Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 22 listopada 2000 r.
II UKN 65/00
Okres zatrudnienia obywatela polskiego w Belgii w charakterze nauko-
wego pracownika najemnego wynagradzanego ze środków publicznych
belgijskiego skarbu państwa w ramach szczególnego systemu zaopatrzenia
funkcjonariuszy służb publicznych, nie podlega zaliczeniu do okresu ubezpie-
czenia przy ustalaniu lub uzyskaniu prawa do emerytury z polskiego systemu
ubezpieczeń społecznych.
Przewodniczący SSN Beata Gudowska, Sędziowie SN: Zbigniew Myszka
(sprawozdawca), Jadwiga Skibińska-Adamowicz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 22 listopada 2000 r. sprawy z wniosku
Henryka T. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Biuru Rent Zagranicz-
nych w W. o emeryturę, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyj-
nego w Warszawie z dnia 19 października 1999 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyro-
kiem z dnia 19 października 1999 r. oddalił apelację Henryka T. od wyroku Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 11 stycz-
nia 1999 r. [...], oddalającego odwołanie wnioskodawcy od decyzji Biura Rent Zagra-
nicznych ZUS w W. odmawiającej przyznania mu prawa do emerytury. W sprawie tej
ustalono, że wnioskodawca, urodzony 17 marca 1924 r. w Polsce, zamieszkały w
Belgii, w dniu 9 maja 1990 r. wystąpił za pośrednictwem R.V.P. o stwierdzenie jego
prawa do polskiej emerytury z tytułu zatrudnienia w Polsce i Belgii. Ta belgijska in-
stytucja ubezpieczeniowa potwierdziła okres ubezpieczenia wnioskodawcy na teryto-
rium Belgii w wymiarze 2 lat i 9 miesięcy od 1 stycznia 1966 r. do 30 września 1968 r.
Biuro Rent Zagranicznych ZUS w W., ustalając przebieg ubezpieczenia i zatrudnie-
2
nia w Polsce, uznało wnioskodawcy łącznie 21 lat i jeden miesiąc okresów ubezpie-
czenia w Polsce. Po uwzględnieniu potwierdzonego okresu ubezpieczenia wniosko-
dawcy w Belgii jego łączny staż emerytalny wyniósł 23 lata i 10 miesięcy. W sprawie
sporna była możliwość zaliczenia dalszych okresów zatrudnienia wnioskodawcy w
Belgii: od 1 października do 31 grudnia 1965 r. oraz od 1 października 1968 r. do 31
marca 1989 r. w łącznym rozmiarze 20 lat i 9 miesięcy. W tych okresach wniosko-
dawca był pracownikiem naukowym Katolickiego Uniwersytetu w L., tyle że jego
praca nie była wynagradzana ze środków własnych tego Uniwersytetu, ale z fundu-
szu belgijskiego Skarbu Państwa. Z tego tytułu podlegał on systemowi ubezpieczenia
społecznego urzędników państwowych i świadczenie emerytalne za te okresy otrzy-
muje on z Ministerstwa Finansów Belgii.
Na podstawie takich ustaleń Sąd drugiej instancji stwierdził, że zatrudnienie
wnioskodawcy w spornych okresach nie podlega uwzględnieniu do stażu ubezpie-
czenia wymaganego do przyznania mu prawa do polskiej emerytury, albowiem po-
stanowienia Konwencji Generalnej zawartej pomiędzy Polską Rzecząpospolitą Lu-
dową a Królestwem Belgii o zabezpieczeniu społecznym (Dz.U. z 1967 r. nr 40, poz.
201), mają zastosowanie w stosunku do pracowników najemnych obywateli stron
Konwencji objętych ustawodawstwami o zabezpieczeniu społecznym wymienionymi
w art. 2 Konwencji, do których należą ustawodawstwo dotyczące pensji starczej i na
przeżycie robotników i pracowników umysłowych oraz ustawodawstwo dotyczące
pensji starczej i na przeżycie robotników górników i z nimi zrównanych (art. 2 § 1 pkt
b i c Konwencji). Wnioskodawca wykonujący zatrudnienie na terenie Belgii podlegał
ustawodawstwu, o jakim mowa w art. 2 § 1 pkt b Konwencji jedynie w okresie od 1
stycznia 1966 r. do 30 września 1968 r., tj. w rozmiarze 2 lat i 9 miesięcy i jedynie ten
okres ubezpieczenia potwierdzony przez belgijską instytucję ubezpieczeniową, która
wypłaca mu świadczenia emerytalne z tego tytułu, mógł być uwzględniony przy
ustalaniu prawa do polskiej emerytury. Natomiast pozostałe sporne okresy pracy na-
jemnej wnioskodawcy wykonywanej na terenie Belgii były objęte systemem zaopa-
trzenia funkcjonariuszy belgijskich służb publicznych, jaki nie został wymieniony
wśród ustawodawstw, do których stosuje się postanowienia Konwencji. Te sporne
okresy nie zostały uwzględnione przez belgijską instytucję ubezpieczeniową do stażu
ubezpieczenia, o jakim mowa w art. 2 § 1 pkt b Konwencji, a z tytułu pracy w tych
okresach wnioskodawca korzysta z zaopatrzenia belgijskiego Skarbu Państwa, a nie
z belgijskiej instytucji ubezpieczeniowej.
3
W kasacji wnioskodawcy podniesiono zarzuty naruszenia przepisów art. 1, art.
2 pkt. 1 lit b, art. 4 § 1 oraz art. 16 § 1 Konwencji polsko-belgijskiej z dnia 26 listopa-
da 1965 r. o zabezpieczeniu społecznym przez ich błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie. Zdaniem skarżącego o możliwości zaliczenia do stażu ubezpieczenia
dodatkowo 20 lat i 9 miesięcy zatrudnienia wnioskodawcy na Katolickim Uniwersy-
tecie w L. powinien przesądzić charakter wykonywanej pracy najemnej, a nie wyna-
gradzanie go za tę pracę ze środków Ministerstwa Finansów Belgii i otrzymywanie
emerytury za te okresy z belgijskiego państwowego organu emerytalnego, a nie z
belgijskiej instytucji ubezpieczeniowej. Objęcie wnioskodawcy za te okresy specjal-
nym systemem zabezpieczenia na starość przewidzianym dla urzędników państwo-
wych nie może pozbawiać go możliwości korzystania z dobrodziejstw postanowień
Konwencji. Takiego wyłączenia nie przewiduje jej art. 3, a wnioskodawca jako pra-
cownik najemny, który nigdy nie piastował funkcji urzędnika państwowego, nie może
być pozbawiony uprawnień emerytalnych wynikających z Konwencji tylko dlatego, że
podczas okresów zatrudnienia w Belgii był objęty różnymi systemami ubezpieczenia
na starość. W kasacji postawiono także zarzut sprzeczności istotnych ustaleń Sądu,
że praca wnioskodawcy w spornych okresach ubezpieczenia nie miała charakteru
zatrudnienia najemnego i nie podlegała postanowieniom Konwencji. Z uwagi na to,
że po uwzględnieniu spornych okresów wnioskodawca legitymuje się stażem
ubezpieczeniowym w wymiarze 43 lat i 7 miesięcy, skarżący domagał się uchylenia
zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego i przeka-
zania sprawy do ponownego rozpoznania temu Sądowi i orzeczenia o kosztach po-
stępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja nie może być uwzględniona, albowiem okres zatrudnienia obywatela
polskiego na terenie Belgii w charakterze naukowego pracownika najemnego, który
był wynagradzany z funduszów publicznych belgijskiego Skarbu Państwa i przez to
objęty szczególnym systemem zaopatrzenia funkcjonariuszy służb publicznych, nie
może być wliczony do okresu ubezpieczenia przy ustaleniu lub uzyskaniu prawa do
emerytury z polskiego systemu ubezpieczeń społecznych. Wynika to z prawidłowo
dokonanej przez Sąd Apelacyjny wykładni postanowień Konwencji Generalnej mię-
dzy Polską Rzecząpospolitą Ludową a Królestwem Belgii o zabezpieczeniu społecz-
4
nym, sporządzonej w Brukseli dnia 26 listopada 1965 r. (Dz.U. Z 1967 r. Nr 40, poz.
201 ze zm., powoływanej dalej jako polsko-belgijska Konwencja o zabezpieczeniu
społecznym lub Konwencja).
Wstępnie trzeba podkreślić, że polskim systemem ubezpieczeń społecznych
objęci są pracownicy lub inne osoby fizyczne podlegające obowiązkowo ubezpiecze-
niom emerytalnemu i rentowemu na podstawie polskiego ustawodawstwa na obsza-
rze Rzeczypospolitej Polskiej (aktualnie art. 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r.
o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.). Oznacza to,
że świadczenia z polskiego systemu ubezpieczeń społecznych można co do zasady
nabyć jedynie z tytułu okresów zatrudnienia, służby, innego rodzaju działalności lub
pełnienia określonej funkcji czy innej ustawowo określonej podstawie ubezpieczenia
społecznego na obszarze Państwa Polskiego. Natomiast okresy zatrudnienia (ubez-
pieczenia) poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej mogą być objęte dobrowolnymi
ubezpieczeniami w przypadkach wyraźnie wskazanych w polskim systemie ubezpie-
czeń społecznych (art. 7 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych) i wówczas są
objęte polskim ustawodawstwem emerytalno-rentowym tak jak okresy zatrudnienia
(lub równorzędne z nimi) wykonywane na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. Inne
okresy zatrudnienia (ubezpieczenia) poza obszarem Polski mogą być brane pod
uwagę przy ustalaniu, przyznawaniu lub utrzymaniu świadczeń emerytalno-rento-
wych z polskiego ubezpieczenia społecznego tylko na podstawie postanowień mię-
dzynarodowych konwencji o zabezpieczeniu społecznym, które na umówionych za-
sadach dopuszczają uwzględnianie wzajemnie uzgodnionych okresów ubezpiecze-
nia przy przyznawaniu świadczeń na podstawie ustawodawstw każdego z umawiają-
cych się Państw - stron konwencji. Oznacza to na ogół, że obywatele każdego z
umawiających się Państw korzystają ze świadczeń przysługujących im na podstawie
narodowych systemów zabezpieczenia (ubezpieczenia) społecznego, które z uwagi
na wiążące umowy międzynarodowe powinny uwzględniać konwencyjnie określone
zasady wzajemnego zaliczania okresów ubezpieczenia na terenie umawiających się
stron. To z kolei oznacza, że przy ustalaniu, przyznawaniu lub utrzymaniu świadczeń
emerytalno-rentowych z każdego z narodowych systemów ubezpieczenia (zabezpie-
czenia ) społecznego obywatelom umawiających się Państw nie można uwzględnić
innych niż konwencyjnie określone, okresy ubezpieczenia na terenie każdego z tych
Państw.
Odnosząc te ogólne sygnalizacje do postanowień polsko-belgijskiej Konwencji
5
o zabezpieczeniu społecznym, trzeba wskazać, że znajdują one zastosowanie w za-
kresie ustawodawstw o zabezpieczeniu społecznym wymienionych art. 2, który (w
katalogach zamkniętych) wyczerpująco wylicza narodowe ustawodawstwa o zabez-
pieczeniu społecznym, do których stosuje się postanowienia Konwencji. Są to usta-
wodawstwa objęte powszechnym systemem zabezpieczenia społecznego w każdym
z umawiających się Państw oraz dodatkowo jedynie ustawodawstwa szczególne
(specjalne) górników i z nimi zrównane. Dla zastosowania postanowień Konwencji
nie wystarczy zatem sam status prawny osoby zainteresowanej będącej pracowni-
kiem najemnym lub z takim statusem zrównanym, ale konieczne jest równoczesne
(łączne) objęcie takiej osoby jednym z ustawodawstw o zabezpieczeniu społecznym,
do których stosuje się Konwencję. Skoro Henryk T. w spornym okresie nie był objęty
żadnym z belgijskich ustawodawstw określonych w art. 2 § 1 Konwencji, a w szcze-
gólności ustawodawstwem dotyczącym pensji starczej i na przeżycie robotników i
pracowników umysłowych (art. 2 § 1 pkt 1b Konwencji), ale był objęty innym syste-
mem, a mianowicie systemem zaopatrzenia belgijskich funkcjonariuszy publicznych
(ustalenie to wiąże Sąd Najwyższy, skoro skarżący nie podniósł zarzutów naruszenia
prawa procesowego - por. wyrok z dnia 21 marca 1997 r., I PKN 58/97, OSNAPiUS
1997 Nr 22, poz. 436), to jego status najemnego pracownika naukowego (umysłowe-
go) nie wystarcza do objęcia go postanowieniami Konwencji. W systematyce Posta-
nowień Ogólnych Konwencji zawartych w jej art. 1-5, należy przyjąć, że art. 3 - który
stanowi, iż postanowień Konwencji nie stosuje się do zawodowych urzędników dy-
plomatycznych i konsularnych, łącznie z urzędnikami wchodzącymi w skład kancela-
rii, do marynarzy marynarki handlowej i do pracowników innych niż pracownicy na-
jemni lub zrównani z najemnymi - jedynie dodatkowo wyłącza wymienione w nim
kategorie ubezpieczonych, w tym także tych, którzy mogliby być objęci pozytywnym
katalogiem oddziaływania art. 1 i 2 Konwencji. Również zarzuty naruszenia art. 4 § 1
i art. 16 Konwencji były oczywiście chybione, albowiem regulacje zawarte w tych po-
stanowieniach Konwencji mają zastosowanie tylko do ubezpieczonych objętych
przedmiotowym zasięgiem oddziaływania Konwencji, określonym w zamkniętym ka-
talogu narodowych ustawodawstw ujętych w art. 2 Konwencji. Skoro skarżący nie był
w spornym okresie objęty żadnym z belgijskich ustawodawstw, do których stosuje się
postanowienia Konwencji (art. 1 i 2 § 1 Postanowień Ogólnych Konwencji), to nie ma
oparcia powoływanie się przez niego na jakiekolwiek inne postanowienia tej umowy
międzypaństwowej, która nie reguluje jego sytuacji w spornym okresie podlegania
6
specjalnemu systemowi zaopatrzenia funkcjonariuszy belgijskich służb publicznych,
nie będących powszechnym systemem zabezpieczenia społecznego pracowników
umysłowych ani specjalnym systemem zabezpieczenia górników i z nimi zrówna-
nych. Z powodu braku w polsko-belgijskiej Konwencji o zabezpieczeniu społecznym
podstaw do zaliczenia tego spornego okresu do stażu emerytalnego według zasad
polskiego systemu ubezpieczenia społecznego, skarżący nie legitymuje się wyma-
ganym według prawa polskiego 25 letnim stażem ubezpieczenia. Przeto nie zostały
naruszone wskazane w uzasadnieniu kasacji normy art. 26 i art. 101 ust. 1 pkt 2
ustawy o z.e.p.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy oddalił kasację na podstawie art.
39312
KPC.
========================================