Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 21 WRZEŚNIA 2000 R.
( WKN 22/2000 )
a) W postępowaniu o odtworzenie zaginionych lub zniszczonych akt
sprawy ( rozdział 18 k.p.k. ), osoba przeciwko której dana sprawa toczyła się,
nie ma statusu „ oskarżonego ” i w związku z tym nie odnoszą się do niej
gwarancje procesowe przewidziane ustawą dla oskarżonego, a zatem i
obowiązek wyznaczenia obrońcy z urzędu w wypadkach wskazanych w art. 81
k.p.k.
b) Postanowienie sądu co do odtworzenia zaginionych lub zniszczonych
akt sprawy ( art. 165 § 1 k.p.k. ) nie jest orzeczeniem kończącym postępowanie
sądowe w rozumieniu art. 521 k.p.k.
Przewodniczący : Sędzia SN płk S. Kosmal
Sędziowie SN : płk W. Maciak, płk J. ( sprawozdawca )
Prokurator Naczelnej Prokuratury Wojskowej : ppłk J. Ciepłowski
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 21 września 2000 r. sprawy Czesława P.,
skazanego za popełnienie przestępstwa określonego w art. 286 § 1 k.k. z 1932 r.
i innych, z powodu kasacji, wniesionej przez Ministra Sprawiedliwości –
Prokuratora Generalnego na korzyść od postanowienia b. Sądu Okręgu
Wojskowego w B. z dnia 28 lutego 1994 r. częściowo odtwarzającego akta
sprawy karnej b. Wojskowego Sądu Okręgowego w Ł.
k a s a c j ę o d d a l i ł.
U z a s a d n i e n i e
Powołanym na wstępie postanowieniem b. Sądu Okręgu Wojskowego w
B. z dnia 28 lutego 1994 r. częściowo odtworzono akta sprawy karnej
b. Wojskowego Sądu Okręgowego w Ł. dotyczące Czesława P. przez ustalenie,
że :
1) „ wyrokiem b. Wojskowego Sądu Okręgowego w Ł. z dnia 7 czerwca
1946 r., wówczas szeregowy Czesław P. został skazany z a czyny :
2
- na podstawie art. 286 § 1 k.k. na 1 rok więzienia,
- na podstawie art. 160 k.k. na 1 rok więzienia,
- na mocy art. 9 Dekretu o ochronie Państwa z dnia 30.10.1944 na 1 rok
więzienia,
- na zasadzie art.. 7 Dekretu o ochronie Państwa z dnia 30. 10. 1944 r.
na 1 rok więzienia,
2) czyny, za które skazano szeregowego Czesława P. polegały
odpowiednio na tym, że :
- z art. 286 § 1 k.k. – przekroczył swą władzę działając na szkodę
interesu prywatnego przez zmuszenie Stanisławy N. do wydania
tytułem bezprawnej rekwizycji 1 kg jęczmienie dla służbowego konia,
- z art. 160 k.k. – przyjął 2500 zł uzyskanych za pomocą przestępstwa
dokonanego na osobie rzeźnika o nieustalonym nazwisku,
- - zabrał celem przywłaszczenia Leonowi F. 400 zł, buty filcowe i
worek siana, tj. z art. 9 Dekretu o ochronie Państwa,
- przeszkodził czynnościom urzędowym milicjanta Franciszka F.,
zmierzającym do odebrania od radzieckich żołnierzy wozu należącego
do Józefa R., tj. z art. 8 Dekretu o ochronie Państwa,
3) w miejsce wymierzonych kar jednostkowych b. Wojskowy Sąd
Okręgowy w Ł. wymierzył Czesławowi P. karę łączną 1 roku więzienia,
4) zaliczając na poczet kary okres tymczasowego aresztu od dnia 2. 12.
1945 r. do dnia 8. 06. 1946 r.,
5) postanowieniem Wojskowej Prokuratury Garnizonowej w Ł. z dnia 14.
03. 1947 r. w myśl art. 5 § 1 ust. 1 lit. a i art. 6 § 1 ust. 1 ustawy amnestyjnej z
dnia 22.02.1947 r. – karę darowano ”,
stwierdzając przy tym, że odtworzenie akt w pozostałym zakresie jest
niemożliwe.
Sąd ten uznał, że zakres odtworzenia akt jest wystarczający do
rozpoznania wniosku skazanego o stwierdzenie nieważności orzeczenia w trybie
3
ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych
wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu
Państwa Polskiego.
Postanowienie powyższe uprawomocniło się w pierwszej instancji.
Obecnie Minister Sprawiedliwości – Prokurator Generalny wniósł kasację
na korzyść Czesława P., w której zawarł zarzut rażącego naruszenia prawa do
obrony, tj. art. 79 § 1 pkt 3 k.p.k., polegającego na przeprowadzeniu
postępowania bez udziału obrońcy z urzędu, pomimo istnienia uzasadnionych
wątpliwości, co do poczytalności wnioskodawcy Czesława P., a więc uchybienia
wymienionego w art. 439 § 1 pkt 6 k.p.k.
Na tej podstawie autor kasacji wniósł o uchylenie zaskarżonego
postanowienia b. Sądu Okręgu Wojskowego w B. z dnia 28 lutego 1994 r.
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Wojskowemu Sądowi
Garnizonowemu w W., jako właściwemu.
Po wysłuchaniu przedstawiciela Naczelnej Prokuratury Wojskowej oraz
wyznaczonego z urzędu obrońcy, zgodnie popierających kasację, Sąd
Najwyższy zważył co następuje.
Kasacja nie jest zasadna.
1. Postępowanie o odtworzenie zaginionych lub zniszczonych akt jest
typowym postępowaniem pomocniczym, tj. takim, które ma charakter służebny
w stosunku do postępowania samoistnego, jakim jest postępowanie w zakresie
tzw. głównego nurtu procesu, mające za przedmiot kwestię odpowiedzialności
prawnej oskarżonego za zarzucany mu czyn przestępny ( zob. M. Cieślak :
Polska Procedura Karna. Podstawowe założenia teoretyczne, wyd. 3 Warszawa
1984 r., s. 71 – 72 ).
Jeśli postępowanie to nie wykazuje cech tzw. postępowania głównego,
którego celem jest rozstrzygnięcie zagadnienia winy oraz kary dla oskarżonego,
to przechodząc do oceny merytorycznej skargi kasacyjnej stwierdzić należy, iż
4
jej autor błędnie zinterpretował treść przepisów prawa, których naruszenie
zarzucono w tejże kasacji.
Nie ulega wątpliwości fakt, że punktem wyjściowym dla oceny
argumentów kasacji jest prawidłowe ustalenie statusu procesowego osoby
ubiegającej się o odtworzenie zniszczonych lub zaginionych akt sprawy karnej,
w której występował on w roli oskarżonego, a następnie skazanego.
Nie sposób negować twierdzenia, że o procesowym statusie osoby
uprzednio represjonowanej, ubiegającej się o odtworzenie zniszczonych lub
zaginionych akt decyduje w tej sprawie fakt istnienia prawomocnego orzeczenia
b. Sądu Okręgu Wojskowego w B. z dnia 28 lutego 1994 r. częściowo
odtwarzającego akta. Wszak w sprawie tej Czesław P. występował w
charakterze „ wnioskodawcy ”, dążącego do urzeczywistnienia swoich
uzasadnionych interesów tj. chęci wszczęcia postępowania rehabilitacyjnego
przewidzianego we wspomnianej wyżej ustawie z dnia 23 lutego 1991 r.
Tak więc status takiej osoby należy ujmować w sposób odzwierciedlający
charakter danego postępowania przed sądem. W postępowaniu tym chodzi
wszak o wytworzenie przez sąd nowych akt sprawy w zakresie
odzwierciedlającym uprzednie postępowanie karne. Chodzi to bowiem o
ponowne ustalenie nazwy sądu, opisu czynu, jego kwalifikacji prawnej,
wymierzonych kar lub środków karnych, czasookresu odbywania kary przez
skazanego, a także w miarę możliwości odtworzenie ustaleń faktycznych
stanowiących podstawę rozstrzygnięcia.
Jest wobec tego poza sporem to, że „ wnioskodawca ” w tego rodzaju
sprawie zazwyczaj występuje w charakterze świadka. Nigdy zaś nie będzie
oskarżonym. Tak też było w niniejszej sprawie, bowiem sąd przesłuchał
wnioskodawcę Czesława P. w charakterze świadka. W świetle powyższego
należy stwierdzić, że o statusie osoby w postępowaniu przed sądem karnym
decydować będzie charakter tego postępowania oraz występowanie w nim tej
osoby w konkretnej roli określonej szczegółowymi przepisami postępowania
5
karnego. Jeśli w postępowaniu o odtworzenie zniszczonych lub zaginionych akt
sprawy karnej wnioskodawcą była osoba uprzednio represjonowana, to brak jest
jakichkolwiek podstaw do nadawania jej statusu „ oskarżonego ” i wynikających
zeń wszelkich gwarancji procesowych. Stąd pogląd autora kasacji jakoby
postępowanie o odtworzenie zniszczonych lub zaginionych akt mające na
ostatecznym celu wzruszenie prawomocnego orzeczenia skazującego lub
umarzającego postępowanie karne wobec takiej osoby określało jej status na
równi z gwarancjami procesowymi przysługującymi oskarżonemu, nie może
być akceptowany.
Żadne z przytoczonych w kasacji orzeczeń Sądu Najwyższego nie
podważają zrekapitulowanej wyżej argumentacji, ani wywodów określających
kryteria statusu osoby ubiegającej się o odtworzenie zniszczonych lub
zaginionych akt. Dotyczą one zupełnie innych sytuacji. Istota problemu
związanego z określeniem prawidłowego statusu osoby w postępowaniu karnym
zawsze będzie wywoływała określone konsekwencje procesowe prowadzące do
niezmiennej optyki ocen.
Powyższe rozważania uzasadniają pogląd, że przepisy rozdziału 18 k.p.k.
odnoszące się do postępowania w sprawie o odtworzenie zaginionych lub
zniszczonych akt, nie dają podstaw do zrównania statusu osoby wnioskującej o
odtworzenie tych akt w celu urzeczywistnienia uzasadnionego interesu ze
statusem „ oskarżonego ” wraz z przysługującymi mu gwarancjami
procesowymi.
Kończąc ten wątek rozważań stwierdzić wypada, że odmienny status
„ oskarżonego ” oraz „ wnioskodawcy ” występującego w roli „ świadka ” w
postępowaniu o odtworzenie akt sprawy karnej wyklucza możliwość stosowania
wobec tego ostatniego katalogu gwarancji procesowych zastrzeżonych w
procedurze karnej wyłącznie dla „ oskarżonego ”. Formułowanie zatem w
kasacji – na tej podstawie – zarzutu o rażącym naruszeniu przepisów
6
postępowania karnego, nie znajduje uzasadnienia i dlatego kasacja ta podlega
oddaleniu.
II. W sprawie tej istnieje druga podstawa sprzeciwiająca się
uwzględnieniu kasacji. Unormowanie art. 521 k.p.k. upoważnia Ministra
Sprawiedliwości – Prokuratora Generalnego, a także Rzecznika Praw
Obywatelskich do wniesienia kasacji od każdego prawomocnego orzeczenia
kończącego postępowanie sądowe, a więc bez względu na to, w jakim trybie i
przez jaki sąd zostało ono wydane. Kasacja składana w tym trybie przysługuje
zarówno od orzeczenia merytorycznego ( tj. „ co do istoty sprawy ” ), jak i od
orzeczenia formalnego, jeśli tylko prawomocnie kończyło ono postępowanie
sądowe.
W odniesieniu do niektórych rodzajów orzeczeń mogą powstawać
wątpliwości, czy są to „ orzeczenia kończące postępowanie sądowe ” w
rozumieniu art. 521 k.p.k.
W literaturze pojawił się pogląd, że w odniesieniu do postanowień
kończących postępowanie wykonawcze o dopuszczalności kasacji decyduje to,
czy dane orzeczenie powoduje trwałe przekształcenie sposobu i trybu
wykonania kary ( zob. W. Grzeszczyk : Kasacja w procesie karnym, Warszawa
1996 r., s. 23 ).
Również w orzecznictwie Sądu Najwyższego pojawiły się poglądy
wyjaśniające prawny charakter „ orzeczenia odtwarzającego zniszczone lub
zaginione akta sprawy karnej ”.
Sąd Najwyższy w kilku orzeczeniach wyraźnie wskazał, że postępowanie
mające na celu odtworzenie zaginionych lub zniszczonych akt ma charakter
sprawozdawczy wykluczające jakąkolwiek ingerencję w meritum sprawy
( postanowienie z dnia 8 czerwca 1993 r., sygn. WZ 97/93, OSNKW 1993
Nr 9 –10, poz. 58 ).
W innym postanowieniu Sąd Najwyższy zawarł trafną i aktualną w
odniesieniu do kasacji tezę, że „ Jeżeli odtworzenie zniszczonych akt sprawy
7
karnej, dokonane dla potrzeb postępowania o stwierdzenie nieważności
orzeczenia przewidzianego przepisami ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o
uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za
działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego ( Dz. U. Nr 34, poz.
149 z późn. zm. ) okaże się niewystarczające do rozpoznania rewizji
nadzwyczajnej ( np. z braku opisu czynu przypisanego skazanemu ), Sąd
Najwyższy może – gdy są widoki na odtworzenie materiałów sprawy „ w
częściach niezbędnych do rozpoznania rewizji ( art. 146 [ ob. 161 ] k.p.k. ) –
zlecić właściwemu sądowi przeprowadzenie drugiego ( dodatkowego )
postępowania uregulowanego przepisami rozdziału 18 [ ob. także 18 ] k.p.k. ”
( zob. postanowienie z dnia 27 czerwca 1995 r. sygn. WRN 59/95, OSNKW
1995, Nr 9 – 10, poz. 72 ).
Skoro orzeczenie sądowe odtwarzające zniszczone lub zaginione akta
sprawy karnej można uzupełnić lub ponowić dla potrzeb postępowania
kasacyjnego, wznowienia postępowania albo do wykonania orzeczenia, to
niepodobna uważać je za „ kończące postępowanie sądowe ” w rozumieniu art.
521 k.p.k. Prawnoprocesowa istota takiego orzeczenia jest określona przez to, że
odtworzenie akt sprawy karnej ( w jakimkolwiek zakresie ), nie stwarza trwałej
sytuacji prawnej, bo następuje tylko na określone zapotrzebowanie i „ w celu
urzeczywistnienia innych uzasadnionych interesów stron.
Skoro tak, to z przytoczonych powodów należało tę kasację pozostawić
bez rozpoznania na podstawie art. 531 § 1 k.p.k.
III. W wypadku zbiegu dwóch różnych podstaw procesowych
rozstrzygających kasację – tj. jej oddalenie ( art. 537 §1 k.p.k. ) lub
pozostawienia bez rozpoznania ( art. 531 § 1 k.p.k. ), Sąd Najwyższy powinien
w orzeczeniu przyjąć formułę o oddaleniu kasacji jako wywołującą najdalej
idące skutki prawne.
Mając powyższe okoliczności na uwadze, Sąd Najwyższy orzekł jak na
wstępie.
8