Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 1 grudnia 2000 r., V CKN 1298/00
Orzekając o bezskuteczności rozporządzenia udziałem w przedmiocie
należącym do spadku (art. 1036 k.c.) sąd określa przedmiotowy i podmiotowy
zakres tej bezskuteczności.
Przewodniczący: Sędzia SN Tadeusz Żyznowski (sprawozdawca)
Sędziowie SN: Krzysztof Kołakowski, Iwona Koper
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 1 grudnia 2000 r. na rozprawie sprawy
z wniosku Józefa i Jadwigi U. z udziałem Teresy G. o dział spadku i zniesienie
współwłasności, na skutek kasacji uczestniczki postępowania od postanowienia
Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 14 stycznia 2000 r.,
postanowił oddalić kasację.
Uzasadnienie
Niespornym jest ustalenie, że w skład spadku po Władysławie P. zmarłej dnia
8 grudnia 1990 r., wchodzi nieruchomość położona we W. przy ul. S. nr 17,
składająca się z lokalu mieszkalnego nr 1 na parterze budynku o powierzchni 42,10
m2
wraz z udziałem we współwłasności w częściach wspólnych budynku i w prawie
wieczystego użytkowania działki nr 48/1 o powierzchni 1303 m2
.
Spadek po zmarłej Władysławie P. nabyły – w równych częściach – z mocy
ustawy jej dzieci Teresa G. i Janusz P. Według ustaleń Sądu pierwszej instancji,
Janusz P. cały swój udział w spadku po Władysławie P. sprzedał wnioskodawcom
Józefowi i Jadwidze małżonkom U.
W wyniku działu spadku i zniesienia współwłasności oraz fizycznego podziału
działki nr 48/1 na dwie działki – oznaczone nr 48/4 i 48/3 prawo wieczystego
użytkowania ostatnio wymienionej działki oraz wskazany lokal mieszkalny
nr 1 przyznane zostały Teresie G. Wnioskodawcy otrzymali prawo wieczystego
użytkowania działki nr 48/4. Ponadto Sąd Rejonowy orzekł o dopłacie na rzecz
wnioskodawców.
Apelację uczestniczki postępowania Teresy G., kwestionującą ustaloną
wartość spadku i wysokość obciążającej skarżącą dopłaty oraz naruszenie art.
1036 k.c., Sąd Okręgowy – zaskarżonym postanowieniem – oddalił.
Rozporządzenie udziałem w nieruchomości należącej do spadku nie narusza – w
ocenie Sądu drugiej instancji – uprawnień uczestniczki postępowania Teresy G.
Kasację złożyła uczestniczka postępowania Teresy G. Skarżąca zarzuciła
naruszenie prawa materialnego przez niezastosowanie art. 1036 k.c., naruszenie
przepisów ustawy o podatkach – w szczególności przez złą jej interpretację – co
naraziło skarżącą na straty finansowe i niemożność wykupienia udziału
spadkowego od brata Janusza P. oraz inne uchybienia w postaci braku
ustosunkowania się do zarzutów apelacji co do rażącej różnicy między ceną
sprzedaży spadkowej nieruchomości za kwotę 6000 zł a wyceną biegłego. Wnosiła
o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy, uwzględniając art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 24 maja 2000 r. o
zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego ... (Dz.U. Nr 48, poz. 554)
zważył, co następuje:
Wymagania co do treści kasacji zawarte w art. 3933
k.p.c. (w brzmieniu sprzed
przytoczonej zmiany) w związku z art. 3931
pkt 1 i 2 k.p.c. zostały dostatecznie
wyjaśnione w orzecznictwie (por. m.in. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
11 marca 1997 r., III CKN 13/97, OSNC 1997, nr 8, poz. 114, z dnia 7 kwietnia
1997 r., III CKN 29/97, OSNC 1997, nr 6-7, poz. 96 oraz z dnia 16 października
1997 r., II CKN 404/97, OSNC 1998, nr 4, poz. 59). Uwzględniając powyższe
wymagania oraz treść art. 39311
k.p.c. (także w dotychczasowym brzmieniu), należy
stwierdzić, że zarzuty kasacji zostały skonkretyzowane tylko w odniesieniu do
naruszenia art. 1036 k.c. Wskazania innych naruszonych przepisów kasacja nie
zawiera.
Artykuł 1036 k.c. stanowiący, że spadkobierca może za zgodą pozostałych
spadkobierców rozporządzić udziałem w przedmiocie należącym do spadku,
zawiera uregulowanie szczególne w stosunku do zasady ustanowionej w art. 198
k.c. Z chwilą śmierci spadkodawcy, każdy ze spadkobierców staje się z mocy prawa
współwłaścicielem każdego przedmiotu wchodzącego w skład spadku w części, w
jakiej powołany jest do dziedziczenia (art. 1035 w związku z art. 922 k.c.). Nabywca
udziału w przedmiocie należącym do spadku jest współwłaścicielem przedmiotu w
miejsce spadkobiercy będącego zbywcą udziału w tym przedmiocie.
Rozporządzenie udziałem w przedmiocie spadkowym bez zgody pozostałych
spadkobierców jest – jak stanowi art. 1036 zdanie drugie k.c. – bezskuteczne. Jako
ugruntowany w doktrynie i orzecznictwie można uznać pogląd, że jest to względna
bezskuteczność, podmiotowo ograniczona tylko do współspadkobiercy, który nie
wyraził zgody i tylko o tyle, o ile rozporządzenie naruszałoby uprawnienia
przysługujące temu spadkobiercy na podstawie materialnoprawnych przepisów o
dziale spadku (art. 1036 zdanie drugie k.c.; por. uchwała składu siedmiu sędziów
Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 1963 r., III CO 21/63, OSNCP 1964, nr 12, poz.
245 oraz uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 6 września 1996 r., III
CZP 97/96, OSNC 1996, nr 12, poz. 158). Przepis art. 1036 zdanie drugie k.c.,
określający skutki czynności rozporządzającej udziałem w przedmiocie należącym
do spadku, podjętej przed działem spadku, pozwala na dokonanie działu z
uwzględnieniem prawa majątkowego, w którym udziałem rozporządził uprzednio
spadkobierca. Rozstrzygnięcie sądu orzekającego o przedmiotowym oraz
podmiotowym zakresie stwierdzonej bezskuteczności powinno być zamieszczone w
orzeczeniu co do istoty sprawy. Takie prawomocne merytoryczne rozstrzygnięcie
korzysta z powagi rzeczy osądzonej (art. 366 k.p.c.) i wiąże strony oraz sąd, który je
wydał, jak również inne sądy i organy państwowe (art. 365 § 1 k.p.c.). Przesłanki
wykluczające sankcję przewidzianą w art. 1036 k.c. sąd orzekający przytacza w
uzasadnieniu postanowienia.
W przedmiotowej sprawie Sąd pierwszej instancji, ustalając aktywa spadkowe,
zawarł także w postanowieniu działowym ustalenie stwierdzające, że Józef U. i
Jadwiga U. nabyli od Janusza P. jego udział w spadku po Władysławie P. w
wysokości 1/2 części. Przesądził zatem, że przy uwzględnieniu prawa majątkowego
wchodzącego w skład spadku spadkobierca-zbywca rozporządził swoim udziałem
spadkowym (art. 1035 i 198 k.c.). Jest to równoznaczne ze stwierdzeniem, że art.
1036 k.c. nie ma zastosowania. Oddalając apelację skarżącej Teresy G., Sąd
drugiej instancji aprobował powyższe ustalenie i ocenę, że Janusz P.,
spadkobierca-zbywca mógł samodzielnie dysponować swoim udziałem spadkowym
i nie był uzależniony od woli – w rozumieniu art. 1036 k.c. – skarżącej jako
współspadkobierczyni (art. 385 k.p.c.). Dlatego zawarte w uzasadnieniu
zaskarżonego postanowienia wywody dotyczące art. 1036 k.c., zakończone
konkluzją stwierdzającą, że uprawnienia skarżącej jako spadkobierczyni w niczym
nie zostały naruszone (art. 1036 zdanie drugie k.c.), pozostają w dysharmonii
z wyżej omówionym rozstrzygnięciem co do zbycia udziału w całym spadku.
Skarżąca zakwestionowała w kasacji powyższe zapatrywanie, opowiadając się
za szeroką możliwością podważenia skutków prawnych rozporządzenia, o których
mowa w omawianym przepisie art. 1036 k.c. Poglądu tego nie można podzielić.
Kolizja w świetle tego przepisu z uprawnieniami przysługującymi skarżącej mogłaby
być rozważana tylko w obrębie przepisów materialnoprawnych dotyczących działu
spadku i, w ślad za poglądami w doktrynie, należy opowiedzieć się za
poszanowaniem skutków prawnych dokonanego rozporządzenia udziałem
w przedmiocie spadkowym. Z powyższego wynika, że kasacja nie ma
usprawiedliwionej podstawy, a zaskarżone postanowienie mimo częściowo
błędnego uzasadnienia, odpowiada prawu (art. 39312
k.p.c.).
Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13