowego w W. z dnia 1 marca 1994 r. zostanie uchylone w trybie
wznowienia postępowania lub kasacji wniesionej na podstawie art. 521 k.p.k.