Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 18 kwietnia 2001 r.
I PKN 370/00
W Kodeksie pracy istnieje rozróżnienie między formalnym wskazaniem
przyczyny wypowiedzenia umowy o pracę (art. 30 § 4), a jej zasadnością (art.
45 § 1).
Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera (sprawozdawca), Sędziowie: SN
Jerzy Kwaśniewski, SA Herbert Szurgacz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 18 kwietnia 2001 r. sprawy z po-
wództwa Zdzisławy M. przeciwko Ginekologiczno-Położniczemu Szpitalowi Klinicz-
nemu Akademii Medycznej [...] Samodzielnemu Publicznemu Zakładowi Opieki
Zdrowotnej w P. o przywrócenie do pracy, na skutek kasacji powódki od wyroku
Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu
z dnia 3 marca 2000 r. [...]
o d d a l i ł kasację;
nie obciążył powódki kosztami postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Poznaniu wyrokiem z 19 października 1999 r. od-
dalił powództwo Zdzisławy M. przeciwko Ginekologiczno-Położniczemu Szpitalowi
Klinicznemu Akademii Medycznej [...] w P. - Samodzielnemu Publicznemu Zespołowi
Opieki Zdrowotnej. Powódka domagała się początkowo uznania wypowiedzenia
umowy o pracę za bezskuteczne, twierdząc że jest ono nieuzasadnione i niezgodne
z prawem, a następnie przywrócenia do pracy.
Sąd Rejonowy ustalił, że powódka została zatrudniona u strony pozwanej od 1
listopada 1998 r. na podstawie umowy o pracę na czas nie określony na stanowisku
głównej księgowej. Podczas zatrudnienia stwarzała swoim zachowaniem sytuacje
konfliktowe z innymi pracownikami - niegrzecznie się do nich odnosiła, wielokrotnie
zamykała się w swoim gabinecie nie wpuszczając nikogo i odmawiając załatwienia
2
spraw. Źle układały się również jej stosunki z lekarzami zatrudnionymi w pozwanym
Szpitalu, ponieważ wstrzymywała decyzje w sprawie zakupu sprzętu medycznego
zamawianego przez lekarzy. Na trudności w kontaktach z powódką skarżył się także
dyrektor do spraw technicznych; powódka nie respektowała jego ustaleń co do kolej-
ności dokonywania płatności na rzecz przedsiębiorców, którzy świadczyli Szpitalowi
swoje usługi, a przedstawiciele firm, z którymi pozwany negocjował terminy spłaty
zadłużenia, skarżyli się na niegrzeczne traktowanie ich przez powódkę. Powódka nie
wykonywała poleceń przełożonego, na przykład co do zapłaty za kurs specjalistyczny
jednej z lekarek Szpitala, pomimo że lekarka wielokrotnie domagała się zrealizowa-
nia tej zapłaty, gdyż było to niezbędne do potwierdzenia ukończenia kursu. Praco-
dawca wypowiedział powódce umowę o pracę pismem z 31 marca 1999 r., jako
przyczynę wypowiedzenia podając brak umiejętności prawidłowego ułożenia kon-
taktów służbowych z podległymi pracownikami oraz konfliktowy sposób wykonywania
pracy. Na podstawie wyników przeprowadzonego postępowania dowodowego Sąd
Rejonowy ocenił, że przyczyna wypowiedzenia umowy o pracę okazała się prawdzi-
wa i uzasadniona. Zarzuty postawione powódce przez pracodawcę potwierdziły ze-
znania świadków oraz przesłuchanego w charakterze strony pozwanej dyrektora
Szpitala prof. Tomasza O. Pracodawca ma prawo rozwiązać stosunek pracy, jeżeli
pracownik nie spełnia jego oczekiwań co do jakości wykonywania pracy; obejmuje to
również poprawne stosunki na płaszczyźnie kontaktów z innymi pracownikami. Wy-
magania te nabierają szczególnego znaczenia, gdy dotyczą osób zajmujących sta-
nowisko związane z większą odpowiedzialnością, a takie zajmowała powódka za-
trudniona w charakterze głównej księgowej. Sąd uznał, że nieuzasadniony jest zarzut
powódki odnoszący się do ogólnikowości (braku konkretności) podanej przez poz-
wanego przyczyny wypowiedzenia. W ocenie Sądu pracodawca nie naruszył art. 30
§ 4 KP; sposób sformułowania przyczyny wypowiedzenia był wystarczający do oceny
jej zasadności.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu wyrokiem z
3 marca 2000 r. oddalił apelację powódki. W apelacji powódka zarzuciła naruszenie
art. 30 § 4 KP, polegające na uznaniu przyczyny wypowiedzenia za właściwą i wy-
starczającą, mimo jej ogólnikowości, a ponadto sprzeczność istotnych ustaleń Sądu
z treścią zebranego materiału dowodowego w kontekście istnienia przyczyn uzasad-
niających wypowiedzenie.
3
Sąd Okręgowy uznał zarzut naruszenia art. 30 § 4 KP za niesłuszny. Praco-
dawca wskazał powódce w pisemnym oświadczeniu o wypowiedzeniu umowy o
pracę przyczynę uzasadniającą wypowiedzenie. Sąd stwierdził, że „w aspekcie tego
przepisu chodzi bowiem o to czy przyczyna uzasadniająca wypowiedzenie została
formalnie wskazana, a nie o to czy w rzeczywistości występowała i była wystarczają-
ca dla uznania wypowiedzenia za uzasadnione.” Przyczyna wypowiedzenia powinna
być podana pracownikowi w sposób skonkretyzowany, nie ograniczający się do
przytoczenia ogólnikowego zwrotu czy powtórzenia wyrażeń ustawowych. Konkret-
ność wskazania przyczyny wypowiedzenia w rozumieniu art. 30 § 4 KP należy zaw-
sze oceniać w aspekcie dalszych okoliczności sprawy. Pomiędzy powódką a podle-
głymi jej pracownikami dochodziło do konfliktów, co potwierdziły przeprowadzone
dowody. Nie wdając się w ocenę przyczyn i podłoża tych sytuacji konfliktowych, al-
bowiem wykraczało to poza dyspozycję art. 30 § 4 KP, Sąd Okręgowy stwierdził, że
w okolicznościach faktycznych sprawy zarzut naruszenia wskazanego przepisu jest
nietrafny. W przepisie tym chodzi tylko o to, czy przyczyna uzasadniająca wypowie-
dzenie została formalnie wskazana i czy jest konkretna, nie chodzi natomiast o to,
czy w rzeczywistości występowała i była wystarczająca dla uznania wypowiedzenia
za uzasadnione. Kwestie te byłyby istotne, gdyby powódka zarzuciła zaskarżonemu
wyrokowi naruszenie art. 45 § 1 KP, takiego jednak zarzutu w apelacji nie postawio-
no. Ostatecznie Sąd Okręgowy stwierdził, że wskazana przez pozwanego pracodaw-
cę przyczyna wypowiedzenia powódce umowy o pracę spełniała wymagania wyni-
kające z przepisu art. 30 § 4 KP. Sąd uznał również za nieuzasadniony zarzut
sprzeczności ustaleń Sądu pierwszej instancji z treścią zebranego w sprawie mate-
riału dowodowego. Zarzut ten sprowadzał się do kwestionowania dokonanej przez
Sąd Rejonowy oceny zeznań świadków, naruszającej - zdaniem skarżącej - art. 233
§ 1 KPC, co w konsekwencji doprowadziło do wadliwego ustalenia, że istniała przy-
czyna uzasadniająca wypowiedzenie. Sąd drugiej instancji stwierdził, że ocena mate-
riału dowodowego - przede wszystkim zeznań świadków w zestawieniu z zeznaniami
dyrektora Szpitala przesłuchanego w charakterze strony pozwanej - nie zawiera cech
dowolności i została dokonana z uwzględnieniem całokształtu zebranego materiału
po jego wszechstronnym rozważeniu.
Kasację od wyroku Sądu Okręgowego wniosła powódka, zaskarżając wyrok
ten w całości. Jako podstawy kasacyjne wskazała: 1) naruszenie prawa materialne-
go, a mianowicie art. 30 § 4 KP w wyniku jego błędnej wykładni, polegające na uzna-
4
niu podanej powódce przyczyny rozwiązania umowy o pracę za wypowiedzeniem za
właściwą, konkretną i wystarczającą mimo jej ogólnikowości, 2) naruszenie przepi-
sów postępowania, a mianowicie art. 233 § 1 KPC, polegające na przekroczeniu gra-
nic swobodnej oceny dowodów, co miało istotny wpływ na wynik sprawy. Skarżąca
wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i „orzeczenie zgodnie z żądaniem
pozwu” ewentualnie o jego uchylenie w całości i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi, który wydał zaskarżony wyrok.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut naruszenia art. 233 § 1 KPC skarżąca uzasadnia w ten sposób, że
materiał dowodowy w postaci zeznań świadków, pracownic pozwanego wykonują-
cych pracę wspólnie z powódką i jej podlegających, nie pozwalał na przyjęcie, że
praca świadczona przez powódkę wykonywana była w sposób konfliktowy i że po-
wódka nie potrafiła prawidłowo ułożyć swoich kontaktów służbowych z innymi pra-
cownikami Szpitala. Zdaniem skarżącej stanowisko Sądu, według którego zeznania
świadków są spójne z zeznaniami dyrektora Szpitala, jest całkowicie dowolne, a za-
tem przekracza granice swobodnej oceny dowodów; z zeznań tychże świadków w
żaden sposób nie wynika bowiem, aby powódka miała konflikty z nimi bądź z innymi
pracownikami pozwanego albo aby nie potrafiła właściwie ułożyć z nimi kontaktów
służbowych, przeciwnie - świadkowie ci zeznali, że jakichkolwiek konfliktów z powód-
ką lub zastrzeżeń do jej zachowania nie mieli.
Zarzut naruszenia art. 233 § 1 KPC - uzasadniony w sposób przedstawiony w
kasacji a zrelacjonowany powyżej - nie usprawiedliwia podstawy kasacyjnej określo-
nej w art. 3931
pkt 2 KPC. Przede wszystkim jest zbyt ogólnikowy i mało konkretny,
przez co nie poddaje się weryfikacji w postępowaniu kasacyjnym. Skarżąca nie
wskazała bowiem w kasacji, których świadków zeznania były niespójne z zeznaniami
dyrektora Szpitala, jakich konkretnych okoliczności owa niespójność dotyczyła ani na
czym polegała. Zarzut dowolnej oceny materiału dowodowego wymaga dla swej
skuteczności konkretyzacji przez określenie, jakich konkretnie dowodów lub jakiej
części materiału zarzut ten dotyczy oraz podania przesłanek dyskwalifikacji stanowi-
ska sądu apelacyjnego w zakresie oceny poszczególnych dowodów, na przykład
przez wykazanie naruszenia zasad logicznego rozumowania albo zasad doświad-
czenia życiowego. Tego rodzaju argumentacji kasacja jednak nie zawiera.
5
Oceniając zgromadzony materiał dowodowy Sąd Rejonowy dokonał następu-
jącej operacji myślowej. Przede wszystkim przyjął, że wiarygodne są zeznania dy-
rektora pozwanego Szpitala profesora Tomasza O., ponieważ są one logiczne, nie
zawierają wewnętrznych sprzeczności, w racjonalny sposób przedstawiają przyczyny
braku możliwości dalszej współpracy z powódką w ramach stosunku zatrudnienia; w
dalszej kolejności poddał zeznania dyrektora weryfikacji w kontekście zeznań prze-
słuchanych świadków i doszedł do wniosku, że zeznania świadków nie przeczą ze-
znaniom dyrektora, nie ma bowiem sprzeczności między tym, co zeznał dyrektor, a
tym, co zeznały pracownice działu księgowości. Nie chodziło przy tym o to, że świad-
kowie i dyrektor opisali w ten sam sposób te same sytuacje konfliktowe, lecz o to, że
zeznania świadków nie podważyły wiarygodności zeznań dyrektora, nie było bowiem
między treścią tych dowodów sprzeczności; inaczej mówiąc, zeznania świadków nie
zaprzeczyły zeznaniom dyrektora. Nie odpowiada prawdzie argument uzasadnienia
kasacji, że świadkowie zeznali, iż nie było jakichkolwiek konfliktów między powódką
a pozostałymi pracownikami Szpitala. Takiego twierdzenia nie zawierają zeznania
żadnego z przesłuchanych świadków. Sposób oceny dowodów dokonany przez Sąd
Rejonowy zaakceptował Sąd Okręgowy, dodatkowo zwracając uwagę na te frag-
menty zeznań świadków, z których wynikało, że powódka czasami podnosiła głos na
swoje pracownice albo że mogła mieć konflikty z osobami, z którymi była w częstym
kontakcie w ramach stosunków służbowych. Zarzut naruszenia art. 233 § 1 KPC
może uzasadniać kasację wyjątkowo - wówczas gdy ocena materiału dowodowego
dokonana przez Sądy pierwszej i drugiej instancji okazała się rażąco wadliwa albo w
sposób oczywisty błędna. Tego rodzaju dyskwalifikacji oceny dowodów kasacja nie
przedstawia.
Zarzut naruszenia art. 30 § 4 KP jest również niesłuszny. Przepis ten wymaga,
aby w oświadczeniu pracodawcy o wypowiedzeniu umowy o pracę zawartej na czas
nie określony została podana przyczyna uzasadniająca wypowiedzenie. Przyczyna
taka została powódce wskazana w pisemnym oświadczeniu pracodawcy o wypowie-
dzeniu umowy o pracę. Zgodnie z poglądem Sądu Najwyższego wyrażonym w wyro-
ku z 2 września 1998 r., I PKN 271/98 (OSNAPiUS 1999 r. nr 18, poz. 577): „w
aspekcie tego przepisu chodzi bowiem o to czy przyczyna uzasadniająca wypowie-
dzenie została formalnie wskazana, a nie o to czy w rzeczywistości występowała i
była wystarczająca dla uznania wypowiedzenia za uzasadnione”. Pogląd ten - przy-
toczony przez Sąd Okręgowy bez powołania się na jego źródło - Sąd Najwyższy w
6
składzie rozpoznającym niniejszą sprawę w pełni podziela. Przepis art. 30 § 4 KP
dotyczy formalnego wskazania przyczyny wypowiedzenia umowy o pracę, a nie jej
rzeczywistego występowania i oceny, czy jest ona przyczyną uzasadniającą wypo-
wiedzenie w rozumieniu art. 45 § 1 KP (por. wyrok Sądu Najwyższego z 24 marca
1999 r., I PKN 673/98, Monitor Prawniczy 1999 nr 12, poz. 9). Brak przyczyny uza-
sadniającej wypowiedzenie umowy o pracę powoduje powstanie po stronie pracow-
nika roszczeń z art. 45 § 1 KP, choćby pracodawca podając przyczynę wypowiedze-
nia nie naruszył art. 30 § 4 KP (por. wyrok Sądu Najwyższego z 15 kwietnia 1999 r., I
PKN 9/99, OSNAPiUS 2000 r. nr 12, poz. 464), co oznacza, że w przepisach Kodek-
su pracy istnieje wyraźna dystynkcja pomiędzy czysto formalnym wskazaniem przy-
czyny wypowiedzenia, czego dotyczy art. 30 § 4 KP, a zasadnością (prawdziwością,
rzeczywistością) tej przyczyny, o czym stanowi art. 45 § 1 KP. Pracodawca nie wy-
wiązuje się z obowiązku podania w wypowiedzeniu umowy o pracę na czas nie okre-
ślony przyczyny wypowiedzenia, gdy albo nie wskazuje jej w ogóle, albo kiedy wska-
zana przyczyna jest niejasna, niedostatecznie konkretna i niezrozumiała dla pra-
cownika (por. wyrok Sądu Najwyższego z 10 maja 2000 r., I PKN 641/99, Prawo
Pracy 2001 nr 1, str. 33). Naruszenie art. 30 § 4 KP może polegać na niewskazaniu
w ogóle przyczyny rozwiązania umowy o pracę lub na pozornym, niewystarczająco
jasnym i konkretnym jej wskazaniu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia
2000 r. I PKN 481/99, OSNAPiUS 2001 r. nr 11 poz. 373). Tej tylko materii dotyczy
art. 30 § 4 KP. Ocena podanej w wypowiedzeniu przyczyny pod względem jej kon-
kretyzacji dokonywana jest z perspektywy adresata oświadczenia pracodawcy - czyli
pracownika. To pracownik ma wiedzieć i rozumieć, z jakiego powodu pracodawca
wypowiedział mu umowę o pracę. W rozpoznawanej sprawie przyczyna wskazana w
oświadczeniu pozwanego pracodawcy - brak umiejętności prawidłowego ułożenia
kontaktów służbowych z podległymi pracownikami oraz konfliktowy sposób wykony-
wania pracy - była na tyle jasna, zrozumiała, konkretna i wystarczająca, aby powód-
ka mogła dokonać we własnym zakresie oceny, czy przyczyna ta w rzeczywistości
istniała i czy była uzasadniona. Przyczyna wypowiedzenia może być sformułowana w
piśmie pracodawcy w sposób uogólniony, jeżeli okoliczności zakończenia stosunku
pracy są znane pracownikowi, na przykład jeżeli pracownik nie respektował wcze-
śniej poleceń przełożonych. W razie wystąpienia pracownika do sądu, pracodawca
jest obowiązany skonkretyzować tę przyczynę. Powódka nie kwestionowała posta-
wionych jej w toku procesu przez pracodawcę zarzutów co do niewykonywania po-
7
leceń przełożonych, nierespektowania życzeń lekarzy dotyczących zakupu sprzętu
medycznego, co do konfliktowych stosunków z zastępcą dyrektora Szpitala do spraw
technicznych.
Wbrew zarzutom kasacji, Sąd Okręgowy nie przedstawił w uzasadnieniu swo-
jego wyroku stanowiska (i nie wynika ono również z uzasadnienia wyroku Sądu Naj-
wyższego w sprawie I PKN 271/98), zgodnie z którym skuteczność oświadczenia
pracodawcy o rozwiązaniu umowy o pracę za wypowiedzeniem uzależniona jest
tylko i wyłącznie od wskazania samej przyczyny wypowiedzenia, bez względu na to
czy przyczyna ta w rzeczywistości wystąpiła, a zatem czy była prawdziwa. Takiego
poglądu Sądowi Okręgowemu przypisać się nie da. Skuteczność wypowiedzenia
zależy nie tylko od spełnienia formalnego wymogu wskazania przyczyny uzasadnia-
jącej wypowiedzenie, lecz również od tego, czy przyczyna ta jest prawdziwa, rze-
czywista i uzasadniona w rozumieniu art. 45 § 1 KP. W związku z zakresem zaskar-
żenia, wyznaczonym przez wskazane przez skarżącą podstawy kasacji, a w ich
ramach przytoczone zarzuty naruszenia konkretnie określonych przepisów prawa, w
rozpoznawanej sprawie przedmiotem oceny w postępowaniu kasacyjnym nie była
zasadność wypowiedzenia, a tylko formalna zgodność z prawem oświadczenia pra-
codawcy o wypowiedzeniu, sprowadzona do jednego aspektu owej zgodności, mia-
nowicie do tego, czy podana przyczyna była konkretna, jasna i zrozumiała. Nie jest
również trafna argumentacja uzasadnienia kasacji, że z przytoczonego stanowiska
Sądu Okręgowego można wyprowadzić wniosek, iż wskazanie przez pracodawcę
jakiejkolwiek, choćby nieprawdziwej, przyczyny wypowiedzenia czyni oświadczenie o
wypowiedzeniu umowy o pracę prawnie uzasadnionym i skutecznym. Oczywiście
takiego wniosku ze stanowiska Sądu Okręgowego (i Sądu Najwyższego wyrażonego
w sprawie I PKN 271/98) wyprowadzić się nie da. Podanie w oświadczeniu o wypo-
wiedzeniu umowy o pracę przyczyny pozornej (nierzeczywistej, nieprawdziwej) jest
równoznaczne z brakiem wskazania przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie, a to
oznacza, że wypowiedzenie jest nieuzasadnione w rozumieniu art. 45 § 1 KP, co
czyni skutecznymi (usprawiedliwionymi) wskazane w tym przepisie roszczenia pra-
cownika o przywrócenie do pracy lub odszkodowanie.
Przytoczona w uzasadnieniu kasacji teza wyroku Sądu Najwyższego z 7
kwietnia 1999 r., I PKN 645/98, OSNAPiUS 2000 r. nr 11, poz. 420 (podobnie jak
teza wyroku z 13 października 1999 r., I PKN 304/99, OSNAPiUS 2001 r. nr 4, poz.
118), aczkolwiek zdaje się wskazywać na odmienne traktowanie znaczenia wskaza-
8
nia „przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie”, o jakim stanowi art. 30 § 4 KP, niż to
wynika z przytoczonych wcześniej orzeczeń Sądu Najwyższego, powinna być rozwa-
żana w kontekście pełnych wywodów uzasadnień obu tych wyroków. Sąd Najwyższy
w ich uzasadnieniach wyraził pogląd, zgodnie z którym wskazanie w wypowiedzeniu
umowy o pracę przyczyny nierzeczywistej, nieprawdziwej, pozornej stanowi nie tylko
naruszenie art. 30 § 4 KP, ale oznacza równocześnie, iż samo wypowiedzenie jest
nieuzasadnione w rozumieniu art. 45 § 1 KP.
W rozpoznawanej sprawie przyczyna wypowiedzenia powódce umowy o
pracę okazała się nie tylko wystarczająco konkretna i zrozumiała, ale również praw-
dziwa i rzeczywista, co wynika z ustaleń faktycznych i oceny materialnoprawnej Sądu
Rejonowego dokonanej w kontekście treści art. 45 § 1 KP. Oznacza to, że nawet
gdyby przyjąć wykładnię art. 30 § 4 KP przedstawioną w wyrokach Sądu Najwyższe-
go z 7 kwietnia 1999 r., I PKN 645/98 oraz z 13 października 1999 r., I PKN 304/99,
kasacja powódki nie mogłaby zostać uwzględniona, ponieważ wskazana przez po-
zwanego pracodawcę przyczyna wypowiedzenia została prawidłowo sformułowana z
formalnego punktu widzenia, a ponadto była również prawdziwa, rzeczywista.
Zasadniczo wywody uzasadnienia kasacji skoncentrowane zostały na próbie
wykazania, że przyczyna wypowiedzenia podana przez pozwanego pracodawcę nie
była prawdziwa, a przez to nie była uzasadniona. W ocenie Sądu Najwyższego
twierdzenie takie - przy przyjęciu którejkolwiek z wykładni art. 30 § 4 KP - nie jest
trafne. Kasacja nie zawiera zarzutu naruszenia art. 45 § 1 KP, a to ten właśnie prze-
pis odnosi się do kwestii zasadności lub bezzasadności wypowiedzenia. W ustalo-
nym stanie faktycznym - wiążącym w postępowaniu kasacyjnym ze względu na brak
skutecznie skonstruowanego zarzutu naruszenia przepisów postępowania dotyczą-
cych prowadzenia postępowania dowodowego i oceny materiału dowodowego -
przyczyna wypowiedzenia prawidłowo została uznana przez Sąd Okręgowy za uza-
sadniającą wypowiedzenie, albowiem zarzuty stawiane powódce potwierdziły się.
Biorąc powyższe pod rozwagę, Sąd Najwyższy oddalił kasację na podstawie
art. 39312
KPC.
========================================