Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 21 lutego 2001 r.
II UKN 230/00
W sprawie dotyczącej wliczenia dochodów pracownika z tytułu realizacji
filmu do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne (§ 7 ust. 2 pkt
3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysoko-
ści i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, zgłaszania do
ubezpieczenia społecznego oraz rozliczania składek i świadczeń z ubezpie-
czenia społecznego, jednolity tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr 68, poz. 330 ze zm.) ka-
sacja jest niedopuszczalna (art. 393 pkt 5 KPC).
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk
(sprawozdawca), Maria Tyszel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 21 lutego 2001 r. sprawy z wniosku
„A.-P.” Spółki z o.o. w Ł. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi
w Ł. o składki na ubezpieczenie społeczne, na skutek kasacji wnioskodawcy od wy-
roku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 24 listopada 1999 r. [...]
p o s t a n o w i ł:
o d d a l i ć kasację od zawartego w podpunkcie 3 zaskarżonego wyroku
orzeczenia odrzucającego apelację wnioskodawcy,
o d r z u c i ć kasację w pozostałej części.
U z a s a d n i e n i e
Decyzjami z 29 marca 1996 r. i 1 kwietnia 1996 r. Zakład Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddział w Ł. zobowiązał „A.-P.” Spółkę z o.o. w Ł. do odprowadzenia skła-
dek na ubezpieczenie społeczne od honorariów wypłaconych pracownikom własnym
i obcym oraz wynagrodzeń osób wykonujących pracę na podstawie umów zlecenia.
W kolejnej decyzji z dnia 28 maja 1997 r. została ustalona wysokość tych zobowią-
2
zań w kwocie 151.517, 87 zł z tytułu składek od honorariów pracowników i 3.702,42
zł z tytułu składek od dochodów osób wykonujących umowy zlecenia.
Po rozpoznaniu odwołania Spółki „A.-P.” od tych decyzji Sąd Wojewódzki-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z dnia 8 października 1998 r.
[...] zmienił zaskarżone decyzje i ustalił, że „A.-P.” Spółka z o.o. nie ma obowiązku
odprowadzenia składek na ubezpieczenie społeczne od honorariów wypłaconych
własnym pracownikom i obcym za realizację audiowizualnych utworów w okresie od
grudnia 1991 r. do listopada 1995 r. wykonywanych na podstawie umów zlecenia,
agencyjnych i umów o dzieło. Sąd ustalił, że w okresie od grudnia 1991 r. do listopa-
da 1995 r. Spółka „A.-P.” zrealizowała 20 reklamówek i okładek do kaset. Z twórcami
reklamówek zawierała umowy o dzieło i umowy zlecenia, przy czym ponad 95%
umów było umowami o dzieło. Umowy takie były zawierane z osobami, które były
zatrudnione w pełnym wymiarze czasu pracy w innych zakładach, z osobami, które
nie były nigdzie zatrudnione oraz z własnymi pracownikami. Przedmiotem zawiera-
nych umów o dzieło było wykonywanie zdjęć filmowych, napisanie scenariuszy,
aranżacje rysunkowe, komponowanie muzyki. Z opinii biegłego z zakresu kinemato-
grafii wynika, że utwory realizowane na podstawie tych umów nie są filmami w rozu-
mieniu art. 3 ustawy z dnia 16 lipca 1987 r. o kinematografii (Dz.U. Nr 22, poz. 127),
lecz są audiowizualną rejestracją sporządzoną na potrzeby reklamy. Zdaniem Sądu
nie ma obowiązku opłacania składki na ubezpieczenie społeczne od dochodów z
tytułu wykonywania umowy o dzieło, gdyż dochody te nie są wymienione w § 7 ust. 1
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i
podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, zgłaszania do ubezpiecze-
nia społecznego oraz rozliczania składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego
(jednolity tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr 68, poz. 330 ze zm.). Honoraria nie mogą być
także wliczane do podstawy wymiaru składek na podstawie § 7 ust. 2 pkt 3 tego roz-
porządzenia, gdyż przepis ten mówi o honorariach wypłaconych pracownikom wła-
snym za realizację i opracowanie filmów w jednostkach do tego uprawnionych lub
upoważnionych. Odnosi się on więc do honorariów związanych z realizacją i opraco-
waniami filmu, natomiast Spółka nie realizowała filmów w rozumieniu przepisów
ustawy o kinematografii.
Apelację od tego wyroku wniosły obie strony. „A.-P.” Spółka z o.o. zaskarżyła
wyrok w części, w jakiej Sąd pierwszej instancji nie rozpoznał jej żądania o zwrot
nadpłaconych składek wraz z odsetkami oraz w części dotyczącej orzeczenia o
3
kosztach postępowania. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w Ł. zaskarżył
wyrok w całości i wniósł o jego zmianę i oddalenie odwołania.
Wyrokiem z dnia 24 listopada 1999 r. [...] Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Łodzi zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że ustalił, iż
„A.-P.” Spółka z o.o. w Ł. ma obowiązek opłacenia składek na ubezpieczenie spo-
łeczne od honorariów za realizację filmów wypłaconych pracownikom własnym i w
tym zakresie odwołanie oddalił, a także oddalił apelację organu rentowego w pozo-
stałej części, odrzucił apelację „A.-P.” Spółki w Ł. poza zażaleniem na orzeczenie o
kosztach postępowania i zmienił to orzeczenie oraz orzekł o kosztach postępowania
apelacyjnego. Sąd Apelacyjny uznał za uzasadnioną apelację Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych tylko w zakresie ustalenia braku obowiązku opłacania składek od hono-
rariów wypłacanych pracownikom Spółki. Obowiązek taki wynika z treści § 7 ust. 2
pkt 3 rozporządzenia powołanego w uzasadnieniu wyroku Sądu pierwszej instancji,
który ma zastosowanie do honorariów wypłacanych pracownikom za realizację i
opracowanie filmów w jednostkach do tego uprawnionych i upoważnionych. Pojęcie
filmu w rozumieniu tego przepisu nie musi odpowiadać ustawowej definicji filmu za-
wartej w ustawie o kinematografii. Przedmiotem działalności Spółki „A.-P.” określo-
nym w akcie notarialnym jest dozwolona przepisami prawa produkcja, dystrybucja,
rozpowszechnianie i powielanie wszelkich form audiowizualnych, działalność wy-
dawnicza i poligraficzna, agencyjna i reklamowa. Spółka realizowała filmy w ramach
upoważnienia do tego rodzaju działalności. Utwory filmowe - krótkie bajki i filmy re-
klamowe - nazywane są w odróżnieniu od filmów w rozumieniu ustawowym „audio-
wizualną rejestracją”. Jednak dla zastosowania powołanego przepisu nie ma zna-
czenia, czy otrzymujący honorarium twórca filmu uczestniczy w realizacji filmu w ro-
zumieniu ustawowym czy realizuje utwór filmowy nie odpowiadający definicji filmu.
Powołany przepis wprowadza obowiązek opłacania składki od dochodu nie stano-
wiącego wynagrodzenia za pracę, lecz będącego wynagrodzeniem twórcy za wyko-
nanie dzieła podlegającego prawom autorskim. Honoraria wypłacane pracownikom
Spółki odpowiadało wymogom tego przepisu, zatem odwołanie od decyzji wymie-
rzającej składki od tych dochodów podlegało oddaleniu. W pozostałej części wyrok
zmieniający decyzję organu rentowego jest prawidłowy, bowiem nie ma podstawy
prawnej do opłacania składek na ubezpieczenie społeczne od honorariów wypłaca-
nych innym osobom niż pracownicy. Apelacja Spółki „A.-P.” podlegała odrzuceniu na
podstawie art. 370 KPC jako niedopuszczalna, bowiem została wniesiona od nieist-
4
niejącego orzeczenia. Żądanie zwrotu nadpłaconych składek nie było przedmiotem
wyrokowania przez Sąd pierwszej instancji.
Wyrok ten w części zmieniającej wyrok Sądu pierwszej instancji i odrzucającej
apelację Spółki „A.-P.” w Ł., a także dotyczącej orzeczenia o kosztach postępowania,
zaskarżyła kasacją ta Spółka i wskazując jako podstawy kasacji naruszenie prawa
materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie przepisów § 1 ust.
1 i 2, § 7 ust. 2 pkt 3, § 20, 21 i 22 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia
1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społecz-
ne, zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz rozliczania składek i świadczeń z
ubezpieczenia społecznego, art. 3 pkt 1 ustawy z dnia 16 lipca 1987 r. o kinemato-
grafii i art. 58 § 1 KC oraz naruszenie przepisów postępowania – art. 378 § 2, 98 § 3 i
108 § 1 KPC – wniosła o zmianę wyroku w części zaskarżonej i orzeczenie co do
istoty sprawy oraz zasądzenie kosztów postępowania za obie instancje i kosztów
postępowania kasacyjnego. Zarzut naruszenia przepisów postępowania odnosi się
do odrzucenia apelacji Spółki i orzeczenia o kosztach postępowania. Zdaniem wno-
szącego kasację zarówno Sąd pierwszej instancji jak i Sąd Apelacyjny powinien
rozpoznać całość jego żądań, w tym żądanie zwrotu nadpłaconych składek w kwocie
145.513,81 zł. Wobec braku orzeczenia co do istoty sprawy Sąd Apelacyjny powinien
zastosować przepis art. 378 § 2 KPC. Zarzut naruszenia prawa materialnego odnosi
się do orzeczenia zmieniającego wyrok Sądu pierwszej instancji. Zdaniem
wnoszącego kasację Sąd Apelacyjny dokonał w sposób niedopuszczalny rozszerza-
jącej interpretacji przepisu § 7 ust. 2 pkt 3 powołanego przy określeniu podstaw ka-
sacji rozporządzenia. Obowiązek wynikający z tego przepisu dotyczy wyłącznie ho-
norariów za realizację filmów, a Sąd Apelacyjny sam stwierdził, że dzieła, za które
Spółka wypłacała honoraria nie były filmami w rozumieniu ustawy o kinematografii.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja została wniesiona od trzech orzeczeń zawartych w zaskarżonym wy-
roku. Pierwszym z tych orzeczeń jest uwzględnienie w części apelacji strony prze-
ciwnej i orzeczenie na niekorzyść strony wnoszącej kasację. Orzeczenie to jako roz-
strzygające o żądaniach stron ma charakter sentencji wyroku w rozumieniu art. 325
KPC. Drugie orzeczenie jest postanowieniem odrzucającym apelację strony wnoszą-
5
cej obecnie kasację, a trzecie postanowieniem o kosztach postępowania. Dopusz-
czalność kasacji należy oceniać oddzielnie co do każdego z tych orzeczeń.
Wyrok w zakresie uwzględniającym apelację Zakładu Ubezpieczeń Społecz-
nych odnosi się do tej części zaskarżonej decyzji, która dotyczy wyłącznie podstawy
wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne. Wprawdzie przedmiotem decyzji było
ustalenie składek na ubezpieczenie społeczne od dochodów, co do których było
sporne to, czy osoby je osiągające podlegały jednemu z systemów ubezpieczenia
społecznego, jednak w zakresie tego sporu odwołanie zostało uwzględnione, a decy-
zja prawomocnie zmieniona. Natomiast odwołanie w uwzględnieniu apelacji zostało
oddalone co do obciążenia składkami dochodów osób, co do których nie ma sporu
co do tego, że podlegały one ubezpieczeniu społecznemu pracowników. Spór doty-
czy tego, czy dochody tych osób, nie będące wynagrodzeniem za pracę, wchodzą do
podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, czy też nie. Sporne jest
więc to, czy dochody te mieszczą się w zawartym w § 7 rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru
składek na ubezpieczenie społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz
rozliczania składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego wyczerpującym
wyliczeniu dochodów przyjmowanych do podstawy wymiaru składek. Ten właśnie
przepis § 7 ust. 2 pkt 3 był podstawą prawną rozstrzygnięcia, a w kasacji kwestionuje
się jego wykładnię.
Przepis art. 393 pkt 5 KPC w brzmieniu obowiązującym w dacie wydania za-
skarżonego wyroku stanowił , że kasacja nie przysługuje między innymi w sprawach
o określenie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne. Sprawy doty-
czące zastosowania § 7 powołanego rozporządzenia są sprawami o określenie pod-
stawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne. Przepis ten w ust. 1 ma
brzmienie: „podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne stanowi dochód
pracownika”, a w dalszej części definiuje ten dochód oraz formułuje zasady wyłącza-
nia oraz wliczania poszczególnych składników dochodu. Sprawa dotycząca wliczenia
do podstawy wymiaru składek dochodów pracowników z tytułu realizacji filmów jest
sprawą z zakresu objętego przepisem art. 393 pkt 5 KPC. Kasacja w tej sprawie jest
niedopuszczalna i powinna zostać odrzucona przez Sąd drugiej instancji na podsta-
wie art. 3935
KPC.
Na tej samej podstawie powinna zostać odrzucona kasacja od postanowienia
orzekającego o kosztach postępowania, która jest także niedopuszczalna chociaż z
6
innych przyczyn. Zgodnie z art. 392 § 1 KPC kasacja przysługuje od wyroku sądu
drugiej instancji i od postanowienia tego sądu kończącego postępowanie w sprawie.
Orzeczenie o kosztach postępowania nie należy do kategorii postanowień kończą-
cych postępowanie w sprawie i nie może być zaskarżone kasacją.
Od postanowienia sądu drugiej instancji odrzucającego apelację jako posta-
nowienia kończącego postępowanie w sprawie według stanu prawnego obowiązują-
cego w dacie wydania zaskarżonego orzeczenia przysługiwała kasacja. Przedmio-
tem sporu w sprawie zakończonej tym orzeczeniem był zwrot nadpłaconych składek,
nie była to zatem sprawa, w której kasacja jest z mocy art. 393 pkt 5 KPC wyłączona,
a wartość przedmiotu zaskarżenia przekraczająca określoną w art. 393 pkt 1 kwotę
pięciu tysięcy złotych przesądza o dopuszczalności kasacji. W tym zakresie kasacja
podlega rozpoznaniu przez Sąd Najwyższy.
Kasacja oparta na podstawie naruszenia art. 378 § 2 KPC jest nieuzasadnio-
na. Przepis ten stanowi, że sąd drugiej instancji z urzędu uchyli wyrok, jeżeli sąd
pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy. Przepis ten nakazuje uchylenie wyro-
ku sądu pierwszej instancji niezależnie od zarzutów apelacji, jeżeli wyrok ten zawiera
rozstrzygnięcie o żądaniach stron, lecz rozstrzygnięcie to zapadło bez rozpoznania
istoty sprawy. Ma to miejsce na przykład w przypadku oddalenia powództwa z powo-
du uwzględnienia zarzutów „formalnych” (przedawnienia, braku legitymacji lub innych
tego typu). W takim przypadku sąd drugiej instancji, uznając apelację za uzasadnio-
ną nie może orzec merytorycznie, lecz musi wyrok uchylić i sprawę przekazać są-
dowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.
Inna jest natomiast sytuacja, gdy wyrok sądu pierwszej instancji nie zawiera w
ogóle rozstrzygnięcia co do jednego lub kilku żądań strony - ani nie uwzględnia tego
żądania, ani go nie oddala. W takim przypadku nie jest dopuszczalna apelacja od
nieistniejącego orzeczenia. Jedyną drogą do uzyskania orzeczenia i ewentualnego
jego zaskarżenia jest żądanie uzupełnienia wyroku w trybie i terminie określonym w
art. 351 § 1 KPC. Spółka wnosząca obecnie kasację usiłowała skorzystać z tego
trybu, jednak jej wniosek o uzupełnienie wyroku został odrzucony postanowieniem
Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 4 lutego 1999 r. jako spóźniony, a zażalenie Spółki
na to postanowienie zostało oddalone postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Łodzi z
dnia 24 listopada 1999 r. Wobec treści prawomocnego postanowienia nie zostało
uzyskane orzeczenie, które gdyby było dla strony niekorzystne, mogło być zaskarżo-
7
ne apelacją. Apelacja od nieistniejącego orzeczenia jest niedopuszczalna, zatem
odrzucenie jej przez Sąd Apelacyjny było zgodne z art. 370 KPC.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312
oddalił kasację od po-
stanowienia odrzucającego apelację i na podstawie art. 3938
§ 1 KPC odrzucił kasa-
cję w pozostałej części.
========================================