Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 24 lipca 2002 r., I CKN 895/00
Jeżeli w chwili dokonywania czynności prawnej zbywca prawa własności
był ujawniony w księdze wieczystej, a następnie prawo jego zostało
wykreślone, wpis prawa nabywcy może nastąpić wyłącznie na podstawie
wyroku wydanego w sprawie z powództwa o uzgodnienie treści księgi
wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.
Sędzia SN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Józef Frąckowiak
Sędzia SN Mirosława Wysocka
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Bolesława i Krystyny małżonków L. oraz
Andrzeja i Katarzyny małżonków C. przy uczestnictwie Urszuli J. o wpis do księgi
wieczystej, po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 24 lipca 2002 r. na rozprawie
kasacji wnioskodawców Bolesława L. oraz Andrzeja i Katarzyny małżonków C. od
postanowienia Sądu Okręgowego w Olsztynie z dnia 30 listopada 1999 r.
oddalił obie kasacje.
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w Olsztynie postanowieniem z dnia 8 kwietnia 1999 r. odmówił
dokonania w księdze wieczystej nr (...)48 wpisu prawa własności na rzecz
małżonków Andrzeja C. i Katarzyny C. na prawach wspólności ustawowej,
dokonując następujących ustaleń faktycznych. W dniu 29 lipca 1997 r. na wniosek
Bolesława L. z księgi wieczystej nr (...)13 odłączono działkę nr 39/22 o powierzchni
9 a 71 m2
, położoną w N. gminie G., i założono dla niej odrębną księgę wieczystą o
nr (...)48. W dziale drugim tej księgi wpisano jako właścicieli małżonków Bolesława i
Krystynę L. na prawach wspólności ustawowej, na podstawie wyroku Sądu
Rejonowego w Olsztynie z dnia 30 kwietnia 1996 r., nakazującego Oldze K.
złożenie oświadczenia o przeniesieniu własności przedmiotowej działki na rzecz
Bolesława L. oraz na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego w Olsztynie z
dnia 17 października 1996 r., nadającego powyższemu wyrokowi klauzulę
wykonalności przeciwko Urszuli J.
W dniu 1 sierpnia 1997 r. Bolesław i Krystyna L., dysponując zawiadomieniem
o powyższym wpisie oraz odpisem z księgi wieczystej nr (...)48, sprzedali
nieruchomość małżonkom Andrzejowi i Katarzynie C. Urszula J. zaskarżyła wpis
własności na rzecz małżonkow L. w księdze wieczystej nr (...)48. Na skutek
wniesionej przez nią apelacji Sąd Wojewódzki w Olsztynie prawomocnym
postanowieniem z dnia 29 stycznia 1998 r. zmienił zaskarżony wpis w ten sposób,
że go wykreślił i wniosek Bolesława L. oddalił. W związku z tym orzeczeniem Sąd
Rejonowy w Olsztynie w dniu 16 marca 1999 r. wpisał w dziale drugim księgi
wieczystej nr (...)48 jako właścicielkę Urszulę J. na podstawie umowy darowizny z
dnia 16 maja 1995 r.
W tym stanie faktycznym Sąd Rejonowy, powołując się na art. 46 ust.1 ustawy
z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r.
Nr 124, poz. 1361 – dalej: "u.k.w.h."), przyjął, że umowa sprzedaży zawarta przez
wnioskodawców małżonków C. w dniu 1 sierpnia 1997 r. nie stanowi podstawy
nabycia przez nich własności nieruchomości, ponieważ nie została zawarta z
właścicielką Urszulą J.
Od postanowienia Sądu Rejonowego apelacje wnieśli wnioskodawcy
Katarzyna i Andrzej C. oraz Bolesław L., a Sąd Okręgowy w Olsztynie
postanowieniem z dnia 30 listopada 1999 r. oddalił je. Stwierdził, że małżonkowie
Krystyna i Bolesław L. w chwili zawierania umowy sprzedaży nieruchomości
figurowali wprawdzie w księdze wieczystej nr (...)48 jako właściciele, jednakże wpis
własności na ich rzecz został wykreślony postanowieniem Sądu Wojewódzkiego z
dnia 29 stycznia 1998 r. W tym stanie rzeczy, mając także na względzie granice
kognicji sądu rozpoznającego wniosek o wpis do księgi wieczystej, określone w art.
46 ust. 1 i art. 34 u.k.w.h., Sąd Okręgowy uznał, że nie można dokonać wpisu
własności na rzecz małżonków Katarzyny i Andrzeja C.
Od postanowienia Sądu Okręgowego kasacje wnieśli Katarzyna i Andrzej C.
oraz Bolesław L. W obu kasacjach wskazano, jako ich podstawę, naruszenie art. 5
u.k.w.h. przez nieuwzględnienie rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych.
Kasacja Katarzyny i Andrzeja C. zawiera także zarzut naruszenia art. 51 ust. 1
u.k.w.h. przez wpisanie w dniu 16 marca 1999 r. Urszuli J. jako właścicielki, bez
powiadomienia o tym wpisie wnioskodawców. W kasacji Bolesława L. podniesiono
zarzut naruszenia art. 46 ust. 1 u.k.w.h. przez przyjęcie, że Sąd drugiej instancji nie
mógł badać stanu prawnego w niniejszej sprawie, art. 31 u.k.w.h. przez
niedokonanie wpisu, mimo że strona posiada dokument w formie aktu notarialnego
oraz wyroki sądowe z klauzulami wykonalności, a także art. 64 k.c. przez
nierozważenie czy prawomocne orzeczenie sądu zastępuje oświadczenie woli
Urszuli J. W kasacji tej zarzucono również naruszenie przepisów postępowania,
mające istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 378 § 1 k.p.c. przez nierozważenie
całego materiału dowodowego, art. 382 k.p.c. przez rozpoznanie sprawy jedynie na
podstawie materiału zebranego w postępowaniu pierwszoinstancyjnym oraz art.
227 k.p.c. przez niedopuszczenie dowodu z akt określonych spraw.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty obu kasacji oparte są na założeniu, że sąd wieczystoksięgowy,
badając wniosek o wpis prawa własności, powinien ustalić, komu w rzeczywistości
prawo to przysługuje, za pomocą wszelkich dostępnych środków dowodowych.
Założenie to jest wadliwe. Sąd drugiej instancji trafnie zwrócił uwagę na ustawowe
ograniczenie kognicji sądu wieczystoksięgowego. Stosownie do obowiązującego w
czasie postępowania przed Sądami pierwszej i drugiej instancji art. 46 ust. 1
u.k.w.h. (obecnie art. 6268
§ 2 k.p.c.), sąd przy rozpoznawaniu wniosku o wpis
może badać jedynie treść wniosku, treść i formę dołączonych doń dokumentów
oraz treść księgi wieczystej.
Ze względu na ograniczenie możliwości dowodowych, zawarte w art. 46 ust. 1
u.k.w.h., uznać trzeba za oczywiście bezzasadne zarzuty kasacji co do naruszenia
przepisów postępowania, które miałoby polegać na nieprzeprowadzeniu i
nierozważeniu dowodów wykraczających poza ramy wymienionego przepisu.
Dalsze istotne ograniczenie kognicji sądu wieczystoksięgowego wynika z art.
34 u.k.w.h. Przepis ten uzależnia możliwość wpisu od uprzedniego albo
równoczesnego ujawnienia w księdze wieczystej osoby, której prawo ma być
wpisem dotknięte. Bez wątpienia chodzi o osobę, która zbyła prawo w drodze
czynności prawnej. Krystyna i Bolesław małżonkowie L. byli ujawnieni w księdze
wieczystej w chwili, w której sprzedawali nieruchomość w dniu 1 sierpnia 1997 r.,
ale później prawo ich zostało wykreślone i w chwili orzeczenia o odmowie wpisu ich
następców, jako właścicielka wpisana była już Urszula J.
Zgodnie z art. 316 § 1 k.p.c., sąd wydaje wyrok biorąc za podstawę stan
rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy. Przepis ten, na podstawie art. 13 §
2 k.p.c., stosuje się odpowiednio do postępowania nieprocesowego. W
postępowaniu wieczystoksięgowym odpowiednie stosowanie art. 316 § 1 k.p.c.
polega na przyjęciu za podstawę wpisu stanu rzeczy istniejącego w chwili
orzekania. Oznacza to, że przesłanka wpisu wymieniona w art. 34 u.k.w.h., czyli
ujawnienie w księdze wieczystej osoby, której prawo ma być wpisem dotknięte,
musi istnieć w chwili orzekania w przedmiocie wpisu. Wcześniejsze wykreślenie
prawa zbywcy powoduje, że w postępowaniu wieczystoksięgowym nie można
wpisać prawa nabywcy.
W konsekwencji, wbrew stanowisku skarżących, w postępowaniu
wieczystoksięgowym nie można skutecznie powoływać się na rękojmię wiary
publicznej ksiąg wieczystych ani na tytuł zbywcy wynikający z orzeczeń sądowych,
ani wreszcie na uchybienia we wcześniejszym postępowaniu, w którym wykreślono
prawo zbywcy. W takim wypadku, jaki zachodzi w konkretnej sprawie, nabywca
prawa z czynności prawnej może dochodzić wykreślenia istniejącego wpisu i
wpisania swojego prawa wyłącznie w drodze powództwa o usunięcie niezgodności
między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a
rzeczywistym stanem prawnym.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji (art. 39312
k.p.c.).