Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 30 sierpnia 2001 r.
II UKN 500/00
Okresy zatrudnienia obywateli polskich za granicą wliczane są do okre-
sów ubezpieczenia społecznego pod warunkiem opłacenia składki w polskim
organie ubezpieczeń społecznych, chyba że ustawa lub ratyfikowana umowa
międzynarodowa stanowią inaczej (art. 6 ust. 2 pkt 1b i 1c ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.).
Przewodniczący SSN Beata Gudowska, Sędziowie: SN Zbigniew Myszka
(sprawozdawca), SA Bogumiła Blok.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 30 sierpnia 2001 r. sprawy z wniosku
Józefa O. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w B. o rentę z
tytułu niezdolności do pracy, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Ape-
lacyjnego w Lublinie z dnia 27 kwietnia 2000 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok w pkt II i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjne-
mu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie do ponownego rozpoznania
i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń społecznych w Lublinie wyrokiem z
dnia 27 kwietnia 2000 r. wznowił postępowanie w sprawie zakończonej prawomoc-
nym wyrokiem tego Sądu z dnia 5 listopada 1999 r. [...] oraz zmienił ten zaskarżony
wyrok w ten sposób, że oddalił apelację ubezpieczonego Józefa O. od wyroku Sądu
Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie z dnia 8 kwietnia
1998 r., oddalającego odwołanie ubezpieczonego od decyzji organu rentowego z
dnia 16 czerwca 1997 r. - odmawiającej przyznania mu prawa do renty inwalidzkiej
wobec nieudowodnienia przezeń 5-letniego okresu zatrudnienia. W sprawie tej Sąd
pierwszej instancji ustalił, że ubezpieczony kwalifikował się do drugiej grupy inwali-
2
dów, ale w ostatnim dziesięcioleciu przed powstaniem inwalidztwa udowodnił łącznie
jedynie 4 lata 10 miesięcy i 25 dni okresów ubezpieczenia, zamiast wymaganego do
przyznania renty okresu 5-letniego. Wyrokiem z dnia 5 listopada 1998 r. Sąd Apela-
cyjny zmienił zaskarżony wyrok Sądu pierwszej instancji po ustaleniu, że ubezpie-
czony spełnił wszystkie warunki przewidziane w art. 32 i 33 ustawy o z.e.p. i przyznał
mu prawo do renty inwalidzkiej według drugiej grupy inwalidów z ogólnego stanu
zdrowia od dnia 1 maja 1997 r.
Na skutek wniosku organu rentowego o wznowienie postępowania, w którym
wskazano na błąd Sądu Apelacyjnego w ustaleniu wymaganych okresów zatrudnie-
nia ubezpieczonego w ostatnim dziesięcioleciu przed złożeniem wniosku rentowego,
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 27 kwietnia 2000 r. wznowił postępowanie, a na-
stępnie - po ustaleniu, że Józef O. w ostatnim dziesięcioleciu przed złożeniem w dniu
22 maja 1997 r. wniosku rentowego udowodnił łącznie jedynie 4 lata 9 miesięcy i 13
dni okresów ubezpieczenia i nie legitymował się ustawowo wymaganym 5-letnim sta-
żem ubezpieczeniowym, oddalił jego apelację od wyroku Sądu pierwszej instancji z
dnia 8 kwietnia 1998 r.
W kasacji pełnomocnik ubezpieczonego podniósł zarzuty naruszenia prawa
materialnego - przez błędną wykładnię art. 48 ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o za-
trudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (jednolity tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr 25, poz.
128 ze zm.), który nie uzależnia zaliczania okresów składkowych przepracowanych
przez obywateli polskich za granicą od opłacenia składek na ubezpieczenie społecz-
ne w Polsce, a nadto niezastosowanie art. 9 konwencji generalnej pomiędzy Polską
a Francją o zabezpieczeniu społecznym, podpisanej w Paryżu w dniu 9 czerwca
1948 r. (Dz.U. z 1949 r. Nr 24, poz. 158 ze zm.), który przewiduje zaliczanie takich
okresów na zasadach wzajemności pod warunkiem, że okresy takie nie pokrywają
się. Tymczasem pomimo przedłożenia przez ubezpieczonego na rozprawie apela-
cyjnej w dniu 13 kwietnia 2000 r. dokumentacji o jego zatrudnieniu na terenie Francji
od 15 grudnia 1995 r. do 15 grudnia 1996 r. - Sąd Apelacyjny uznał, że dokumenta-
cja taka nie wniosła nic nowego do sprawy, co stanowiło naruszenie art. 233 § 1 oraz
art. 412 § 2 KPC. Wskazanie tego dodatkowego okresu zatrudnienia stanowiło udo-
wodnienie przez ubezpieczonego ustawowego 5-letniego stażu ubezpieczeniowego
wymaganego do przyznania mu uprawnień rentowych, przeto brak było podstaw do
wznowienia postępowania w sprawie zakończonej prawomocnym wyrokiem sądu
Apelacyjnego z dnia 5 listopada 1998 r., a tym bardziej do zmiany tego wyroku przez
3
oddalenie apelacji Józefa O. od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Lublinie z dnia 8
kwietnia 1998 r. W konsekwencji skarżący domagał się zmiany zaskarżonego wyroku
w punkcie pierwszym przez oddalenie skargi o wznowienie postępowania oraz usta-
lenia, że wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 5 listopada 1998 r. „nie ulega zmianie”. Al-
ternatywnie wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach pos-
tępowania albo - przy uznaniu zasadności wznowienia postępowania w sprawie za-
kończonej prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 5 listopada 1998 r. - o
uchylenie tego wyroku i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpozna-
nia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest uzasadniona, albowiem Sąd Apelacyjny - po wznowieniu postę-
powania w sprawie zakończonej prawomocnym wyrokiem tego Sądu z dnia 5 listo-
pada 1998 r., co było skutkiem wiążącego charakteru orzeczenia Sądu Najwyższego
z dnia 10 września 1999 r. uchylającego postanowienie o odrzuceniu skargi organu
rentowego o wznowienie postępowania i które nie podlegało dalszemu zaskarżeniu,
bezzasadnie uznał, że dokumenty o zatrudnieniu i ubezpieczeniu na terenie Francji,
przedłożone przez ubezpieczonego na rozprawie apelacyjnej w dniu 13 kwietnia
2000 r., nie miały istotnego znaczenia w sprawie. Sąd Najwyższy nie podzielił stano-
wiska skarżącego zawartego w kasacji co do tego, że okresy zatrudnienia za grani-
cą, za które były opłacane składki w zagranicznej instytucji ubezpieczeniowej, podle-
gają bezwarunkowemu uwzględnieniu do stażu i uprawnień ubezpieczeniowych w
polskim systemie ubezpieczeń społecznych, tj. także niezależnie od kraju, w którym
zostały opłacone składki na ubezpieczenie społeczne. Przepis art. 48 ust. 1 ustawy z
dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (tekst jednolity:
Dz.U. z 2001 r. Nr 6, poz. 56 ze zm.), w brzmieniu powołanym przez skarżącego:
„jeżeli umowa międzynarodowa nie przewiduje inaczej, to udokumentowane okresy
zatrudnienia obywateli polskich za granicą u pracodawców zagranicznych zaliczone
są do okresów składkowych w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników i ich rodzin pod warunkiem opłacenia składek na ubezpieczenie spo-
łeczne”, podlegał interpretacji z uwzględnieniem polskich przepisów prawa ubezpie-
czeń społecznych, tj. wymagał zastosowania reguł określonych - dla rozpoznawanej
4
sprawy - w art. 2 ust. 2 pkt 1 d ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji
emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw
(Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm.), który wyraźnie stanowił, iż za okresy składkowe
uznaje się wyłącznie okresy zatrudnienia obywateli polskich za granicą u innych pra-
codawców - niż wymienieni w pkt. b i c tego przepisu - jeżeli w okresie pracy za gra-
nicą były opłacone składki na ubezpieczenie społeczne w Polsce. W obowiązującym
stanie prawnym zasadę tę powiela art. 6 ust.2 pkt 1 d ustawy z dnia 17 grudnia 1998
r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. Nr 162, poz.
1118 ze zm.). Powyższe oznacza, że zasadą jest uwzględnianie w krajowych okre-
sach ubezpieczenia społecznego tylko tych okresów zatrudnienia obywateli polskich
zatrudnionych za granicą, za które została opłacona składka w polskim organie
ubezpieczeń społecznych, chyba że ustawa (art. 6 ust. 2 pkt 1 b i c ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r.) lub ratyfikowana umowa międzynarodowa stanowią inaczej.
Natomiast rację ma skarżący, gdy wskazuje na bezpośrednie oddziaływanie -
co do oceny jego okresu zatrudnienia we Francji - art. 9 § 1 konwencji generalnej
pomiędzy Polską a Francją o zabezpieczeniu społecznym, Układu dodatkowego do-
tyczącego systemu zabezpieczenia społecznego stosowanego do pracowników gór-
nictwa i przedsiębiorstw zrównanych z górnictwem, Układu dodatkowego dotyczące-
go sposobu przekazywaniu funduszów i Protokołu ogólnego, podpisanych w Paryżu
dnia 9 czerwca 1948 r. (Dz.U Nr 24, poz. 158 ze zm.), który wyraźnie stanowi, że
polskim lub francuskim pracownikom najemnym lub zrównanym z nimi, którzy w obu
krajach byli kolejno lub na przemian ubezpieczeni w jednym lub kilku systemach
ubezpieczenia na wypadek inwalidztwa, okresy ubezpieczenia, przebyte w tych sys-
temach i okresy zastępcze uznane w tych systemach za równoznaczne z okresami
ubezpieczenia, zliczane będą pod warunkiem, że się nie pokrywają, zarówno dla
ustalenia prawa do świadczeń w gotówce lub w naturze, jak i dla utrzymania lub od-
zyskania tego prawa. W konsekwencji zatem Sąd Apelacyjny bezzasadnie pominął
zbadanie przedłożonych przez ubezpieczonego dokumentów potwierdzających jego
zatrudnienie i ubezpieczenie we Francji, albowiem przy ustalaniu prawa do emerytu-
ry i renty oraz przy obliczaniu ich wysokości uwzględnia się okresy ubezpieczenia za
granicą, jeżeli tak stanowią umowy międzynarodowe (art. 8 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r.). Z przepisu tego wynika obowiązek zastosowania regulacji ubezpieczenio-
wych wynikających z umów międzynarodowych, zważywszy ponadto na dyrektywę
zawartą w art. 91 ust. 1 Konstytucji, który stanowi, że ratyfikowana umowa międzyna-
5
rodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi
część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej
stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy. Przy ponownym rozpoznaniu
sprawy Sąd Apelacyjny powinien zatem zbadać, czy ubezpieczony legitymuje się
wymaganymi okresami ubezpieczenia, które ponadto mogą być liczone nie tylko w
dziesięcioleciu przydającym przed dniem zgłoszenia wniosku rentowego, ale alter-
natywnie - także w dziesięcioleciu poprzedzającym ustaloną datę powstania u niego
niezdolności do pracy (art. 58 ust. 1 pkt 5 w związku z art. 58 ust. 2 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r.). Należy też mieć na uwadze, że organ rentowy powinien uwzględ-
niać okresy zatrudnienia ubezpieczonego za granicą na podstawie wystawionej
przed złożeniem wniosku rentowego dokumentacji okresów tego ubezpieczenia, a
nie w oparciu o zaświadczenie z urzędu pracy, jakie potwierdzało niepełny okres
ubezpieczenia w czasie pracy ubezpieczonego za granicą, które było przez niego
dołączone do pierwszorazowego wniosku rentowego.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy wyrokował na podstawie art.
39313
KPC.
========================================