Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 1 czerwca 2000 r.
III RN 178/99
Zakład, który wprowadza ścieki do wód lub do ziemi bez wymaganego
pozwolenia wodnoprawnego, ponosi opłatę za szczególne korzystanie z wód
(art. 56 ust. 1 ustawy z dnia 24 października 1974 r. Prawo wodne, Dz.U. Nr 38,
poz. 230 ze zm.), a także kary pieniężne za wprowadzanie ścieków do wód lub
do ziemi z naruszeniem wymaganych warunków (art. 130 ust. 1 i 6 Prawa wod-
nego).
Przewodniczący: SSN Jerzy Kwaśniewski, Sędziowie SN: Andrzej Wasilewski
(sprawozdawca), Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Waldemara
Grudzieckiego, po rozpoznaniu w dniu 1 czerwca 2000 r. sprawy ze skargi [...] Spółki
Węglowa S.A. Kopalni Węgla Kamiennego „G.” w G. na decyzję Głównego Inspekto-
ra Ochrony Środowiska w Warszawie z dnia 15 stycznia 1997 r. [...] w przedmiocie
kary łącznej za odprowadzenie zasolonych wód kopalnianych do odbiornika, na
skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości [...] od wyroku Naczelnego
Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 22 lutego 1999 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i oddalił skargę.
U z a s a d n i e n i e
Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w K. decyzją z dnia 6 lutego 1996
r. ustalił dla [...] Spółki Węglowej S.A. – Kopalni Węgla Kamiennego „G.” - Szyby
Główne łączną karę pieniężną w kwocie 419.743,59 zł z tytułu odprowadzania ście-
ków do wód powierzchniowych bez pozwolenia wodnoprawnego w okresie od dnia
27 lutego 1995 r. do dnia 31 grudnia 1995 r. Decyzja ta została wydana w nawiąza-
niu do trzech uprzednio wydanych decyzji ustalających dla strony wysokość tzw. kar
dobowych. Decyzja ta została następnie utrzymana w mocy decyzją Głównego Ins-
pektora Ochrony Środowiska z dnia 15 stycznia 1997 r., w uzasadnieniu której
2
stwierdzono między innymi, iż „karę pieniężną wymierza się również zakładom, które
wprowadzają ścieki do wód lub do ziemi bez pozwolenia wodnoprawnego”. W wyniku
skargi [...] Spółki Węglowej S.A. – Kopalni Węgla Kamiennego „G.” na powyższą de-
cyzję, Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 22 lutego 1999 r.
[...] uchylił zaskarżoną decyzję oraz utrzymaną nią w mocy decyzję organu pierwszej
instancji. W uzasadnieniu tego wyroku Naczelny Sąd Administracyjny podniósł, że
opłata za korzystanie z wody nie jest karą, jest natomiast ekwiwalentem za korzysta-
nie z wód. Równocześnie Sąd ten stwierdził, że § 2 pkt 1 rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 21 grudnia 1991 r w sprawie kar pieniężnych za naruszenie warun-
ków, jakim powinny odpowiadać ścieki wprowadzone do wód lub do ziemi (Dz.U. Nr
125, poz. 557), który stanowi, że w razie braku pozwolenia wodnoprawnego ustala
się karę pieniężną za cały ładunek zanieczyszczeń zawarty w odprowadzanych
ściekach, w sposób niedopuszczalny zmienia dyspozycję art. 130 ust. 1 ustawy z
dnia 24 października 1974 r. – Prawo wodne (Dz.U. Nr 38, poz. 230 ze zm.), który
stanowi, że: „Zakładom wymierza się karę pieniężną za wprowadzanie do wód lub do
ziemi ścieków nie odpowiadających wymaganym warunkom”. Dlatego Naczelny Sąd
Administracyjny stanął na stanowisku, że: „Wymieniony przepis (...) nie odnosi się do
niedopełnienia przez zakład wymogu uzyskania pozwolenia wodnoprawnego. W
ocenie Sądu należałoby więc poddać ponownej analizie kwestię dopuszczalności
wymierzania opłaty i jednocześnie kary za ten sam ładunek zanieczyszczeń w od-
prowadzanych ściekach”.
Minister Sprawiedliwości pismem z dnia 21 października 1999 r. [...] wniósł
rewizję nadzwyczajną od powyższego wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego,
zarzucając rażące naruszenie art. 22 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 11 maja
1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz.U. Nr 74, poz,368 ze zm.) oraz
art. 130 ust. 1 i ust. 6 Prawa wodnego (w brzmieniu ustalonym art. 2 pkt 5 ustawy z
dnia 27 kwietnia 1989 r. o zmianie ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska i
ustawy – Prawo wodne – Dz.U. Nr 26, poz. 139) w związku z § 8 ust. 1 i usta.4 roz-
porządzenia Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 1995 r. w sprawie zasad i trybu
ustalania kar pieniężnych za naruszanie warunków, jakim powinny odpowiadać ścieki
wprowadzane do wód lub do ziemi oraz współczynników różniących wysokość kar
pieniężnych (Dz.U. Nr 79, poz. 400 ze zm.), a w konsekwencji na podstawie art. 57
ustawy o NSA wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i oddalenie skargi. W
uzasadnieniu rewizji nadzwyczajnej podniesiono w szczególności, że § 2 pkt 1 roz-
3
porządzenia z 1991 r. nie jest sprzeczny z dyspozycją art. 130 ust. 6 Prawa wodnego
(w brzmieniu ustalonym art. 2 pkt 5 ustawy z dnia 27 kwietnia 1989 r. o zmianie
ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska i ustawy – Prawo wodne – Dz.U. Nr
26, poz. 139). Istnieje natomiast merytoryczna zgodność treści art. 130 ust. 1 i art. 53
ust. 2 Prawa wodnego, bowiem w celu stwierdzenia, czy ścieki odpowiadają
ustawowo wymaganym warunkom (art. 130 ust. 1 Prawa wodnego), w każdym wy-
padku konieczne jest dokonanie oceny stopnia ich zanieczyszczenia i zgodności z
ustaleniami zawartymi w pozwoleniu wodnoprawnym, w którym określa się wartości
zanieczyszczeń z uwzględnieniem wymagań określonych w załączniku nr 2 do roz-
porządzenia Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia
5 listopada 1991 r. w sprawie klasyfikacji wód oraz warunków, jakim powinny odpo-
wiadać ścieki wprowadzane do wód i do ziemi (Dz.U. Nr 116, poz. 503). W opinii re-
wizji nadzwyczajnej, kara pieniężna jest przy tym dodatkową sankcją ekonomiczną
za wprowadzanie do wód lub do ziemi ścieków i jest ona nakładana niezależnie od
obowiązku uiszczania opłaty za szczególne korzystanie z wód i urządzeń wodnych.
Ponadto, w rewizji nadzwyczajnej podkreślono także, że w rozpoznawanej sprawie
decyzja Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Katowicach z dnia 6
lutego 1996 r., mocą której ustalono skarżącemu łączną karę pieniężną za okres od
dnia 27 lutego 1995 r. do dnia 31 grudnia 1995 r., wydana została na podstawie
obowiązującego wówczas § 8 ust. 1 i ust. 4 rozporządzenia w sprawie ustalania kar z
1995 r. i sumowała ona kary wymierzone skarżącemu trzema wcześniejszymi decy-
zjami (z dnia 26 czerwca 1995 r., z dnia 8 listopada 1995 r. oraz z dnia 21 grudnia
1995 r.) wydanymi na podstawie § 2 pkt 1 rozporządzenia w sprawie kar pieniężnych
z 1991 r., od których skarżący się nie odwołał.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rewizja nadzwyczajna jest zasadna.
Stosownie do wyraźnej dyspozycji art. 53 ust. 1 i ust. 2 pkt 2 Prawa wodnego,
wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi ma znamiona prawne szczególnego ko-
rzystania z wód, które wymaga uprzedniego uzyskania pozwolenia wodnoprawnego.
Równocześnie art. 56 ust. 1 Prawa wodnego stanowi, że z tytułu szczególnego ko-
rzystania z wód pobierana jest opłata. Jeżeli więc określony podmiot zrzuca ścieki do
wody lub do gruntu, to oznacza, że faktycznie korzysta on w sposób szczególny z
4
wód i z tego tytułu powinna mu zostać naliczona stosowna opłata. Ponieważ opłata
ta stanowi należność z tytułu faktycznego korzystania z wód w sposób szczególny,
pobierana jest także w sytuacji, gdy określony podmiot czyni to bez wymaganego
pozwolenia wodnoprawnego. Z kolei art. 130 ust. 1 Prawa wodnego stanowi, że za-
kładom, rozumianym jako jednostki organizacyjne (art. 18 ust. 1 pkt 2 Prawa wodne-
go), wymierza się karę pieniężną za wprowadzanie do wód lub do ziemi ścieków „nie
odpowiadających wymaganym warunkom”. Przy czym przez zadośćuczynienie
„wymaganym warunkom” należy w tym wypadku rozumieć zarówno ustawowy obo-
wiązek uprzedniego uzyskania pozwolenia wodnoprawnego na wprowadzanie ście-
ków do wód lub do ziemi (art. 53 ust. 2 pkt 2 Prawa wodnego), jak i obowiązek przes-
trzegania skonkretyzowanych już w samym pozwoleniu wodnoprawnym wymagań,
którym muszą odpowiadać wprowadzane do wód lub do ziemi ścieki. Natomiast
zasady i tryb ustalania tych kar pieniężnych za naruszanie tak rozumianych
„wymaganych warunków” określa Rada Ministrów w drodze rozporządzenia (art. 130
ust. 6 Prawa wodnego w związku z § 1 i § 2 rozporządzenia w sprawie kar pienięż-
nych z 1991 r. oraz § 1, § 2 i § 8 rozporządzenia w sprawie ustalania kar pieniężnych
z 1995 r.). Oznacza to, że: po pierwsze – kary pieniężne (odmiennie aniżeli opłaty)
wymierzane są nie z tytułu samego korzystania z wód, polegającego na wprowadza-
niu ścieków do wód lub do ziemi, ale z tej przyczyny, że określony zakład korzysta z
wód w sposób naruszający wymagane prawem warunki, bowiem albo czyni to w
ogóle bez wymaganego pozwolenia wodnoprawnego, albo też z naruszeniem usta-
lonych w pozwoleniu prawnym wymagań (por. także uchwałę składu siedmiu sę-
dziów Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 11 października 1999 r. - OPS
8/99, ONSA z 2000 r. Nr 1, poz. 4). W konsekwencji, zakład, który wprowadza ścieki
do wód lub do ziemi bez wymaganego pozwolenia wodnoprawnego, obowiązany jest
ponosić nie tylko opłatę za szczególne korzystanie z wód (art. 56 ust. 1 Prawa wod-
nego), lecz także karę pieniężną za wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi z
naruszeniem wymaganych warunków (art. 130 ust. 1 i ust. 6 Prawa wodnego). Dlate-
go w rewizji nadzwyczajnej trafnie zarzucono, że w rozpoznawanej sprawie zaskar-
żony wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego wydany został z rażącym narusze-
niem art. 130 ust. 1 i ust. 6 Prawa wodnego w związku z obowiązującymi w chwili
wydawania zaskarżonych decyzji przepisami § 8 ust. 1 i ust. 4 rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 20 czerwca 1995 r. w sprawie zasad i trybu ustalania kar pienięż-
nych za naruszanie warunków, jakim powinny odpowiadać ścieki wprowadzane do
5
wód lub do ziemi, oraz współczynników różnicujących wysokość kar pieniężnych
(Dz.U. Nr 79, poz. 400 ze zm.).
Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Najwyższy na podstawie art. 236 ust. 2
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz.
483) oraz art. 39315
KPC w związku art. 10 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie
Kodeksu postępowania cywilnego, rozporządzeń Prezydenta Rzeczypospolitej -
Prawo upadłościowe i Prawo o postępowaniu układowym, Kodeksu postępowania
administracyjnego, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz niektó-
rych innych ustaw (Dz.U. Nr 43, poz. 189 ze zm.) orzekł, jak w sentencji.
========================================