Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 13 grudnia 2000 r.
III RN 29/00
Podstawę określenia należności celnych od towarów sprzedanych w
celu przywozu na polski obszar celny stanowi cena faktycznie zapłacona lub
należna, a nie cena rynkowa.
Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Jerzy Kwaśniewski
(sprawozdawca), Andrzej Wasilewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 13 grudnia 2000 r. sprawy ze skargi
Marka G. na decyzję Prezesa Głównego Urzędu Ceł w W. z dnia 23 grudnia 1997 r.
[...] w przedmiocie wymiaru cła, na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedli-
wości [...] od wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego-Ośrodka Zamiejscowego
w Lublinie z dnia 9 kwietnia 1999 r. [...]
o d d a l i ł rewizję nadzwyczajną.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 9 kwietnia 1999 r. Naczelny Sąd Administracyjny-Ośrodek
Zamiejscowy w Lublinie uchylił zaskarżoną przez Marka G. decyzję Prezesa Głów-
nego Urzędu Ceł z dnia 23 grudnia 1997 r. oraz utrzymaną przez nią w mocy, wyda-
ną w pierwszej instancji decyzję Dyrektora Urzędu Celnego w T. zawartą w dowodzie
odprawy celnej z dnia 23 lipca 1997 r., określającą wartość celną i wymiar cła od sa-
mochodu sprowadzonego z zagranicy w dniu 16 lipca 1997 r. przez Marka G.
Z uzasadnienia wyroku wynika, że Naczelny Sąd Administracyjny ocenił nas-
tępujący stan sprawy, stanowiący podstawę zaskarżonej decyzji. W dniu 16 lipca
1997 r. Marek G. zgłosił do odprawy celnej samochód dostawczy marki „Mercedes
Sprinter”, rok produkcji 1995 dołączając do zgłoszenia celnego fakturę zakupu i
świadectwo pochodzenia EUR-1. Organ celny badając przedstawione dokumenty i
porównując je ze stanem technicznym importowanego pojazdu (ocena techniczna
264/97 z dnia 21 lipca 1997 r.) zakwestionował zbyt niską cenę sprowadzonego sa-
2
mochodu w stosunku do wartości transakcyjnej samochodów podobnych. Wartość
celną pojazdu ustalono na 204.500 BEF. Od powyższej decyzji importer odwołał się,
wnosząc o obniżenie wartości celnej do wysokości określonej w przedłożonej faktu-
rze (125.000 BEF). Prezes Głównego Urzędu Ceł decyzją z dnia 23 grudnia 1997 r.
utrzymał w mocy zaskarżoną decyzję, wskazując w pierwszym rzędzie, że zachodziły
przesłanki odstąpienia od podanej przez importera za niskiej ceny transakcyjnej
sprowadzonego towaru (art. 26 ust. 6 Prawa celnego). Wobec podania niskiej ceny w
porównaniu do wartości transakcyjnej samochodów podobnych należało uznać, że
przedstawiona faktura jest niewiarygodna i odnosi się ona do umowy pozornej, w
której kontrahenci wskazali cenę sprzedawanego przedmiotu odmienną od rzeczywi-
stej. Pozorność wyraża się w braku zamiaru wywołania skutków prawnych z jedno-
czesnym zamiarem stworzenia okoliczności mających na celu zmylenie osób trzecich
w celu osiągnięcia korzyści materialnej i pociąga za sobą bezwzględną nieważność
czynności prawnej. Przy ustalaniu wartości celnej przedmiotowego pojazdu zasto-
sowano art. 30b Prawa celnego. Wartość celna towaru jest niezależna od tego, czy
importer otrzymał za darmo towar wprowadzony na polski obszar celny, czy też kupił
go po wyjątkowo okazyjnej (z różnych względów) cenie. Jeżeli cena na fakturze nie
odzwierciedla rzeczywistej wartości towaru, to wartość celna ustalana jest zgodnie z
art. 28-30b w związku z art. 26 ust. 6 Prawa celnego. Opłacalność zakupu pojazdu
za granicą, bądź jej brak jest kwestią importera i nie może wpływać na prawidłowe
ustalenia wartości celnej importowanego samochodu.
W skardze do Sądu Marek G. zarzucił naruszenie art. 26 ust. 6 Prawa celne-
go. Według skarżącego organy celne nie wykazały, że przedstawiona w sprawie
faktura nie potwierdza rzeczywistych warunków transakcji. Chodzi wszak o rachunek
wystawiony przez zagraniczny podmiot gospodarczy, rachunek należący do prowa-
dzonej przez ten podmiot dokumentacji księgowej. Ponadto nie budzi wątpliwości, że
strony zawarły umowę sprzedaży i nastąpiło przeniesienie prawa własności samo-
chodu, stąd ustalenie decyzji o tym, że umowa jest nieważna, jest sprzeczne z rze-
czywistym stanem prawnym dotyczącym zakupionego samochodu.
Na tle powyższych okoliczności ocena prawna w wyroku NSA jest następują-
ca. Organy celne oceniając, że złożone przez stronę dokumenty są niewiarygodne,
ograniczyły się do stwierdzenia, że na podstawie materiału porównawczego wartość
celna jest inna niż ta, którą podała strona. W ocenie Sądu pominięto treść umowy
zawartej między stroną, a kontrahentem zagranicznym. Powyższe dokumenty łącz-
3
nie z deklaracją wartości celnej i fakturą stanowią dokumenty określone w art. 50 ust.
1 pkt 3 Prawa celnego służące do określenia wartości celnej towarów. Jeżeli organy
celne nie ustosunkowały się w ogóle do tych dokumentów, to nie wykazały, które
dokumenty i dlaczego są niewiarygodne. Wartość przedmiotowego samochodu nie
jest tu wystarczającym elementem ustalenia jako przesłanki zastosowania art. 26 ust.
1 pkt 5 Prawa celnego. Oznacza to, że organy celne mają prawo do ustalenia
wartości celnej towaru dopiero wówczas, jeżeli wykażą, że spełniona została jedna z
przesłanek określona w art. 26 ust. 1 pkt 5 Prawa celnego. Powołanie się w uzasad-
nieniu decyzji oraz dołączenie do akt tzw. „materiału porównawczego” nie stanowi
wyłącznego dowodu na to, że inne dołączone przez strony dokumenty są niewiary-
godne. Stosownie do art. 1 ust. 2 Prawa celnego w postępowaniu przed organami
celnymi stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego, jeżeli prze-
pisy Prawa celnego nie stanowią inaczej. W związku z powyższym w tym postępo-
waniu znajduje uzasadnienie stosowanie art. 80 KPA. Konsekwencją tego jest przy-
jęcie przez Naczelny Sąd Administracyjny poglądu, że ocena dowodów dokonana
przez organy celne była dowolna i wybiórcza, bowiem nie została oparta na cało-
kształcie materiału dowodowego i jako taka nie może prowadzić do wniosku, że dana
okoliczność została udowodniona.
Minister Sprawiedliwości w rewizji nadzwyczajnej zarzucił powyższemu wyro-
kowi rażące naruszenie art. 22 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 11 maja 1995
r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz. U. Nr 74, poz. 368 ze zm.) w związku z
art. 23 ust. 1 i art. 26 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. Prawo celne (jed-
nolity tekst: Dz.U. z 1994 r., Nr 71, poz. 312 ze zm.) oraz art. 80 KPA, a także art. 3 i
4 ustawy Prawa celnego i wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu-Ośrod-
kowi Zamiejscowemu w Lublinie. W uzasadnieniu rewizji nadzwyczajnej Minister
Sprawiedliwości wywiódł, że problemowi ustalenia prawidłowej wartości celnej spro-
wadzonego do Polski towaru Prawo celne poświęca oddzielny rozdział szczegółowo
określając sposoby jej ustalenia. Punktem wyjścia do ustalenia tej wartości przez
organy celne jest zakwestionowanie przez nie wartości transakcyjnej (ceny zapłaco-
nej lub należnej). Zakwestionowanie tej ceny równoznaczne jest, w ocenie wnoszą-
cego niniejszą rewizję, z zakwestionowaniem wiarygodności dokumentu przedłożo-
nego przez stronę. Nie może bowiem budzić wątpliwości fakt, że jeżeli cena zakupu
jest rażąco zaniżona w stosunku do faktycznego stanu i rzeczywistej wartości towa-
4
ru, to dokument, z którego ona wynika, jest niewiarygodny. Stosownie do treści art.
26 ust. 1 pkt 5 Prawa celnego wiarygodność faktury obejmuje nie tylko jej auten-
tyczność, ale także wiarygodność podanej w niej ceny transakcyjnej. Organ celny nie
jest bowiem bezwzględnie związany treścią przedłożonych dokumentów w pos-
tępowaniu celnym ani też deklarowaną wartością i w razie ich zakwestionowania
obowiązany jest ustalić tę wartość w trybie określonym w art. 28-30 Prawa celnego.
W niniejszej sprawie bezsporne jest, że organy celne, mając na uwadze zarówno
treść wymienionych przepisów, jak i dotychczasowe orzecznictwo (np. wyrok z dnia
18 listopada 1993 r., V SA 1394/93, Monitor Podatkowy 1994/5/151), czy liczne
orzeczenia ośrodków NSA (np. I SA/Ka 1286/98, I SA/Łd 709/98, SA/Sz 1688/98),
prawidłowo wykonały swoje obowiązki ustalając wartość celną sprowadzonego po-
jazdu. Przy czym wbrew twierdzeniom Sądu orzekającego, organy te nie naruszyły
zasady wynikającej z art. 80 KPA, który zastosowany został zgodnie z art. 1 ust. 2
Prawa celnego. Oceniając całokształt materiału dowodowego, a więc również opinię
biegłego określającą cenę rynkową pojazdu tej marki i rocznika, organy te nie miały
podstaw, aby przyjąć za wiarygodną cenę wynikającą z przedłożonej przez importera
faktury. Natomiast ocena Sądu orzekającego koncentrująca się jedynie na treści
przedłożonego przez stronę dokumentu (faktury) jest jednostronna i tym samym
rażąco narusza zasadę wyrażoną w art. 80 KPA. Ocena ta wpłynęła także na wy-
kładnię art. 26 ust. 1 pkt 5 Prawa celnego, która przez jej zawężenie godzi w ratio
legis tego przepisu. Kwestionowane orzeczenie uniemożliwia także Skarbowi Pań-
stwa pobranie należnych mu należności celnych przez co godzi w wynikającą z art. 3
Prawa celnego zasadę równości podmiotów dokonujących obrotu towarowego z
zagranicą oraz zasadę powszechności cła wyrażoną w art. 4 tej ustawy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kwestię sporną rozpatrywanej sprawy stanowi to, czy zachodzą, przewidziane
w odpowiednich przepisach Prawa celnego okoliczności stwarzające podstawę do
ustalenia wartości celnej, nie według deklaracji wartości celnej i faktury dołączonej do
wniosku przez stronę będącą importerem (art. 50 ust. 3 Prawa celnego), lecz według
określonych w ustawie sposobów szacowania (por. art. 28-30 Prawa celnego). W
zaskarżonej do sądu administracyjnego decyzji Prezesa Głównego Urzędu Ceł
przyjęto, że podstawę uprawniającą organ celny do szacunkowego ustalenia warto-
5
ści celnej towaru z pominięciem rachunków złożonych przez importera stanowi art.
26 ust. 6 Prawa celnego. Przepis ten w jego brzmieniu wynikającym z art. 1 pkt 2
ustawy z dnia 28 czerwca 1995 r. o zmianie ustawy – Prawo celne (Dz. U. Nr 85,
poz. 427) stanowi, że: „Wartość transakcyjna nie może być przyjęta za wartość
celną, o której mowa w ust. 1, w wypadku, gdy organ celny z uzasadnionych przy-
czyn zakwestionował wiarygodność i dokładność informacji lub dokumentów, służą-
cych do określenia wartości celnej, albo gdy nie zostaną one przedstawione przez
zgłaszającego”. Wobec tego, że powyższa nowelizacja (stosownie do art. 3 powoła-
nej ustawy z dnia 28 czerwca 1995 r.) weszła w życie z dniem ogłoszenia (24 lipca
1995 r.) nie może budzić wątpliwości, że w rozpatrywanej sprawie toczącej się od 16
lipca 1997 r. zastosowaniu podlegały przepisy znowelizowane, a nie uchylone tą
ustawą przepisy, w tym art. 26 ust. 1 pkt 5 Prawa celnego obowiązujący poprzednio.
Nie miał więc racji Naczelny Sąd Administracyjny, który w przedstawionej wyżej
ocenie prawnej wyrażonej w zaskarżonym rewizją nadzwyczajną wyroku powołał się
na niemiarodajny do stanu faktycznego sprawy i nieobowiązujący już art. 26 ust. 1
pkt 5 Prawa celnego. W tym kontekście podniesiony w rewizji nadzwyczajnej zarzut
naruszenia powyższego przepisu okazuje się zarzutem słusznym, jednakże z przy-
czyn zgoła odmiennych od tych, które w rewizji zostały wskazane i bez zaistnienia
skutków przez rewidującego powołanych.
Ocena prawna zawarta w zaskarżonym wyroku, aczkolwiek błędnie powołuje
się na art. 26 ust. 1 pkt 5 Prawa celnego, zamiast na jego art. 26 ust. 6, wbrew za-
rzutom rewizji nadzwyczajnej, nie budzi zastrzeżeń. Przede wszystkim, na gruncie
określonych w art. 26 ust. 6 Prawa celnego warunków odstąpienia od zasady rów-
noznaczności wartości celnej towarów z jej wartością transakcyjną (por. art. 26 ust.
1) zgodzić się należy z oceną zaskarżonego wyroku, że zaskarżona decyzja Prezesa
Głównego Urzędu Ceł została podjęta bez dostatecznego wyjaśnienia, czy zachodzą
te ustawowe warunki. Błędne jest bowiem stanowisko, które wyraża uzasadnienie
decyzji Prezesa GUC i które podziela rewidujący, jakoby wystarczającym powodem
odstąpienia od wartości transakcyjnej towaru było ustalenie - w oparciu o „materiał
porównawczy” dotyczący wartości innych tego rodzaju towarów co przedmiotowy - iż
cena faktycznie zapłacona przez importera i potwierdzona odpowiednimi rachunkami
jest niższa od ceny (wartości) rynkowej.
Podzielając w tej kwestii stanowisko zaskarżonego wyroku należy zwrócić
uwagę na nieuprawnione treścią wskazanych przepisów Prawa celnego utożsamia-
6
nie wartości celnej towaru z jego wartością określaną w decyzji Prezesa GUC jako
wartość rzeczywista, która z kolei miałaby być równoznaczna z wartością rynkową.
Otóż pogląd taki – wbrew także stanowisku rewidującego – nie jest przekonywający
na gruncie wspomnianej wyżej zasady wynikającej z art. 26 ust. 1. W szczególności
podkreślić trzeba, że w tym przepisie definiuje się wartość transakcyjną, jako cenę
faktycznie zapłaconą lub należną za towar sprzedany w celu przywozu na polski
obszar celny. „Wartością celną towarów ma być zatem cena faktycznie zapłacona”, a
nie – jak zdaje się uważać rewidujący – jakaś cena rzeczywista czy rynkowa. Z kolei
odstępstwo od wartości transakcyjnej – zgodnie z cytowanym wyżej art. 26 ust. 6 –
jest dopuszczalne tylko na określonych w tym przepisie warunkach między innymi:
„gdy organ celny z uzasadnionych przyczyn zakwestionował wiarygodność i dokład-
ność informacji lub dokumentów”. Chodzi tu więc po pierwsze, o wiarygodność (do-
kładność) dołączonych dokumentów i po drugie, o uzasadnione przyczyny jej za-
kwestionowania. W określonych okolicznościach rażąca różnica pomiędzy wykazy-
waną przez importera ceną transakcyjną, a wartością transakcyjną identycznych
(podobnych) towarów sprzedanych i wprowadzanych na polski obszar celny (por.
sytuacje określone w art. 28 ust. 1 i ust. 2) może wskazywać na brak wiarygodności
zgłoszenia celnego. Byłaby to jednakże tylko hipoteza odpowiadająca zasadzie do-
mniemania faktycznego, której zainteresowana strona mogłaby oczywiście przeciw-
stawiać twierdzenia i dowody. Nie do przyjęcia jest natomiast założenie jakoby nie-
wiarygodność zgłoszenia celnego odpowiednich dokumentów (art. 50 ust. 3 Prawa
celnego) była jakąś immanentną cechą sprzedaży według – jak powiedziano w uza-
sadnieniu zaskarżonej decyzji – ceny okazyjnej. Wreszcie, nawiązując do stanowiska
rewizji nadzwyczajnej w zakresie zastosowania art. 80 KPA, należy zauważyć, że
istota oceny prawnej zaskarżonego wyroku nie polega na ustaleniu, iż dokumentacja
zgłoszenia jest wiarygodna, ale na zakwestionowaniu przesłanek oceny zaskarżonej
decyzji. To te ustalenia decyzji, wobec przyjęcia wadliwych założeń zastosowania
art. 26 ust. 6 Prawa celnego są nazbyt jednostronne i „przedwczesne”. W żadnym
razie nie można zgodzić się z rewidującym, że zawarte w zaskarżonym wyroku
wskazania o potrzebie uwzględnienia umowy między stroną a kontrahentem
zagranicznym – pozostaje w sprzeczności z zasadą oceny istotnych okoliczności na
podstawie całokształtu materiału dowodowego (art. 80 KPA w związku z art. 1 ust. 1 i
ust. 2 Prawa celnego).
7
Z powyższych przyczyn stwierdzając, że rewizja nadzwyczajna nie ma uspra-
wiedliwionych podstaw, a zaskarżony wyrok, mimo wskazanego wyżej błędu w uza-
sadnieniu, odpowiada prawu – Sąd Najwyższy orzekł stosownie do art. 39312
KPC w
związku z art. 10 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. (Dz. U. Nr 43, poz. 189 ze zm.).
========================================