Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 7 września 2000 r.
I PKN 13/00
Szczególna ochrona trwałości stosunku pracy radnego wynikająca z art.
25 ust. 2 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (jednolity tekst:
Dz.U. z 1996 r. Nr 13, poz. 74 ze zm.) nie była wyłączona (art. 411
KP) w przy-
padku wypowiedzenia dokonanego przed dniem 30 czerwca 1999 r. pracowni-
kowi przejętemu w trybie ustawy z dnia 13 października 1998 r. Przepisy wpro-
wadzające ustawy reformujące administrację publiczną (Dz.U. Nr 133, poz. 872
ze zm.).
Przewodniczący SSN Jadwiga Skibińska-Adamowicz (sprawozdawca), Sę-
dziowie SN: Józef Iwulski, Kazimierz Jaśkowski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 7 września 2000 r. sprawy z powódz-
twa Zdzisława K. przeciwko Starostwu Powiatowemu w Ł. o uznanie za bezskutecz-
ne wypowiedzenia umowy o pracę, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Okrę-
gowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 5 październi-
ka 1999 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Zdzisław K. w pozwie przeciwko Starostwu Powiatowemu w Ł. żądał uznania
za bezskuteczne wypowiedzenia umowy o pracę, gdyż pracodawca nie uległ likwida-
cji, zaś powód jako pracownik korzystał ze szczególnej ochrony trwałości stosunku
pracy, ponieważ był radnym Rady Miejskiej w Ł., a Rada ta nie wyraziła zgody na
rozwiązanie stosunku pracy.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Łomży wyrokiem z dnia 21 maja 1999 r. oddalił
powództwo. Ustalił, że powód, który był od 1986 r. pracownikiem mianowanym
Urzędu Wojewódzkiego w Ł., pismem z dnia 12 listopada 1998 r. został poinformo-
2
wany przez Dyrektora Generalnego tego Urzędu, iż od dnia 1 stycznia 1999 r. stanie
się pracownikiem Starostwa Powiatowego w Ł. na podstawie art. 52 ust. 1 ustawy z
dnia 13 października 1998 r. - Przepisy wprowadzające ustawy reformujące admini-
strację publiczną (Dz.U. Nr 133, poz. 872 ze zm.). W dniu 8 lutego 1999 r. Starosta
rozwiązał z powodem stosunek pracy z zachowaniem trzymiesięcznego wypowie-
dzenia, tj. ze skutkiem na dzień 31 maja 1999 r. Jako przyczynę tej decyzji wskazał
likwidację Wojewódzkiego Urzędu w Ł., wynikającą z wprowadzenia reformy admini-
stracji publicznej oraz wynik dokonanej analizy zatrudnienia, równoznaczny z bra-
kiem możliwości przeniesienia powoda na inne stanowisko w Starostwie Powiato-
wym. Powód był od dnia 11 października 1986 r. radnym Rady Miejskiej w Ł. Pis-
mem z dnia 15 stycznia 1999 r. Starosta wystąpił do tej Rady z wnioskiem o wyra-
żenie zgody na rozwiązanie z powodem stosunku pracy. W piśmie z dnia 8 lutego
1999 r. organ ten poinformował stronę pozwaną o swoim negatywnym stanowisku.
Mimo to Sąd Rejonowy uznał, że nie było przeszkód do rozwiązania z powodem sto-
sunku pracy. Zgodnie bowiem z art. 58 ust. 3 wymienionej wyżej ustawy, w razie wy-
powiedzenia przez pracodawcę stosunku pracy przed dniem 30 czerwca 1999 r.,
przepis art. 411
KP stosuje się odpowiednio. Oznacza to, że gdy przyczyną wypowie-
dzenia było ogłoszenie upadłości pracodawcy lub jego likwidacja, wypowiedzenie nie
wymagało ani uzasadnienia ani konsultacji związkowej. Przepis art. 58 ust. 3 ustawy
wyłączył bowiem wszelką ochronę przed rozwiązaniem stosunku pracy z pracowni-
kami dotychczasowych urzędów wojewódzkich. Ze względu zatem na powyższe
unormowanie Sąd Okręgowy stwierdził, że powództwo o uznanie za bezskuteczne
rozwiązania stosunku pracy nie mogło być uwzględnione. Postępowanie w sprawie
wykazało bowiem, że dotychczasowy pracodawca powoda - Urząd Wojewódzki w Ł.
został zlikwidowany w ten sposób, że wszedł w skład P. Urzędu Wojewódzkiego.
Przestał więc istnieć w sensie podmiotowym i stracił możliwość zatrudniania pracow-
ników. Dlatego właśnie powód wraz z siedmioma pracownikami zatrudnionymi w
Wojewódzkim Inspektoracie Obrony Cywilnej Urzędu Wojewódzkiego w Ł. został
skierowany do pracy w Starostwie Powiatowym. Tutaj jednak okazało się, że nie ma
możliwości dalszego jego zatrudniania, gdyż zadania z zakresu obronności są reali-
zowane w poszczególnych wydziałach Starostwa i nie zachodziła potrzeba zatrud-
nienia dodatkowego pracownika w celu ich wykonywania.
Sąd Okręgowy w Białymstoku wyrokiem z dnia 5 października 1999 r. oddalił
apelację powoda kwestionującą stanowisko Sądu Rejonowego, jakoby radnemu nie
3
przysługiwała ochrona przed rozwiązaniem stosunku pracy przewidziana w ustawie z
dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym oraz ocenę tego Sądu, jakoby przy-
czyny wypowiedzenia powodowi stosunku pracy były rzeczywiste i obiektywne.
Sąd drugiej instancji przede wszystkim stwierdził, że ustalenia dokonane przez
Sąd Rejonowy okazały się trafne. Ponadto podkreślił, że zmiana pracodawcy przewi-
dziana w ustawie z dnia 13 października 1998 r. - Przepisy wprowadzające ustawy
reformujące administrację publiczną została inaczej uregulowana niż w Kodeksie
pracy. Ustawa bowiem nie zawiera odesłania do stosowania art. 231
tego Kodeksu i
przewiduje wprost możliwość wypowiedzenia pracownikowi stosunku pracy, zwal-
niając zarazem pracodawcę z obowiązku stosowania art. 38, art. 39 i art. 41 KP oraz
przepisów szczególnych ustanawiających szczególną ochronę przed wypowiedze-
niem i rozwiązaniem stosunku pracy. Nie miał więc zastosowania w sprawie art. 25
ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym i wynikający z niego warunek zgody Rady
Miejskiej w Ł. na wypowiedzenie powodowi stosunku pracy.
W kasacji od powyższego wyroku opartej na obydwu podstawach przewidzia-
nych w art. 3931
KPC powód zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.
art. 8, art. 232
§ 1, art. 30 § 4, art. 411
§ 1 i art. 45 § 1 KP oraz art. 25 ust. 2 ustawy z
dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, a także art. 58 ust. 3 ustawy z dnia 13
października 1998 r. Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację pub-
liczną, jak również naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 233 w związku z art.
251 oraz art. 378 § 2 zdanie ostatnie KPC, wskutek zaniechania przez Sąd Okręgo-
wy wszechstronnego wyjaśnienia sprawy i tym samym nierozpoznanie jej istoty.
Wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu
do ponownego rozpoznania.
Zdaniem skarżącego, błędny jest pogląd Sądu Okręgowego, jakoby regulacja
zawarta w ustawie z dnia 13 października 1998 r. wykluczała stosowanie przepisów
Kodeksu pracy. Przeciwnie, art. 57 ust. 2 ustawy zawiera odesłanie do tego Kodek-
su, w tym także do jego art. 231
§ 4. Dlatego Sąd Okręgowy bez uzasadnienia praw-
nego przyjął, że powód nie mógł się stać pracownikiem Starostwa Powiatowego w
trybie art. 231
KP, natomiast nabycie z mocy prawa statusu pracownika tego Staro-
stwa sprawiło, że kontrolą Sądu Okręgowego powinna być objęta kwestia istnienia
rzeczywistej i zasadnej przyczyny wypowiedzenia umowy o pracę. Nie mogła zaś być
uznana za taką przyczynę likwidacja Urzędu Wojewódzkiego w Ł., gdyż pracodawcą
powoda rozwiązującym z nim stosunek pracy było Starostwo Powiatowe, a ten pra-
4
codawca nie uległ likwidacji. Z tego względu Sąd Okręgowy nie mógł przyjąć, że w
stosunku do powoda została wyłączona szczególna ochrona jego stosunku pracy
jako radnego, gdyż art. 411
KP nie miał w sprawie zastosowania. Skoro więc ochrona
stosunku pracy powoda jako radnego nie została wyłączona, a Rada Miejsca w Ł. nie
wyraziła zgody na rozwiązanie stosunku pracy, stosunek ten mógł wygasnąć dopiero
dnia 30 czerwca 1999 r. Wcześniejsze jego rozwiązanie nie zasługiwało na aprobatę,
gdyż powód „stracił możliwość kontynuowania zatrudnienia w ramach umacniania
struktur władzy i administracji publicznej”, co należało uznać za niemożliwe do zaak-
ceptowania z punktu widzenia art. 8 KP.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja okazała się zasadna. Na podstawie art. 52 ust. 1 ustawy z dnia 13
października 1998 r. – Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację
publiczną powód, który był pracownikiem Urzędu Wojewódzkiego w Ł., stał się z
mocy prawa z dniem 1 stycznia 1999 r. pracownikiem Starostwa Powiatowego w Ł.
Sytuację prawną pracowników reformowanych urzędów administracji rządowej i sa-
morządowej uregulował przede wszystkim art. 58 tej ustawy, wprowadzając jako za-
sadę wygaśnięcie stosunków pracy pracowników dotychczasowych urzędów woje-
wódzkich, urzędów rejonowych i zamiejscowych jednostek tych urzędów mających
siedziby na obszarze powiatu oraz innych organów i jednostek wymienionych w art.
54-56 ustawy, jeżeli przed dniem 31 maja 1999 r. pracownikom tym nie zostały za-
proponowane nowe warunki pracy i płacy na dalszy okres. Jeżeli propozycja taka nie
została przez pracownika przyjęta, do wygaśnięcia stosunku pracy dochodzi do dnia
15 czerwca 1999 r. (ust. 1). Jednocześnie w art. 58 ust. 3 ustawy ustawodawca
przewidział możliwość wcześniejszego, tj. przed dniem 30 czerwca 1999 r., rozwią-
zania przez nowego pracodawcę stosunku pracy za wypowiedzeniem, stanowiąc
zarazem, że „Przepis art. 411
Kodeksu pracy stosuje się odpowiednio”. Powyższe
zastrzeżenie oznacza, że chociaż ustawodawca dopuścił wcześniejsze wypowiedze-
nie stosunku pracy jako wyjątek od zasady wygaśnięcia stosunków pracy z dniem 30
czerwca 1999 r. – to jednak odstąpił od regulacji znamiennych dla tego sposobu
rozwiązania stosunku pracy, takich na przykład, jak obowiązek konsultacji rozwiąza-
nia umowy o pracę (stosunku pracy) z reprezentującą pracownika zakładową organi-
zacją związkową (art. 38 KP) lub też zakaz wypowiedzenia umowy o pracę pracow-
5
nikowi, któremu brakuje do osiągnięcia wieku emerytalnego nie więcej niż dwa lata,
jeżeli taki okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury (art. 39
KP), jak również od wzmożonej ochrony pracowników przed wypowiedzeniem lub
rozwiązaniem stosunku pracy wynikającej z przepisów szczególnych. Do tych prze-
pisów należy zaliczyć między innymi art. 25 ust. 2 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o
samorządzie gminnym (tekst jednolity: Dz.U. z 1996 r. Nr 13, poz. 74 ze zm.), na
który powołał się powód.
Regulacja zawarta w art. 58 ust. 3 wymienionej ustawy była przedmiotem ba-
dania Trybunału Konstytucyjnego z punktu widzenia jej zgodności z Konstytucją,
zwłaszcza w zakresie, w jakim przepis ten nakazał odpowiednie stosowanie art. 411
KP do rozwiązania przez pracodawcę za wypowiedzeniem stosunku pracy przed
terminem jego wygaśnięcia z mocy prawa. W wyroku z dnia 13 marca 2000 r., sygn.
akt K. 1/99, Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 58 ust. 3 ustawy z dnia 13 paź-
dziernika 1998 r. – Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację pub-
liczną w zakresie, w jakim nakazuje odpowiednie stosowanie art. 411
Kodeksu pracy,
jest niezgodny z art. 12 i art. 32 Konstytucji RP oraz art. 11 Konwencji nr 87 MOP
dotyczącej wolności związkowej i ochrony praw związkowych, przyjętej w San
Francisco w dniu 9 lipca 1948 r. (Dz.U. z 1958 r. Nr 29, poz. 125). W uzasadnieniu
powyższego wyroku Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że art. 58 ust. 3 ustawy sta-
nowi istotne odstępstwo od zasady przyjętej w jej art. 58 ust. 1, która to zasada już
sama w sobie stanowi rozwiązanie nadzwyczajne i możliwe do zastosowania tylko w
wyjątkowych sytuacjach. O ile jednak ze względu na dokonywaną reformę admini-
stracji publicznej prowadzoną na tak dużą skalę Trybunał Konstytucyjny ocenił jako
usprawiedliwione rozwiązanie przewidziane w art. 58 ust. 1 ustawy, polegające na
wygaśnięciu stosunków pracy z mocy prawa, zakładające wszakże jednakowe trak-
towanie wszystkich pracowników, a zarazem stanowiące lex specialis w stosunku do
rozwiązań zawartych w Kodeksie pracy, o tyle uznał za nieuprawnione zniesienie
zagwarantowanej przez prawo ochrony stosunków pracy w sytuacjach, które nie po-
legają na ogłoszeniu upadłości pracodawcy lub na jego likwidacji. Podkreślił, że art.
411
KP odnosi się tylko do pełnej i ostatecznej likwidacji zakładu pracy, a więc do
takiej sytuacji, w której żaden inny zakład nie staje się faktycznym następcą zlikwi-
dowanego zakładu pracy. Tymczasem pracownicy dotychczasowych urzędów wo-
jewódzkich, urzędów rejonowych i zamiejscowych jednostek tych urzędów, a także
innych urzędów i jednostek organizacyjnych rządowej administracji ogólnej stali się z
6
dniem 1 stycznia 1999 r. pracownikami urzędów wskazanych w ustawie. Nastąpiło
zatem przejęcie tychże pracowników przez nowo utworzone urzędy, a to wyklucza
możliwość zastosowania art. 411
KP.
Stosownie do art. 190 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej orzeczenia Trybu-
nału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Na
mocy powyższego przepisu należało zatem przyjąć, że rozstrzygnięcie Trybunału
Konstytucyjnego zawarta w jego wyroku z dnia 13 marca 2000 r., K 1/99, było wią-
żące także dla Sądu Najwyższego. Wobec tego powinna również stanowić podstawę
rozstrzygnięcia w sprawie. Sąd Najwyższy uznał przy tym, że niezgodność art. 58
ust. 3 zdania drugiego omawianej ustawy z przepisami Konstytucji wskazanymi w
wyroku Trybunału Konstytucyjnego należy odnieść nie tylko do sfery praw pracowni-
czych wynikających z art. 38, art. 39 i art. 41 KP, ale także do uprawnień pracowni-
czych przewidzianych w przepisach szczególnych. Skoro bowiem zadania i kompe-
tencje dotychczasowych urzędów wojewódzkich, urzędów rejonowych oraz innych
urzędów i jednostek organizacyjnych wchodzących w skład rządowej administracji
ogólnej zostały przejęte – wraz z pracownikami – przez urzędy wskazane w ustawie,
to tego rodzaju sytuacja nie stwarza podstaw do stosowania art. 411
KP i tym samym
do wyłączenia ochrony pracowników przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem sto-
sunku pracy przewidzianej również w przepisach szczególnych. Art. 411
KP, dopusz-
czając bowiem niestosowanie przepisów ochronnych wobec pracowników likwidowa-
nego bądź postawionego w stan upadłości pracodawcy, nie czyni rozróżnień między
przepisami zawartymi w Kodeksie pracy a przepisami zamieszczonymi poza nim.
Zatem stwierdzenie, że strona pozwana nie spełniła wymagań przewidzianych
w art. 411
KP, musiało doprowadzić do wniosku, że w stosunku do pracowników, z
którymi zamierzała rozwiązać stosunek pracy za wypowiedzeniem przed jego wyga-
śnięciem z mocy prawa, tj. przed dniem 30 czerwca 1999 r., nie przestały obowiązy-
wać przepisy zapewniające im szczególną ochronę przed wypowiedzeniem lub roz-
wiązaniem umowy o pracę. W konsekwencji należało uznać, że postępowanie strony
pozwanej, polegające na nieuzyskaniu zgody Rady Miejskiej w Ł. na rozwiązanie z
powodem, jako radnym tej Rady, stosunku pracy, stanowiło naruszenie art. 25 ust. 2
ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym. Trafny więc okazał się za-
rzut skarżącego, że również Sąd Okręgowy naruszył powyższy przepis, gdyż jako
zgodne z prawem ocenił wypowiedzenie powodowi stosunku pracy, a ponadto rozs-
trzygnął o jego roszczeniu z pominięciem art. 45 § 1 KP. Słuszny także okazał się
7
zarzut naruszenia art. 231
§ 1 i art. 411
KP. Przyczyny powyższej oceny wynikają z
wcześniejszej części uzasadnienia.
Konkludując, należało stwierdzić, że wykazane w kasacji naruszenie wymie-
nionych w niej przepisów stanowiło wystarczającą podstawę do uwzględnienia kasa-
cji. Zbędne zatem stało się omawianie pozostałych jej zarzutów, zwłaszcza dotyczą-
cych przepisów postępowania, skoro stan faktyczny sprawy był niesporny i wyczer-
pująco ustalony.
Z tych względów stosownie do art. 39313
§ 1 KPC Sąd Najwyższy orzekł jak w
sentencji wyroku.
========================================